Սուրի և Սամի արկածները։ Գլուխ երրորդ. ԱՐՏԵՄ ՆԻԿՈԼԱԵՎԻՉԻ ԿԱՏՈւՆ

Այն, ինչ հիմա պատմելու եմ, պատահեց Սամի ծննդյան տոնի նախօրյակին:
Դրսում արդեն գարուն էր:
Երկինքն անամպ էր ու պարզ: Արևի գունատ ճառագայթները լուսամուտից ներս էին ընկել ու խաղում էին հատակի վրա:
Պատից կախված ժամացույցը խփեց տասն անգամ: Բազմոցի վրա կուչ եկած կատուն պլշեց կանաչավուն աչքերը ու վախեցած շուրջը նայեց: Վերմակի ծայրը ետ գնաց: Տակից դուրս ցցվեց Սամի շիկավուն գլուխը: Նա երկար ժամանակ շուռումուռ եկավ փափուկ անկողնում, բայց վեր կենալ չցանկացավ: Մյուս սենյակից լսվեց Սամի մոր ձայնը.
– Ժամը տասն է, իսկ դու դեռ թավալ ես տալիս անկողնում: Սամը պատասխանի փոխարեն շրջվեց մյուս կողքի վրա:
– Ես ու տատիկը շուկա ենք գնում: Վեր կաց ու թեյիր: Ամեն ինչ պատրաստ դրված է սեղանին, – ասաց մայրիկը և, զամբյուղները ձեռքին, տատիկի հետ դուրս եկավ տանից:
Օրը կիրակի է, իսկ Սամը շտապելու ոչինչ չունի: Նա մի քանի անգամ հորանջեց, ծռմռվեց, ապա տնքալով ցած իջավ մահճակալից: Նա նկատեց բազմոցի վրա կուչ եկած կատվին: Ձյունաթույր փափլիկ մորթը և աղվեսի բրդոտ պոչը արտակարգ գեղեցկություն էին տալիս նրան:
«Վա՜յ, էս որտեղի՞ց է լույս ընկել…», – մտածեց Սամը և իսկույն հիշեց, որ դա Արտեմ Նիկոլաևիչի կատուն է: Նա զգույշ մոտեցավ բազմոցին: Կատուն փֆֆացրեց ու նետվեց ցած: Սամը՝ ձեռքերն առաջ մեկնած, շարժվեց դեպի պատի մոտ գտնվող կլորիկ սեղանը, որի տակ կծկվել էր ամբարիշտը, բայց դարձյալ բռնել չկարողացավ: Կատուն ճարպիկ ոստյունով թռավ մայրիկի արդուզարդի սեղանի վրա: Սամը մի պահ կանգ առավ։ Այստեղ արդեն նրան մոտենալը խիստ վտանգավոր էր: Բավական էր, որ նա մի թռիչք տարեր, և մայրիկի ամբողջ հարստությունը կտապալվեր ներքև. «Չէ՛, հարկավոր է մի ուրիշ հնար գտնել», – մտածեց Սամը։
Հանկարծ նրա գլխում հանճարեղ մի միտք ծագեց։ Նա Սուրից լսել էր, որ կենդանիներին հիպնոսացնելու համար հարկավոր է սև, թափանցիկ շորով կապել աչքերը, ձեռքերը առաջ մեկնել ու, դանդաղ մոտենալով մի քանի անգամ կրկնել հետևյալ խոսքերը.
«Ո՛վ թշվառ… Դու հոգնած ես, դու պիտի քնես… Ուրեմն՝ քնի՜ր, քնի՜ր, քնի՜ր…»
«Իհարկե, այս խոսքերից հետո կենդանին ապշած կարձանանա տեղում»,- ասել էր Սուրը։
«Հարկավոր է փորձել… Գուցե մի բան ստացվի», – որոշեց մտքում Սամը և զգույշ բացելով ննջասենյակի դուռը, ոտքի ծայրերի վրա դուրս գնաց։ Քիչ անց նա ներս եկավ մի սև ժապավեն ձեռքին։
Այն միջոցին, երբ նա փորձում էր իր կախարդության զորությունը, ննջասենյակի դուռը ճռռոցով բացվեց: Ներս մտավ Սամի տատը՝ մածնով լի պուլիկը ձեռքին: Եվ ինչ…
Սամը՝ կիսամերկ ու ոտաբոբիկ, մազերը գզգզված, աչքերը սև ժապավենով կապած, կույրի նման խարխափելով առաջ էր շարժվում ու շարունակ կրկնում.
– Ո՛վ թշվառ…Դու հոգնած ես, դու պիտի քնես… Ուրեմն՝ քնի՛ր, քնի՛ր, քնի՜ր…
Այդ տարօրինակ տեսարանն այնպես վախեցրեց խեղճ պառավին, որ նա մի պահ ցնցվեց տեղում:
– Ա՜յ որդի, ի՞նչ է պատահել… Ինչի՞ ես աչքերդ էդ սատանի շորով կապել:
– Օ՜, դու ինձ չմոտենաս, տատ, – ասես երազի մեջ շշնջաց Սամը: – Չմոտենաս, թե չէ կախարդությունը կչքանա:
– Տե՜ր իմ Աստված, – ոչինչ չկռահելով, հառաչեց պառավը, – Տե՜ր իմ Աստված, այս տղան բոլորովին խելագարվել է…
– Սո՛ւս, մի՜ խանգարի, տատ: Ա՛յ, հիմա, հիմա կբռնեմ:
– Ի՞նչ բռնես, որդի… Չէ՛, սա կարծես իրենից դուրս է խոսում, – ինքն իրեն մտմտաց պառավը: Նրա ձեռքերը դողացին և սարսափից բաց թողեց մածնով լի պուլիկը: Պուլիկը փշրվեց ու մածնով ներկեց փայլուն հատակը:
Եվ ահա Սամի այս ամբողջ կախարդությունը վերջացավ նրանով, որ հալածված կատուն սարսափահար իրեն ներքև շպրտեց՝ ետևից քաշելով սեղանի վրայի ասեղնագործված ծածկոցը
Փոքրիկ հախճապակյա արձանիկները և օծանելիքներով լի սրվակները շխկշխկալով թափվեցին հատակին:
Սամը վախեցած մի կողմ թռավ և շտապով բաց արեց աչքերը կապող ժապավենը:
– Վա՛յ, էս ի՞նչ եղավ…
Այստեղ պառավը գլխի ընկավ: Սամը փորձեց բացատրել բոլորը, բայց մտածելով, որ տատն այս ամենից հազիվ թե բան հասկանա, ստիպված լռեց:
– Ա՛խ, Սամվե՜լ, Սամվե՛լ… Սի սպասիր մերդ շուկայից գա, – փնթփնթաց պառավը ու սկսեց հատակին թափված մածունը մաքրել: – Ա՛յ, ա՜յ, ա՛յ, ամբողջ հատակը նախշել եմ: Ասենք, դա ոչինչ, բայց էդ անիծված խմորեղենի համար բան չմնաց:
Այստեղ նա հանկարծ հիշեց, որ նորից պետք է շուկա գնար:
– Մերդ էնտեղ ինձ է սպասում, իսկ ես բոլորովին մոռացել եմ, – ասաց նա ու շտապ խոհանոց գնաց: Սամը սկսեց հագնվել:
– Ես գնում եմ, – միջանցքից լսվեց տատի ձայնը, – դե տես, նորից մի փորձանք չբերես իմ գլխին: Աչքդ լույս, հրես ընկերդ էլ եկավ…
Ննջասենյակի դռների մեջ հայտնվեց Սուրի երկարավուն դեմքը:
– Ողջո՛ւյն, այս ի՞նչ իրարանցում է, ի՞նչ խառնաշփոթություն…
– Դու ավելի լավ է օգնիր սրանք հավաքենք, թե չէ մայրիկս ինձ դրա համար մի լավ կհասցնի:
Տղաները շտապ գործի անցան: Արձանիկներից երկուսը փշրվել էին, որոնց համար մայրիկի կողմից Սամին մի լավ հյուրասիրություն էր սպասվում:
– Այս ինչպես պատահեց, հը՞…
– Բոլորը դրա երեսից եղավ, – փնթփնթաց Սամը, մատնացույց անելով անկյունում կուչ եկած կատվին:
– Լավ, իսկ որտեղի՞ց ես գտել այդ կատվին:
– Արտեմ Նիկոլաևիչի կատուն է, էն գիտնականի, որ մեր ներքևի հարկումն է ապրում: Տատիկս պատմում էր, թե ինչպես էր մի անգամ նրա կատուն կորել, խեղճ ծերուկն ընկել էր դռնեդուռ: Գիտես, մի րոպե առանց նրան չի կարող մնալ: Էնքան է սիրում, որ…
– Եթե շատ է սիրում, ուրեմն հարկավոր է վերադարձնել:
– Դե, իհարկե, ես հո չե՞մ ասում պահեմ: Եթե պահեմ էլ, միևնույն է, մնացողը չէ… Ես ուզում էի հիպնոսացնել, իսկ նա էնպես թռավ սեղանի վրայից, որ դեռ ծածկոցն էլ հետը քաշեց: Չէ՛, սա իսկի էլ բանի պետք չէ:
– Դու երևի այնպես չես արել, ինչպես պետք է… Դրա համար էլ ամեն ինչ ավերել ես:
– Իզուր բան են քո էդ հիպնոսությունները: Ուզո՞ւմ ես ինքդ փորձիր…
– Ի՞նչ, ինչ ասացի՞ր: Իզուր բան է, հա՞… – Վիրավորված կրկնեց Սուրը և ավելացրեց. – որ այդպես է, մի կողմ քաշվիր:
Սամը երկու քայլ ետ գնաց:
– Սպասիր, նա հո չի՞ չանգռում:
– Չէ՜, ինչ ես ասում, խելոք է, ինչպես մուկը:
– Ուրեմն սկսում ենք, – գործնականորեն ասաց նա, ձեռքերը մեկնեց առաջ, աչքերը կկոցեց և այնպիսի մի տարօրինակ ձայնով սկսեց, որ Սամը փռթկաց:
– Օ՜, թշվառ կենդանի, դու հոգնած ես, դու…
– Իսկ չէ որ կատուները չեն հոգնում, Սուր… – ընդհատեց նրան Սամը:
– Սո՜ւս, մի՛ խանգարի, – դողդոդացող ձայնով ասաց Սուրը և ապա շարունակեց, – թմրե՜լ են թաթիկներդ, փակվում են աչիկներդ, քնի՜ր, քնի՜ր, քնի՜ր…
Բայց կատուն բոլորովին էլ մտադիր չէր քնելու և կատվային ապշությամբ նայում էր պատշգամբի բազրիքին կանգնած ճնճղուկին:
Օգտվելով այդ առիթից, Սուրը հեշտությամբ բռնեց անհնազանդ կատվին, և, իր հաղթանակը տեսնելով, ուրախ բացականչեց.
– Տեսա՞ր…
Սամը վեր քաշեց ուսերը:
– Չէ, ասա, տեսա՞ր… Ահա թե ինչպես են հիպնոսացնում, – հպարտ ասաց նա: – Սովորել է պետք:
Սամը պատասխանի փոխարեն գրկեց կատվին, ու նրանք արագ երկրորդ հարկ իջան:
– Սա՞ է, – հարցրեց Սուրը՝ ցույց տալով դռան վրայի ապակյա փոքրիկ ցուցանակը, որի վրա բրոնզե տառերով գրված էր.
U. Ն. ԵՂԻԱԶԱՐՅԱՆ
Սամը գլխով հավանության նշան արեց:
– Դե, զանգը տուր:
– Սպասիր, գուցե նա հիմա մի լուրջ… էսպես ասած, կարևոր հայտնագործություն է անում: Չէ՛, ավելի լավ է ետ դառնանք: Մայրիկս ասում Է, որ Արտեմ Նիկոլաևիչը ամենևին չի սիրում, երբ իրեն աշխատանքի ժամին ընդհատում են: Հասարակ բան չկարծես: Մարդը խորասուզվել է աշխատանքում, իսկ մենք, մեկ էլ հո՛պ… Ամեն ինչ փչացնում ենք:
– Դե որ այդպես է, ինչ արած:
Տղաները ստիպված ետ վերադարձան:
– Լսի՛ր, Սամ, նա փողոցի կողմից պատշգամբ ունի՞…
– Ո՞վ:
– Դե նա… Քո այդ ծերուկ գիտնականը:
– Ըհը, ունի: Իսկ դա ի՞նչ կարևոր է, որ…
… Եվ այն՝ ինչ որոշեց անել Սուրը, մի փոքր հետո դրանից այնպիսի խառնաշփոթ բարձրացավ, որ պատմելը դժվար է:
Նրանք թշվառ կատվի ետևի ոտքից մի երկար թել կապեցին ու պատշգամբ դուրս եկան:
– Սրան մենք հիմա այսպես դանդաղ կիջեցնենք մինչև Արտեմ Նիկոլաևիչի պատշգամբը: Իսկ այս գարշելին այնպիսի պտուղ չէ, որ կախված ժամանակ հանգիստ մնա: Անպատճառ կմլավի կամ կչանգռի պատշգամբի դուռը: Դե Արտեմ Նիկոլաևիչն էլ դուրս կգա ու ներս կտանի սրան: Իսկ եթե նա բարկանա կատվի վրա, աշխատանքն ընդհատելու համար, դա արդեն մեր գործը չէ…
Նրանք արագ գործի անցան՝ իրագործելու Սուրի մտահղացումը: Ցավոք սրտի, այդպիսի փայլուն մտքեր նրա գլխում այնքան էլ ուշ-ուշ չէին ծնվում:
Կատուն, որ թելից կախված, աղիողորմ մլավոցներով գլխիվայր ներքև էր իջնում, հանկարծ դադարեց վայրէջք կատարելուց:
Միջանցքում ոտնաձայներ լսվեցին:
– Սպասի՛ր, մերոնք եկան, – շշնջաց Սամը:
Տղաներն իրար խառնվեցին:
– Բա ի՞նչ անեմ թելը, միանգամից բաց թողնեմ, հա՞…
– Չէ՛, չէ՛, գժվե՞լ ես, ի՜նչ է: Ճաղից կապիր…
Սուրը թելի ծայրը արագ փաթաթեց պատշգամբի ճաղին և ներս եկավ, թշվառ կատվին թողնելով օդում կախված:
Երբ Սամի մայրն ու տատը ննջասենյակ մտան, տղաները շփոթված իրար նայեցին:
Մայրիկը նրանց այլայլված դեմքերից ինչ-որ բան կռահելով, մոտեցավ.
– Ինչո՞ւ եք բացել պատշգամբի դռները, – հարցրեց նա և,  պատասխանի չսպասելով, մի կողմ քաշեց տղաներին։
Կատվի սրտաճմլիկ մլավոցների հետ մեկտեղ նրա ականջին հասավ նաև մարդկանց աղմուկն ու աղաղակը: Նա պատշգամբ դուրս եկավ ու ակամայից ներքև նայեց: Այ քեզ բա՜ն… Փողոցում հոծ բազմություն էր հավաքվել: Նրանք ինչ-որ անհասկանալի բաներ էին բղավում ու վրդովված ցույց տալիս իրենց պատշգամբը: Նա նկատեց նաև կատվին, որ ճոճվում էր թելից կախ և անզոր թափահարում թաթերը: Հենց այդ միջոցին պատշգամբ ելավ Արտեմ Նիկոլաևիչը:
– Ճիզվիտնե՜ր, բարբարոսնե՜ր… Սա ի՜նչ գազանություն է, – բղավեց նա և բարկությունից այնպես ցնցվեց, որ պենսնեն թռավ քթի վրայից և անշուշտ փշուր-փշուր կլիներ, եթե թելով կապված չլիներ նրա ժիլետից: Նկատելով Սամի մորը, նա հուզված ասաց.
– Տիկին Երանուհի, դե ասացեք, խնդրեմ, ինչպե՞ս կարդարացնեք այս խեղկատակությունը:
Տիկին Երանուհին, ոչինչ չկարողանալով պատասխանել, շփոթված ու կարմրած իրեն մի կերպ ներս գցեց:
– Անմիջապես դադարեցրեք ձեր այլանդակությունը, ապա թե ո՛չ… – բարկությունից խեղդված հազիվ արտասանեց նա:
Սուրը պատշգամբ թռավ և, հայացքը ուղղելով մերթ փողոցում հավաքված մարդկանց, մերթ էլ Արտեմ Նիկոլաևիչին, դողդողացող ձեռքերով արձակեց ճաղին փաթաթված թելի ծայրը: Կատուն մլավոցով թրմփաց ուղիղ Արտեմ Նիկոլաևիչի գիրկը: Փողոցում ծիծաղ բարձրացավ:
Եվ մինչ Սամը կմկմալով կբացատրեր մորը, որ այդ ամենը իրենք չար նպատակով չեն արել… Մայրը բռնեց նրա լոշտակ ականջից և այնպես ձգեց, որ Սամի աչքերի առջև ինչ-որ փայլուն օղակներ հայտնվեցին:
– Ափսոս, որ վաղը քո ծննդյան տոնն է, թե չէ այս ամենի համար դու արժանի պատիժ կստանայիր, – ասաց նա ու վրդովված դուրս գնաց:
«Վաղը քո ծննդյան տո՜նն է…», – կրկնեց Սամը մտքում մայրիկի խոսքերը: Եվ այդ խոսքերն ավելի ցավ պատճառեցին նրան, քան թե բազուկի նման կարմրած ականջը:

Գլուխ չորրորդ. ԾՆՆԴՅԱՆ ՏՈՆԸ