Սուրի և Սամի արկածները։ Գլուխ երրորդ. ԿԱՍԿԱԾԵԼԻ ՈւՂԵՎՈՐԸ

Գնացքը ծանր փնչոցով, օձապտույտ առաջ էր սլանում՝ ճեղքելով այգաբացի կապտավուն, թափանցիկ մշուշը: Հեռվում հանդարտորեն արթնանում էին թավշե դաշտերն ու անտառածածկ սարերը: Վաղորդյան սառը քամին մի նոր թարմությամբ ներս էր հորդում վագոնների կիսաբաց լուսամուտներից:
Վագոնի ներսում նորից աշխուժություն տիրեց: Այս ու այն կողմից կրկին լսվեցին ուղևորների բարձրաձայն խոսակցությունն ու լիաթոք ծիծաղը:
Սուրն ու Սամը, որ ամբողջ գիշեր ուրախությունից շատախոսել էին և տեղի-անտեղի բացականչություններ արել, այժմ հանգիստ քնած էին վերևի որմնաթախտերի վրա:
– Վեր կացեք, թամբալներ: Լույսը բացվել է, – ձայն տվեց մորաքույր Մարթան և բաց արեց լուսամուտի տակ ամրացված ծալովի սեղանը:
Գնացքը, որ մինչ այդ ուժեղ թափով առաջ էր սլանում, կամաց-կամաց դանդաղեցրեց ընթացքը և փնչալով կանգ առավ մի փոքրիկ կայարանում:
Այստեղ արտակարգ եռուզեռ էր տիրում: Կառամատույցով վագոնների ուղղությամբ, վազվզում էին տղամարդիկ, կանայք գյուղացի փոքրիկ երեխաներ, որոնք ձեռքներին ինչ-որ բաներ բռնած՝ շարունակ բացականչում էին.
– Հա՜վ, տապակած հա՜վ…
– Եփած ձու տամ, եփած ձո՜ւ…
– Մածո՜ւն, լավ մածո՜ւն:
Սա ճանապարհային շարժական այն շուկաներից մեկն էր, որը պատահում է համարյա ամեն մի կայարանում:
Ուղևորներն արագ ցած էին իջնում վագոններից և իրենց ցանկացած ուտելիքը գնելուց հետո շտապ ետ գալիս: Սուրն ու Սամն էլ պատրաստվեցին իջնել, բայց մորաքույր Մարթան արգելեց նրանց:
– Ոչ մի դեպքում… Դու մոռացա՞ր, Սուրեն, թե հերդ ինչ ասաց կայարանում:
– Առանց մորաքրոջ թույլտվության ցած չիջնել վագոնից, – արագ վրա տվեց Մանուշը, մատը հանդիսավոր թափ տալով օդում:
– Ի՞նչ ես դու էլ թանի ճանճի նման մեջ ընկնում, – մռթմռթաց Սուրը:
– Ինչ կլինի, Մարթա մորաքույր, մենք հենց էնպես… Մի անգամ իջնենք ու էլի իսկույն ետ կգանք, հա՞…
– Չի կարելի, հասկանո՞ւմ եք, չի կարելի, կիջնեք ու էլ չեք հասցնի վագոն մտնել: Գնացքը էստեղ շատ քիչ է կանգնում:
Մորաքույր Մարթան չէր սխալվում: Հանկարծ լսվեց շչակի երկարատև սուլոցը: Վագոնները ցնցվեցին, և անիվները դղրդալով, նորից դանդաղ գլորվեցին գծերի վրայով:
Չմոռանամ ասել, որ վագոնում այս կայարանից նոր ուղևորներ ավելացան: Եվ այն միջոցին, երբ մորաքույր Մարթան, Մանուշն ու մեր երկու հերոսները դեմ-դիմաց նստած հանգիստ նախաճաշում էին, նրանց գլխավերևում ցցվեց հաղթանդամ մարմնով տարեց մի կին:
Նոր ուղևորը, որ իր տարիքին անհամեմատ շքեղորեն պճնված էր, մի քանի անգամ ծռմռվեց կանգնած տեղում և դիմելով մորաքույր Մարթային՝ կոտրատվելով ասաց.
– Այս տեղը դուք եք զբաղեցրել, այո ՞… Ուրեմն ես վերևի «պոլկա՞ն» պետք է բարձրանամ: Օ՜, բայց ես այնտեղ բոլորովին շնչահեղձ կլինեմ: Ներքևում ինձ համար շատ հարմար է: Օ՜, բարի եղեք զիջելու ինձ այս տեղը: Իսկ այս երկու ասպետների համար, – ցույց տվեց Սուր ու Սամին, – ինձ թվում է վերևում էլ ձանձրալի չի լինի։
Վագոնի մյուս կողմում նստած ուղևորները, որ տարօրինակ, ձևով նայում էին այդ կնոջը, բարձրաձայն փռթկացին: Վերջինս արհամարհանքով չափեց նրանց ոտքից մինչև գլուխ և, չսպասելով մորաքույր Մարթայի համաձայնությանը, իր ճամպրուկները նստարանի տակ հրեց ու անտարբերությամբ փլվեց ամբողջ որմնաթախտի վրա:
Սուրն ու Սամը, պատառները ձեռքներին, ստիպված վերև բարձրացան:
Եվ ահա, իր տիրապետության սահմանները վերջնականապես որոշելուց հետո, մեր նոր ուղևորն ամենայն զգուշությամբ նստարանի տակից դուրս քաշեց ծղոտե մի կլորիկ զամբյուղ և հարմար տեղ չգտնելով՝ խնամքով դրեց գոգին: Հանկարծ նա սկսեց անհանգիստ շարժումներ անել և հազալ: Հետո փոքր-ինչ բաց արեց կափարիչը՝ կասկածանքով նայեց շուրջը, ապա թեքվելով զամբյուղի վրա, մի քանի անհասկանալի բառեր շշնջաց:
Սամը, որ այդ պահին վերևից զարմացած հետևում էր նրա տարօրինակ շարժումներին, այս ամենից ինչ-որ կասկածելի մի բան զգաց: Աչքը չկտրելով խորհրդավոր զամբյուղից, նա ձեռքը դեպի դիմացի որմնաթախտը մեկնեց ու կամաց հրեց Սուրին:
– Հլա մի ցած նայիր…
– Ի՞նչ կա, ի՞նչ է պատահել, – հանկարծակիի եկած հարցրեց Սուրը և, հայացքը հեռացնելով վագոնի լուսամուտից՝ կիսով չափ ներքև կախվեց:
– Տեսնո՞ւմ ես էդ կնոջ գոգին դրված զամբյուղը, – շշուկով հարցրեց Սամը:
– Սովորական զամբյուղ է, ի՞նչ կա որ…
– Սովորակա՞ն… Սխալվում ես, բանն էլ հենց այն է, որ բոլորովին էլ սովորական չէ: Էդ զամբյուղի մեջ մի շատ կասկածելի բան կա պահված, էնպիսի բան, որ իսկի մտքովդ էլ չի անցնի: Ա՛յ, երբ քիչ առաջ պատահմամբ ներքև էի նայում, մեկ էլ տեսնեմ նստարանի տակից նա հանեց էդ զամբյուղը, մատով մի քանի անգամ տկտըկացրեց… Դե ոնց որ մորզեի ժամանակ: Ի՞նչ էի ասում, հա… Ուրեմն մատով մի քանի անգամ տկտկացրեց, հետո բերանը մոտեցրեց զամբյուղին ու կափարիչի արանքից սկսեց… Այ, այ, նայի՛ր…
Կինը, որ նորից սկսեց անհանգստության նշաններ ցույց տալ, այս անգամ մեջքով շրջվեց դեպի մորաքույր Մարթան ու Մանուշը և գրպանից մի բան հանելով, գաղտնի մտցրեց զամբյուղի մեջ։ Իսկ երբ հետո, երկաթուղայինի համազգեստ հագած մի մարդ անգամ վագոնի միջանցքով, նա այնպես տարօրինակ ձևով հազաց որ բոլոր ուղևորները զարմացած նրան նայեցին, իսկ տղաները հետաքրքրությունից վերևում իրար անցան:
– Ճիշտ է: Նա կարծես զամբյուղի մեջ ինչ-որ բան է թաքցրել, – շշուկով հաստատեց Սուրը:
– Բա որ ասում էի, բա որ ասում էի… – ոգևորված կրկնեց Սամը:
– Իսկ տեսնես ի՞նչ կա այդտեղ…
– Ամեն ինչ պարզ է: Նրա զամբյուղում հատուկ ապարատ կա և կարևոր հաղորդումներ է տալիս գնացքից:
– Կարևոր հաղորդումնե՞ր…
– Հա՜, հա … զարմանալու ինչ կա որ…
– Դե լավ, է՜, Սամ: Դա արդեն բոլորովին խելքին մոտ բան չէ: Նա գժվել է, ինչ է, որ այսքան մարդկանց մեջ այդպիսի բան անի:
– Պա՛հ, դու էլ բան ասացիր: Կարծես մարդիկ շատ պիտի գլխի ընկնեն, թե ինչ կա զամբյուղում:
– Եթե բոլորը չէ, բայց մորաքույրս կամ Մանուշը հո կիմանային: Նրանք ներքևում են նստած, իսկ մենք վերևում, այդ ինչպես նրանք չլսեցին, իսկ դու լսեցիր:
– Ի՜նչ ես դու էլ շարունակ… «Ինչպե՜ս… Ո՜նց»: Ես էլ չեմ լսել, բայց, ասենք, դու էդպիսի բաներից ի՜նչ ես հասկանում որ… Ա՛յ, եթե դու մի անգամ կարդացած լինեիր հռչակավոր հետախույզ Շերլոկ Հոլմսի գիրքը, երբեք էլ էդպես չէիր խոսի, – վիրավորված շշնջաց Սամը, ապա ավելացրեց, – լավ, քո կարծիքով նա ինչի՞ էր էդպես տարօրինակ հազում ու հետո ձեռքը մտցնում զամբյուղի մեջ, հը՞…
Դե ասա:
– Ես ինչ գիտեմ:
– Պարզ չի՞, ինչ է… Հազում էր, որ ներսից լսվող պատասխան ձայները մարդիկ չլսեն: Իսկ ձեռքը… Ձեռքը ըը՛ը՜… Դե երևի հենց այդ ժամանակ ապարատի մասերից մեկն ու մեկը փչացավ, նա էլ իսկույն սարքեց:
Սուրը թեև սկզբում այնքան էլ չէր հավատում ընկերոջ այդ հայտնագործությանը, բայց վերջինս այնպիսի փաստերով էր պարզաբանում բոլորը, որ Սուրը ոչ միայն սկսեց հավատալ, այլև վերջնականապես համոզվեց, որ հենց իրենց վագոնում, իրենց իսկ քթի տակ նստած է մի «կասկածելի ուղևոր», որին աչքաթող անելը մեծ հանցագործություն կլինի:
– Բայց առաջուց հարկավոր է ստուգել, – փսփսաց Սուրն ընկերոջ ականջին։
– Ի՞նչ ստուգել… ախպեր ջան, քեզ համար թվաբանության խնդիր չէ: Սա էնպիսի լուրջ գործ է, որ հետախուզել է պետք:
Հետախուզել… Բայց ինչպե՞ս: Նրանք ուղղակի կբարձրացնեն զամբյուղի ծղոտե կափարիչն ու ամեն ինչ կպարզվի: Բայց արի տես, որ այդ կինը հակառակի պես, ոչ մի վայրկյան չէր բաժանվում իր կասկածելի բեռից: Եվ եթե որևէ առիթով էլ հեռանում էր նստած տեղից, ապա այդպիսի դեպքում իր հետ էր քարշ տալիս չարաբաստիկ զամբյուղը և դրանով ավելի ամրապնդում տղաների կասկածը:
Եվ ահա, վերջ ի վերջո, մեր երկու հերոսների բոցավառված հետաքրքրությունն այն աստիճան թեժացավ, որ նրանք ստիպված մի գաղտնի որոշում կայացրին…
***
Գնացքն ուժեղ թափով շարունակում էր իր ճանապարհը: Վագոնի լուսամուտի առջևով ասես արագ ետ էին փախչում ճանապարհի երկայնքով ձգվող հեռագրասյուների անվերջանալի շարանները, հանդարտ ու մեղմիկ ետ էին լողում կանաչախիտ դաշտերն ու ցորենի ոսկեգույն արտերը:
Չնայած լուսամուտները կիսով չափ բաց էին, այնուամենայնիվ, վագոնի ներսում սաստիկ շոգ էր:
Կեսօրյա տոթը, անիվների միօրինակ, խուլ դղրդյունը, այս ու այն կողմից լսվող միապաղաղ, հոգնեցուցիչ խոսակցությունը՝ թուլացնող ու քնաբեր թմրություն էին տարածել ուղևորների վրա:
– Ժամանակն է, – շշնջաց Սուրը:
Սամը, սթափվելով, ցած նայեց:
Կինը, որ իր ամբողջ լայնքով փռվել էր նստարանի վրա, գոգին դրված զամբյուղը երկու ձեռքով բռնած հանգիստ ննջում էր: Նրա դիմաց նստած մորաքույր Մարթան ու Մանուշը նույնպես քնած էին: Սամն իսկույն բաց արեց արդեն մեզ ծանոթ պարկի կապը, հանեց այնտեղից թղթի մեջ փաթաթված կարթերը և նրանցից մեկը կապելով մի երկար թելի ծայրից՝ դանդաղ ցած իջեցրեց: Հարմարեցնելով այնպես, որ կարթը կառչի զամբյուղի կափարիչի կանթին՝ նա զգույշ քաշեց թելի ծայրից, իսկ Սուրն էլ իր բարալիկ վիզը երկարացնելով՝ վերևից սկսեց հետախուզել բացված զամբյուղի պարունակությունը:
Եվ հենց այստեղ զարմանալի մի բան կատարվեց. Սամի պատկերացրած «հատուկ ապարատի» փոխարեն, զամբյուղից դուրս թռավ մի սպիտակ շնիկ և, գլուխը խփելով նստարանի եզրին, կլանչոցներով վազեց դեպի վագոնի ծայրը:
Շան այդ անսպասելի կլանչոցից նրա տիրուհին խայթվածի նման վեր թռավ քնից և այնպիսի մի հարայ-հրոց դրեց, որ կարծես՝ գնացքը շուռ եկավ:
Սուրն ու Սամը շփոթված ու վախեցած՝ ճանճի նման կպան որմնաթախտերից:
Ուղևորները զարմացած վեր բարձրացան պառկած տեղներից և տեսնելով ուրախ-ուրախ այս ու այն կողմ վազվզող շնիկին ու նրա ետևից ընկած տակառաձև տիրուհուն, փորները բռնեցին:
Փոքրիկ շնիկը, որ հազիվ էր հրաշքով մութ զամբյուղից լույս աշխարհ ընկել, ուրախ հաչոցով այս անգամ էլ թռավ որմնաթախտերի վրա:
– Մոմզիկ, սիրելիս… Ցած իջիր, Մոմզիկ, – խռպոտած ձայնով աղերսում էր տիրուհին, որը գլխի չէր ընկել զամբյուղի կափարիչի հանկարծակի բացվելու գաղտնիքը:
Բայց Մոմզիկը, ուշադրություն չդարձնելով նրա աղերսին, հրճվալից թափահարեց ճանճաքշիկի ձև ունեցող փոքրիկ պոչն ու կանգնելով ետևի ոտքերի վրա, առջևի թաթիկները դրեց լուսամուտի կիսաբաց փեղկին և, գլուխը դուրս հանելով, սկսեց ուրախ կզմզտալ:
– Օ՜յ, ցած իջիր, Մոմզիկ, թե չէ վշտից բոլորովին ինձ կմեռցնես, – լացակումած խնդրեց նրա տիրուհին:
Ուղևորները թուլացան ծիծաղից: Իսկ Մոմզիկը, ասես իր տիրուհուն վշտամահ անելու համար, ավելի ցած կախվեց լուսամուտից: Կարծելով, որ շնիկը պատրաստվում է դուրս շպրտել իրեն, կինը մի այնպիսի ահռելի ձայնով գոռաց, որ վագոնի ուղեկցողը գլխապատառ դուրս թռավ իր կուպեից:
– Թող հիմարություններդ, Մոմզիկ, թե չէ քո փոխարեն տիրուհիդ իրեն դուրս կշպրտի վագոնից, – կատակով ավելացրեց ուղևորներից մեկը և ճարպկորեն բռնելով շան ետևի ոտքերից, տվեց տիրուհուն:
– Տիկի՛ն, ինչո՞ւ եք վագոնում աղմուկ բարձրացնում, ինչո՞ւ եք խանգարում ուղևորների հանգիստը, – վրդովված նրան մոտեցավ ուղեկցողը, – կամ ձեզ ո՞վ է թույլ տվել գնացքով շներ տեղափոխել…
– Շնե՞ր… Սա, ընկեր, ձեր կարծած հասարակ շներից չէ։ Այսպիսի շներ միշտ էլ թույլատրվում է տեղափոխել, այնպես որ կարող եք հանգիստ ձեր գործին գնալ, – անտարբերությամբ պատասխանեց կինը և, շոյելով Մոմզիկի փափուկ մորթը, գնաց ու նստեց իր տեղը:
Ուղեկցողը սաստիկ բարկացավ և պահանջեց իսկույն դուրս շպրտել շանը: Բայց Մոմզիկի տիրուհին ավելի նպատակահարմար գտավ իր ցանկացած տեղից մի կայարան շուտ ցած իջնել, քան թե զրկվել այնպիսի շնից, որին նա գուցե աշխարհում սիրում է այնպես, ինչպես ոչ ոքի:

 

Գլուխ չորրորդ. ՀԵՆԱԿԱՎՈՐ ՄԱՐԴԸ