Մարմնային զգայություններ և զգայական ինտեգրացիա

Փոքրիկ երեխաները, բոլորիս հայտնի է, երբեմն բավականին շատ են լացում: Նրանք դեռևս որևէ մեկին չեն ճանաչում, սակայն լսում, տեսնում ու ձեռք են տալիս իրենց մայրիկներին և հանգստանում: Այս ամենը հենց կատարվում է զգայարանների միջոցով: Նախ հասկանանք, թե ինչ է Զգայական ինտեգրացիան:

Զգայական ինտեգրացիան մի գործընթաց է, որի ժամանակ մարդու նյարդային համակարգը բոլոր զգայարանների միջոցով ինֆորմացիա է ստանում, այնուհետև կարգավորում, պահպանում և մշակում է դրանք այնպես, որ հնարավոր լինի կիրառել մեկ այլ նպատակաուղղված գործունեության մեջ: Մենք ունենք 7 զգայարան, որոնցից յուրաքանչյուրի շնորհիվ էլ հենց գլխուղեղն արտաքին միջավայրից ստանում է այդ ինֆորմացիան: Այդ զգայարաններն են.

1) Տեսողական
2) Լսողական
3) Համի
4) Հոտի
5) Պրոպրիոցեպտիվ (որի ժամանակ գլխուղեղը մկանների, ջլերի և հոդերի միջոցով ինֆորմացիա է ստանում տարածության մեջ մարմնի դիրքի, քաշի, ճնշման, շարժումների և փոփոխման մասին),
6) Վեստիբուլյար (կենտրոնը տեղակայված է ներքին ականջում և ինֆորմացիա է ստանում հավասարակշռության, գրավիտացիայի փոփոխման, տարածության մեջ մարմնի տեղաշարժման մասին),
7) Շոշափական կամ տակտիլ ( հպում):

Այս զգայարանների մասին, հավանաբար, շատ ենք լսել, բայց պետք է հիշել, որ
զգայական ազդակների մշակման գործընթացի խանգարման հետևանքով խնդիրներ են ի հայտ գալիս երեխայի շարժողական համակարգի և ճանաչողության զարգացման գործընթացում, ինչպես նաև վարքային դրսևորումներում: Զգայական ինտեգրացիոն թերապիայի գլխավոր նպատակը հանդիսանում է ամրապնդել, կարգավորել և զարգացնել կենտրոնական նյարդային համակարգի կողմից տեղի ունեցող զգայական ազդակների ձեռքբերման և մշակման գործընթացը:
Մի փոքր խոսենք կարևորագույն զգայություններից մեկի՝ շոշափման մասին: Սրա միջոցով է, որ մենք ինֆորմացիա ենք ստանում արտաքին միջավայրից: Մեր մաշկում տեղակայված են զգայական ռեցեպտորներ, այսինքն՝ շոշափական ռեցեպտորների կողմից ստացված ինֆորմացիան համապատասխան նյարդային «լարերի» միջոցով հասնում է գլխուղեղ, որտեղ այդ ազդակները ճանաչվում, մշակվում և դասակարգվում են: Եվ այդ ամենը տեղի է ունենում ընդամենը կես վայրկյանի ընթացքում` գրեթե ակնթարթորեն: Շոշափական գրգիռներն ընկալվում են մարմնի ամբողջ մակերեսով:
Շոշափական զգայությունները մարդու կյանքի կարևոր մասն են կազմում: Նրանց ճիշտ ընկալումը հանդիսանում է զգայական ինտեգրացիայի զարգացման կարևորագույն նախապայմանը: Երկու հարազատ մարդիկ հանդիպեցին, գրկախառնվեցին, և նրանց հաճելի է: Մայրը շոյեց երեխայի գլուխը՝ նա հանգստացավ: Ձեռքդ հայտնվեց ինչ-որ տաք բանի վրա, և ուղեղը միանգամից հրահանգեց՝ արագությամբ հեռացնել ձեռքն այդտեղից:
Ճիշտ (համապատասխան) շոշափական ընկալումն անհրաժեշտ է լիարժեք կյանքի համար:
Երբ հպման զգացողությունը չի համապատասխանում ստացված գրգիռներին (ինչպես օրինակ` դուք մեղմորեն գրկել եք երեխային (չափահասին), իսկ նրա համար դա, կարծես, ուժեղ ճնշում լինի), այդ դեպքում ի հայտ են գալիս հպման ռեակցիայի ընկալման խանգարումներ (երեխան սկսում է փախչել իր համար ամուր սեղմումից, գրկախառնումից):
Երեխայի մոտ շոշափական զգացողությունները սկսում են դրսևորվել դեռևս ներարգանդային զարգացման շրջանից, իսկ ծննդից հետո այն դառնում է առաջնային: Նորածնության շրջանում շոշափումը դոմինանտ զգացողություն է: Հիմնականում, երեխաների մեծամասնության մոտ շոշափական զգացողությունների ընկալման և համապատասխան արձագանքի մշակման գործընթացի զարգացումը բնականոն ընթացքով է տեղի ունենում, սակայն նկատվում են նաև այնպիսի զարգացման խանգարումներ, ինչպիսիք են.

• Երեխան զգում է այն, ինչ մեզնից շատերը չեն էլ նկատում: Սա հպման նկատմամբ գերզգայունակությունն է: Պատկերացրեք միայն` երեխան զգում է այն, ինչ նրա շրջապատողներից շատերը չեն զգում: Նա չի էլ կարողանում բացատրել, քանի որ բոլորի նման «տակտիլ զգացողությունների փորձառություն» չունի: Դա շատ անհատական զգացողություն է: Մեկի համար կարող է տհաճ լինել որոշակի մատերիալը, մյուսի համար՝ ճնշումը մաշկի վրա, իսկ երրորդի համար անտանելի մեծ թվով մարդկանց բավականին մոտ լինելը: Ինչ-որ մեկը կարող է չսիրել գլուխը լվանալը, կամ գլխարկ դնելը, կամ էլ հրաժարվել որոշակի սննդամթերքից: Գերզգայունակությունը կարող է ունենալ տարբեր աստիճաններ. այն կարող է ազդել մարմնի մի փոքրիկ հատվածի կամ էլ ողջ մարմնի վրա:
• Լինում են նաև դեպքեր, երբ երեխան չի զգում այն, ինչ զգում են մյուսները: Սա էլ ցածր տակտիլ զգայունակությունն է: Նման դեպքում կարող եք շոյել երեխային, իսկ նա չնկատի: Ամուր գրկել, իսկ երեխան ավելի ու ավելի ամուր է ցանկանում, որ իրեն գրկեն: Ցածր տակտիլ զգայունակություն ունեցող երեխաներն անդադար փնտրում են այն, նրանք պարզապես կենտրոնացած են լրացուցիչ տակտիլ զգացողություններ գտնելու վրա: Քանի որ «նյարդային լարերով» ազդակները վատ են փոխանցվում, երեխային սկսում է չբավարարել տակտիլ զգացողությունները: Իսկ երբ ինչ-որ բան չի բավարարում, փորձում ենք ձեռք բերել: Այդպիսի երեխաները կարող են շոյել, հարվածել և անգամ եղունգներով ճանկռել մարմինը, հպվել տարբեր առարկաներին, տակտիլ զգացողություններ որոնել այլ մարդկանց հետ և այլն:
• Հանդիպում են նաև այնպիսի դեպքեր, երբ երեխայի մոտ նկատվում են միաժամանակ և՛ բարձր, և՛ ցածր զգայունակություն:

Ի՞նչ անել

Նման դեպքում կարևոր է ուսումնասիրել և գտնել երեխային օգնելու ռազմավարություն: Հնարավոր է հրաժարվել բրդե հագուստից և գտնել լոգանքի համար համապատասխան ջերմաստիճան, սակայն լինում են նաև այնպիսի դեպքեր, երբ անհրաժեշտ է խորությամբ ուսումնասիրել խնդիրը, գտնել մասնագետ, ով կօգնի հասկանալ իրավիճակը և մշակել ադապտացման ծրագիր:

Ամեն դեպքում պետք է լինել ուշադիր, հմուտ և համբերատար երեխայի նկատմամբ: Կարևոր է հիշել, որ նրանց քմահաճությունները կապված են զգայությունների ընկալման որոշակի մակարդակի հետ, և ոչ թե չարաճճիության, ինչպես հաճախ մենք ենք մտածում:

Պատրաստեց՝ Նարին Մուրադյանը
(«TMM-Սովորեցրու ինձ ավելին – ուսուցման
և զարգացման կենտրոն»-ի Էրգոթերապիստ)

Սիրելի այցելու, եթե դու այլևս ՓՈՔՐԻԿ չես, այլ ՊԱՏԱՆԻ, եթե արդեն քո հետաքրքրությունների շրջանակն ընդլայնվել է և դու ուզում ես տարիքիդ համապատասխան հետաքրքիր հոդվածներ կարդալ, ապա «Պատանի եմ» կայքը հենց այն հարթակն է, որը կհագեցնի քո հետաքրքրասիրությունները։ Այստեղ դու կարող ես նաև ինքդ լինել հեղինակ, ունենալ ու վարել քո բլոգային էջը։ Միացի՛ր պատանիների թիմին։ Դարձի՛ր «Պատանի եմ» կայքի մի մասնիկը։