Գլուխ տասնմեկերորդ

Պետք է իսկություն և տաղանդի ուժ,
որ շրջանակից նկարը գա դուրս:

Բանանիտոն բերանը բաց լսում էր, թե Ջելսոմինոն ու Կաղլիկ-կատուն ինչպես են իրար բերանից խոսք խլելով պատմում իրենց արկածները: Նրա ձեռքին դանակ կար, բայց նկարիչն արդեն մոռացել էր, թե ինչի համար է վերցրել դա:
– Դուք ի՞նչ եք ուզում անել դանակով, – անհանգստացած հարցրեց Կաղլիկ-կատուն:
– Հենց ես էլ այդ եմ մտածում, – պատասխանեց Բանանիտոն:
Սակայն բավական էր, որ նա աչք ածի իր սենյակը, որպեսզի նորից ընկնի անհուսալի վիճակի մեջ:
Նրա նկարները նույնքան այլանդակ էին, ինչպես առաջ:
– Ես տեսնում եմ, որ դուք նկարիչ եք, – հարգանքով ասաց Ջելսոմինոն, որը դեռևս չգիտեր այդ մասին:
– Ես էլ էի այդպես կարծում, – տխուր պատասխանեց Բանանիտոն, – ինձ նկարիչ էի համարում: Բայց, երևի, պիտի փոխեմ արհեստս ու այնպիսի գործ ընտրեմ, որ ներկերի հետ, որքան հնարավոր է, քիչ գործ ունենամ: Օրինակ՝ կդառնամ գերեզմանափոր և գործ կունենամ միայն սև գույնի հետ:
Բայց գերեզմանոցում էլ գույներ կան: Աշխարհում ամբողջովին սև և միայն սև ոչինչ չկա:
– Իսկ ածո՞ւխը, – հարցրեց Կաղլիկ-կատուն:
– Բայց չէ՞ որ երբ ածուխը վառում են, կարմիր, սպիտակ և երկնագույն բոց է արձակում:
– Իսկ սև թանա՞քը: Չէ՞ որ դա սև-սև է:
– Բայց սև թանաքով կարելի է գունագեղ ու սրամիտ պատմություններ գրել:
– Անձնատուր եմ լինում, – ասաց Կաղլիկ-կատուն: – Ինչ լավ է, որ գրազ չեկա թաթիկիս վրա, թե չէ հիմա կմնայի երկու թաթիկով:
– Լավ, մի գործ կգտնեմ, – հառաչելով ասաց Բանանիտոն:
Սենյակում շրջելով, Ջելսոմինոն կանգ առավ երեք քթանի մարդու դիմանկարի առաջ, որը մեծ զարմանք էր պատճառել Կաղլիկ-կատվին:
– Ո՞վ է սա, – հարցրեց Ջելսոմինոն:
– Մի բարձրաստիճան պալատական է:
– Երջանիկ մարդ է: Երեք քթով նա բոլոր հոտերը երեք անգամ ուժեղ կզգա:
– Օ՜, դա մի ամբողջ պատմություն է: Երբ նա ինձ հանձնարարեց նկարել իր դիմանկարը, պնդեց, որ անպայման երեք քիթ նկարեմ: Մենք անընդհատ վիճում էինք: Ես ուզում էի մի քիթ նկարել: Հետո առաջարկեցի, որ հաշտվի գոնե երկու քթի հետ, բայց նա համառեց: Կամ երեք քիթ, կամ դիմանկար պետք չէ: Եվ տեսնում եք, թե ինչ ստացվեց: Մի սարսափելի արարած, որով արժե երեխաներին վախեցնել:
– Իսկ այս ձին նո՞ւյնպես պալատական է, – հարցրեց Ջելսոմինոն:
– Ձի՞… Մի՞թե չեք տեսնում, որ կով է:
– Գուցե և կով է, բայց ինձ թվում է, թե ձի է: Ավելի ճիշտ կարող էր ձի հիշեցնել, եթե չորս ոտք ունենար: Ախր սա տասներեք ոտք ունի: Տասներեք ոտքը կբավականացներ երեք ձի նկարելու համար և դեռ մի ոտք էլ կավելանար:

– Բայց կովերը տասներեք ոտք ունեն, – հակաճառեց Բանանիտոն։ Դա ամեն մի դպրոցական գիտի:
Ջելսոմինոն ու Կաղլիկ-կատուն հառաչելով նայեցին իրար և մեկը մյուսի աչքերում միևնույն միտքը կարդաց: «Եթե սա փչան կատու լիներ, կսովորեցնեինք մլավել: Իսկ այս դժբախտին ի՞նչ կարող ենք սովորեցնել»:
– Իմ կարծիքով, նկարը շատ ավելի կշահեր և կգեղեցկանար, եթե մի քանի ոտք ջնջվեր, – ասաց Ջելսոմինոն:
– Այդ էր պակաս, բոլորը կսկսեն ինձ վրա ծիծաղել, իսկ քննադատները կառաջարկեն գժանոց տանել: Հիմա ես հիշեցի, թե ինչու էի դանակը վերցրել: Ուզում էի իմ նկարները կտոր-կտոր անել և հիմա անմիջապես կանեմ այդ:
Նկարիչը նորից դանակը խլեց և սպառնալից մոտեցավ այն նկարին, որը ձիու տասներեք անճոռնի ոտք ուներ և որը կոչվում էր կով: Նա ձեռքը բարձրացրեց, որ հասցնի առաջին հարվածը, բայց հետո կարծես թե միտքը փոխեց:
– Ինչքան դժվար է ամիսների աշխատանքը սեփական ձեռքով ոչնչացնել, – հառաչեց նա:
– Ա՛յ, հիանալի խոսքեր են, – ասաց Կաղլիկ-կատուն: – Երբևէ եթե ես ծոցատետր ունենամ, անպայման այդ խոսքերը կգրեմ, որպեսզի չմոռանամ: Բայց նախքան նկարը կտոր-կտոր անելը ինչո՞ւ չլսեք Ջելսոմինոյի խորհուրդը:
– Դե, իհարկե, – բացականչեց Բանանիտոն: – Ի՞՛նչ ունեմ կորցնելու: Նկարը միշտ էլ կարող եմ կտրատել:
Եվ նա կտավից դանակով քերեց ներկը այնքան, մինչև որ տասներեք ոտքերից հինգը չքացան:
– Ինձ թվում է, որ հիմա ավելի լավ եղավ, – խրախուսում էր Ջելսոմինոն:
– Տասներեքից հանած հինգ, հավասար է ութի, – ասաց Կաղլիկ-կատուն: – Եթե կտավի վրա երկու ձի նկարված լիներ, ամեն բան հեշտ կստացվեր: Ներեցեք, ես ուզում էի ասել՝ երկու կով:
-Հը՜, ինչ է, էլի՞ մի քանի ոտք ջնջեմ, – հարցրեց Բանանիտոն: Եվ պատասխանի չսպասելով, մի զույգ ոտք էլ քերեց:
– Եռանդով… ավելի եռանդով, – խրախուսում էր Կաղլիկը, – մենք համարյա նպատակին ենք հասնում:
– Ո՞նց է հիմա:
– Թողեք միայն չորս ոտք, տեսնենք ինչ դուրս կգա:
Իսկ երբ մնաց միայն չորս ոտք, հանկարծ մի թեթև խրխինջ լսվեց, ու հենց նույն պահին ձին թռավ հատակին ու սկսեց վազել սենյակում:
– Ախ, ի՜նչ լավ եղավ: Ես սկսում եմ ինձ շատ ավելի լավ զգալ: Կտավի վրա ինձ համար սարսափելի նեղվածք էր:
Անցնելով պատից կախված հայելու մոտով, ձին ոտից-գլուխ չափեց իրեն և գոհ խրխնջաց.
– Ի՜նչ սիրուն ձի է: Ես իսկապես գեղեցիկ ձի եմ: Սինյորներ, չգիտեմ թե ինչպես շնորհակալ լինեմ ձեզանից: Եթե դուք երբևէ ընկնեք մեր կողմերը, ես ձեզ հիանալի ման կածեմ:
– Ո՞ր կողմերը… Հե՜յ, կանգնիր, կանգ առ, – գոռաց Բանանիտոն: Բայց ձին արդեն դուրս էր եկել սենյակից և աստիճանների վրա էր:
Երբ նա իջնում էր աստիճաններով, լսվում էր նրա սմբակների դոփյունը, իսկ շուտով մեր բարեկամները պատուհանից կարող էին տեսնել, թե ինչպես է անցնում նրբանցքը այդ հպարտ կենդանին և ճանապարհ ընկնում քաղաքից դուրս:
Բանանիտոն հուզմունքից ամբողջովին կորել էր քրտինքի մեջ:
– Վերջիվերջո դա իսկապես որ ձի էր, – ուշքի գալով ասաց նա: – Քանի որ այդ ասաց ինքը, ես պարտավոր եմ նրան հավատալ: Տեսեք, է, դպրոցում ինձ ցույց էին տալիս դրա նկարը և սովորեցնում արտասանել «Կ» տառը կով:
– Անցնենք առաջ, – մլավեց Կաղլիկ-կատուն, – մոտենանք մյուս նկարներին:
Բանանիտոն մոտեցավ բազմասապատ ուղտին: Նրա սապատներն այնքան շատ էին, որ հիշեցնում էին անապատային ավազաթմբեր: Բանանիտոն սկսեց քերել սապատները, մինչև որ վերջապես մնացին միայն երկուսը:
– Լավ է ստացվում, – տենդագին աշխատելով ասում էր նա: – Այս նկարն էլ վատը չի: Ի՞նչ եք կարծում, վերջիվերջո ուղտն է՞լ կկենդանանա:
– Այո, եթե բավականաչափ գեղեցիկ լինի, – ասաց Ջելսոմինոն:
Բայց ոչինչ տեղի չունեցավ: Ուղտը հանգիստ ու անտարբեր մնաց կտավի վրա, կարծես նրան ոչինչ չէր վերաբերում:
– Պոչե՜րը, – ճչաց Կաղլիկ-կատուն: – Սա երեք պոչ ունի: Դա ուղտի մի ամբողջ ընտանիքի կբավականացնի:
Երբ ավելորդ պոչերն էլ անհետացան, ուղտը վեհապանծ ցած իջավ կտավից, թեթևացած շունչ քաշեց և երախտապարտ մի հայացք նետեց Կաղլիկ-կատվի վրա:
– Ինչ լավ էր, որ դու պոչերի մասին հիշեցրիր, թե չէ ես դատապարտված էի հավիտյան այս ձեղնահարկում մնալու: Չգիտե՞ք, արդյոք, այստեղ մոտերքում անապատ կա:
– Մի անապատ կա քաղաքի կենտրոնում: Դա քաղաքային անապատ է, բայց այս ժամին փակ է:
– Նա ուզում էր ասել քաղաքային այգի, – բացատրեց Կաղլիկ-կատուն: – Իսկական անապատներն այստեղից երկու-երեք հազար կիլոմետր հեռու են: Բայց աշխատիր ոստիկանության աչքին չերևալ, թե չէ քեզ կգցեն կենդանաբանական այգի:
Գնալով առաջ, ուղտն էլ նայեց հայելու մեջ ու տեսավ, որ ինքը գեղեցիկ է: Շուտով նա ևս թեթև վարգով կտրեց անցավ նրբանցքը: Նրան տեսնելով, գիշերային պահակը աչքերին չհավատաց և ինքն իրեն կսմթեց, որ տեսնի՝ հո երազում չի՞:
– Երևում է՝ ծերանում եմ, – ինքն իրեն խոսեց ծերունին, երբ ուղտը թաքնվեց ոլորանի հետևում: – Հիմա ես նույնիսկ հերթապահության ժամին եմ քնում և երազիս մեջ ընկնում եմ Աֆրիկա: Հարկավոր է ուշադիր լինել, թե չէ կհեռացնեն գործից:
Իսկ Բանանիտոյին հիմա ոչ մահվան սպառնալիքը, ոչ էլ որևէ անստորագիր նամակ չէր կարող կանգնեցնել: Նա մի նկարից մյուսն էր նետվում և ձայնը գլուխը գցած՝ շարունակում էր դանակով քերել ներկերը:
– Ա՛յ սա իսկական վիրահատություն է: Ես տասը րոպեում ավելի շատ վիրահատում կատարեցի, քան հիվանդանոցում պրոֆեսորները տասը օրում:
Երբ նկարները կեղծիքից մաքրվում էին, իսկապես գեղեցկանում էին, դառնում ճշմարտացի ու կենդանանում էին: Շները, ոչխարները, այծերը կտավներից ցած էին թռչում և գնում աշխարհում երջանկություն կամ մկներ փնտրելու, եթե դրանք կատուներ էին: Բանանիտոն միայն մի նկար մանրատեց: Դա այն պալատականի նկարն էր, որը կամեցել էր երեք քիթ ունենալ: Եթե նա էլ մի քթով մնար, կարող էր հանկարծ կտավից ցած իջնել և նկարչին մի լավ հուպ տալ իր հրամանը չկատարելու համար: Ջելսոմինոն օգնում էր Բանանիտոյին նկարից խայտաբղետ մանրօղակներ կտրատել:
Իսկ Կաղլիկ-կատուն ետուառաջ էր գնում և ինչ-որ թան փնտրում։ Բայց նրա հիասթափված տեսքից կարելի էր գլխի ընկնել, որ գործերն այնքան էլ հաջող չեն գնում:
– Ձիեր, ուղտեր, պալատականներ, – քթի տակ մրթմրթում էր նա, – և ոչ մի կտոր պանիր: Նույնիսկ մկներն աշխատում են ձեղնահարկից հեռու փախչել: Աղքատության հոտը ոչ ոքի դուր չի գալիս: Սովը թույնից վատ է;
Սենյակի մութ անկյունը քրքրելով, նա փոշով ծածկված մի նկար գտավ, որի տակ բնակություն էր հաստատել հազարոտնուկը: Վտանգ զգալով, սա իր բոլոր ոտքերը գործի դրեց ու փախավ: Ոտքերն իրոք հազար հատ էին, այնպես որ ոչ ոքի չէր վիրավորի եթե հաշիվը ճիշտ չպահեր: Նկարում պատկերվածը, լավ երևակայության դեպքում, կարելի կլիներ ընդունել իբրև ուտելիքով լի սեղան: Օրինակ, ափսեի վրա սարսափելի մի կենդանի կար, որը կարող էր տապակած հավ կոչվել, եթե միայն երկու ոտք ունենար: Բայց նա այնքան ոտ ուներ, որ կարող էր հազարոտնուկի ցեղակիցը համարվել:
«Ահա մի նկար, որը կյանքում կուզենայի տեսնել այնպես, ինչպես կա հիմա, – մտածեց Կաղլիկ-կատուն: – Քսան ոտանի հավ… Շատ հարմար է ընտանիքի, սրճարանի տիրոջ կամ սոված կատվի համար: Տոտիկների մեծ մասը պետք է ջնջել: Բայց ոչինչ, մնացածն էլ բավական է, որպեսզի երեք հոգի մի փոքր կշտանան»:
Նկարը նա մոտեցրեց Բանանիտոյին և խնդրեց, որ սա գործի դնի իր դանակը:
– Բայց հավը եփած է և չի կարող կենդանանալ:
– Մեզ էլ հենց եփած է պետք, – պատասխանեց Կաղլիկ-կատուն:
Դրան նկարիչը չիմացավ, թե ինչ պատասխանի: Բացի այդ, հիշեց, որ իր նկարներով տարված՝ երեկվանից ոչինչ չի կերել:
Հավը չկենդանացավ, բայց, միևնույն է, գոլորշի ու հիանալի բուրմունք արձակելով՝ կտավից ցած իջավ, կարծես հենց նոր էին օջախից վերցրել:
– Որպես նկարիչ դու անպայման հաջողության կհասնես, – ասաց Կաղլիկ-կատուն՝ ատամներն ագահորեն հավի թևի մեջ խրելով (ոտքերը նա թողել էր Բանանիտոյին ու Ջելսոմինոյին), – բայց որպես խոհարար արդեն ռեկորդ սահմանեցիր:
– Մի քիչ որ գինի լիներ, վատ չէր լինի, – նկատեց Ջելսոմինոն և սկսեց ուտել, – բայց հիմա երևի բոլոր խանութները փակ են: Ասենք, որ բաց էլ լինեին, մեզ համար մեկ է, միևնույն է, փող չունենք:
Այստեղ Կաղլիկ-կատվի գլուխը մի միտք եկավ, և նա Բանանիտոյին ասաց.
– Իսկ ի՞նչ կլինի, որ դու հիմա մի շիշ գինի նկարես:
– Փորձեմ, – ասաց նկարիչը ոգևորված:
Նա մի շիշ «կյանտի» տեսակի գինի նկարեց: Երբ գինին ներկեց, այնքան սքանչելի ստացվեց, որ եթե Ջելսոմինոն ժամանակին շիշը չբռներ, գինին կթափվեր հատակին:
Երեք բարեկամները խմեցին գեղանկարչության, լավ երգի ու կատուների կենացը: Սակայն երբ վերջին կենացն էին խմում, Կաղլիկ-կատուն հանկարծ տխրեց: Ստիպված եղան երկար խնդրելու, որպեսզի նա ասի իր տխրության պատճառը:
– Վերջին հաշվով, ես իսկական կատու չեմ, – վճռեց խոսել նա, – ես այն կենդանիներից չեմ, որոնք կես ժամ առաջ նկար էին: Ես միայն երեք թաթ ունեմ և չեմ կարող ասել, որ չորրորդ թաթս կորցրել եմ պատերազմում կամ տրամվայի տակ եմ գցել: Դա սուտ կլինի: Այ, եթե Բանանիտոն…
Բայց այդքանն էլ բավական էր… Նկարիչն իսկույն վերցրեց վրձինն ու վայրկենապես մի այնպիսի թաթ նկարեց, որ դուր կգար անգամ Կոշկավոր կատվին:
Եվ ամենահետաքրքիրն այն է, որ թաթն իսկույն կպավ անհրաժեշտ տեղին և Կաղլիկ-կատուն սկզբում մի փոքր անվստահ, հետո ավելի համարձակ սկսեց քայլել սենյակում:
– Ախ, ինչ հիանալի է, – մլավում էր նա: – Ես ինձ բոլորովին ուրիշ տեսակ եմ զգում: Ես հիմա այնքան եմ փոխվել, որ կուզենայի նաև փոխել անունս:
– Ա՛յ թե խելք եմ ասել, – ճակատին խփելով բացականչեց Բանանիտոն, – ես քո թաթը յուղաներկով եմ նկարել, իսկ քո մյուս թաթերն ախր կավիճով են նկարված:
– Սարսափելի ոչինչ չկա, – ասաց Կաղլիկ-կատուն, – թող մնա այնպես, ինչպես կա: Ով որ իմ թաթին ձեռք տա էժան չի պրծնի: Ես իմ հին անունն էլ կպահեմ: Որ լավ մտածենք, կտեսնենք, որ այդ անունն ինձ շատ է սազում: Չէ՞ որ պատերի վրա գրելուց իմ առաջին աջ թաթը ամենաքիչը մի կես սանտիմետրով կարճ է:
Այդ գիշեր Բանանիտոն իր մահճակալը զիջեց Ջելսոմինոյին, իսկ ինքը պառկեց հատակին՝ հին կտավների կույտի վրա: Կաղլիկ-կատուն շատ հարմար տեղավորվեց Բանանիտոյի դռան վրա կախ արած վերարկուի գրպանում և մեկը մյուսից քաղցր երազներ տեսավ:

Գլուխ տասներկուերորդ