Աուտիզմը լայն տարածում ունեցող զարգացման խանգարումներից է, որի ախտանշաններն ի հայտ են գալիս կամ սկսում են դրսևորվել մինչև երեք տարեկանը: Աուտիզմ ունեցող երեխաների համար կյանքը հանդիսանում է սթրեսի աղբյուր, որը առաջացնում կամ ձևավորում է վարքային առանձնահատկություններ, ինչն աուտիզմ ունեցող երեխաների ծնողների և խնամակալների համար դժվարություն է հանդիսանում: Սակայն, եթե աուտիզմ ունեցող երեխաների հանդեպ մեր մոտեցումներում ամրագրենք համբերատարությունը, նրա հետ աշխատանքը կառուցենք հարգանքի և սիրո հիմքով, ապա դրանով իսկ կարող ենք բարելավվել նրա սոցիալական հմտությունները, նպաստել նրա սոցիալականացմանը:
Աուտիզմին բնորոշ ախտանշանները հաճախ բերում են մի շարք հմտությունների բացակայմանը: Ընդ որում, այնպիսի հմտությունների, որոնք կերտում են շրջակա աշխարհի հետ իրենց հարաբերությունները: Սակայն յուրաքանչյուր խնդիր հնարավոր է հաղթահարել գործադրված ճիշտ մեթոդների շնորհիվ: Ստորև ներկայացված են նման մի քանի հմտություններ և մեթոդներ:
Ինչպե՞ս հաղթահարել կարեկցանքի, ապրումակցման հմտության բացակայությունը
1) Կարեկցանքի հմտության բացակայությունը աուտիզմին բնորոշ ախտանիշերից է: Այս երեխաները կարող են անգամ չիմանալ, թե ինչպես է պետք առաջարկել սոցիալական կամ հուզական աջակցություն մյուսներին, իսկ նրանցից ոմանք էլ շրջապատի հանդեպ կարող են դրսևորել բացահայտ անբարյացակամություն և անտարբերություն: Կան աուտիզմով երեխաներ, ովքեր ի սրտե հոգ են տանում շրջապատող մարդկանց հանդեպ, սակայն իրենք էլ չգիտեն, թե ինչպես է պետք դրսևորել հոգատարությունն ու օգնել իրենց սիրելիներին:
- Կարեկցանքի բացակայությունը գլխավոր պատճառներից մեկն է, որ աուտիզմով մարդիկ դժվարություններ են ունենում աշխատանք որոնելիս, աշխատանքի պահպանման և ընկերների որոնման ու նրանց հետ հաղորդակցման ժամանակ:
2) Երեխային սոցիալական (հասարակական) վարքային հմտություններ սովորեցրեք: Այն դեպքում, երբ երեխաներից շատերը փոխազդեցության հմտությունները սովորում են բնականոն ձևով՝ ուրիշների հետ հաղորդակցման և դիտարկման շնորհիվ, ապա աուտիզմով երեխաներին պետք են հստակ և հասկանալի հրահանգներ: Ծնողներն ու մասնագետները պետք է շատ ժամանակ ծախսեն երեխայի՝ հասարակական վարքագծի կանոնների ուսուցանման վրա, ինչպես նաև բացատրեն, թե ինչպես կարելի է հասկանալ շրջապատող մարդկանց կարիքներն ու հույզերը:
3) Խրախուսեք երեխային մյուսների հետ շփվելիս: Ժամանակի ընթացքում շատ աուտիզմով երեխաներ սկսում են հետաքրքրություն ցուցաբերել մյուսների հանդեպ և փորձում են ընկերանալ նրանց հետ, հատկապես, երբ նրանց հնարավորություն է ընձեռվում հաճախակի հանդիպել երեխաների հետ: Դուք կարող եք երեխայի հետ խաղահրապարակ գնալ և այնտեղ կազմակերպել փոքրիկ մանկական տոն, որտեղ երեխան կարող է շրջապատված լինել նորմալ զարգացում ունեցող երեխաներով: Եթե ձեր փոքրիկն այդքան էլ հաճույքով չի շփվում երեխաների հետ, ապա նրան ասացեք, որ այդտեղ երկար չեք մնալու, որպեսզի նա շատ չլարվի և չհոգնի:
4) Դուք պետք է ամեն ինչ անեք, որ ձեր փոքրիկը շփվի ոչ միայն աուտիզմով երեխաների, այլ նաև նորմալ զարգացում ունեցող երեխաների հետ: Նորմալ զարգացում ունեցող երեխաների հետ շփումը նրան կօգնի դառնալ շրջապատի հանդեպ ավելի ուշադիր: Աուտիզմով մարդկանց հետ շփումը կսովորեցնի, որ յուրօրինակ երեխաները ոչ մի բանով չեն զիջում մյուսներին և որ աշխարհում այդքան էլ քիչ չեն իր նման երեխաները: Իրենից մեծ տարիք ունեցող աուտիզմով երեխաների հետ հաղորդակցումը հնարավորություն է տալիս աջակցություն և խորհուրդներ ստանալ, որը միայն նրանք կարող են տալ:
- Որոշ դպրոցական ծրագրեր աուտիզմով երեխաներին հնարավորություն են ընձեռում որոշակի ժամանակահատված անցկացնել դասընկերների հետ:
5) Երեխային առաջարկեք բազմաթիվ դրական խրախուսանքներ: Փոքրիկին պատժելու փոխարեն, խրախուսեք մյուսների հետ շփման նրա յուրաքանչյուր փորձ և ցանկություն: Խրախուսեք նրան, ծափահարեք կամ առաջարկեք փայլաթիթեղից պատրաստված աստղիկներ (գոյություն ունի աստղիկների հետ աշխատանքի մի մեթոդ, որում երեխայի ճիշտ վարքի համար նրան տրվում է խրախուսական աստղիկ, որը նա հետագայում կարող է փոխանակել իր սիրելի քաղցրավենիքով կամ զբաղմունքով) կամ միասին գնացեք նրա սիրելի սրճարան, կամ էլ այնպիսի մի բան, որը նրա մոտ կառաջացնի դրական մոտիվացիա:
- Խուսափեք հարկադրանքից և պատժից: Չփորձեք ստիպել աուտիզմով երեխաներին շփվել մյուսների հետ: Դա ոչ միայն անիմաստ է, այլ նաև ձեր երեխայի մոտ վախ կառաջացնի և նա ամեն գնով կփորձի խուսափել այնպիսի իրավիճակներից, երբ նա պետք է շփվի մյուսների հետ: Պատիժը չի օգնի խնդրի լուծմանը և երեխան կարող է բացասաբար արձագանքել սոցիալական փոխազդեցությանը՝ այն ասոցացնելով նկատողությունների և պատիժ ստանալու երևույթների հետ:
(շարունակելի)
Պատրաստեց՝ Նարին Մուրադյանը
(«TMM — Սովորեցրու ինձ ավելին — ուսուցման
և զարգացման կենտրոն»-ի Էրգոթերապիստ)
