Ցանկացած մանկական նկար կարող է պատկերել այն ամենը, ինչ կատարվում է երեխայի հոգում, որը նա չի կարող բացատրել մեծերին նույնիսկ ամենամտերմիկ զրույցի ժամանակ։
Փոքրիկը մի քանի րոպեում թղթի վրա կարող է պատկերել շատ հետաքրքիր պատկերներ։ Այդ նկարներում շատ կարևոր ու հետաքրքիր բաներ են թաքնված թե՛ երեխայի, և թե՛ ծնողի համար։ Երեխան կարող է պատկերել իրեն՝ տարօրինակ դիրքով, առանց դեմքի ու մինչև ատամները զինված։ Նշանակում է, երեխան պաշտպանության կարիք ունի։ Միգուցե ինչ-որ մեկը նրան նեղացրե՞լ է։ Կամ նկարում երեխան մահճակալի մեջ է։ Նա հանգստի կարի՞ք ունի, իսկ միգուցե հիվա՞նդ է։
Տարիքային առանձնահատկությունները
Նկարը երեխայի համար ոչ թե արվեստ է, այլ խոսք։ Մինչև երեք տարեկանը երեխայի նկարները պարզապես գծեր են, շրջաններ ու խզբզոցներ։ Այդ տարիքում փոքրիկը ծանոթանում է մատիտի կամ վրձնի հետ, փորձեր է անում։ Չորս տարեկան երեխայի պատկերն արդեն իմաստ ունի։ Փոքրիկ նկարչին հիմնականում ոգեշնչում են մարդիկ՝ մայրը, հայրը կամ հենց ինքը՝ երեխան։ Նկարի վրայի մարդիկ հիմնականում պատկերվում են «ոտուգլուխ» տարբերակով՝ արարածներ, որոնց մարմինն ու գլուխն ընդհանուր մի շրջան է, որն ունի ոտքեր։
Երեխայի նկարները կարելի է վերլուծել սկսած 4-5 տարեկանից։ Այդ տարիքային նկարների մարդուկն արդեն բաղկացած է երկու օվալներից, մատներ ունեցող ոտքերից ու ձեռքերից։ Արդեն հետաքրքրություն է առաջանում տարբեր զբաղմունքների, առարկաների ու շրջապատի նկատմամբ։ Յոթ տարեկանում փոքրիկ նկարիչն արդեն իր պատկերի մեջ ներառում է այնպիսի մանրուքներ, ինչպիսիք են գլուխը, մազերը (կամ գլխարկը), հագուստը (դեռևս ուրվագծերի տեսքով), իսկ ոտքերն ու ձեռքերն արդեն պատկերվում են երկու գծերի տեսքով։ Դա արտահայտում է երեխայի համաչափ զարգացումը։
Նկարի կառուցվածքը
Երեխային առաջարկեք նկարել իր ընտանիքը։ Ընդ որում այնպես, որ ընտանիքի բոլոր անդամները զբաղված լինեն ինչ-որ բանով։ Երեխան պետք է ունենա գունավոր մատիտներ ու մեծ թուղթ (սովորաբար ալբոմի թուղթը կամ A4 չափի գրասենյակային թուղթը պետք է բավարարի)։ Պետք չէ երեխային շտապեցնել կամ մեկնաբանել նկարը նկարելու ընթացքում։ Իսկ երբ երեխան կվերջացնի ընտանեկան պատկերը, ճիշտ ժամանակն է երեխային հարցեր առաջարկել. ո՞ւմ է նկարել և ինչո՞վ են զբաղված իր նկարի հերոսները։
Երեխայի նկարը ճիշտ «կարդալու» համար անհրաժեշտ է վստահել սեփական տպավորություններին։ Ինչպիսի՞ հույզեր են դրանք առաջացնում։ Որպեսզի դրանք ճիշտ հասկանաք, պատկերը նկարագրելու համար օգտագործեք այնպիսի հասկացություններ, ինչպիսիք են՝ «լուսավոր»-«մութ», «պայծառ»-«խամրած», «հանգիստ»-«անհանգիստ», «ագրեսիվ»-«բարի», «հարուստ»-«աղքատ» և այլն։ Օրինակ, տխուր է այն պատկերը, որի վրա ընտանիքի անդամները ցրված են նկարի տարբեր անկյուններում, նրանց դեմքերը տխուր են կամ ընդհանրապես բացակայում են։ Ագրեսիվ են այն նկարները, որոնցում դեմքերը կամ դիրքը ունեն սպառնալից արտահայտություն։
Եթե Ձեզ համար դժվար է նկարը ընկալելը, խնդրեք այլ մարդկանց բնութագրել նկարը։ Յուրաքանչյուր կարծիք, որով կարելի է բնութագրել նկարը, կարող է նկարագրել երեխայի հոգեվիճակը։
Եթե բացասական կարծիքները չափից դուրս շատ են, ապա դա խոսում է երեխայի հոգեբանական անհավասարակշիռ վիճակի մասին։ Սակայն միայն մեկ նկարի պատճառով շտապ որոշումներ կայացնել պետք չէ։ Միգուցե երեխան պարզապես նեղված է։
Արդյո՞ք նկարի վրա պատկերված են ընտանիքի բոլոր անդամները։ Առաջինն ու ամենախոշորը, սովորաբար, պատկերվում են երեխայի պատկերացմամբ ընտանիքի ամենակարևոր անդամները։ Երեխաներն իրենց հիմնականում նկարում են այն մարդու կողքին, ում հետ ավելի սերտ են կապնված։ Նկարի ծայրերում գտնվում են այն հարազատները, որոնց երեխան ամենաքիչն է համակրում։
Սակայն պետք չի մոռանալ, որ երեխաների մոտ զգացմունքները ակնթարթային են։ Օրինակ, երեխան չի նկարում հայրիկին, որը նրան քիչ ժամանակ է տրամադրում կամ կոպիտ է հետը։ Իսկ նրա բացակայությունը երեխան բացատրում է «գործուղման է գնացել» արտահայտությամբ։ Իսկ փոքրիկ քույրիկը նկարում չկա, քանի որ նա «հարևան սենյակում քնած է»։ Երեխան չի կարող հաշտվել այն մտքի հետ, որ մայրիկը քրոջ պատճառով իրեն ավելի քիչ ուշադրության է արժանացնում, քան նախկինում։ Նկարում նմանատիպ «ուղղումներ» երեխաները կատարում են ելնելով իրենց հուզական վիճակից։ Նրանք ավելի շատ կարիք ունեն մեծերի բարի վերաբերմունքի և իրենց հասակակիցների հետ խաղերի։
Կարևոր մանրուքներ
Եթե նկարի վրա՝
– ընտանիքի անդամները հավաքված են ինչ-որ ընդհանուր բանի շուրջ, դա ընտանիքում բարենպաստ եղանակի գրավական է։
– երեխան իրեն նկարել է բոլորից առանձին, ապա դա ազդանշան է այն մասին, որ երեխան մեկուսացած է ընտանիքում։ Ընտանիքի անդամները միմյանցից «պատնեշով բաժանված են», որն ընտանիքի ներսում անհաջող շփման հետևանք է։
– իրենից փոքր քրոջը կամ եղբորը երեխան նկարում է ավելի խոշոր պլանով, ապա ըստ երեխայի «նա ավելի մեծ տեղ է զբաղեցնում նրանց կյանքում»։
– նկարի վրա բացակայում է հենց փոքրիկ նկարիչը, ապա «ես տեղ չունեմ» հարազատների շրջապատում։ Դա կարելի է ստուգել երեխային հարց տալով՝ «Միգուցե դու մոռացե՞լ ես ինչ-որ մեկին նկարել»։ Բայց լինում են պահեր, երբ նույնիսկ ուղիղ տրված հարցը («մոռացել ես քեզ նկարել») երեխան անտեսում է կամ պատասխանում՝ «տեղ չկար», «հետո կնկարեմ»։ Նման իրավիճակը ընտանեկան փոխհարաբերությունների մասին մտածելու առիթ է տալիս։
Նկարչության ձևերը
* Հաճախակի ուղղումներ – բարձր անհանգստության առաջին նշանները։
* Նկարը բաղկացած է առանձին մանր գծիկներից – փոքրիկը կարծես թե վախենում է որոշիչ գիծը տանել, իսկ դա ևս վախի նշան է։
* Բավականաչափ մեծ աչքեր ու խիտ ներկած բբեր – հնարավոր է, երեխան վախենում է ինչ-որ բանից։
* Շատ զարդեր ու հագուստների վրա մանր դետալներ – նկատելի լինելու ցանկություն։
* Մատիտի թույլ ուրվագիծ, ոչ տարիքային նկար – երեխան արագ հոգնում է, հուզական է, հոգեբանորեն՝ անկայում։
* Գծերը մինչև վերջ տարված չեն, նկարը խառն է ու անփույթ – երեխան իմպուլսիվ է։ Երբեմն նկարը «չի տեղավորվում» թղթի վրա։ Դա չափազանց էներգիայի, երբեմն էլ նույնիսկ ագրեսիայի նշան է։
* Պատկերը կուտակված է թղթի մի անկյունում, ֆիգուրները շատ մանր են նկարված. երեխան չի հավատում իր ուժերին։ Միգուցե, հարազատներից որևէ մեկը շատ խիստ է նրա նկատմամբ կամ երեխային ներկայացվող պահանջները նրա ուժերից վեր է։
* Ագրեսիայի նշաններ են մեծ, նկատելի բռունցքները, զենքը, սարսափազդու դիրքը, հստակ նկարված եղունգներն ու ատամները։ Մեծերը պետք է փորձեն հասկանալ, թե ինչու է երեխան նման ուժ արտահայտել իր նկարում։
Ներկապնակը երեխայի հոգու հայելին է
Սովորաբար երեխաները նկարելիս օգտագործում են 5-6 գույն։ Ավելի շատ գույներ օգտագործում են զգացմունքային, հուզառատ փոքրիկները։ Ավելի քիչ գույներ օգտագործելը խոսում է տվյալ պահին երեխայի բացասական հույզերի մասին։
– Մուգ կապույտը արտացոլում է երեխայի ներքին խնդիրները, հանգստի կարիքն ու ինքնավերլուծումը։
– Կանաչ գույնը հավասարակշռության, անկախության, համառության, անվտանգության ձգտման գույնն է։
– Կարմիրն արտահայտում է կամքի ուժ, ագրեսիա, գրգռվածություն ու արտառոց վարք։
– Դեղինը դրական հույզերի, հետաքրքրասիրության ու օպտիմիզմի արտացոլումն է։
– Մանուշակագույնը երևակայություն ու ինտուիցիայի գույնն է։
– Շագանակագույնը դանդաղկոտություն է, ֆիզիկական դիսկոմֆորտ, հաճախ՝ բացասական հույզեր։
– Սևը արտահայտում է ճնշվածություն, բողոք, փոփոխության անհրաժեշտություն։
– Մոխրագույնը անտարբերության, մեկուսացման, հեռանալու ցանկության ու անհանգստության պատճառը տեսնել չցանկանալու գույնն է։
