Սուրի և Սամի արկածները։ Գլուխ չորրորդ. ՀԵՆԱԿԱՎՈՐ ՄԱՐԴԸ

– «Հատո՜ւկ ապարատ, կարևոր հաղորդումներ»… Հանգստացա՞ր… Ախր որ մի բան հաստատ չգիտես, ուր ես քիթդ մարդկանց զամբյուղի մեջ խոթում, հը՞… – բարկացած վրա տվեց Սուրը, երբ Մոմզիկի տիրուհին հաջորդ կայարանում ցած իջավ վագոնից:
– Դեռ լավ էր չնկատեց, – շարունակեց նա, – թե չէ դրա համար մի լավ կհասցնեին մեր վզակոթին:
– Պա՛հ, ինչի՞ պիտի հասցնեին որ… – ընկճված պատասխանեց Սամը:
– Հա ինչ, կարծում ես ճակատդ կհամբուրեի՞ն: Մարդն իր համար հանգիստ ննջում է, իսկ դու թաքուն նրա զամբյուղն ես բաց անում: Դրա համար դեռ գող էլ կանվանեին: Դու հա բացատրիր նրանց որ բանն այդպես չի եղել, միևնույն է, ոչ ոք չէր հավատա, ով էլ լսեր՝ կծիծաղեր վրադ:
Այս խոսքերը միանգամից փշրեցին Սամի տրամադրությունը, որը մինչ այդ, ճիշտն ասած, այնքան էլ բարենպաստ պայմաններում չէր գտնվում: Եվ նա, թշերն ուռցնելով, բարձրաձայն մռթմռթաց.
– Իհարկե, դու էլ բոլորի հետ միասին կծիծաղեիր, հը՞, ինչ ուզում ես ասա, քեզ հետ ընկերություն անել չի լինի: Մի բան չեղած, վռազ հեռու ես քաշվում ու սկսում քարոզներ կարդալ: Իսկ եթե հանկարծ էդ կինը… – Նա այստեղ մի պահ լռեց և ապա ոգևորված շարունակեց, – ինչ է, կարծում ես էդպիսի մարդիկ հիմի չկա՞ն, ասա, չկա՞ն…
Մինչ վերևում պառկած տղաները տաք-տաք վիճում էին, գնացքը երկարատև սուլոցով կանգ առավ: Վագոնում բոլորն իրար անցան: Գնացքը, ինչպես երևում է, այստեղ երկար էր կանգնելու, որովհետև մորաքույր Մարթան տեղից վեր բարձրացավ ու ձայն տվեց տղաներին.
– Ցած իջեք: Թերմոսում մի կաթիլ ջուր չկա: Գնացեք, ջուր բերեք կայարանի ծորակից:
Սուրն ու Սամն այդ լսելուն պես՝ ուրախացած ցած թռան որմնաթախտերի վրայից և, ճանկելով լուսամուտի կողքից կախված թերմոսը, սրան-նրան դիպչելով՝ դուրս վազեցին:
– Սպասեք, ախր ո՞ւր եք գլխապատառ վազ տալիս, – ձայն տվեց նրանց ետևից մորաքույր Մարթան, – եկեք փող վերցրեք, որ մի քանի հատ էլ պաղպաղակ առնեք:
Տղաները ետ դարձան:
– Իզուր տեղը չթափառեք դրսում, շուտ կվերադառնաք, – զգուշացրեց մորաքույր Մարթան՝ դրամը մեկնելով նրանց:
…Իջնելով վագոնից, տղաները քայլերն ուղղեցին դեպի կառամատույցի ծայրին գտնվող ջրի ծորակները, որոնց առջև ուղևորների ահագին բազմություն էր հավաքվել: Նրանք թերմոսը բերնեբերան լցրին ջրով և, դուրս գալով խմբված մարդկանց միջից, շտապեցին պաղպաղակ գնելու:
Հակառակ մորաքույր Մարթայի զգուշացումներին, նրանք այնքան թրև եկան կայարանում, մինչև ձեռքների պաղպաղակները սկսեցին հալվել: Հանկարծ հնչեց գնացքի շարժվելն ազդարարող զանգը, և մեր երկու հերոսները գլուխները կորցրած՝ շնչասպառ ետ վազեցին:
Վագոնի ուղևորներից շատերն արդեն իջել էին, իսկ նրանց տեղերը գրավել էին նորերը:
Իրենց բաժանմունքում էլ մի նոր ուղևոր էր ավելացել:
Նորեկը, որ տռզած դեմքով ու բազուկի նման կարմրած քթով մի կարճահասակ մարդ էր՝ նստել էր ներքևի նստարանին ու մորաքույր Մարթայի հետ զրուցում էր: Ուղևորի մի ոտքը չկար, իսկ նրա կողքին, նստարանի երկայնքով, մի փայտե հենակ էր դրված:
Երբ Սուրն ու Սամը ջրով լի թերմոսն ու կիսահալ պաղպաղակները դրեցին սեղանին, զարմանքով տեսան, որ նույնանման մի թերմոս էլ ուղևորի առջևն է դրված: Երկու թերմոսներն իրար այնքան էին նման, որ մի պահ տղաները շփոթվեցին թե քիչ առաջ որ մեկն էր իրենց ձեռքում:
Մորաքույր Մարթան, իհարկե, սաստիկ զայրացավ նրանց ուշանալու համար և վրդովված ասաց, որ սա առաջին ու վերջին անգամը կլինի, որ ցած իջնեն վագոնից:
– Դե լավ, Մարթա, դու էդքան էլ մի նեղիր նրանց, – միջամտեց միոտանի ուղևորը և ապա դառնալով տղաներին, ժպտալով ավելացրեց, – ուրեմն էդպես, իգիթներ… Մեր գյո՞ւղն եք գալիս: Եկեք, եկեք, մի տեսեք, թե ի՜նչ տեղեր ունենք: Է՛հ, ոնց որ դրախտ լինի՛, դրա՜խտ: Բա մեր անտառները, էնքան մոշ ու հոն կա, որ ուտելով՝ չեք կշտանա:
Մորաքույր Մարթան երեսը շարունակ թեքում էր նրանից: Ինչպես երևում էր, նա տհաճությամբ էր լսում իր զրուցակցին, որովհետև վերջինիս բերանից մի ամբողջ գինետան հոտ էր փչում:
Վերջացնելով «զրույցը», նա սեղանի վրայից վերցրեց իր թերմոսը, ինքնաբավական ժպիտը դեմքին բաց արեց նիկելապատ կլորիկ կափարիչը ու խմեց…
Եվ այսպես ամբողջ ճանապարհին: Իսկ գնացքը դղրդյունով սլանում էր առաջ… Սուրին ու Սամին (որոնց անհայտ էր թերմոսի պարունակությունը) ամենից շատ զարմացնում էր այն, թե ինչու էր ամեն խմելուց հետո նա ուժգին փնչացնում, ծռմռում դեմքը և հետո գրպանից հացի մի փոքրիկ պատառ հանելով՝ մոտեցնում քթին ու հոտոտում:
Եվ ահա այդ բոլորի արդյունքը եղավ այն, որ նա քիչ հետո փտած ծառի նման տապալվեց նստարանի վրա ու սկսեց խռմփացնել:
Տղաներն այլևս ուշադրություն չդարձրին նրա վրա: Բայց ահա գիշերվա կեսին տարօրինակ մի դեպք տեղի ունեցավ: Դրանից մեր Սամի երևակայությունն այն աստիճան բորբոքվեց, որ միոտանի ուղևորը նրա աչքին դարձավ մի նոր Ջոն Սիլվեր, որը սոսկալի դավադրության էր պատրաստվում ինչ-որ մեկի դեմ:
***
Գիշերը Սամն արթնացավ անսպասելի թխկոցից ու դրանից հետո երկար ժամանակ չկարողացավ քնել: Գիշերային խաղաղ լռության մեջ շարունակվում էր լսվել անիվների խուլ դղրդյունը և քնած ուղևորների շնչառության ձայները։ Նա զբաղվելու ոչինչ չգտնելով, ստիպված շրջվեց փորի վրա ու թեև դրսում անթափանցելի խավար էր դեմքը մոտեցրեց լուսամուտի ապակուն ու սկսեց մտաբերել իրենց տունը, հարազատներին:
«Տեսնես ի՞նչ են անում տատիկն ու մայրիկը… դե, իհարկե հիմա նրանք քնած կլինեն և գուցե երազում իրեն են, խոսում հետը: Առավոտյան տատիկը կարթնանա, և ինչպես միշտ՝ անպայման կսկսի պատմել, թե ինչպես է երազում տեսել տունը պղտոր ջրով լցված, կամ թե ինչպես անծանոթ մեկը մի ամբողջ աման եփած միս է տվել իրեն ու էլի շատ ու շատ բաներ…»:
Հանկարծ ներքևից լսվող ինչ-որ տարօրինակ խոսակցություն կտրեց Սամի մտքի թելը:
– Չէ, չեմ կարող, էս անգամ որ ընկա, ոտով-գլխով կորած եմ:
– Տո, ինչի՞ ես վախենում, սարի նման մեջքիդ կանգնած եմ, է՛… Դատավորն էլ, հո գիտես, իմ ախպեր տղեն ա… Հրեն, կակռազ մյուս վագոնում ա նստած:
– Սսս՛… Կամաց, ա՛յ մարդ: Ինձ հո կրակը չես գցելու…
Խոսողը միոտանի ուղևորն էր:
Սամի սիրտն անհանգիստ մի կասկած սողաց: Նա փոքր-ինչ ցած թեքվեց ու աչքի պոչով նայեց խոսողներին:
– Որ ըտենց ա, վեր կաց, մի կողմի վրա գնանք, – շշնջաց անծանոթ մարդը, և միոտանին տնքալով բարձրացավ տեղից:
Երբ նա հենակը թևատակին դնելով գնաց անծանոթ մարդու ետևից, Սամը շտապեց արթնացնել ընկերոջը, բայց Սուրը քնած չէր:
– Լսեցի՞ր, – շշուկով հարցրեց Սամը:
– Ամեն ինչ լսեցի: Ի՜նչ սարսափելի է, Սամ… Նրանք կարծես ինչ-որ մտադրություններ ունեն, – դողացող ձայնով ասաց Սուրը:
– Էլ ինչ «կարծես»: Պարզ չի՞: Նրանք ուղղակի ուզում են կողոպտել մեկն ու մեկին կամ գուցե սպանե՞լ: Լսիր, Սուր, ի՞նչ գիտես, որ սա հենց ինքը՝ միոտանի Ջոն Սիլվերը չէ: Չէ՞ որ գրքի վերջում նա փախչում է «Իսպանյոլա» նավից ու մինչև հիմա մարդիկ չգիտեն նրա տեղը:
Սուրը պատրաստվեց առարկել նրան, բայց քիչ առաջ տեղի ունեցած խոսակցությունը հիշելով՝ միայն այսքանն ասաց.
– Ի՞նչ Ջոն Սիլվեր… Դա հո մորաքույր Մարթայենց գյուղի պահեստապետն է: Իսկ քո միոտանի ծովահենը վաղուց է փոշի դարձել:
– Ասենք, էդ ճիշտ ես ասում: Ջոն Սիլվերը վաղուց մեռած կլինի: Բայց դու քո ականջով լսեցիր ամեն ինչ, չէ՞։
– Ըհը՜, լսեցի…
– Դե, ուրեմն նշանակում է, նրանք մի շատ սոսկալի բան են որոշել անելու: Հարկավոր է հետևել նրանց:
– Բայց, Սամ…
– Էլ ինչ բայց, – կտրեց նա ու գլխով իջնելու նշան արեց: Տղաները զգույշ ցած կախվեցին որմնաթախտերից: Իջնելիս Սամը հանկարծ ոտքով դիպավ սեղանին դրված թերմոսներից մեկին ու շրխկոցով ցած գլորեց այն: Նրանք շտապով նորից վեր մագլցեցին որովհետև այդ ձայնից մորաքույր Մարթան արթնացավ ու գետին ընկած թերմոսը կախ տալով լուսամուտի կողքից կասկածով շուրջը նայեց:
Այդ միջոցին հայտնվեց նաև միոտանի ուղևորը: Տղաները սսկվեցին:
***
Լուսադեմին, երբ Սուրն ու Սամը քնից արթնացան, նկատեցին, որ հենակավորն իր տեղում չէր: «Երևի իջել է…» – մտածեցին նրանք ու անմիջապես ցած թռան որմնաթախտերի վրայից:
Մորաքույր Մարթան ու Մանուշն արդեն իրերն էին կապկպում:
– Դե, երեխեք, մի ժամից հետո տեղ կհասնենք, – հանդիսավոր ասաց մորաքույր Մարթան: – Այնտեղ, ուր մենք իջնելու ենք, գնացքը ընդամենը մեկ-երկու րոպե է կանգնելու: Այնպես որ պատրաստ եղեք:
Սուրին ու Սամին այժմ ամենևին էլ չէր հետաքրքրում այդ: Նրանց անհանգստացնում էր ավելի կարևոր մի բան՝ հենակավոր մարդու հանկարծակի անհետանալը: Նրանք սկսեցին հարցերի տարափ տեղալ խեղճ մորաքրոջ գլխին:
– Իսկ ինչպիսի՞ մարդ է նա, հը՞, մորաքույր, – հարցրեց Սուրը:
– Մարդ է, էլի, սովորական մի մարդ:
– Իսկ եթե բոլորովին էլ սովորական չէ, – ավելացրեց Սամը:
– Այդ ո՞նց հասկանալ, սովորական չէ…
Տղաներն այստեղ մի պահ լռեցին ու խորհրդավոր նայեցին միմյանց: Հետո Սամը, ինչ-որ բան հիշելով, հարցրեց,
– Նրա ոտքը պատերազմո՞ւմն է կտրվել:
– Ի՞նչ պատերազմ: Փոքր ժամանակ գնացքի տակ է ընկել։ Իսկ ի՞նչ կա, ինչո՞ւ նա հանկարծ ձեզ այդպես սկսեց հետաքրքրել։
Այդ ժամանակ վագոնի ծայրին երևաց հենակավորը, և տղաները լռեցին:
Փայտե հենակը վագոնի հատակին թխկթխկացնելով, նա շնչասպառ մոտեցավ սեղանին, արագ վերցրեց թերմոսն ու նորից ետ դարձավ: Տղաներն իսկույն վերցրին երեսսրբիչները և լվացվելու պատրվակով գնացին նրա ետևից:
Հասնելով վագոնի ծայրին գտնվող երկաթյա փոքրիկ կամրջակին, միոտանին ճարպկորեն թռավ դիմացի կամրջակի վրա և արագ անցավ մյուս վագոնը:
Տղաներն այստեղ մի պահ վարանած կանգ առան: Գծերը իրար հետ միացնող մազութոտ կոճափայտերը գլխապտույտ արագությամբ ետ էին փախչում վագոնների տակից:
…Հենակավորին գտնելու համար մեր երկու հետապնդողները երկար ժամանակ չկորցրին: Անցնելով մյուս վագոնը, առաջին իսկ բաժանմունքում տեսան նրան՝ մի քանի անծանոթ ուղևորներով շրջապատված: Այստեղ էր նաև այն մարդը, որին տղաները գիշերը տեսել էին հենակավորի հետ զրուցելիս: Սուրն ու Սամը թաքնվեցին միջնորմի ետևը և աշխատեցին աչքից չփախցնել նրանց:
Միոտանին, որ գերագույն ոգևորությամբ բաց էր անում թերմոսի կափարիչը, վեր բարձրացավ ու, հենվելով թևատակի հենակին, սկսեց լցնել սեղանի վրա դրված ճանապարհորդական գուտապերչե փոքրիկ բաժակները:
Նրանց դիմաց նստած բարձրահասակ մարդն ու նրա կողքին տեղավորված խստադեմ տիկինը՝ մերթ ընդ մերթ անհանգիստ շարժվում էին նստած տեղերում: Երևում էր, ամուսիններն այդ անակնկալ ու անցանկալի հյուրասիրությունից և շարունակ լսվող կեղծ խոսքերից սաստիկ վրդովված էին:
– Ախր, ո՞վ է օղի խմում, որ լցնում եք, – սառնությամբ հենակավորին դիմեց տիկինը:
– Վա՛յ, էդ ի՞նչ ես ասում, Սաթենիկ քույրիկ, – մեջ ընկավ հենակավորի կողքին նստած մարդը (որն, ինչպես երևում էր, հին ծանոթ էր ամուսիններին): – Բա ես մեռա՞ծ եմ, որ իմ ազիզ դատավոր ընկերն առանց խմիչքի հացի նստի:
– Օ՛ֆ, վերջ տուր է, Մուշեղ: Անհարմար բաներ ես ասում, – անհանգստացած նայելով շրջապատի մարդկանց, ասաց դատավորը, բայց քաղաքավարությունից դրդված, վերցրեց իր առջև դրված բաժակը:
– Կենա՛ցդ, դատավոր… Քո թագուհու քաղցր կենացը, – ոգևորված բացականչեց հենակավորը:
Բոլորը խմեցին, բայց… այստեղ տարօրինակ մի բան կատարվեց: Հենակավորի դեմքը, որ մինչ այդ պոմիդորի պես կարմիր էր միանգամից գաջի գույն ստացավ, նա երկու ձեռքով բռնեց թերմոսն ու մոտեցնելով քթին, չգիտես ինչու, սկսեց հոտոտել: Իսկ նրա կողքին նստած Մուշեղը շփոթված նայեց սեղանակիցներին ու ապշած ճպճպացրեց շրթունքները:
– Ինչպես… Դուք ուզում եք ինձ վրա ծիծաղե՞լ, ի՛նչ է, – այլայլված ոտքի կանգնեց դատավորը և ձեռքի կիսատ բաժակը բարկացած խփեց սեղանին և արագ դուրս ելավ կուպեից…
Մուշեղն ու հենակավորը թրջված հավերի նման տեղերից վեր կացան:
***
Իսկ այդ միջոցին, մյուս վագոնում ահա թե ինչ կատարվեց: Մանուշը, որ պատրաստվում էր ջուր խմել «իրենց» թերմոսից, բաժակը շրթունքներին մոտեցնելուց հետո, գլուխը զզվանքով մի քանի անգամ թափ տվեց ու խեղդվելով ասաց.
– Այս ի՞նչ էր խմեցի, մորաքույր… Բերանս այրվեց:

 

Գլուխ հինգերորդ. ԳՅՈւՂԻ ՃԱՆԱՊԱՐՀԻՆ