Խնկո Ապեր (1870-1935), մանկական բանաստեղծություններ։
Բկլիկ ձկնիկ
Ձկնի՛կ, լո՛ղ տուր, լո՛ղ արա,
Դրսի որսը թո՛ղ արա,
Իջի՛ր ջրի հատակը,
Մինչև անցնի վտանգը։
Տե՛ս փորձանք կա քո գլխին,
Մի լավ մտիկ երեխին՝
Որդ է խփել իր կարթին,
Չմոտենաս էդ որդին։
Ինձ չլսեց ձկնիկը,
Ինձ չլսեց բկլիկը,
Հո՛պ, կուլ տվեց նա որդը,
Կարթը մնաց կոկորդը։
Մեղուն
Պզան, պզան, պզպզան,
Պստիկ մեղու տզտզան,
Դաշտ ու հովիտ կշրջես,
Բարձր սարեր կթռչես,
Սուսան, սմբուլ կծծես
Ու ոտքերով թավամազ
Փոշի առած՝ տուն կգաս։
Ժամացույց
Ա՛յ ժամացույց, ժամացույց,
Դու չե՞ս հոգնում խոսելուց.
Մի բերան հա՝ թիկ, հա՝ թակ,
Բա քեզ չունե՞ս մի տատիկ,
Որ քեզ ասի՝ սո՛ւս արա, Գլուխներս դու տարար,
Հերի՛ք խոսես ու շարժես
Աչքերդ ճոճանակ,
Քո չափ թե որ ես խոսեմ,
Տատն ինձ կասի չաչանակ։
Մայիս
Գարնան ամիս,
Սիրո՛ւն մայիս,
Նախշո՛ւն նկար,
Բարո՛վ եկար։
Եկար, բերիր
Վարդը կարմիր,
Սուսան, սմբուլ,
Սիրուն բլբուլ։
Լուսին
Լուսին, լուսին, լուսերես,
Ինչքա՜ն սիրուն, կլոր ես։
Լույս ես տալիս գիշերով
Քո վառվռուն թշերով։
Ձմեռ պապի
Արի՜, արի՜
Ձմեռ պապի,
Սպիտա՛կ հագի,
Սպիտա՛կ կապի։
Դաշտ ու անտառ,
Գետ ու գետակ,
Այս ամենը
Ա՛ռ թևիդ տակ։
Սարում, ձորում
Սուլի՛ր, երգի՛ր,
Հեքիաթ ասա
Հետաքրքիր։
Գցիր կամուրջ,
Փռիր կարպետ,
Այ անուրագ,
Անձեռ վարպետ։
Ձմեռ
Ծառը մերկացավ,
Զրկվեց տերևից,
Ձյունի փաթիլներ
Իջան վերևից։
Ձյուն ու ցուրտ եկան,
Առու, գետ լռեց,
Իր արծաթ գորգը
Ձմեռը փռեց։
Ձյունը ծնկահար
Նստեց մեծ ճամփին,
Սպիտակ հյուսերը
Կիտեց գետափին։
Ծիծեռնակին
Դու կապուտակ ծովով արի,
Թեթև, թեթև թևով արի,
Ծովի փրփուր լանջով արի,
Գարնան երգով, կանչով արի։
Արի, արի, սիրուն ծիծեռ,
Արի, արի, գարուն դու բեր։
Սևիկ-մևիկ աչիկ ունես,
Մկրատաձև պոչիկ ունես,
Ծովի փրփուր լանջով արի,
Գարնան շնչով, կանչով արի։
Արի, արի, սիրուն ծիծեռ,
Արի, արի, գարուն դու բեր։
Ծիծեռնակով գարուն կգա,
Առանց ծիծեռ գարուն չկա,
Ծովի փրփուր լանջով արի,
Գարնան շնչով, կանչով արի։
Արի, արի, սիրուն ծիծեռ,
Արի, արի, գարուն դու բեր։
Նկարիչ
Օյ, օյ, օյ, բուք-բորան
Եկավ ծածկեց պատուհան։
Նկարիչ է, նկարիչ,
Ոչ ձեռք ունի, ոչ գրիչ,
Ոչ ներկ ունի և ոչ տուփ,
Նկարում է ծառ ու թուփ.
Ծաղկենկար է անում,
Ապակու վրա նկարում։
Այ, էդպես է բուք-բորան,
Կուզե՞ս տեսնել դու նրան։
Թե տղա ես, դուրս գնա,
Քիթդ այնտեղ կմնա։
Եղևնի
Գունատ աշուն է,
Էլ չկա թռչուն,
Քամու թևերին
Տերևն է թռչում։
Միայն եղևին
Այնտեղ՝ խոր հովտում,
Կանաչ է հագել,
Աշնան դեմ ժպտում։
Մկների ժողովը
Սով էր, սով էր մկստան,
Կատվի ձեռքից լկստան,
Գզիրն ընկավ դռնեդուռ,
Էլ չթողեց տուն, կտուր,
Ջահել, ահել գեղովի,
Ջոջերին ջոկ, տեղովի
Կանչես, բերեց ժողովի,
Թե ինչ անեն, որ կատվեն
Մի հնարքով ազատվեն։
Եկան գյուղի ջոջերը,
Երկար, բարակ պոչերը,
Մասնակցեցին խորհրդին,
Մի մուկ խոսեց իր հերթին.
– Լսե՛ք, մկներ ցեղակից,
Չունեմ որդի, կողակից,
Ես միա նտեր ծերուկ եմ,
Բայց պատվավոր մի մուկ եմ,
Պակսեց ուժը իմ ոտի,
Պետք է մեռնեմ անոթի,
Սովն է չոքել դռանը
Ա՜խ մռռանը, մռռանը,
Վեր է ընկել մառանը,
Ինչքան ասես նազ անի,
Ստից սատկի, տազ անի,
Մուկ տեսնելիս վազ անի,
Գլխից բռնի, կախ անի,
Թաթովը տա, խաղ անի,
Ուտի, քեֆը չաղ անի,
Էսպես զուլում ու կրակ,
Դեռ աչքերն էլ ջուխտ ճրագ։
Բայց թե ազնիվ մեր ցեղը
Կորչելու է զուր տեղը.
Ցավն էլ ունի իր դեղը։
Այ, բերել եմ ես մի զանգ,
Ծափ, ծլնգոց,
Մեջը՝ զնգոց։
Կատվի վզից մենք կախ տանք,
Որ ինչքան էլ օրորա,
Որ ինչքան էլ շորորա,
Ստից սատկի, տազ անի,
Գալն իմանանք գազանի։
Է՜, զանգը ո՞վ կախ անի.
– Ալո, դու։
– Ալոն տանի՞։
– Բալո դու։
– Բալոն կախե՞։
– Չալո, դու։
– Չալոն կաղ է։
– Մստո, դու։
– Մստոն կարճ է։
– Փստո, դու։
– Էդ էլ խի՞ղճ է։
– Համբո, դու։
– Ես տկար եմ։
– Չամբո դու։
– Ասենք, տարա,
Բա որ կատուն գա ինձ վրա՞։
– Բտոն, Խտոն թող մեկից
Բռնեն կատվի քամակից։
– Ի՞նչ է խոսում չոր գանգը,
Լավ է՝ դու տար էդ զանգը,
Էլ ի՞նչ Բտո, ի՞նչ Ֆստան,-
Ճստաց Բտոն ճստճստան։
– Լռի՛, հանդուգն,
Կոտորվե՛ք դուք,
Վախկոդներիդ ես թաղեմ,
Ճառ ասե՞մ, թե զանգ կախեմ,-
Գոչեց ջոջը,
Քաշեց պոչը։
Նապաստակները
Նապաստակներն ամբողջ ցեղով
Անտառի մեջ արին ժողով։
Եվ ժողովում մի ծեր Շլդիկ
Ասաց. – Լսե՛ք, մեծ ու պստիկ,
Շունը հաչե,
Քամին փչե,
Ամպը գոռա,
Մուկը ճռռա,
Մեր էս ցեղը
Հա կդողա։
Էսպես ապրել չի կարելի
Էս աշխարհում փորձանքով լի,
Չարն ու բարին աշխարհի հետ,
Թողնենք, գնանք, լցվենք մի գետ…
Շլդիկները՝ ոչ այս, ոչ այն,
Ելան, ընկան մահի ճամփան։
Հենց որ եկան գետին մոտիկ,
Էս գորտերը մեծ ու պստիկ
Խառնիխուռը
Ընկան ջուրը։
Իսկույն այստեղ մի այլ շլդիկ.
– Դարձե՛ք, – կանչեց, – պապիս որդիք,
Էլ մի կախեք ձեր քթերը,
Մեզնից վախկոտ են գորտերը։
Ագռավն ու աղվեսը
Բախտի բերմամբ,
Թե պատահմամբ,
Մի մեծ ագռավ
Մի գունդ պանիր
Դաշտում գտավ,
Կտուցն առավ,
Ծառին թռավ։
Օ՜, ի՜նչ պանիր, դեղին ոսկի…
Բայց դեռ չառած համը իսկի՝
Աղվեսն անցավ ծառի մոտով,
Գերվեց,
Էրվեց
Պանրի հոտով։
Վազեց-գնաց բերնի ջուրը,
Եվ թուլացան կուռն ու ճուռը։
Էն ժամանակ իրա ձևին,
Ծառևի տակից, աչքն ագռավին,
Հեզիկ, նազիկ, փափկամազիկ
Բացեց լեզուն անուշ-մեղուշ,
Թափեց, չափեց շաքար ու նուշ.
– Ինչքա՜ն լավն ես,
Ես քո գերին,
Քո էդ սևիկ
Վառ աչքերին,
Նուրբ ծալքերով զույգ թևերին։
Մի դու մտիկ,
Էդպես քթիկ,
Էդպես ճտիկ,
Մախմուր ագին, խաս ու ղումած,
Ատլասն հագին։
Գիտեմ, անշուշտ, իմ ուրիկի
Ձայնն էլ կըլի հրեշտակի։
Երգի՛ր, քուրի՛կ, մի՛ ամաչի,
Իմ ուզածը մի մեծ բան չի։
Թե որ չքնաղ էդ տեսքիդ հետ
Երգելում էլ եղար վարպետ
Օ՜, կդառնաս, իմ մաքրուհի,
Թռչունների մայր թագուհի։
Ագռավն ազին իրեն տված
Գովեստներից շշմած, ուռած՝
Ագռավային
Բկովը մին,
Որ չկռռաց,
Պանիրն ընկավ ծառիցը ցած,
Շողոքորթը առավ, գնաց։
Գայլն ու գառը
Մի ամլիկ գառ
Իրեն համար
Ջուր էր խմում առվակից,
Մեկ էլ դեմի ձորակից
Գայլն է կտրում վերևը՝
Խոսքին տալով էս ձևը.
– Էս ի՞նչ լրբություն,
Ի՞նչ հանդգնություն,
Այ դու փսլնքոտ,
Ոչխարի լակոտ,
Դու ինչի՞ տեր ես,
Որ գաս դնչովդ,
Քթով-պնչովդ
Ջուրս պղտորես։
Բռնեմ դունչդ,
Կտրի շունչդ։
– Մի բարկանար, պարո՛ն գայլ,
Քեզնից ցած եմ քանի քայլ,
Էնպես բան ես ասում, որ…
– Սո՞ւտ եմ ասում, ա՛յ լղպոր,
Էս էլ չըլնի հերվանը,
Չեմ մոռացել էն բանը,
Որ հենց էստեղ նույն օրը
Հայհոյեցիր իմ հորը։
– Մի տարեկան դեռ չկամ…
– Է՛հ, եղբայրդ էր անզգամ։
– Ես մի ծին եմ մինուճար։
– Խնամիդ էր անպատճառ
Կամ մեկը ձեր պիղծ ցեղից,
Էլ ժաժ չգաս քո տեղից,
Ձեր ծների,
Հովիվների
Ոխը քեզնից ես կհանեմ,
Տե՛ս, գլուխդ ինչ բերեմ։
Ասավ,
Հասավ
Գառանը,
Առավ, թռավ
Անտառը։
Էստեղն ի՞նչն է գլխավոր,
Ուժեղի մոտ
Միշտ էլ թույլն է մեղավոր։
Պապն ու շաղգամը
(թարգմանություն ռուսերենից)
Դռան առաջ մի անգամ
Պապը ցանեց մի շաղգամ։
Շաղգամն աճեց, մեծացավ,
Պապը տեսավ, զարմացավ։
Պապը քաշեց, քաշքշեց,
Շաղգամը հողից չհանեց։
Պապը կանչեց տատիկին։
Տատը՝ պապից,
Պապը՝ շաղգամից,
Հա քաշեցին, քաշքշեցին,
Շաղգամը հողից չհանեցին։
Տատը կանչեց թոռնիկին։
Թոռը՝ տատից,
Տատը՝ պապից,
Պապը՝ շաղգամից,
Հա քաշեցին, քաշքշեցին,
Շաղգամը հողից չհանեցին։
Թոռը կանչեց շնիկին։
Շունը՝ թոռից,
Թոռը՝ տատից,
Տատը՝ պապից,
Պապը՝ շաղգամից,
Հա քաշեցին, քաշքշեցին,
Շաղգամը հողից չհանեցին։
Շունը կանչեց փիսոյին։
Փիսոն՝ շնից,
Շունը՝ թոռից,
Թոռը՝ տատից,
Տատը՝ պապից,
Պապը՝ շաղգամից,
Հա քաշեցին, քաշքշեցին,
Շաղգամը հողից չհանեցին։
Փիսոն կանչեց մկնիկին.
Մուկը՝ փիսոյից,
Փիսոն՝ շնից,
Շունը՝ թոռից,
Թոռը՝ տատից,
Տատը՝ պապից,
Պապը՝ շաղգամից,
Որ քաշեցին, քաշքշեցին,
Շաղգամը հողից հանեցին։
Մեկնաբանություններ 59