Գլուխ տասնիններորդ

Ստելու վարակն է չքանում կարծես,
Գնալով ճշմարտությունը դուր է գալիս մեզ:

Բանանիտոյի փախուստի պատճառով առաջացած իրարանցումից հետո խելագարանոցում նորից հանգստություն տիրեց: Հիվանդասենյակներում, խցերում և միջանցքներում բոլորը քնած էին: Արթուն էր միայն խոհանոցի դժբախտ տղան: Նրան գրեթե երբեք չէր հաջողվում քնել, որովհետև միշտ քաղցած էր լինում և գիշերները մինչև լույս քրքրում էր թափոնը՝ ուտելու որևէ բան գտնելու հույսով: Բանանիտոն և նրանք, ովքեր ընկել էին նկարչի հետևից, տղային քիչ էին հետաքըրքրում: Նա միայն հետաքրքրվեց այն տարօրինակ տղայով, որը, ճիշտն ասած, բարձրահասակ չէր, այլ ընդհակառակը, նույնիսկ կարճահասակ էր և որը կանգնել էր հրապարակի կենտրոնում, ուղիղ խելագարանոցի դիմաց ու կլկլացնելով երգում էր:
Խոհանոցի տղան կարտոֆիլի կճեպներ էր ուտում և նայելով երգողին, գլուխն օրորում:
– Սա, երևում է, իսկականից խելքը թռցրել է: Ո՞վ է լսել, որ սերենադներ երգեն ոչ թե գեղեցիկ աղջիկների, այլ խելագարանոցի պատուհանների տակ: Ասենք, դա իր գործն է: Բայց այս ի՞նչ ուժեղ ձայն է: Գրազ կգամ, որ հիմա նրան պահակները կբռնեն:
Բայց պահակները Կաղլիկ-կատվին ապարդյուն հետապնդելուց հետո մեռելի նման քնած էին:
Ջելսոմինոն, որը ձայնալարերը փորձելու համար սկսեց երգել կիսաձայն, այժմ ձայնն ավելի բարձրացրեց: Խոհանոցի տղան մոռացավ կարտոֆիլի կճեպները և այդպես էլ մնաց բերանը բաց:
– Ահա, խնդրեմ, նրան լսելով՝ մարդ քաղցը բոլորովին մոռանում է:
Այդ րոպեին պատուհանի ապակիները ջարդուփշուր եղան և կտորներից մեկը քիչ մնաց կպչեր տղայի քթին:
– է՜յ, այդ ո՞վ է քար գցում:
Եվ անմիջապես խելագարանոցի հսկայական ու մռայլ շենքի տարբեր մասերում և տարբեր հարկերում սկսեցին պատուհանների ապակիները դուրս թռչել: Պահակներն սկսեցին վազվզել բոլոր միջանցքներով ու մտնել հիվանդասենյակներ՝ կարծելով, թե բանտարկյալներն են ապստամբել: Բայց նրանք ստիպված էին շուտով կարծիքները փոխել: Իսկապես, բանտարկյալներն արթնացել էին, բայց նրանք շատ հանգիստ էին և վայելում էին Ջելսոմինոյի երգեցողությունը:
– Այդ ո՞վ է այստեղ պատուհանները ջարդում, – գոռում էին պահակները:
– է՜յ, սուս մնացեք, – պատասխանի փոխարեն սաստեցին այս ու այն կողմից: – Թողեք երգը լսենք: Մե՞զ ինչ, թե ապակիները ջարդվում են: Հո մեր ապակիները չե՞ն:
Հետո սկսեցին կտոր-կտոր լինել նաև պատուհանների վանդակները: Երկաթե ձողերը ջարդվում էին լուցկու նման և լուսամուտի շրջանակներից պոկվելով, ընկնում ջրով լի փոսի մեջ ու սուզվում հատակը:
Երբ խելագարանոցի դիրեկտորն այդ իմացավ, սկսեց դողալ:
– Ցրտից է երևի, – ասաց նա իր քարտուղարներին, բայց մտքում ասաց. «Երևի երկրաշարժ է սկսվել»:
Նա կանչեց իր մեքենան և բոլորին ասաց, որ գնում է ամեն ինչի մասին մինիստրին զեկուցելու և փախավ իր քաղաքամերձ ամառանոցը՝ խելագարանոցը թողնելով բախտի քմահաճույքին:
«Ի՜նչ մինիստր, ի՜նչ բան, – չարությունից իրենց կորցրած մտածում էին քարտուղարները, – նա ուղղակի ճղեց, մինիստրը պատրվակ էր միայն: Իսկ մենք, ի՞նչ է, պիտի զոհվենք ինչպես մկները թակարդո՞ւմ: Այդ էր պակաս»:
Նրանք իրար հետևից, մեկը մեքենայով, մյուսը ոտքով, այնքան արագ ճղեցին կախյալ կամուրջի վրայով, որ դարպասի մոտ կանգնած պահակները նույնիսկ չնկատեցին էլ, թե ինչպես չքացան:
Լույսը բացվում էր, և տների կտուրներին արդեն սահում էին լույսի գունատ շողերը: Ջելսոմինոյի համար սա մի ազդանշան եղավ, որը կարծես ասաց նրան. «Բարձր երգիր»:
Մի լսեի՜ք նրան այն ժամանակ: Նրա ձայնը դուրս պոռթկաց այնպիսի ուժով, ինչպես հրաբխի խառնարանից լավան է ժայթքում: Խելագարանոցի բոլոր փայտե դռները տաշեղ դարձած թռան, իսկ երկաթե դռներն այնպես ծռմռվեցին, որ այլևս դռան չէին նմանվում, և ովքեր փակված էին այդ դռների հետևում, ուրախությունից թռչկոտելով դուրս եկան միջանցք:
Պահակները, հսկիչները, սանիտարները մեկը մյուսի հետևից վազեցին դեպի ելքը և կախյալ կամուրջով դուրս թռան հրապարակ: Բոլորը հանկարծ հիշեցին, որ քաղաքում կարևոր գործ ունեն:
– Ես պետք է շանս լողացնեմ, – ասում էր մեկը:
– Ինձ մի քանի օրով հրավիրել են ծովափ, – ասում էր մյուսը:
– Ես մոռացել եմ իմ կարմիր ձկների ջուրը փոխել: Վախենում եմ սատկեն:
Նրանք այնպես էին սովորել ստել, որ չէին կարող ուղղակի խոստովանել, թե վախենում են:
Մի խոսքով, մի քանի րոպեում խելագարանոցի անձնակազմից ոչ ոք չմնաց, բացի խոհանոցի դժբախտ տղայից: Կաղամբի կոթը ձեռքին, նա մնացել էր զարմանքից բերանը բաց, որովհետև բոլորովին ուտել չէր ուզում և կյանքում առաջին անգամ զգաց, թե ինչպես թարմ հոսանքի նման գայթակղիչ մտքեր են անցնում իր գլխով:
Պալատում Ռոմոլետան առաջինը նկատեց, որ բոլոր հսկիչները փախել են:
– Ինչի՞ ենք սպասում, մենք էլ փախչենք, – ասաց նա Մորաքույր Եգիպտացորենին:
– Դա օրենքին հակառակ է, – պատասխանեց Մորաքույր Եգիպտացորենը։ – Բայց մյուս կողմից էլ՝ օրենքներն են մեզ հակառակ: Ի՞նչ արած, գնանք:
Ձեռք-ձեռքի տված՝ նրանք գնացին դեպի ելքի աստիճանները, որով արդեն խմբերով գլխապատառ ցած էին վազում մարդիկ: Սարսափելի իրարանցում էր, բայց Մորաքույր Եգիպտացորենը հազարավոր ուրիշ ձայների մեջ Էլ ճանաչեց իր կատուների ձայնը: Ասենք, նրանք էլ՝ Կաղլիկ-կատվի յոթ աշակերտները, բազմաթիվ մարդկանց մեջ անմիջապես ճանաչեցին իրենց հովանավորի բարձր պահած գլուխը և խիստ դեմքը: Անմիջապես մլավելով կախվեցին Եգիպտացորենի վզից և բոլոր կողմերից կպան նրան:
– Դե հիմա բոլորս վերադառնանք տուն, – ասում էր Մորաքույր Եգիպտացորենը արցունքն աչքերին: – Մեկ, երկու, երեք, չորս… Բոլորն այստեղ են… յոթ, ութ… մեկը նույնիսկ ավելի է:
Դե, իհարկե, դա բարի Բարբոսն էր:
Մորաքույր Եգիպտացորենի գրկում նրա համար էլ տեղ կար:
Ջելսոմինոն թողեց իր երգը և բոլորից հարցնում էր, թե չե՞ն տեսել Կաղլիկ-կատվին: Բայց ոչ ոք նրան չէր կարողանում մի խելքը գլխին պատասխան տալ: Վերջապես նրա համբերությունը հատավ:
– Ներսում որևէ մեկը մնացե՞լ է, – ձայն տվեց նա:
– Ոչ մի շունչ, – լսվեց պատասխանը:
– Դե որ այդպես է, նայեցեք:
Նա ամբողջ կրծքով մեկ օդ ներշնչեց, ինչպես անում են սուզակները սուզվելուց առաջ, ձեռքերին խողովակի ձև տվեց, մոտեցրեց շրթունքներին, որպեսզի ձայնը մի ուղղությամբ գնա, և ճչաց: Եթե Մարսի կամ Վեներայի վրա բնակիչներ լինեին և ունենային լսողություն, նրանք էլ երևի կլսեին Ջելսոմինոյի ձայնը: Բավական է ասել, որ շենքն այնպես ճոճվեց, կարծես ցիկլոն էր անցնում: Ծխնելույզներն ու կղմինդրները կտուրից թռան, ասես փոշի լինեին: Հետո, սկսած վերևի հարկից, պատերը ծռվեցին, դողդողացին և սարսափելի դղրդյունով փուլ եկան՝ լցնելով ջրափոսը և ջուրը այս ու այն կողմ ցփնելով:
Այս բոլորը տևեց մի րոպե: Խոհանոցի տղան, որ մնացել էր ներսում նույնիսկ բանտարկյալների փախուստից հետո, հազիվ հասցրեց դուրս գալ իր պատուհանից և մի երկու թևալողով անցավ ջրափոսն ու հայտնվեց հրապարակում: Նրա հետևից փուլ եկավ խելագարանոցի ամբողջ շենքը:
Ամբողջ հրապարակով մեկ հնչեց «ուռան», և հենց այդ վայրկյանին դուրս եկավ արևը, թեև ոչ ոք գլխի չէր ընկել գնալ նրա հետևից ու կանչել «Շտապի՛ր, թե չէ չես հասնի այդ հիանալի տեսարանին»:
Հրապարակի մարդիկ Ջելսոմինոյին ձեռքերի վրա առան և հաղթականորեն առաջ տարան, իսկ թղթակիցները չկարողացան մոտենալ նրան, որ գոնե հարցնեին, թե ինչ տպավորություն ունի նա:
Ստիպված էին բավարարվել Կալիմեր Մուրհակի հետ զրուցելով, որը մռայլ տեսքով մի կողմ էր քաշվել:
– Դուք ոչինչ չէի՞ք հաղորդի «Օրինակելի ստախոս» թերթին, – հարցրին նրան:
– Մյաու, – պատասխանեց Կալիմերը, թիկունքը նրանց կողմը դարձնելով:
– Հիանալի է, – ասացին լրագրողները: – Դուք ականատեսներից մեկն եք: Չէի՞ք կարող մեզ ասել, թե ինչու ոչինչ չպատահեց:
– Մյաու, – մի անգամ էլ մլավեց Կալիմերը:
– Սքանչելի է: Մենք ամենավճռական ձևով կհերքենք, թե իբր խելագարանոցը փուլ է եկել, և խելագարները ցրվել են ամբողջ քաղաքով մեկ:
– Հասկացեք, – հանկարծ դուրս թռավ Կալիմերի բերանից, – հասկացեք վերջապես, որ ես կատու եմ:
– Դուք ուզում եք ասել, թե շո՞ւն եք, քանի որ մլավում եք:
– Ոչ, ոչ, ոչ, կատու եմ: Ես կատու եմ և մուկ եմ բռնում: Լավ, լավ, հիմա ես ձեզ ինչպես հարկն է տեսա: Դուք կարող եք թաքնվել, ինչքան սրտներդ ուզի, բայց ինձանից չեք փախչի: Դուք մուկ եք և հիմա կընկնեք իմ ճանկը… Մյաու, մյաու…
Այստեղ Կալիմերը ցատկեց: Լրագրողները հազիվ հասցրին ինքնահոսները դնել գրպաններն ու նետվել դեպի իրենց ավտոմեքենաները: Կալիմերն ընկավ գետին և հուսակտուր մլավելով մնաց այդպես ամբողջ օրը, մինչև որ մի խղճով անցորդ նրան բարձրացրեց ու տարավ հիվանդանոց:
Մի Ժամ հետո դուրս եկավ «Օրինակելի ստախոս» թերթի արտակարգ համարը: Ամբողջ առաջին էջում հսկայական տառերով գրված էր մի այսպիսի վերնագիր.
ՏԵՆՈՐ ՋԵԼՍՈՄԻՆՈՑԻ ՆՈՐ ԱՆՀԱՋՈՂՈՒԹՅՈՒՆԸ, ԻՐ ԵՐԳՈՎ ՆՐԱՆ ՉՀԱՋՈՂՎԵՑ ԽԵԼԱԳԱՐԱՆՈՑԸ ՔԱՆԴԵԼ։
Թերթի խմբագիրը, հաճույքից ձեռքերը շփելով, ասում էր.
– Հիանալի հերքում ստացվեց: Այսօր ես ամենաքիչը հարյուր հազար օրինակ թերթ կծախեմ:
Բայց շուտով «Օրինակելի ստախոս» թերթի ցրիչները վերադարձան՝ չվաճառված թերթերի կապոցները ձեռքներին: Ոչ ոք չուզեց գոնե մի համար գնել:
– Ինչպե՞ս, – գոռաց խմբագիրը: – Ոչ մի թե՞րթ: Մարդիկ օրացո՞ւյց են կարդում, ինչ է:
– Ոչ, սինյոր խմբագիր, – պատասխանեց ամենահամարձակ ցրիչը: – Օրացույց էլ այլևս ոչ ոք չի կարդում: Ձեր կարծիքով, ինչպե՞ս կարող են օրացույցը կարդալ, եթե նրա մեջ դեկտեմբերը օգոստոս է կոչվում: Մի՞թե մարդիկ կտաքանան միայն նրանից, որ ամսի անունը փոխվել է: Մեծ բաներ են տեղի ունենում, սինյոր խմբագիր: Մարդիկ ծիծաղում են մեր երեսին և խորհուրդ են տալիս մեր թերթից թղթե նավակներ շինել:
Այդ ժամանակ խմբագրի առանձնասենյակը մտավ նրա շունը, որն ինքնուրույն կերպով քաղաք էր գնացել:
– Փիսի, փիսի, – մեքենայորեն կանչեց նրա տերը:
– Հա՛ֆ, հա՛ֆ, – պատասխանեց շունը:
– Այդ ի՞նչ է, դու հաչո՞ւմ ես:
Պատասխանի փոխարեն շունը պոչն ուրախությունից շարժելով՝ սկսեց ուժգին հաչել:
– Սա հո աշխարհի վերջն է, – բացականչեց խմբագիրը, ճակատի քրտինքը սրբելով, – իսկական աշխարհի վերջը:
Բայց դա միայն ամեն տեսակ ստի վերջն էր: Խելագարանոցի ավերումից հետո միանգամից ազատություն ստացան հարյուրավոր մարդիկ, որոնք ճշմարտությունն էին ասում, չհաշված շներին, որոնք հաչում էին, կատուներին, որոնք մլավում էին, ձիերին, որոնք խրխնջում էին, ինչպես պահանջում էին կենդանաբանության և քերականության օրենքները: Ճշմարտությունը համաճարակի նման տարածվում էր, և արդեն բնակչության մեծ մասը վարակված էր նրանով: խանութպաններն արդեն սկսեցին իրենց ապրանքների անունները փոխել ու նոր քարտեր կպցնել:
Մի հացավաճառ պոկեց իր խանութի ճակատին կախված «Գրասենյակային պիտույքներ» ցուցանակը, շուռ տվեց և ածուխի կտորով վրան գրեց, «Հաց»: Իսկույն նրա խանութի առաջ մեծ բազմություն հավաքվեց ու սկսեցին ծափահարել:
Բայց ավելի շատ մարդ հավաքվեց թագավորական պալատի առջևի մեծ հրապարակում: Այդ բազմությունը գլխավորում էր Ջելսոմինոն: Նա երգում էր, և նրա ձայնի վրա հավաքվել էին մարդիկ քաղաքի բոլոր թաղամասերից, նույնիսկ մոտակա գյուղերից:
Իր սենյակի պատուհանից Ջակոմոնը տեսավ այդ բազմությունը և ուրախությունից ծափ տվեց.
– Շուտ, այստեղ եկեք, – գոռաց նա, կանչելով իր պալատականներին: – Իմ ժողովուրդը ուզում է, որ ես ճառ ասեմ: Տեսեք, հրեն հավաքվել են, որ շնորհավորեն իմ տոնը:
– Մի՞թե այսօր տոն է, – հարցնում էին իրար պալատականները: Ձեզ տարօրինակ կթվա, բայց նրանք դեռ չգիտեին, թե ինչ է տեղի ունեցել: Լրտեսները փոխանակ իրենց գցեին պալատ և ամեն ինչի մասին պատմեին, նետվել էին ամեն մեկն իր համար ապահով տեղ որոնելու:
Ջակոմոն թագավորի պալատում կատուները շարունակում էին հաչել: Դրանք ամենավերջին դժբախտ կատուներն էին ամբողջ թագավորության մեջ:

Գլուխ քսաներորդ