ԱՌՅՈՒԾԸ ԵՎ ՋՈՒԹԱԿԱՀԱՐԸ

Լեհական ժողովրդական հեքիաթ
Թարգմանությունը՝ Ռաիսա Ղարագյոզյանի

Մի խեղճ այրի էր ապրում իր մինուճար որդու հետ։ Տղան շատ լավ ջութակ էր նվագում, բայց, աղքատությունից ստիպված՝ հարուստ պանի մոտ խոզարած էր դարձել։
Պանը մի աղջիկ ուներ և իր տան նկուղում էլ առյուծ էր պահում։ Եվ, քանի որ չէր ուզում աղջկան մարդու տալ, փեսացուների առջև պայման էր դրել, ով ուզում է պսակվել իր աղջկա հետ, պիտի կարողանա մի ամբողջ գիշեր անցկացնել նկուղում՝ առյուծի հետ։ Առյուծն արդեն շատ հասարակ գյուղացիների ու պաների էր հոշոտել։ Այս անգամ էլ խեղճ այրու տղան՝ խոզարածը, որոշեց իր բախտը փորձել։
Պանը հոժար էր, որ խոզարածը ենթարկվի այդ փորձությանը։ Եվ տղան սկսեց պատրաստվել։ Նա մի գրպանն ընկույզ լցրեց, մյուսը՝ քար, հետը վերցրեց կաղնու սեպ, կացին, օճառի փրփուրով լի մի աման ու ածելի, թևի տակ դրեց ջութակը և, մութն ընկնելուն պես, գնաց առյուծի մոտ գիշերելու։
Խոզարածին ներս թողեցին նկուղ և դուռը հետևից փակեցին։
Նկուղում մի սեղան կար, որի վրա մոմ էր վառվում։ Թախտին անկողին էր փռած։
Ներս մտնելուն պես՝ խոզարածն սկսեց ջութակ նվագել։
Առյուծը լսում էր և լուռ զննում տղային։ Իսկ սա նվագում էր և ընկույզ ուտում։ Երբեմն էլ՝ առյուծին էր հյուրասիրում։
Առյուծին ընկույզը շատ դուր եկավ, և նա ասաց.
– Պա՜հ-պա՜հ, ի՜նչ համով է։ Ինձ էլ տուր՝ ջարդեմ-ուտեմ։
Խոզարածը մյուս գրպանից հանեց մի բուռ քար և տվեց առյուծին։ Սա քարը դրեց ատամի տակ, ամբողջ ուժով սեղմեց, սակայն քարը չջարդվեց։ Քարը վերադարձրեց խոզարածին և ասաց.
– Հապա դո՛ւ ջարդիր։
Խոզարածը քարը թաքցրեց բռան մեջ, բերանն առավ ընկույզը, հուպ տվեց, ջարդեց և միջուկը տվեց առյուծին։
– Դե, խոսք չկա, դու ինձնից ուժեղ ես, – ասաց առյուծը։ – Իսկ հիմա ինձ ջութակ նվագել չե՞ս սովորեցնի։
– Ինչո՞ւ չեմ սովորեցնի, – պատասխանեց տղան։ – Միայն թե՝ մատներդ հաստ ու կոպիտ են. պիտի նախ ուղղեմ, հետո սովորեցնեմ։
Նկուղի պատերը երկաթե հաստոտ թիթեղներով էին պատված։ Տղան վերցրեց կաղնու սեպը և բարձրացրեց մի թիթեղի ծայրը։
– Թաթերդ դիր, ա՜յ, էստեղ, – ցույց տվեց տղան, – և մատներդ կուղղվեն։
Առյուծն առջևի թաթերը դրեց երկաթե թիթեղի տակ. տղան սեպը հանեց, առյուծի թաթերը մնացին թիթեղի տակ, իսկ տղան վրայից էլ դեռ սեպով սեղմեց։ Առյուծն այլևս շարժվել չէր կարող։ Հետո տղան ամբողջովին օճառեց առյուծին և, ածելին վերցնելով, սափրեց։ Միայն փարթամ բաշին ու պոչի ծայրին ձեռք չտվեց։ Դրանից հետո մտրակը հանեց ու սկսեց ձաղկել առյուծի մերկ հետույքը։ Սա ցավից ոռնում էր ու երդվում, որ այլևս երբեք-երբեք տղային ձեռք չի տա, միշտ խոնարհ կլինի և, եթե նա կամենում Է՝ կթողնի-կհեռանա ծեր պանից։
Վերջապես տղան խղճաց գազանին և բաց թողեց։
Լուսացավ։ Տղան պառկեց անկողնում և ձևացրեց, թե քնել է, իսկ առյուծը, պոչը ծալած, հավատարիմ շան նման մեկնվեց նրա ոտքերի տակ։
Շուտով ծառան ներս մտավ ու կանչեց առյուծին։ Սա պատասխանեց.
– Սո՛ւս, թե չէ՝ էս տղան քո հետույքն էլ կսափրի ու մտրակով կշրմփացնի։
Ծառան զարմանքից քար կտրեց, հետո վազելով իրեն գցեց պանի մոտ ու պատմեց լսածն ու տեսածը։
– Հիմա՛ր, – ասաց նրան պանը։ – Իմ առյուծը շատ քաջերի է հոշոտել։ Մի՞թե էդ քնձռոտ խոզարածից գլուխ չհանեց։
Պանն իջավ նկուղ և ձայն տվեց առյուծին.
– Գործերդ ո՞նց են, առյուծս։
Առյուծը ցածրաձայն պատասխանեց.
– Շուտ գնա։ Գնա, թե չէ՝ էս տղան քո քամակն էլ կսափրի ու մտրակով կշրմփացնի։
էստեղ տղան ձևացրեց, թե արթնացել է, և հարցրեց.
– Եկողն ո՞վ է։
– Իմ ծեր պանը, – պատասխանեց առյուծը։
– Դուռը բաց՝ թող ներս գա։
Առյուծը դուռը բացեց, պանը մտավ ներս, գնաց դեպի թախտը, որտեղ պառկած էր խոզարածը, բայց առյուծը փակեց նրա ճանապարհը, չթողեց, որ պանը մոտենա տղային։
Պանն ասաց, որ պայմանը պայման է. իր աղջկան տալիս է խոզարածին։ Տղային տարավ տուն, առանց ձգձգելու հարսանիք արեց։ Բայց ամաչում էր, որ փեսան խոզարած է։ Ի՞նչ աներ։ Եվ հրամայեց մի կառք լծել, այնքան ոսկի բեռնել, որ ձիերը հազիվ տանեն, ու փեսային ասաց.
– Նստիր կառքը և գնա՝ ուր ուզում ես, միայն թե՝ աչքս քեզ չտեսնի։ Տղան ու պանի աղջիկը նստեցին կառքն ու գնացին։
Երբ, պանի հաշվով, կառքն արդեն անցել էր իր կալվածքների սահմանը, նա առյուծին հրամայեց հասնել կառքին, աղջկան ու փեսային պատառոտել և իր փողերը ետ բերել։
Խոզարածը կառքի պատուհանից նայեց ու տեսավ, որ առյուծն իրենց հետապնդում և արդեն հասվեհաս է։ Կնոջն ասաց.
– Սիրելի՛ս, ինչ-որ ասեմ, այն էլ կանես, թե չէ՝ ես էլ, դու էլ կորած ենք։ Շորերդ հանիր, իջիր ցած և, ցատկոտելով՝ չորեքթաթ արի կառքի ետևից։
Կինն ամեն ինչ արեց այնպես, ինչպես պատվիրել էր ամուսինը։ Երբ առյուծը տեսավ մերկ աղջկան, սկսեց վախից դողալ ու ետ փախավ։ Եկավ պանի մոտ ու այսպես ասաց.
– Տե՛ր իմ, ճար չկար, վախից փախա։ Ինձ գոնե կիսով չափ էր սափրել, իսկ մի ուրիշ առյուծի՝ ոտից գլուխ։ էնպես վախեցա, որ, պո՜ւկ, փախա։ Ուր ուզում է, թող գնա, ես նրա ետևից գնացողը չեմ։
Ես էլ էի էնտեղ, ամեն ինչ իմ աչքով տեսա։ Եթե չեք հավատում, կոշիկներիս նայեք՝ փոշին դեռ վրան է։