Խոսքի զարգացմանն ուղղված խաղեր և վարժություններ

«Երեխայի խելքը մատիկների մեջ է»

Փոքրիկը մշտապես ուսումնասիրում ու նվաճում է իրեն շրջապատող աշխարհը։ Ինֆորմացիայի ձեռքբերման հիմնական աղբյուրը շոշափումնն է։ Երեխային անհրաժեշտ է ամեն ինչի ձեռք տալ, բռնել, շոյել, երբեմն նույնիսկ «համտեսել»։ Եթե մեծահասկաները խրախուսում են փոքրիկների այս ձգտումները՝ նրանց առաջարկելով տարբեր խաղալիքներ (փափուկ, պինդ, հարթ, սառը և այլն), լաթի կտորներ, տարբեր առարկաներ ուսումնասիրելու համար, երեխան զարգանալու համար մեծ խթան է ձեռք բերում։ Ապացուցված է, որ երեխայի խոսքն ու նրա շոշափելու փորձը սերտ փոխկապակցված են։ Այդ իսկ պատճառով, եթե ցանկանում եք, որպեսզի Ձեր երեխան լավ խոսի, զարգացրեք նրա թաթիկները։

Մինչև մեկ տարեկանների համար բավարար է երեխայի ձեռքը տալ խաղալիքներ ու տարբեր մակերեսներ ունեցող առարկաներ, թղթի կտորներ, որոնք նա կարող է պատռել ու ճմրթել, փափուկ խաղալիքներ։

Մեկ տարեկանից մեծ երեխաների համար շատ օգտակար են մատիկների համար նախատեսված հատուկ ներկերը (երեխան մատները կամ ձեռքը թաթախում է ներկի մեջ և «նկարում» մեծ թղթի վրա), ծեփամածիկը (անպայման մեծահասակի հսկողության ներքո), որը դեռևս կարելի է միայն տրորել ու կտորների բաժանել։

Ինչքան մեծ է երեխան, այնքան շատ կարելի է ծանրաբեռնել նրա մատիկները։ 2 տարեկանից մեծ երեխաներին առաջարկեք խաղեր կոճակների հետ։ Կոճակներ կարելի է կարել կտորի վրա։ Այն կդառնա փոքրիկ գորգիկ, որի վրա երեխան կարող է ոտաբոբիկ քայլել։ Երեխաները սիրում են պարզապես իրար վրա դասավորել կոճակները, դրանք դասակարգել ըստ գույնի, չափի կամ տեղավորել տուփերի մեջ։

Մկրատով աշխատանքի յուրացումը ևս մեծ ծանրաբեռնվածություն է մատիկների համար։ Արդեն 3 տարեկանից երեխային կարելի է առաջարկել որևէ բան կտրել (թուղթ կտրելն ավելի հեշտ է, քան թել կամ կտոր կտրելը)։

3 տարեկանը լրացած փոքրիկների համար անպայման գնեք «մոզաիկա» (սկզբում ամենախոշոր հատիկներովը), խոշոր կտորներով փազլ, նկարչական պարագաներ և այլն։
Բոլոր այս խաղերը երեխաներին ուրախություն են պատճառում ու զարգացնում ձեռքերը, իսկ դրանց միջոցով նաև միտքը, խոսքը, ուշադրությունը և այլն։

Առաջարկում ենք խոսքի զարգացմանն ուղղված մի քանի խաղ, որոնք ուղղակիորեն կապված չեն ձեռքերի հետ։

Խաղեր լեզվի համար

(արտաբերման ապարատի մարզում. սկսած մեկուկես տարեկանից)

Արտասանեք բանաստեղծությունը և ընդգծված բառերը արտաբերեք փոքրիկի հետ միասին.

Արածում է կովը դաշտում. «Մու՜, մու՜»։
Թռչկոտում է գծավոր մեղուն. «Զ-զ-զ, զ-զ-զ»։
Կամաց քամին է փչում. «Ֆ-ֆ-ֆ, ֆ-ֆ-ֆ»։
Զանգակն է հնչում. «Դինգ-դոնգ, դինգ-դոնգ»։
Խոտերում ծղրիդն է երգում. «Ց-ց-ց, ց-ց-ց»։
Փոքրիկ ծիտն է ծլվլում. «Ծիվ, ծիվ, ծիվ»։
Եվ բզեզն է բզբզում. «Ժ-ժ-ժ, ժ-ժ-ժ»։

Երեխան կարող է նախապես լսել, ապա նոր փորձել կրկնել։ Անմիջապես մի սպասեք ճիշտ արտաբերում երեխայի կողմից։ Արտաբերման ապարատը յուրաքանչյուրի մոտ անհատական է և զարգանում է աստիճանաբար։

Վարժություններ լեզվի համար

(արտաբերման ապարատի մարզում. սկսած մեկուկես տարեկանից)

Նստեք փոքրիկի դիմաց և արտաբերելով ներքևում բերված տողերը, կատարեք համապատասխան գործողությունները։ Երեխան սկզբում միայն կդիտի, ապա կփորձի կրկնել գործողությունները։

Լեզուն պատրաստվեց զբոսանքի.
(բացել բերանը)

Նա լվացվեց.
(լեզվի ծայրը տեղաշարժել վերևի շուրթի երկայնքով)

Սանրվեց.
(լեզուն մի քանի անգամ քսել վերևի ու ներքևի ատամնաշարերին, դուրս հանել բերանից ու կրկնի թաքցնել)

Անցորդներին հետևեց.
(լեզուն տեղաշարժել շրթունքների վրա, շուրթերը լիզել)

Աջ ու ձախ շուռ եկավ.
(լեզուն տեղաշարժել համապատասխան կողմ)

Ընկավ ներքև, բարձրացավ վեր.
(լեզուն իջեցնել ներքև, ապա բարձրացնել վերև)

Եվ բերանում անհետացավ.
(լեզուն թաքցնել բերանում)

Հիշեք, որ փոքրիկը Ձեր գործողությունները ընկալում է հայելային պատկերով, այդ իսկ պատճառով, արտասանելով «ձախ», Դուք պետք է լեզուն «աջ» շարժեք և հակառակը։ Կարելի է տեքստը ձայնագրել և այդ դեպքում Դուք կկենտրոնանաք միայն լեզվի վարժությունները փոքրիկի հետ միաժամանակ անելու վրա։ Կարող եք ինքներդ հորինել փոքրիկ հեքիաթ լեվի մասին համանման շարժումներով։

Գուշակիր, թե ո՞վ է մեզ հյուր եկել

(նյութը՝ խաղալիքներ կամ նկարներ)

1. Մեծահասակը փոքրիկին ցույց է տալիս խաղալիքը կամ նկարը (օրինակ կով) և առաջարկում հիշել, թե ինչպիսի՞ ձայն է այն հանում։ Երեխան արտաբերում է՝ «Մու-ու»։ Նմանապես գործողությունները կրկնել մյուս նկարների հետ (ինչպիսի ձայն ունի մեքենայի ազդանշանը, ինչպե՞ս է թակում թմբուկը, ինչ ձայն է հանում հոսող ջուրը և այլն)։

2. Մեծահասակը առաջարկում է ձայներով գուշակել, թե ո՞վ է հյուր եկել.
— «Մու-մու-ու». այդ ո՞վ է բառաչում։
— «Մյաու-մյաու». այդ ո՞վ է մլավում։
— Այն ո՞վ է թաքնվել ու ծվծվում. «Պի-պի-պի»։
— «Կո-կո-կո-կո». սա ո՞վ է։
— «Կվա-կվա-կվա». հիմա ո՞վ է։
— «Կու-կու, կու-կու». այդ ո՞վ է ձայն տալիս։
— «Թիկ-թակ, թիկ-թակ». սա ի՞նչ ձայն է։
և այլն։

Փոփոխելով ձայնի բարձրությունը կարելի է երեխային առաջարկել գուշակել. մե՞ծ թե փոքր կատու է մլավում և այլն։

Գուշակիր ձայնից

(այս խաղի զարգացնում է ուշադրությունն ու ձայնային ընկալումը։ Նյութը տարատեսակ խաղալիքներ են, որոնք կարող են հատկանշական ձայներ արձակել. օրինակ՝ թմբուկ, զանգակ, գդալ, թուղթ և այլն)

Երեխան նստում է թիկունքով դեպի մեծահասակը, ով պետք է տարբեր առարկաներով ձայներ ստանա։ Երեխան առանց շուռ գալու պետք է գուշակի, թե ո՞ր առարկան է հանել այդ ձայնը։
Ձայները կարող են տարատեսակ լինել, օրիան՝ գդալը կամ գնդակը հատակին նետել, պատռել թուղթը, մի առարկայով մյուսին հարվածել և այլն։ Կարելի է յուրաքանչյուր ճիշտ պատասխանի համար երեխային միավորներ տալ՝ ոգևորելու համար։ Կարելի է խաղալ միաժամանակ մի քանի երեխայի հետ (այս դեպքում ի հայտ կգա մրցակցության զգացումը)։

Խոսքային շնչառության զարգացման խաղեր

Որպեսզի փոքրիկը կարողանա արտաբերել օրինակ «ս», «զ», «ժ», «շ» խուլ բաղաձայնները, երեխան պետք է կարողանա լավ ներշնչել։ Առաջարկվող վարժությունները կօգնեն զարգացնել նման կարողությունը, կանխարգելել կակազումը և հնչյունների կամ բառերի «կուլ տալը»։

«Խատուտիկ»

(նյութը՝ խատուտիկ ծաղիկ)

Զբոսանքի ընթացքում գտեք խատուտիկ ծաղիկ։ Առաջարկեք փոքրիկին այնպես փչել ծաղկի վրա, որպեսզի խավը ամբողջության թռչի։ Սովորաբար երեխային դա հաջողվում է 3-4 անգամից։

«Փաթիլներ»

(նյութը՝ բամբակի մի քանի փոքր կտոր կամ անձեռոցիկի կտորներ)

Մեծահասակը ցույց է տալիս, ինչպե՞ս փչել «փաթիլները» բաց ափի միջից։ Երեխան կրկնում է։ Վարժությունը կատարել 2-3 անգամ։

«Թռի՛ր, թիթեռ»

(նյութը՝ 2-3 թիթեռ՝ պատրաստված վառ գունավոր թղթերից, որոնք թելով կախված կլինեն երեխայի դեմքի մակարդակին)

Երեխան պետք է այնպես փչի թիթեռների վրա, որպեսզի նրանք «թռչեն»։ Փչել ոչ ավել քան 10 վայրկյան, ընդմիջումներով, որպեսզի երեխայի մոտ գլխապտույտ չառաջանա։