Երբ շուռ եկա դեպի Կամարների անցքը, ժամը ինը խփեց: Դա ինձ ստիպեց կանգ առնել: Մոուլդին և Ռիփսթոնը Կամարների տակ լինել չէին կարող, նրանք երևի վաղուց արդեն դուրս են եկել աշխատանքի և աղջամուղջից շուտ չեն վերադառնա: Պետք է ամբողջ օրն անցկացնեմ առանց նրանց տեսնելու: Դա բավական նվազեցրեց ուրախությունս, որ զգում էի այդպես հաջողությամբ բանվորական տանից դուրս պրծնելու համար: Իհարկե, ես կարող էի իմ բարեկամներին որոնել շուկայում, բայց իմ հագուստով այնտեղ երևալը հիմարություն կլիներ: Որոշեցի մտնել Կամարների տակ և այնտեղ սպասել նրանց վերադարձին: Զարմանալի բան. այն տեղը, ուր կանգնած էր լինում մեր ֆուրգոնը, ինձ ամենևին այնպես հարազատ չթվաց, ինչպես սպասում էի: Այդ տեղն ինձ թվաց արտակարգ մութ, մռայլ, ամայի ու տխուր: Իմ քայլերը զրնգում էին խոնավ պատերի մեջ: Քարերը սայթաքուն էին ապակու պես:
Պատերից մեկի մոտ ես տեսա հնոտիների մի կույտ և ուղղվեցի այնտեղ: Բայց հազիվ էի մոտեցել, երբ կույտը շարժվեց և լսվեց ծերունական մի ճչացող ձայն.
– Ի՞նչ ես փնտրում այստեղ, այ տղա: Կարծում էի՝ գոնե ցերեկը բոլորը կգնան ու կթողնեն, որ հանգիստ մեռնեմ: Ծանր բան է մարդկանց աչքի առաջ մեռնելը:
– Ձեզ չեմ խանգարի մեռնել, – քաղաքավարությամբ պատասխանեցի ես: – Մեռեք, խնդրեմ, ես միայն ցրտից պաշտպանվելու տեղ եմ փնտրում:
Մտիր այն արկղը, որ դրված է ջրկիրի սայլակի վրա, – խռխռացրեց իմ նոր ծանոթը: – Եթե իմ ոտքերում ուժ լիներ, ես ինքս այնտեղ կբարձրանայի և մարդկանց չէի ձանձրացնի հիմար խոսակցություններով:
Ես շուրջս նայեցի ու նկատեցի սայլակը, որի վրա մի մեծ արկղ կար անցքը դեպի վերև արած։
Ես մտա նրա մեջ՝ ուրախանալով, որ ինձ համար հարմար անկյուն եմ գտել: Բայց շուտով պարզվեց, որ այդ ապաստանն այնքան էլ հարմար չէ, որքան պատկերացնում էի: Արկղի մեջ շատ ջուր էր մնացել, որ սառել էր և սկզբում բոլորովին պինդ էր, բայց երբ ես սառույցի վրա նստեցի, սկսեց հալվել, և ջուրը ծծվեց իմ շալվարի մեջ: ես արկղից դուրս եկա և նստեցի ջրկիրի նստատեղը, որպեսզի գեթ քամուց պաշտպանվեմ: Բայց քամին այնպես սուր էր, թափանցող, որ նրանից պաշտպանվելն անհնարին էր: Նա թափով ներս էր հոսում նեղ անցքի միջով և գետի ափից խոնավ ձյուն էր բերում իր հետ: Ես սառել էի մինչև ոսկորներս, ականջներս թշշում էին: Իսկ երբ գլուխս բարձրացրի, քամին փչեց ուղղակի բերանիս: Ես ստիպված էի գլխարկս բռնել երկու ձեռքով, մատներս ցավում էին ցրտից, կարծես այրված լինեին: Կես ժամից ավելի այդ տանջանքին դիմանալ չկարողացա: Ցած թռա սայլակից, ձեռքերս գրպաններս խոթեցի և սկսեցի ետ ու առաջ վազվզել, խփելով սայթաքուն քարերին, որպեսզի մի կերպ տաքացնեմ պաղած ոտքերս: Վերջապես ցուրտն այն աստիճանի տանջեց ինձ, որ որոշեցի փորձել կրակ վառել: Գետափին կարելի էր շատ տաշեղ և ածխի կտորներ հավաքել, ցավն այն էր, որ լուցկի չունեի: Գետում բազմաթիվ բեռնանավեր էին կանգնած, որոնց վրա մարդիկ էին աշխատում և դրանցից շատերը ծխում էին: Նրանք իհարկե ինձ լուցկի կտային, եթե խնդրեի: Բայց իմ հագուստով ինչպես մոտենայի նրանց, կսկսեին հարցուփորձ անել իմ մասին, կպատմեին իրենց ծանոթներին, և կվերջանար նրանով, որ ինձ կբռնեին: Մնում էր մի բան. հանել բաճկոնս, որ կարող էր ինձ մատնել, երեսս ու ձեռքերս ցեխոտել, որպեսզի նման լինեմ գետի տիղմի մեջ ոսկոր հավաքող տղաներին: Դա դժվար բան չէր, բայց այդ ժամանակ ինձ չափազանց ծանր թվաց, ես դեռ հիվանդությունից բոլորովին չէի ապաքինվել, սարսափելի մրսել էի, այնինչ ստիպված էի հանել ոչ միայն բաճկոնս, այլև գուլպաներս, կոշիկներս և գլխարկս, որովհետև «ոսկոր հավաքողները» այդպիսի շորեր չեն հագնում: Նրանց ձեռքերը, ոտքերը և երեսը միշտ ցեխոտ են լինում: Նրանց պես ցեխոտվելու համար ես պետք է բոբիկ ոտքերով անցնեի գետափի տիղմի միջով, որ երեսից ծածկված էր սառույցով, պետք է ձեռքերս խրեի այդ տիղմի մեջ և քսեի երեսիս: «Ոսկոր հավաքողները» միշտ իրենց հետ ունենում են մի պարկ կամ մի որևէ աման, որի մեջ հավաքում են այն ամենը, ինչ գտնում են: Իմ բախտից, բեռնանավերից մեկի մոտ տեսա մի հին կաթսա, որ ընկած էր տիղմի մեջ: Ես այդ կաթսան ձեռքս առա և մոտեցա մի ծերունի նավավարի, լուցկի խնդրեցի նրանից:
– Հեռու կորիր, գարշելի գող, – գոռաց նա. – հենց նոր դուրս է պրծել բանտից և էլի նախկին գործին է անցել:
– Ես բանտում չեմ եղել, – արցունքն աչքերիս պատասխանեցի ես, – ես երբեք բանտում չեմ եղել:
– Բանտում չես եղել, գարշելի ստախոս: Ապա մի նայիր քո գլխին, բա դա բանտի խուզվածք չի՞։
– Ոչ, ես բանվորական տանն եմ եղել, և այնտեղ են գլուխս խուզել, որովհետև տենդախտ ունեի: Ես բանվորական տանից եմ փախել:
Ծերունին նավեզրի վրայով կախեց ալեհեր գլուխը և քննող հայացքով նայեց իմ կեղտոտ, արտասվաթոր երեսին: Երևի նա համոզվեց, որ ճիշտ եմ ասում, որովհետև շատ ավելի փաղաքշական տոնով ասաց.
– Դե, լավ, եթե քեզ միայն լուցկի է հարկավոր, վերցրու թեկուզ երկուսը և քո ճամփան գնա:
Նա լուցկին խրեց ձողի ճեղքի մեջ և այդ ձևով տվեց ինձ: Բայց, ավաղ, իմ բոլոր ջանքերն իզուր անցան: Ես համարյա մերկացել էի և ամբողջովին սառել, ինձ հայհոյեց նավավարը, և այդ ամենն ինձ ոչ մի օգուտ չտվեց: Ես և’ տաշեղ ունեի, և’ ածուխ, և մի կտոր թուղթ, բայց այդ ամենն այնպես խոնավ էր, որ իմ երկու լուցկիներն էլ վառվեցին, իսկ կրակ վառել չկարողացա: Նայեցի ափին: Ինձ լուցկի տվող ծերունին այլևս նավի վրա չէր, և ստիպված էի մնալ առանց կրակի: Նորից գնացի գետափ՝ ոտքերիս, ձեռքերիս ու երեսիս ցեխը լվանալու, սպասեցի մինչև չորացա, որովհետև սրբիչ չունեի, հետո նորից հագա գուլպաներս, կոշիկներս, բաճկոնս, գլխարկս դրի և սկսեցի Կամարների տակ ետ ու առաջ քայլել:
ժամը երկուսին մոտ ձյուն եկավ: Դա ինձ չվշտացրեց, այլ, ընդհակառակն, ուրախացրեց, ես մտածեցի, թե վատ եղանակի պատճառով Ռիփսթոնն ու Մոուլդին շուտ կվերադառնան: Նստեցի այն սանդուղքի վերջին աստիճանին, որտեղով նրանք սովորաբար իջնում էին Կամարների տակ, և սկսեցի սպասել:
Եկեղեցու ժամացույցը յոթը խփեց, բայց իմ բարեկամները չէին երևում: Այժմ ո՞ւր գնամ, ի՞նչ անեմ: Արդյոք տուն չվերադառնա՞մ:
Երբ այդ միտքն առաջին անգամ գլուխս եկավ, ես հեռու վանեցի որպես անհեթեթ մի միտք: Բայց ժամանակն անցնում էր, հույսս կտրում էի, թե կտեսնեմ իմ միակ բարեկամներին: Տուն գնալու միտքը վերադառնում էր: Վերջապես այլևս չէի կարող ուրիշ բանի մասին մտածել: Ի՞նչ կա այդքան վախենալու տուն վերադառնալուց: Արդեն ինը ամսից ավելի մերոնցից ոչ մեկին չէի տեսել, գուցե նրանք կուրախանան ինձ տեսնելով, գուցե, վատագույն դեպքում, հայրս մի լավ կխրատի ինձ: Հիմա ես այլևս այնպիսի փոքրիկ տղա չէի, ինչպես տանից փախչելու ժամանակ, ես արդեն գիտեի, թե ինչպես պետք է աշխատանք որոնել, ինչ աշխատանք կարելի է անել, ես բեռ չեմ լինի մեր ընտանիքին:
Սակայն մեր փողոցը գնալուց առաջ միառժամանակ թափառեցի Կամարների մոտերքը, հետո վազեցի շուկա, նայեցի, թե արդյո՞ք այնտեղ չեն Ռիփսթոնն ու Մոուլդին, և ոչ մի տեղ նրանց չգտնելով՝ որոշեցի գնալ Թերնմիլի փողոցը: Ես գնում էի առույգ, առանց կանգ առնելու և ոչ ոքի վրա ուշադրություն չէի դարձնում:
Բայց երբ հասա Սմիթֆիլդ, քայլերս դանդաղեցին, իսկ երբ մոտեցա մեր փողոցին, կանգ առա: Արդյոք վտանգավոր չէ՞ր այսպես ուղղակի ներկայանալ հայրիկիս: Օրվա այս ժամին նա սովորաբար գարեջրատանն է լինում: Արդյոք չսպասե՞մ մինչև դուրս գա այնտեղից: Միշտ էլ, երբ մի քիչ խմած է լինում, ավելի բարի է լինում: Ես կանգ առա մեր փողոցի դիմաց և սկսեցի սպասել հորս: Նա միշտ տուն էր վերադառնում ժամը տասնմեկին մոտ, իսկ այժմ միայն տասն էր: Ես սպասում էի համբերությամբ, և այն միտքը, թե հայրս ինչպես կդիմավորի ինձ, ինչ կասի, այդ միտքը նույնիսկ թույլ չէր տալիս, որ քաղց կամ ցուրտ զգամ: Բայց ժամանակն անցնում էր, իսկ հայրս չկար ու չկար: Վերջապես որոշեցի գնալ մինչև այն գարեջրատունը, ուր միշտ լինում էր հայրս, և տեսնել, թե այնտեղ չէ՞:
Հանկարծ գարեջրատան դուռը լայն բացվեց, և այնտեղից դուրս հրեցին մի կնոջ: Այդ կնոջ շորերն ամբողջովին պատառոտված էին և կեղտոտ, շեկ մազերը գզգզված, շրթունքները պատառոտված, իսկ ձեռքին բռնած ուներ մի երեխա, որ փաթաթված էր կեղտոտ լաթերի մեջ: Ես իսկույն ճանաչեցի, դա միսիս Բերկն էր՝ իմ փոքրիկ, խեղճ քույր Պոլլին գրկին:
– Ա՛յ դու, գարշելի հարբեցող, – ճղղում էր նա: – Ինչպե՞ս ես համարձակվում շշերը նետել ինձ վրա: Քիչ մնաց երեխային պիտի սպանեիր: Կգաս տուն, կտեսնես, ինչպես եմ կրակխառնիչը կոտրում քեզ վրա:
Գարեջրատնից նրան դուրս գցող մարդը նրա վրա հարձակվեց բռունցքը բարձրացրած:
– Դու դեռ համարձակվում ես ինձ նախատե՞լ հարբեցողության համար, գարշելի սողուն, – գոռում էր նա: – Ինքդ լակում ես ճաշի համար տված փողերս: Ամբողջ ընտանիքը սովի է մատնվել այն օրվանից, երբ դու ոտք դրիր իմ տունը: Քեզ սպանելն էլ քիչ է:
– Բավական է աղմկես, Ջիմ Բալիզետ, – ասաց միստր Պիգոտը բռնելով նրա ձեռքը: – Ես չեմ թույլ տա անկարգություններ անել իմ գարեջրատանը: Կարող եք տանը ծեծել նրան, եթե ուզում եք, բայց այստեղ՝ ոչ:
Ջիմ Բալիզետ: Այդ հարբած, կեղտոտ մարդուն նա անվանում էր Ջիմ Բալիզետ: Մի՞թե դա իմ հայրն էր: Ես սովոր էի հորս տեսնել միշտ կարգին հագնված, նույնիսկ մի փոքր պճնված: Այն ժամանակ, երբ նա աշխատանքից տուն էր վերադառնում, միշտ խնամքով լվացվում էր և տանից դուրս գալուց առաջ հագնում էր մաքուր վերնաշապիկ, ֆլանելե բաճկոն, իսկ վզին մետաքսե թաշկինակ էր կապում: Այնինչ այս մարդը լվացված էլ չէ, դեմքն ուռած է, աչքերը խամրած, երեսը ծածկված է մազերով: Նրա մազերը վաղուց սանր չէին տեսել, նրա հագին սոսկալի կեղտոտ վերնաշապիկ է, գլխին՝ մի հին, բոլորովին ճմրթված գլխարկ:
– Թողեք ինձ, – գոռում էր նա միստր Պիգոտին: – Ես պետք է ջարդեմ այդ անասունի, այդ օձի, այդ տզրուկի մռութը, որ ծծել է իմ ամբողջ արյունը:
– Վերջ տուր, Ջիմ, – համոզում էին նրան գարեջրատնից դուրս թափվող մարդիկ: – Դու դեռ ժամանակ կունենաս նրա հետ հաշիվդ մաքրելու: Ավելի լավ է՝ գնանք մի-մի բաժակ էլ խմենք:
Աղմկող բազմությանը մոտեցավ մի ոստիկան:
– Ի՞նչ է, էլի Բալիզետներն են կռիվ սարքել, – հանգիստ հարցրեց նա գարեջրատան տիրոջը:
– Այո, – պատասխանեց միստր Պիգոտը: – Մարդ չի էլ կարողանում սրանց զսպել: Վերջապես դուք օգնության եկաք:
– Այո, պարոն ոստիկան, – գոռաց հայրս, – տարեք այստեղից այդ շեկ սողունին, որպեսզի այլևս աչքիս չերևա:
Եվ օրորվելով վերադարձավ գարեջրատուն:
– Ոչ, ավելի լավ է թրխկացնեք այդ ճիվաղին, որ խմեց մեր ամբողջ ունեցածը, – վրա տվեց միսիս Բերկը, որ ոստիկանի երևալուց փոքր-ինչ սրտապնդվել էր:
– Լավ, գնա, գնա տուն, անամոթ հարբեցող, – մռնչաց ոստիկանը անքաղաքավարի քարշ տալով միսիս Բերկին դեպի մեր փողոցը և հրեց մեր տան դռան մեջ:
Ի՞նչ անեի։ Միսիս Բերկի ետևից գնալն իհարկե հիմարություն կլիներ: Ես երբեք հույս չէի ունեցել, թե նա սիրալիր կընդունի ինձ: Իսկ նրա աչքին երևալ այն ժամանակ, երբ նրան ծեծել են, արդեն բոլորովին անմտություն կլիներ: Ես շատ էի խղճում փոքրիկ Պոլլիին, բայց ինձ մխիթարում էր գեթ այն, որ նա կենդանի է և իմ հանցանքով հաշմանդամ չի դարձել: Գնալ հորս մո՞տ: Գուցե թե հայրիկս կխղճա ինձ: Առաջ միսիս Բերկն էր նրան լարում իմ դեմ: Այժմ հայրս նրա հետ կռվել է. գուցե նրան կատաղեցնելու համար ինձ ընդունի: Ես վախվխելով մտա գարեջրատուն: Այնտեղ շատ ժողովուրդ կար, և ես միանգամից հորս տեսնել չկարողացա:
Լավ նայելուց հետո միայն նկատեցի, որ նա նստել է՝ երկու ձեռքերը սեղանին դրած և գլուխը ձեռքերի վրա իջեցրած:
– է՜յ, բանվորական տուն, ի՞նչ ես ուզում, – հարցրեց ինձ գարեջրատան ծառայողը:
– Ես եկել եմ հայրիկիս մոտ, ահա նա, այնտեղ է, – ասացի ես՝ ցույց տալով հորս:
– Իսկ ի՞նչ է քո հոր անունը, տղա:
– Ջիմ Բալիզետ:
– Ա՜, ես այդպես էլ կարծում էի, իսկույն ճանաչեցի նրան, – գոչեց մեր փողոցում ապրող մուշտակագործը: – Ջիմ, արթնացիր, տես՝ տղադ վերադարձել է, – դիմեց նա հայրիկիս՝ թեթևակի հրելով նրան:
– Ի՞նչ ես դուրս տալիս, թող ինձ, – մռնչաց հայրս՝ առանց գլուխը բարձրացնելու:
– Խոսիր նրա հետ, փոքրիկ Ջիմ, նա քո ձայնը կճանաչի:
– Ես եմ, հայրիկ, – խոսեցի ես՝ դողացող ձեռքս դիպցնելով նրա արմունկին: – Ետ եմ եկել:
Հայրս դանդաղորեն բարձրացրեց գլուխը և ինձ վրա հառեց այնպիսի մի դաժան հայացք, որ ես մի երկու քայլ ետ քաշվեցի: Նա մի քանի րոպե այդպես նայում էր ինձ, և ես արդեն սկսել էի հուսալ, որ նրա զայրույթը չքանում է, երբ հանկարծ առանց մի խոսք ասելու հարձակվեց ինձ վրա և բռնեց շապիկս ու բաճկոնիս օձիքը: Նրա ձեռքը ուժեղ սեղմեց իմ կոկորդը, և ես ընկա նստարանին:
– Ա՜, ճանկս ընկար, անպիտան, ճանկս ընկար, -ասաց նա մյուս ձեռքով արձակելով իր զարհուրելի գոտին:
– Ի՞նչ եք անում, Ջիմ: Ախր կխեղդեք նրան, Ջիմ: Բաց թողեք երեխային, Ջիմ: Կարելի՞ է այդպես վարվել երեխայի հետ, – օգնության հասան ինձ այս ու այն կողմից:
– Իմ տղան է, ինչ ուզեմ, այն էլ կանեմ, – գոռաց հայրս:
Նա մի րոպե կանգ առավ, կարծես մտածելով, թե ինչպես ավելի լավ պառկեցնի ինձ, որ ծեծի, ապա օձիքիցս բռնած բարձրացրեց և երեսնիվայր գցեց սեղանին: Այստեղ նա կարծես առաջին անգամ նկատեց, թե ինչ տարօրինակ հագուստ ունեմ ես:
– Այս ի՞նչ հագուստ է, – հարցրեց նա:
– Դա երևի բանտի հագուստ է, – նկատեց մեկը: – Գլուխն էլ բանտարկյալի պես է խուզված:
– Չէ, դա բանտի շոր չի, – ասաց գարեջրատան ծառայողը: – Դա բանվորական տան հագուստ է:
– Այո, բանվորական տան, – վրա բերի ես: – Այս հագուստը տվին ինձ, երբ ես տենդախտով հիվանդացել էի և ընկել բանվորական տուն:
Ես կարծում էի այդ խոսքերով փոքր-ինչ կմեղմացնեմ հայրիկիս, բայց հակառակը դուրս եկավ: Նա զզվանքով ետ ցատկեց սեղանից և դիմելով շրջապատողներին՝ արտասվախառն ձայնով ասաց.
– Ա յ, դուք ասում եք, որ բաց թողնեմ սրան, բայց գիտե՞ք թե ինչ է արել այս տղան: Նա փախել է տնից, քիչ էր մնացել սպաներ իմ աղջկան, մուրացկանություն է արել, խայտառակել է ինձ, բանվորական տուն է ընկել, լսո՞ւմ եք՝ բանվորական տուն: Եվ դեռ ասում եք, որ նրան բա՞ց թողնեմ: Ո՛չ մի պայմանով, ես ծեծելով պիտի սպանեմ:
– Միայն թե, խնդրում եմ, ոչ իմ գարեջրատանը, – գոչեց միստր Պիգոտը, բռնելով կաշեփոկի ծայրը, որ հայրս արդեն բարձրացրել էր ինձ վրա: Միստր Պիգոտը փորձեց նրա ձեռքից խլել ամբողջ գոտին, բայց մյուս ծայրը հայրս ամուր փաթաթել էր իր ձեռքին: Նրանց միջև կռիվ սկսվեց, և օգտվելով դրանից՝ ես աննկատելիորեն սեղանից իջա հատակին:
– Ոստիկան կանչեք, – գոռում էր գարեջրատան տերը:
– Կանչեք ում ուզում եք. ոչ ոք ինձ չի կարող խանգարել, որ հաշիվ տեսնեմ այդ անպիտանի հետ:
Գարեջրատան դուռը կիսաբաց եղավ, և այնտեղից ներս խցկվեցին աղմուկի վրա հավաքված հետաքրքրասեր անցորդների մի կես դյուժին գլուխներ: Ես թաքնվեցի սեղանի տակ: Բարեսիրտ ծառայողը կռացավ և ինձ քաշեց դեպի դուռը: Ներկա եղողներն այնքան էին զբաղված հայրիկիս և միստր Պիգոտի կռվով, որ ինձ վրա ուշադրություն չդարձրին:
Շուտ փախիր տուն և ուրախ եղիր, որ այդպես էժան պրծար, – ասաց ծառայողը դուրս հրելով ինձ փողոց և դուռը փակելով իմ ետևից:
«Մի անմորուք Ձմեռ պապի». Սաղաթել Հարությունյան
ԵՐԵՔ ԱՐՋՈւԿ, ՄԻ ԱՆՄՈՐՈւՔ ՁՄԵՌ ՊԱՊԻ 1Ցուրտ է, ցուրտ է, ձմեռ նորից,Սառնամանիք համատարած,Ձյունն է իջել սար ու ձորին՝Ճերմակ սավանն իր...
