Մեր խառնվածքը մենք ձեռք ենք բերում ծննդյան օրվանից, իսկ դրա դրսևորման շնորհիվ մենք դառնում ենք անհատականություն, յուրօրինակ և անկրկնելի: Սեփական «ԵՍ»-ի դրսևորման իրավունք ունեն ոչ միայն մեծերը, այլ նաև երեքամյա փոքրիկները, ովքեր հենց այդ տարիքում սկսում են ձևավորել իրենց աշխարհայացքը, վարքագիծը և բնավորությունը: Եթե ծնողներն այս ամենի մասին տեղյակ լինելով պատշաճ ուշադրություն են հատկացնում փոքրիկին, ապա նրանք նշանակալից կերպով պարզեցնում, հեշտացնում են երեխայի դաստիարակման գործընթացը:
Ժառանգակա՞ն է, թե՞ ճակատագրական
Բնությունը մեզ օժտել է խիստ որոշակի խառնվածքով, որը մեծ ազդեցություն է ունենում մեր կյանքի բազմաթիվ գործոնների վրա. խոսքի տեմպի, մտածողության գործընթացի արագություն, ակտիվության, էներգետիկայի, տեղաշարժման, սոցիալական ադապտացիայի և հաղորդակցման ոճի: Ինչպես արդեն նշվեց, մարդն իր խառնվածքը ձեռք է բերում ծննդյան օրվանից, ուստի չի կարելի հարկադրաբար փոխել կամ ճնշել այն:
Միակ բանը, որով ծնողները կարող են օգնել իրենց փոքրիկին և իրենց, դա բնավորության դաստիարակվող գծերի, ինչպես նաև սեփական վարքի կառավարման հմտությունների ուսուցման շնորհիվ, խառնվածքի որոշ դրսևորումների շտկումը կամ մեղմացումն է: Երեխաներից մեկն իր հույզերն արտահայտում է լացի միջոցով, մյուսը՝ գոռալով, իսկ երրորդը կարող է հանգիստ շրջվել և, ուշադրություն չդարձնելով ո՛չ անհարմարություններին, ո՛չ էլ բացասական ազդակներին, հեռանալ:
Յուրաքանչյուր խառնվածքի բոլոր արտաքին դրսևորումների համար պատասխանատու է ուղեղը, որը կառավարում է բոլոր ազդակները և արգելակման գործընթացները: Երեքամյա փոքրիկներն ամբողջությամբ գտնվում են իրենց խառնվածքի ազդեցության ներքո, քանի որ այդ տարիքում դեռ նրանց գլխուղեղը չունի անհրաժեշտ հմտություններ և լիարժեք հասունություն: Տարիքի հետ երեխաներն ավելի հստակ կերպով են սկսում հասկանալ և ընկալել վարքագծի հստակ շրջանակներն ու սահմանները, ինչպես նաև ընդօրինակում սեփական շրջապատից և սովորում հարմարվել կյանքին:
Կարելի է նաև ասել, որ խառնվածքն այն կենսաբանական հիմքն է, որի հիման վրա հետագայում ձևավորում է բնավորությունը:
Դաստիարակությունն առանց սթրեսի և պատիժների
Առանձնացվում են խառնվածքի չորս հիմնական տեսակներ՝ խոլերիկ, սանգվինիկ, ֆլեգմատիկ և մելանխոլիկ: Խառնվածքները «մաքուր» ձևով չեն հանդիպում, սակայն տրվում են դրանց մաքուր բնորոշումները.
Սանգվինիկները բավականին լավատես փոքրիկներ են: Ունեն բարձր ռեակտիվություն. ընդ որում, նրանց մոտ ռեակտիվությունն ու ակտիվությունը հավասարկշռված են: Կենսուրախ են: Սանգվինիկների մոտ արագ են առաջանում ուրախության, տխրության, կապվածության ու անբարյացակամության զգացումներ, սակայն դրանք մակերեսային են ու կարճատև: Սանգվինիկների տրամադրությունն արագ փոփոխվում է, սակայն, որպես կանոն, նրանց մոտ գերակշռում է դրական տրամադրությունը: Արագ են արձագանքում այն ամենին, ինչը գրավում է նրանց ուշադրությունը, ունեն արտահայտիչ շարժումներ ու դեմքի արտահայտություն: Նրանց դեմքից կարելի է հեշտությամբ կռահել նրանց տրամադրությունը, վերաբերմունքը տվյալ երևույթի կամ մարդու նկատմամբ: Ունենալով բարձր ակտիվություն, եռանդ և աշխատունակություն՝ նրանք ակտիվորեն գործի են անցնում և կարող են երկար ժամանակ զբաղվել այդ գործով՝ չձանձրանալով դրանից:
Ունակ են արագ կենտրոնանալու, կարգապահ են, անհրաժեշտության դեպքում կարող են զսպել իրենց զգացմունքները: Նրանց նաև հատուկ են արագ շարժումները, մտքի, խոսքի արագությունը, նոր աշխատանքի մեջ արագ ներգրավվելը: Սանգվինիկները հարմարվող են և հաղորդակցվող: Հեշտությամբ են ձեռք բերում ընկերներ և յուրացնում նյութը: Դաստիարակության տեսանկյունից այս խառնվածքը հանդիսանում է ամենաճկուն և ենթարկվող խառնվածքը:
Խոլերիկներն անվախ, հիպերակտիվ, զգայուն երեխաներ են: Ի տարբերություն սանգվինիկների, խոլերիկների մոտ ռեակտիվությունը գերազանցում է ակտիվությանը, այդ իսկ պատճառով նրանք անզուսպ են, անհամբեր, բռնկուն, անհավասարակշռված և կտրուկ: Նրանք բավականին կոնֆլիկտային են և նեղացկոտ: Նրանց հատուկ բարկությունն ու վիրավորանքը տևական և հաստատուն են լինում: Այն ամենն ինչն առաջացնում է լարվածություն, նրանց համար հանդիսանում են բացասական երևույթ: Տարբերվում են արագ շարժունակությամբ, եռանդունությամբ և ակտիվորեն գործելու ձգտումներով: Նրանք հաճախ են զգում ուշադրության և գովասանքի կարիք: Եթե խոլերիկները որևէ գործ են ձեռնարկում, ապա այն մինչև վերջ են հասցնում: Մարդկանց հետ շփման մեջ խոլերիկները կարող են ցուցաբերել գրգռվածություն, հուզական անզսպվածություն, որը հաճախ թույլ չի տալիս նրանց օբյեկտիվորեն գնահատել մարդկանց գործողությունները:
Դաստիարակելով խոլերիկներին սահմանափակեք այն արագությունը, որով նրանք ձգտում են ապրել, իսկ դրա համար անհրաժեշտ է արհեստականորեն դադար ստեղծել. օգնեք նրանց հոբբիի, հետաքրքրությունների, առաջնահերթությունների և զբաղվածության ընտրության հարցում: Միայն այսպիսի պայմաններում փոքրիկ խոլերիկները կկարողանան իրենց անզուսպ բնավորությունը կիրառել ճանաչողական նպատակներով:
Ֆլեգմատիկ փոքրիկները բավականին դանդաղաշարժ, զուսպ, հավասարակշռված, համբերատար և ոչ սոցիալական են: Նրանց զգացմունքները տարբերվում են թույլ արտաքին դրսևորմամբ: Այն ամենն ինչ անհրաժեշտ է երեքամյա փոքրիկին՝ խաղաղությունն է, օրինաչափությունը և հանգիստ խաղերը: Նրանք գիտակցված ձևով հրաժարվում են լիդերությունից: Ցանկացած գործունեության մեջ դրսևորում են համառություն և հաստատակամություն: Որպես կանոն, գործը միշտ հասցնում են ավարտին: Յուրաքանչյուր նորություն ֆլեգմատիկի կողմից դժվարությամբ է յուրացվում, ինչպես նաև դժվարությամբ են հարմարվում միջավայրային փոփոխություններին և հրաժարվում իրենց սովորույթներից:
Մարդկանց հետ փոխհարաբերություններում ֆլեգմատիկները միշտ հանգիստ են, հավասարակշռված, չափի մեջ շփվող, իսկ տրամադրությունը գրեթե միշտ հաստատուն: Նրանց դժվար է ծիծաղեցնել կամ տխրեցնել, նույնիսկ երբ շուրջբոլորը բարձրաձայն ծիծաղում են: Ֆլեգմատիկները մեծ անախորժությունների դեպքում էլ կարող են պահպանել հանգստությունը: Եթե ֆլեգմատիկին ներքաշում են որևէ վիճաբանության մեջ, ապա նա ամեն ինչ անում է այդ ամենից խուսափելու համար:
Այս փոքրիկների դաստիարակության գործընթացում մեծ ուշադրություն դարձրեք այնպիսի հատկությունների զարգացման վրա, ինչպիսիք են հետաքրքրասիրությունը և հաղթելու ցանկությունը: Ստեղծեք այնպիսի հուզական իրավիճակներ, որոնք կստիպեն փոքրիկի նյարդային համակարգին առավել ակտիվ կերպով արձագանքել:
Մելանխոլիկ խառնվածքը փոքրիկներին դարձնում է չափազանց պարփակված, անինքնավստահ, անհամարձակ, ամաչկոտ և անվճռական: Նրանք ունեն բարձր զգացմունքայնություն և ցածր ռեակտիվություն: Մելանխոլիկները չափազանց զգացմունքային են և շուտ են վիրավորվում: Ձայնը ցածր է, դեմքի շարժումներն էլ՝ ոչ արտահայտիչ: Նրանք դժվարությամբ են սովորում, քանի որ ցանկացած մանրուք հեշտությամբ շեղում են նրանց ուշադրությունը:
Կյանքի բարենպաստ պայմաններում մելանխոլիկը բովանդակալից ու խորը մարդ է. կարող է լինել լավ աշխատող և կյանքի դժվարությունները հաջողությամբ հաղթահարել, իսկ անբարենպաստ պայմաններում կարող է վերափոխվել` դառնալով ինքնամփոփ, անհանգիստ և խոցելի, ով անհանգստանում է ու մտահոգվում աննշան ու չնչին երևույթներից:
Մելանխոլիկ փոքրիկների դաստիարակության գործընթացում փորձեք ավելի շատ ինքնուրույնության և ընտրության հնարավորություն տալ:
Յուրաքանչյուր խառնվածք յուրահատուկ է, ուստի դաստիարակության գործընթացը կազմակերպեք հիմնվելով անձնային որակների և յուրահատկությունների վրա:
Պատրաստեց՝ Նարին Մուրադյանը
(«Այբ Բեն Գիմ» զարգացման ակումբի
Էրգոթերապիստ, հատուկ հոգեբան)
