Պիեսը բուռն, որոտալից ծափահարություններ առաջացրեց: Ինձ վրա այնքան շատ ազդեց, որ ես չէի համարձակվում Ռիփսթոնին նայել, որպեսզի նա չտեսնի իմ արցունքները:
– Ի՜նչ հիանալի պիես է, չէ՞, Սմիթ, – ասաց նա, երբ ամբոխի մեջ խցկված շարժվում էինք դեպի թատրոնի դուռը: – Այդ պիեսում որքան լավ է ցույց տրված, որ մարդ ամենևին էլ միանգամից, մի գեղեցիկ օր չի դառնում սրիկա: Ո՛չ, կյանքը նրան աստիճանաբար է սրիկա դարձնում, օրըստօրե, քիչ-քիչ… «Մոր սերը անսահման է»: Ես կարծում եմ, այդ նշանակում է, որ մայրը միշտ ներում է: Հարկավոր է միայն մտածել նրա մասին, և միանգամից մարդ թեթևանում է, ինքդ էլ ավելի լավն ես դառնում:
– Այո, կարծում եմ:
– Խորթ մայրերի մասին այնտեղ ոչինչ չի ասված, Սմիթ: Կարծում եմ՝ դու չէիր հանգստանա, եթե երազումդ տեսած լինեիր խորթ մորդ:
Ես աշխատեցի ծիծաղել, որպես նրա այդ խոսքերի պատասխան, բայց հոգուս խորքում ծիծաղի տեղ չկար:
– Ի՞նչ է պատահել քեզ: Ինչու ես լալիս, Սմիթ, – հանկարծ գոչեց Ռիփը:
Այդ րոպեին մենք դուրս էինք եկել փողոց:
– Դե լավ, վերջ տուր, – մխիթարում էր ինձ ընկերս: – Դու չպետք է այսպիսի զգայացունց պիեսներ դիտես, եթե այդքան թույլ նյարդեր ունես: Այդ ի՞նչ է, թաշկինակ չունե՞ս: Առ իմը:
Եվ նա ինձ տվեց մի կեղտոտ լաթի կտոր:
– Ա՛խ, Ռիփ:
– Դե լավ, վերջ տուր: Երևի առողջ չես: Հանգստացիր, տես, արդեն ժամը տասն է, տուն գնալու ժամանակն է: Ես բավական հեռու եմ գնալու: Իսկ դու որտե՞ղ ես ապրում, ժամը քանիսի՞ն պետք է վերադառնաս: Որտե՞ղ է քո տիրոջ խանութը:
Վերջին հարցը նա տվեց անհանգիստ ձայնով, կարծես նրա մեջ նորից կասկած էր ծագել:
– Ես խանութում չեմ ապրում, – խոսեցի ես բեկբեկուն ձայնով, թեքվելով դեպի նրա ականջը. – ես ոչ մի տեր չունեմ:
– Տեր չունե՞ս: Հապա ինչո՞վ ես ապրում: Որտե՞ղ ես աշխատում դու:
– Ոչ մի տեղ: Հո չի՞ կարելի աշխատանք անվանել մեր նախկին գործը:
– Մեր նախկին գործը, – զարմանքով գոչեց Ռիփը: – Մի՞թե դու իսկապես չես փոխվել, Սմիթ: Ոչ, չի կարող պատահել:
– Այո, ես փոխվել եմ, – հեկեկալով պատասխանեցի ես: – Միայն թե ավելի վատն եմ դարձել, այ, ինչպես պիեսում:
Ռիփսթոնը մի րոպե կանգ առավ՝ տարակուսանքով նայելով ինձ: Հետո թափ տվեց գլուխը, նա միշտ այդպես էր անում, երբ մի որևէ բան էր որոշում:
– Դու դրա համա՞ր ես լալիս, Սմիթ, – հարցրեց նա:
– Այո, դրա համար:
– Նշանակում է, դու ուզում ես փոխվել:
– Իհարկե, շատ եմ ուզում: Ես ուրախ կլինեի այժմ ազնիվ տղա դառնալ, միայն չգիտեմ, թե ի՞նչ անեմ: Այ, եթե դու ինձ օգնեիր…
– Ես ինչպե՞ս կարող եմ քեզ օգնել:
– Չգիտեմ: Ա՛յ, եթե ես էլ այնտեղ ընդունվեի, որտեղ դու ես…
– Ես հենց դրա մասին էի մտածում, – տաքացած վրա բերեց Ռիփսթոնը: – Կփորձեմ, կխոսեմ վարպետի հետ: Գնանք շուտ, թե չէ մեր դարբասը կփակեն:
Ես հաստատորեն որոշեցի հետևել Ռիփսթոնի խորհրդին, և մենք արագ-արագ քայլեցինք փողոցով: Բայց հազիվ էինք մի քանի քայլ արել, երբ մեր դիմաց դուրս եկավ Ջորջ Հապկինսը: Նա կանգնած էր լապտերի սյանը հենված: Երբ ես անցնում էի նրա մոտով, նա ձեռքը դրեց իմ ուսին, կարծես, լիակատար բարեսրտությամբ: Բայց ես զգացի, որ ամուր է բռնել ինձ:
– Ա՜, այ թե որտե՜ղ ես դու, – ասաց նա փաղաքշական կշտամբանքի ձայնով: – Ի՛նչ վատ, անհնազանդ տղա ես դու: Ամոթ չէ՞ այդպիսի վատ տեղեր գնալ, երբ գիտես, որ քո բարի մորաքույրը չի կարող այդպիսի բան տանել: Մի՞թե դու երբեք ձեռք չես քաշելու ծանոթություններից: Իսկ դու, այ տղա, – դիմեց նա Ռիփսթոնին, – եթե մի անգամ էլ փորձես սրան վատ ճանապարհով տանել, ես քեզ ոստիկանատուն քարշ կտամ: Կորի՛ր:
Հապկինսի անակնկալ հայտնվելն ինձ այնպես էր շշմեցրել, որ մի բառ ասել չկարողացա: Ռիփսթոնը նրա շքեղ հագուստից և հրամայական տոնից զարմացած՝ մերթ ինձ էր նայում, մերթ նրան՝ աչքերը չռած:
– Դե որ ինձ հետ գալ չես ուզում, Սմիթ, – խոսեց նա վերջապես, – ուրեմն մնաս բարով:
– Բարի ճանապարհ, Ռիփ: Գուցե մենք շուտով տեսնվենք:
Նա առաջ գնաց, և ես տեսա, որ մի քանի անգամ շուռ եկավ ու ինձ նայեց միևնույն զարմացած հայացքով:
– Այդ ի՞նչ սրիկայի հետ տեսա քեզ, – հարցրեց Ջորջը՝ ձեռքը չվերցնելով իմ ուսից և ինձ քաշելով դեպի Քեթ փողոցը:
– Նա սրիկա չէ, ազնիվ տղա է, – պատասխանեցի ես:
– Իսկ եթե ազնիվ տղա է, ի՞նչ գործ ունի քեզ պես գողի հետ, – քմծիծաղ տալով ասաց միստր Հապկինսը: – Եվ դու ինչո՞ւ պետք է զբաղվես ազնիվ տղաներով: Դու պետք է հիշես քո գործը և չմոռանաս, որ աշխատում ես ինձ համար:
Ես այնպես շփոթված էի, որ չիմացա ինչ պատասխանեմ: Նա ձեռքը վերցրեց իմ ուսից, ես կարող էի փախչել և հասնել Ռիփսթոնին: Այդ միտքը անցավ իմ գլխով, բայց ուժ չունեցա կատարելու: Ջորջ Հապկինսն անբացատրելի վախ էր ազդել ինձ վրա, ես ոչ մի քայլ նրանից ետ մնալ չէի համարձակվում:
– Իսկ ինչի՞ մասին էիր խոսում այդ ազնիվ տղայի հետ, երբ ես ձեզ հանդիպեցի, – հարցրեց նա:
– Նախկին կյանքի մասին, – պատասխանեցի ես:
– Նախկին կյանքի: Երբ դու ազնիվ տղա էիր:
– Ո՛չ, երբ նա էլ ազնիվ չէր:
– Ա՜, ուրեմն նա միշտ ազնիվ չի եղել, Ջիմ: Ի՞նչ էր անում նա:
Ես զգում էի, որ վատ եմ վարվում իմ հին բարեկամին մատնելով, բայց չհամարձակվեցի հակառակվել իմ տիրոջը:
– Ես ու նա գողություն էինք անում Քովնթգարդենի շուկայում, – պատասխանեցի ես, – և միասին ապրում էինք Կամարների տակ:
– Ա՜յ թե ինչ: Իսկ այժմ որտե՞ղ է ապրում: Ի՞նչ է անում:
– Աշխատում է:
– Աշխատում է: Տանջվում է մի ինչ-որ կեղտոտ, ծանր աշխատանքի մեջ, խե՜ղճ երեխա: Եվ որքա՞ն է վաստակում:
– Շաբաթական տասնութ պեննի:
– Եվ դրա համար ամբողջ շաբաթը պետք է աշխատի ձիու պես, երկուշաբթի առավոտվանից մինչև շաբաթ օրվա երեկոն քարշ գա ցեխի մեջ: Գիտե՞ս տարեկան որքան կստանա նա: Երեք ֆունտ տասնութ շիլլինգ:
– Ի՞նչ կա որ. դա քիչ չէ:
– Քիչ չէ ամբողջ տարվա աշխատանքի համա՞ր: Իսկ գիտե՞ս, թե որքան փող կար այսօրվա քո հանած թղթապանակի մեջ: Քսանյոթ ֆունտ: Այն, ինչ որ կվաստակի յոթ տարում: Ի՞նչ կասեր նա, եթե իմանար, որ դու մեկ րոպեում, առանց ձեռքերդ կեղտոտելու, կարող ես վաստակել այնքան, որքան ինքը՝ յոթ տարում: Ես կարծում եմ՝ նա շատ դժբախտ կհամարեր իր կյանքը:
– Գուցե կասեր, ավելի լավ է քիչ ստանալ, բայց… բայց առանց վտանգի, – անհամարձակ ասացի ես:
– Դե իհարկե, խաղողը լավ բան է, բայց խակ է: Լսե՞լ ես այս առակը, Ջիմ: Այսպես է ասել մի աղվես, երբ չի կարողացել հասնել հյութալի խաղողի ողկույզին: Ես չեմ ուզում, որ դու քիթդ ցցես, Ջիմ, բայց պետք է հասկանաս, որ առանց տաղանդի չի կարելի անել այն, ինչ դու արիր այսօր: Իսկ այն խեղճ տղան երևի ճարպկություն չունի, հենց դրա համար էլ ուզում է խրատել ուրիշներին: Նա քեզ խրատում էր, չէ՞:
– Չգիտեմ ինչպես ասեմ: Նա ինձ պատմում էր, թե ինքն ինչպես է փոխվել, և նման բաներ:
– Դե հա, և թե ինչպես ինքը հիմա լավ է ապրում, ինչպես իր համար սարսափելի է իր նախկին կյանքը հիշելը: Պարզ բան է: Իսկ դու ի՞նչ էիր ասում:
– Ինչի՞ մասին:
– Իմ մասին:
– Ոչինչ:
– Ի՞նչ:
Այդ ժամանակ մենք հասել էինք քաղաքի ամայի, սակավամարդ վայրը: Վերջին բացականչության հետ միստր Հապկինսը շուռ եկավ դեպի ինձ և նայեց այնպիսի հայացքով, կարծես զարմանում էր, որ ես համարձակվում եմ ժխտել իրեն շատ լավ հայտնի մի բան: Եթե ես իսկապես որևէ բան ասած լինեի նրա մասին, նրա հայացքին դիմանալ չէի կարող: Բայց այժմ համարձակ նայեցի նրա աչքերին և կրկնեցի.
– Ես ձեր մասին ոչ մի խոսք չեմ ասել:
Հանկարծ նա քրքջաց:
– Այդ էր պակաս, – գոչեց նա, – այդ էր պակաս, որ դու մտածեիր թատրոնում առաջին իսկ պատահած տղային պատմել իմ մասին: Շատ հիանալի բան կլիներ:
Եվ նա շարունակեց ծիծաղել, կարծես իր ասածների մեջ որևէ ծիծաղելի բան կար:
– Ահա թե ես քեզ ինչ կասեմ այն տղայի մասին, – մի քանի րոպեից հետո խոսեց Հապկինսը: – Նա պարզապես հիմար է, ուրիշ ոչինչ: Իհարկե, դրա համար նա մեղավոր չէ, բայց հիմար է. կասկած չկա: Նա փորձել է իսկական պարոնի կյանք վարել, շատ փող ունենալ և ոչինչ չանել: Բայց դա իր ընդունակություններից վեր է եղել, և ահա սկսել է եզան պես աշխատել օրական երեք պեննիով: Բայց երևակայիր, եթե նա հիմար չլիներ, եթե ընդունակ, տաղանդավոր տղա լիներ, ինչպես դու, մի՞թե կհամաձայներ այդպիսի կյանքի: Ո՛չ մի դեպքում: Եվ ո՞ւմ է ուզում զարմացնել, որ աշխատում է առավոտվանից մինչև գիշեր: Ո՞վ կգովի դրա համար: Ոչ ոք: Ընդհակառակն, ամեն ոք կասի. «Տես, այ տղա, հիշիր, որ դու պետք է բախտավոր լինես, եթե մենք քեզ չենք վռնդում: Հենց որ մի բան փոքր-ինչ վատ կատարեցիր, քեզ դուրս կգցենք որպես վերջին անասուն»: Դե, արդեն տուն հասանք:
Այս ասելով՝ նա բաց արեց իր տան դուռը: Մենք մտանք սենյակ, որտեղ մեզ արդեն հիանալի ընթրիք էր սպասում: Սեղանին դրված էր մի սկուտեղ՝ վրան մսով պատրաստված տաք-տաք պուդինգ, մյուս սկուտեղում փխրուն կարտոֆիլ էր դրված, ապա երկու փայլփլուն բաժակ և մի մեծ փարչ գարեջուր:
Միստր Հապկինսն ինձ հրավիրեց նստել իր կողքին և ամենասիրալիր կերպով իմ ափսեի մեջ էր դնում համեղ ուտելիքները: Ռիփսթոնի թշվառ կյանքի մասին իմ տիրոջ արած դատողություններից հետո այդ հիանալի ընթրիքը խիստ թուլացրեց ուղղվելու մտադրությունս: Իհարկե, խեղճ Ռիփն անտաղանդ տղա է (ես չէի հասկանում, թե ինչ է նշանակում այդ բառը, բայց դա ինձ շատ էր դուր եկել) և կարող է ամբողջ կյանքն անցկացնել ածխով լի սայլակներ քարշ տալով: Իսկ իմ բանն ուրիշ է: Ախր նա չգիտե իմ ընդունակությունները: Նա չգիտե, որ ամբողջ, երկու ամիս ես ինքնագլուխ ապրել եմ գրպանահատությամբ: Նա չգիտե, թե որքան հեշտ բան է դա և որքան փող կարելի է ձեռք գցել այդ գործով: Եվ իսկապես, ինչո՞ւ Ռիփի նման կեղտոտ ու աղքատ դառնալ, եթե դրա համար ոչ ոք շնորհակալություն չի հայտնի:
– Ջիմ, – խոսեց միստր Հապկինսը, – ի՞նչ ես կարծում, հիմա ի՞նչ է ուտում քո «ազնիվ» ծանոթը: Խեղճը գնել է մի կտոր հաց ու բորբոսնած պանիր և պրծավ: Ճիշտ չէ՞:
– Կարծում եմ, որ այդպես կլինի, – գլխով արի ես:
– Կուտի և կպառկի քնելու թախտի վրա մի որևէ անկյունում, նեղվածք ու կեղտոտ մի տեղ: Ճիշտ չէ՞:
– Դե իհարկե, – ծիծաղեցի ես միստր Հապկինսի հետ:
– Դու հիանալի ննջարան ունես, – նորից խոսեց նա մի րոպե լռելուց հետո: – Այնտեղ պահարանում կգտնես վերնաշապիկ և սպիտակեղեն: Այնտեղ շատ լավ շոր էլ է կախված, միայն թե չգիտեմ, քեզ հար-մար կլինի՞: Իսկ ժամացույց ունե՞ս:
– Ե՞ս, ժամացո՞ւյց: Ես կյանքումս երբեք չեմ էլ երազել այդպիսի պերճանքի մասին:
– Հիմա կբերեմ: Իմ տղաները միշտ էլ ժամացույց են ունեցել:
Նա սենյակից դուրս եկավ և մի րոպե անց վերադարձավ՝ ձեռքին բռնած մի հիանալի արծաթե ժամացույց՝ արծաթե երկար շղթայով, ինքն էլ ժամացույցն ամրացրեց իմ բաճկոնակին և շատ սիրալիր կերպով սովորեցրեց, թե ինչպես պետք է լարել: Իմ բաճկոնակի վրա ճոճվող փայլուն շղթան տեսնելով՝ իմ և անբախտ Ռիփի միջև այնպիսի տարբերություն զգացի, որ նրա մասին մտածում էի միայն խղճահարությամբ:
Ընթրիքից հետո միստր Հապկինսը մի բաժակ գրոգ խմեց, սիգար ծխեց և հանգիստ նստելով բազմոցի վրա խնդրեց, որ պատմեմ, թե ի՞նչ տեսա թատրոնում: Ես սիրով համաձայնեցի և սկսեցի մանրամասնորեն պատմել ինձ այնքան խիստ հուզած պիեսի բովանդակությունը: Նրա վրա պիեսը բոլորովին այն տպավորությունը չգործեց, ինչ իմ և Ռիփի վրա: Նա շուտ-շուտ ընդհատում էր իմ պատմությունը մի որևէ ծիծաղաշարժ դիտողությունով և ապացուցում, որ բոլոր գործող անձինք հիմարներ են և որ կյանքում երբեք այդպիսի հիմարություններ չեն լինում: Վերջ ի վերջո ես էլ խիստ ամաչեցի, որ այդպիսի հիմարություն այնքան հուզել է ինձ: Որպեսզի միստր Հապկինսը գլխի չընկնի, թե ինչ էի զգում թատրոնում, ես համաձայնում էի նրա բոլոր դիտողություններին և իրենից էլ բարձր էի ծիծաղում: Մենք բոլորովին մտերմացանք:
Վերջապես միստր Ջորջը Նայեց ժամացույցին:
– Օհո՜, շատ նստեցինք, – գոչեց նա: -Արդեն ժամը 12-ն է: Քնելու ժամանակն է, Ջիմ: Վերցրու մոմը, ոչինչ, որ ես մթնում կմնամ: Քո սենյակը վերևն է, աջ կողմը: Երբ հանվես, ինձ կանչիր, մոմը կտանեմ:
Ես ուրախ ձայնով բարի գիշեր մաղթեցի նրան: Տուն վերադառնալուց հետո իմ կարծիքը նրա մասին շատ էր լավացել: Նա տեսնում էր, որ ես պատրաստ եմ ջանասիրաբար ծառայելու իրեն: Մոմը վերցնելով՝ ես գնացի իմ սենյակը: Նա ինձ նախազգուշացրել էր, որ լավ ննջարան եմ ունենալու, բայց այդպիսի փառահեղություն ես չէի սպասում: Ձյունափառ սպիտակեղեն փռված մահճակալի վերևը կախված էին գեղեցիկ չթե վարագույրներ, լուսամուտներին՝ սպիտակ վարագույրներ, կոմոդի վրա դրված էր մի հայելի, իսկ հատակին փռված էր փափուկ, գույնզգույն գորգ: Լվացարանի մոտ կախված էր մի մաքուր, սպիտակ սրբիչ: Ես համարձակորեն գլուխս կոխեցի սենյակը, բայց տեսնելով նրա շքեղությունը՝ իսկույն ետ քաշվեցի, որպեսզի ստուգեմ, թե արդյոք ճի՞շտ եմ եկել, աջ կողմը չկա՞ արդյոք մի ուրիշ սենյակ: Ոչ, ուրիշ ոչ մի սենյակ չկար, իսկապես դա իմ ննջարանն էր: Ես կոշիկներս հանեցի, որպեսզի սքանչելի գորգը չկեղտոտեմ և վախվխելով մոտեցա անկողնուն: Ես շատ էի ուզում մի լավ դիտել այդ սքանչելի սենյակում եղած բոլոր իրերը, բայց հիշեցի, որ միստր Հապկինսը նստած է մթության մեջ, ուստի շտապեցի հանվել ու պառկել:
– Ես պատրաստ եմ, – գոչեցի: – Նեղություն քաշեք մոմը վերցնել:
Ոչ ոք չպատասխանեց: Այդ ժամանակ անկողնից վեր կացա և դուռը բաց արի, ցանկանալով ավելի բարձր կանչել, երբ հանկարծ լսեցի միստր Հապկինսի և այն երիտասարդ կնոջ ձայնը, որ մեր առաջ բաց էր արել դուռը: Երևում էր, որ նրանք կռվում էին:
– Ի՛նչ է, ես քե՞զ պիտի հարցնեմ, թե երբ գնամ և երբ վերադառնամ: Լավ բան ես հնարել: Քեզ ասում եմ՝ գործով եմ գնում:
– Երեկ էլ, անցյալ օրն էլ դու գործի էիր գնում, Ջորջ: Դու խաբում ես: Ես գիտեմ, թե ինչ ես անում: Ես կհետևեմ քեզ:
– Դե որ խաբում եմ, ինչո՞ւ ես հարցնում, գնում եմ, պրծավ գնաց:
Ձայները լռեցին:
– Նեղություն քաշեք մոմը վերցնել, – ձայն տվի ես:
Մի րոպե անց Ջորջը մտավ իմ սենյակը, մոմը վերցրեց ու լուռ դուրս գնաց: Դրանից հետո ես լսեցի, թե ինչպես փակվեց փողոցի դուռը:
Միստր Հապկինսի և իր կնոջ կռիվը բոլորովին չանհանգստացրեց ինձ: Նա ինչ-որ տեղ էր գնում, կինը չէր թողնում, ինձ ինչ: Հանգիստ պառկեցի իմ հիանալի մահճակալում և արդեն պատրաստվում էի քնել, երբ հանկարծ լսեցի, որ իմ դուռը թրխկացրին:
– Ո՞վ է, – հարցրի ես:
– Հագնվի՛ր և ցած արի, տղա, քեզ բան ունեմ ասելու:
Ես ճանաչեցի միսիս Հապկինսի ձայնը: Նա դուռը կիսաբաց արեց, վառած մոմը դրեց հատակին և առանց մի բառ ասելու հեռացավ:
Անտառային հեքիաթ
Աշնանային գեղեցիկ մի օր ոզնի մայրիկը, իր երկու փոքրիկների հետ, գնաց անտառ՝ ձմռան համար պաշար հավաքելու։ Անտառում ոզնի մայրիկը սկսեց...
