Պիեսը բուռն, որոտալից ծափահարություններ առաջացրեց: Ինձ վրա այնքան շատ ազդեց, որ ես չէի համարձակվում Ռիփսթոնին նայել, որպեսզի նա չտեսնի իմ արցունքները:
– Ի՜նչ հիանալի պիես է, չէ՞, Սմիթ, – ասաց նա, երբ ամբոխի մեջ խցկված շարժվում էինք դեպի թատրոնի դուռը: – Այդ պիեսում որքան լավ է ցույց տրված, որ մարդ ամենևին էլ միանգամից, մի գեղեցիկ օր չի դառնում սրիկա: Ո՛չ, կյանքը նրան աստիճանաբար է սրիկա դարձնում, օրըստօրե, քիչ-քիչ… «Մոր սերը անսահման է»: Ես կարծում եմ, այդ նշանակում է, որ մայրը միշտ ներում է: Հարկավոր է միայն մտածել նրա մասին, և միանգամից մարդ թեթևանում է, ինքդ էլ ավելի լավն ես դառնում:
– Այո, կարծում եմ:
– Խորթ մայրերի մասին այնտեղ ոչինչ չի ասված, Սմիթ: Կարծում եմ՝ դու չէիր հանգստանա, եթե երազումդ տեսած լինեիր խորթ մորդ:
Ես աշխատեցի ծիծաղել, որպես նրա այդ խոսքերի պատասխան, բայց հոգուս խորքում ծիծաղի տեղ չկար:
– Ի՞նչ է պատահել քեզ: Ինչու ես լալիս, Սմիթ, – հանկարծ գոչեց Ռիփը:
Այդ րոպեին մենք դուրս էինք եկել փողոց:
– Դե լավ, վերջ տուր, – մխիթարում էր ինձ ընկերս: – Դու չպետք է այսպիսի զգայացունց պիեսներ դիտես, եթե այդքան թույլ նյարդեր ունես: Այդ ի՞նչ է, թաշկինակ չունե՞ս: Առ իմը:
Եվ նա ինձ տվեց մի կեղտոտ լաթի կտոր:
– Ա՛խ, Ռիփ:
– Դե լավ, վերջ տուր: Երևի առողջ չես: Հանգստացիր, տես, արդեն ժամը տասն է, տուն գնալու ժամանակն է: Ես բավական հեռու եմ գնալու: Իսկ դու որտե՞ղ ես ապրում, ժամը քանիսի՞ն պետք է վերադառնաս: Որտե՞ղ է քո տիրոջ խանութը:
Վերջին հարցը նա տվեց անհանգիստ ձայնով, կարծես նրա մեջ նորից կասկած էր ծագել:
– Ես խանութում չեմ ապրում, – խոսեցի ես բեկբեկուն ձայնով, թեքվելով դեպի նրա ականջը. – ես ոչ մի տեր չունեմ:
– Տեր չունե՞ս: Հապա ինչո՞վ ես ապրում: Որտե՞ղ ես աշխատում դու:
– Ոչ մի տեղ: Հո չի՞ կարելի աշխատանք անվանել մեր նախկին գործը:
– Մեր նախկին գործը, – զարմանքով գոչեց Ռիփը: – Մի՞թե դու իսկապես չես փոխվել, Սմիթ: Ոչ, չի կարող պատահել:
– Այո, ես փոխվել եմ, – հեկեկալով պատասխանեցի ես: – Միայն թե ավելի վատն եմ դարձել, այ, ինչպես պիեսում:
Ռիփսթոնը մի րոպե կանգ առավ՝ տարակուսանքով նայելով ինձ: Հետո թափ տվեց գլուխը, նա միշտ այդպես էր անում, երբ մի որևէ բան էր որոշում:
– Դու դրա համա՞ր ես լալիս, Սմիթ, – հարցրեց նա:
– Այո, դրա համար:
– Նշանակում է, դու ուզում ես փոխվել:
– Իհարկե, շատ եմ ուզում: Ես ուրախ կլինեի այժմ ազնիվ տղա դառնալ, միայն չգիտեմ, թե ի՞նչ անեմ: Այ, եթե դու ինձ օգնեիր…
– Ես ինչպե՞ս կարող եմ քեզ օգնել:
– Չգիտեմ: Ա՛յ, եթե ես էլ այնտեղ ընդունվեի, որտեղ դու ես…
– Ես հենց դրա մասին էի մտածում, – տաքացած վրա բերեց Ռիփսթոնը: – Կփորձեմ, կխոսեմ վարպետի հետ: Գնանք շուտ, թե չէ մեր դարբասը կփակեն:
Ես հաստատորեն որոշեցի հետևել Ռիփսթոնի խորհրդին, և մենք արագ-արագ քայլեցինք փողոցով: Բայց հազիվ էինք մի քանի քայլ արել, երբ մեր դիմաց դուրս եկավ Ջորջ Հապկինսը: Նա կանգնած էր լապտերի սյանը հենված: Երբ ես անցնում էի նրա մոտով, նա ձեռքը դրեց իմ ուսին, կարծես, լիակատար բարեսրտությամբ: Բայց ես զգացի, որ ամուր է բռնել ինձ:
– Ա՜, այ թե որտե՜ղ ես դու, – ասաց նա փաղաքշական կշտամբանքի ձայնով: – Ի՛նչ վատ, անհնազանդ տղա ես դու: Ամոթ չէ՞ այդպիսի վատ տեղեր գնալ, երբ գիտես, որ քո բարի մորաքույրը չի կարող այդպիսի բան տանել: Մի՞թե դու երբեք ձեռք չես քաշելու ծանոթություններից: Իսկ դու, այ տղա, – դիմեց նա Ռիփսթոնին, – եթե մի անգամ էլ փորձես սրան վատ ճանապարհով տանել, ես քեզ ոստիկանատուն քարշ կտամ: Կորի՛ր:
Հապկինսի անակնկալ հայտնվելն ինձ այնպես էր շշմեցրել, որ մի բառ ասել չկարողացա: Ռիփսթոնը նրա շքեղ հագուստից և հրամայական տոնից զարմացած՝ մերթ ինձ էր նայում, մերթ նրան՝ աչքերը չռած:
– Դե որ ինձ հետ գալ չես ուզում, Սմիթ, – խոսեց նա վերջապես, – ուրեմն մնաս բարով:
– Բարի ճանապարհ, Ռիփ: Գուցե մենք շուտով տեսնվենք:
Նա առաջ գնաց, և ես տեսա, որ մի քանի անգամ շուռ եկավ ու ինձ նայեց միևնույն զարմացած հայացքով:
– Այդ ի՞նչ սրիկայի հետ տեսա քեզ, – հարցրեց Ջորջը՝ ձեռքը չվերցնելով իմ ուսից և ինձ քաշելով դեպի Քեթ փողոցը:
– Նա սրիկա չէ, ազնիվ տղա է, – պատասխանեցի ես:
– Իսկ եթե ազնիվ տղա է, ի՞նչ գործ ունի քեզ պես գողի հետ, – քմծիծաղ տալով ասաց միստր Հապկինսը: – Եվ դու ինչո՞ւ պետք է զբաղվես ազնիվ տղաներով: Դու պետք է հիշես քո գործը և չմոռանաս, որ աշխատում ես ինձ համար:
Ես այնպես շփոթված էի, որ չիմացա ինչ պատասխանեմ: Նա ձեռքը վերցրեց իմ ուսից, ես կարող էի փախչել և հասնել Ռիփսթոնին: Այդ միտքը անցավ իմ գլխով, բայց ուժ չունեցա կատարելու: Ջորջ Հապկինսն անբացատրելի վախ էր ազդել ինձ վրա, ես ոչ մի քայլ նրանից ետ մնալ չէի համարձակվում:
– Իսկ ինչի՞ մասին էիր խոսում այդ ազնիվ տղայի հետ, երբ ես ձեզ հանդիպեցի, – հարցրեց նա:
– Նախկին կյանքի մասին, – պատասխանեցի ես:
– Նախկին կյանքի: Երբ դու ազնիվ տղա էիր:
– Ո՛չ, երբ նա էլ ազնիվ չէր:
– Ա՜, ուրեմն նա միշտ ազնիվ չի եղել, Ջիմ: Ի՞նչ էր անում նա:
Ես զգում էի, որ վատ եմ վարվում իմ հին բարեկամին մատնելով, բայց չհամարձակվեցի հակառակվել իմ տիրոջը:
– Ես ու նա գողություն էինք անում Քովնթգարդենի շուկայում, – պատասխանեցի ես, – և միասին ապրում էինք Կամարների տակ:
– Ա՜յ թե ինչ: Իսկ այժմ որտե՞ղ է ապրում: Ի՞նչ է անում:
– Աշխատում է:
– Աշխատում է: Տանջվում է մի ինչ-որ կեղտոտ, ծանր աշխատանքի մեջ, խե՜ղճ երեխա: Եվ որքա՞ն է վաստակում:
– Շաբաթական տասնութ պեննի:
– Եվ դրա համար ամբողջ շաբաթը պետք է աշխատի ձիու պես, երկուշաբթի առավոտվանից մինչև շաբաթ օրվա երեկոն քարշ գա ցեխի մեջ: Գիտե՞ս տարեկան որքան կստանա նա: Երեք ֆունտ տասնութ շիլլինգ:
– Ի՞նչ կա որ. դա քիչ չէ:
– Քիչ չէ ամբողջ տարվա աշխատանքի համա՞ր: Իսկ գիտե՞ս, թե որքան փող կար այսօրվա քո հանած թղթապանակի մեջ: Քսանյոթ ֆունտ: Այն, ինչ որ կվաստակի յոթ տարում: Ի՞նչ կասեր նա, եթե իմանար, որ դու մեկ րոպեում, առանց ձեռքերդ կեղտոտելու, կարող ես վաստակել այնքան, որքան ինքը՝ յոթ տարում: Ես կարծում եմ՝ նա շատ դժբախտ կհամարեր իր կյանքը:
– Գուցե կասեր, ավելի լավ է քիչ ստանալ, բայց… բայց առանց վտանգի, – անհամարձակ ասացի ես:
– Դե իհարկե, խաղողը լավ բան է, բայց խակ է: Լսե՞լ ես այս առակը, Ջիմ: Այսպես է ասել մի աղվես, երբ չի կարողացել հասնել հյութալի խաղողի ողկույզին: Ես չեմ ուզում, որ դու քիթդ ցցես, Ջիմ, բայց պետք է հասկանաս, որ առանց տաղանդի չի կարելի անել այն, ինչ դու արիր այսօր: Իսկ այն խեղճ տղան երևի ճարպկություն չունի, հենց դրա համար էլ ուզում է խրատել ուրիշներին: Նա քեզ խրատում էր, չէ՞:
– Չգիտեմ ինչպես ասեմ: Նա ինձ պատմում էր, թե ինքն ինչպես է փոխվել, և նման բաներ:
– Դե հա, և թե ինչպես ինքը հիմա լավ է ապրում, ինչպես իր համար սարսափելի է իր նախկին կյանքը հիշելը: Պարզ բան է: Իսկ դու ի՞նչ էիր ասում:
– Ինչի՞ մասին:
– Իմ մասին:
– Ոչինչ:
– Ի՞նչ:
Այդ ժամանակ մենք հասել էինք քաղաքի ամայի, սակավամարդ վայրը: Վերջին բացականչության հետ միստր Հապկինսը շուռ եկավ դեպի ինձ և նայեց այնպիսի հայացքով, կարծես զարմանում էր, որ ես համարձակվում եմ ժխտել իրեն շատ լավ հայտնի մի բան: Եթե ես իսկապես որևէ բան ասած լինեի նրա մասին, նրա հայացքին դիմանալ չէի կարող: Բայց այժմ համարձակ նայեցի նրա աչքերին և կրկնեցի.
– Ես ձեր մասին ոչ մի խոսք չեմ ասել:
Հանկարծ նա քրքջաց:
– Այդ էր պակաս, – գոչեց նա, – այդ էր պակաս, որ դու մտածեիր թատրոնում առաջին իսկ պատահած տղային պատմել իմ մասին: Շատ հիանալի բան կլիներ:
Եվ նա շարունակեց ծիծաղել, կարծես իր ասածների մեջ որևէ ծիծաղելի բան կար:
– Ահա թե ես քեզ ինչ կասեմ այն տղայի մասին, – մի քանի րոպեից հետո խոսեց Հապկինսը: – Նա պարզապես հիմար է, ուրիշ ոչինչ: Իհարկե, դրա համար նա մեղավոր չէ, բայց հիմար է. կասկած չկա: Նա փորձել է իսկական պարոնի կյանք վարել, շատ փող ունենալ և ոչինչ չանել: Բայց դա իր ընդունակություններից վեր է եղել, և ահա սկսել է եզան պես աշխատել օրական երեք պեննիով: Բայց երևակայիր, եթե նա հիմար չլիներ, եթե ընդունակ, տաղանդավոր տղա լիներ, ինչպես դու, մի՞թե կհամաձայներ այդպիսի կյանքի: Ո՛չ մի դեպքում: Եվ ո՞ւմ է ուզում զարմացնել, որ աշխատում է առավոտվանից մինչև գիշեր: Ո՞վ կգովի դրա համար: Ոչ ոք: Ընդհակառակն, ամեն ոք կասի. «Տես, այ տղա, հիշիր, որ դու պետք է բախտավոր լինես, եթե մենք քեզ չենք վռնդում: Հենց որ մի բան փոքր-ինչ վատ կատարեցիր, քեզ դուրս կգցենք որպես վերջին անասուն»: Դե, արդեն տուն հասանք:
Այս ասելով՝ նա բաց արեց իր տան դուռը: Մենք մտանք սենյակ, որտեղ մեզ արդեն հիանալի ընթրիք էր սպասում: Սեղանին դրված էր մի սկուտեղ՝ վրան մսով պատրաստված տաք-տաք պուդինգ, մյուս սկուտեղում փխրուն կարտոֆիլ էր դրված, ապա երկու փայլփլուն բաժակ և մի մեծ փարչ գարեջուր:
Միստր Հապկինսն ինձ հրավիրեց նստել իր կողքին և ամենասիրալիր կերպով իմ ափսեի մեջ էր դնում համեղ ուտելիքները: Ռիփսթոնի թշվառ կյանքի մասին իմ տիրոջ արած դատողություններից հետո այդ հիանալի ընթրիքը խիստ թուլացրեց ուղղվելու մտադրությունս: Իհարկե, խեղճ Ռիփն անտաղանդ տղա է (ես չէի հասկանում, թե ինչ է նշանակում այդ բառը, բայց դա ինձ շատ էր դուր եկել) և կարող է ամբողջ կյանքն անցկացնել ածխով լի սայլակներ քարշ տալով: Իսկ իմ բանն ուրիշ է: Ախր նա չգիտե իմ ընդունակությունները: Նա չգիտե, որ ամբողջ, երկու ամիս ես ինքնագլուխ ապրել եմ գրպանահատությամբ: Նա չգիտե, թե որքան հեշտ բան է դա և որքան փող կարելի է ձեռք գցել այդ գործով: Եվ իսկապես, ինչո՞ւ Ռիփի նման կեղտոտ ու աղքատ դառնալ, եթե դրա համար ոչ ոք շնորհակալություն չի հայտնի:
– Ջիմ, – խոսեց միստր Հապկինսը, – ի՞նչ ես կարծում, հիմա ի՞նչ է ուտում քո «ազնիվ» ծանոթը: Խեղճը գնել է մի կտոր հաց ու բորբոսնած պանիր և պրծավ: Ճիշտ չէ՞:
– Կարծում եմ, որ այդպես կլինի, – գլխով արի ես:
– Կուտի և կպառկի քնելու թախտի վրա մի որևէ անկյունում, նեղվածք ու կեղտոտ մի տեղ: Ճիշտ չէ՞:
– Դե իհարկե, – ծիծաղեցի ես միստր Հապկինսի հետ:
– Դու հիանալի ննջարան ունես, – նորից խոսեց նա մի րոպե լռելուց հետո: – Այնտեղ պահարանում կգտնես վերնաշապիկ և սպիտակեղեն: Այնտեղ շատ լավ շոր էլ է կախված, միայն թե չգիտեմ, քեզ հար-մար կլինի՞: Իսկ ժամացույց ունե՞ս:
– Ե՞ս, ժամացո՞ւյց: Ես կյանքումս երբեք չեմ էլ երազել այդպիսի պերճանքի մասին:
– Հիմա կբերեմ: Իմ տղաները միշտ էլ ժամացույց են ունեցել:
Նա սենյակից դուրս եկավ և մի րոպե անց վերադարձավ՝ ձեռքին բռնած մի հիանալի արծաթե ժամացույց՝ արծաթե երկար շղթայով, ինքն էլ ժամացույցն ամրացրեց իմ բաճկոնակին և շատ սիրալիր կերպով սովորեցրեց, թե ինչպես պետք է լարել: Իմ բաճկոնակի վրա ճոճվող փայլուն շղթան տեսնելով՝ իմ և անբախտ Ռիփի միջև այնպիսի տարբերություն զգացի, որ նրա մասին մտածում էի միայն խղճահարությամբ:
Ընթրիքից հետո միստր Հապկինսը մի բաժակ գրոգ խմեց, սիգար ծխեց և հանգիստ նստելով բազմոցի վրա խնդրեց, որ պատմեմ, թե ի՞նչ տեսա թատրոնում: Ես սիրով համաձայնեցի և սկսեցի մանրամասնորեն պատմել ինձ այնքան խիստ հուզած պիեսի բովանդակությունը: Նրա վրա պիեսը բոլորովին այն տպավորությունը չգործեց, ինչ իմ և Ռիփի վրա: Նա շուտ-շուտ ընդհատում էր իմ պատմությունը մի որևէ ծիծաղաշարժ դիտողությունով և ապացուցում, որ բոլոր գործող անձինք հիմարներ են և որ կյանքում երբեք այդպիսի հիմարություններ չեն լինում: Վերջ ի վերջո ես էլ խիստ ամաչեցի, որ այդպիսի հիմարություն այնքան հուզել է ինձ: Որպեսզի միստր Հապկինսը գլխի չընկնի, թե ինչ էի զգում թատրոնում, ես համաձայնում էի նրա բոլոր դիտողություններին և իրենից էլ բարձր էի ծիծաղում: Մենք բոլորովին մտերմացանք:
Վերջապես միստր Ջորջը Նայեց ժամացույցին:
– Օհո՜, շատ նստեցինք, – գոչեց նա: -Արդեն ժամը 12-ն է: Քնելու ժամանակն է, Ջիմ: Վերցրու մոմը, ոչինչ, որ ես մթնում կմնամ: Քո սենյակը վերևն է, աջ կողմը: Երբ հանվես, ինձ կանչիր, մոմը կտանեմ:
Ես ուրախ ձայնով բարի գիշեր մաղթեցի նրան: Տուն վերադառնալուց հետո իմ կարծիքը նրա մասին շատ էր լավացել: Նա տեսնում էր, որ ես պատրաստ եմ ջանասիրաբար ծառայելու իրեն: Մոմը վերցնելով՝ ես գնացի իմ սենյակը: Նա ինձ նախազգուշացրել էր, որ լավ ննջարան եմ ունենալու, բայց այդպիսի փառահեղություն ես չէի սպասում: Ձյունափառ սպիտակեղեն փռված մահճակալի վերևը կախված էին գեղեցիկ չթե վարագույրներ, լուսամուտներին՝ սպիտակ վարագույրներ, կոմոդի վրա դրված էր մի հայելի, իսկ հատակին փռված էր փափուկ, գույնզգույն գորգ: Լվացարանի մոտ կախված էր մի մաքուր, սպիտակ սրբիչ: Ես համարձակորեն գլուխս կոխեցի սենյակը, բայց տեսնելով նրա շքեղությունը՝ իսկույն ետ քաշվեցի, որպեսզի ստուգեմ, թե արդյոք ճի՞շտ եմ եկել, աջ կողմը չկա՞ արդյոք մի ուրիշ սենյակ: Ոչ, ուրիշ ոչ մի սենյակ չկար, իսկապես դա իմ ննջարանն էր: Ես կոշիկներս հանեցի, որպեսզի սքանչելի գորգը չկեղտոտեմ և վախվխելով մոտեցա անկողնուն: Ես շատ էի ուզում մի լավ դիտել այդ սքանչելի սենյակում եղած բոլոր իրերը, բայց հիշեցի, որ միստր Հապկինսը նստած է մթության մեջ, ուստի շտապեցի հանվել ու պառկել:
– Ես պատրաստ եմ, – գոչեցի: – Նեղություն քաշեք մոմը վերցնել:
Ոչ ոք չպատասխանեց: Այդ ժամանակ անկողնից վեր կացա և դուռը բաց արի, ցանկանալով ավելի բարձր կանչել, երբ հանկարծ լսեցի միստր Հապկինսի և այն երիտասարդ կնոջ ձայնը, որ մեր առաջ բաց էր արել դուռը: Երևում էր, որ նրանք կռվում էին:
– Ի՛նչ է, ես քե՞զ պիտի հարցնեմ, թե երբ գնամ և երբ վերադառնամ: Լավ բան ես հնարել: Քեզ ասում եմ՝ գործով եմ գնում:
– Երեկ էլ, անցյալ օրն էլ դու գործի էիր գնում, Ջորջ: Դու խաբում ես: Ես գիտեմ, թե ինչ ես անում: Ես կհետևեմ քեզ:
– Դե որ խաբում եմ, ինչո՞ւ ես հարցնում, գնում եմ, պրծավ գնաց:
Ձայները լռեցին:
– Նեղություն քաշեք մոմը վերցնել, – ձայն տվի ես:
Մի րոպե անց Ջորջը մտավ իմ սենյակը, մոմը վերցրեց ու լուռ դուրս գնաց: Դրանից հետո ես լսեցի, թե ինչպես փակվեց փողոցի դուռը:
Միստր Հապկինսի և իր կնոջ կռիվը բոլորովին չանհանգստացրեց ինձ: Նա ինչ-որ տեղ էր գնում, կինը չէր թողնում, ինձ ինչ: Հանգիստ պառկեցի իմ հիանալի մահճակալում և արդեն պատրաստվում էի քնել, երբ հանկարծ լսեցի, որ իմ դուռը թրխկացրին:
– Ո՞վ է, – հարցրի ես:
– Հագնվի՛ր և ցած արի, տղա, քեզ բան ունեմ ասելու:
Ես ճանաչեցի միսիս Հապկինսի ձայնը: Նա դուռը կիսաբաց արեց, վառած մոմը դրեց հատակին և առանց մի բառ ասելու հեռացավ:
Գլուխ 27. ՓՈԽՎԵԼՈւ ԻՄ ՄՏԱԴՐՈՒԹՅՈՒՆՆ ԱՐԱԳՈՐԵՆ ՉՔԱՆՈՒՄ է
Նման հոդվածներ
Մեկնաբանություններ
Գովազդ
Սիրելի այցելու, եթե դու այլևս ՓՈՔՐԻԿ չես, այլ ՊԱՏԱՆԻ, եթե արդեն քո հետաքրքրությունների շրջանակն ընդլայնվել է և դու ուզում ես տարիքիդ համապատասխան հետաքրքիր հոդվածներ կարդալ, ապա «Պատանի եմ» կայքը հենց այն հարթակն է, որը կհագեցնի քո հետաքրքրասիրությունները։ Այստեղ դու կարող ես նաև ինքդ լինել հեղինակ, ունենալ ու վարել քո բլոգային էջը։ Միացի՛ր պատանիների թիմին։ Դարձի՛ր «Պատանի եմ» կայքի մի մասինկը։