Տերևաթափ
Ինչպե՞ս է սկսվում տերևաթափը
Ծառին ոչ ոք չի ասում, թե երբ սկսի ցած թափել իր տերևները։ Բայց ահա, երբ գալիս է աշունը, ծառերի կանաչ տերևներն իրենց գույնը փոխում են։ Սկզբում սկսում են դեղնել կեչու և լորենու տերևները, ապա՝ թխկու տերևները։ Ծառերն ունեն իրենց ներքին ժամացույցը։ Այդ «կենդանի ժամացույցը» զգում են ցերեկվա և գիշերվա փոփոխությունները։
Աշնան կարճացած ցերեկների արդյունքում ծառերի կանաչը փոխվում է ոսկեգույնի։ Տերևներից դեպի ծառի բուն են հոսում սննդարար նյութերը։ Տերևների պոչերում ևս տեղի են ունենում փոփոխություններ։ Ամռանը տերևների պոչերը ճյուղերին շատ ամուր են կպած և ճյուղերից դժվարությամբ են պոկվում։ Եվ նույնիսկ ուժեղ քամին չի կարող պոկել այդ տերևները։ Իսկ աշնանը բավական է թեթև դիպչել տերևին, այն միանգամից պոկվում է։
Փշատերևները՝ եղևնին ու սոճին նույնպես փոխում են իրենց փշերը, սակայն աստիճանաբար և ողջ տարվա ընթացքում։
Չնայած ծառերն ապրում են տասնյակ, երբեմն նաև հարյուրավոր տարիներ, նրանց տերևներն «աշխատում» են միայն մեկ եղանակ։Այս ընթացքում նրանք «մաշվում» են, քանի որ նրանց «աշխատանքը» շատ դժվար ու լարված է։
Տերևները թափվում են ոչ միայն ցրտերի պատճառով։ Եթե կեչին աճեցնենք սենյակային ջերմաստիճանում, ապա աշնանը, միևնույնն է, տերևաթափ կլինի։
Ծառի տերևի ամբողջ ներքին մակերեսը պատված է թափանցիկ շերտով, որի վրա կան շատ մանր անցքեր։ Արտաքին ջերմաստինաճի ու օդի խոնավության ազդեցությամբ նրանք բացվում են կամ փակվում, ինչպես տան պատուհանների օդանցքները քամու ժամանակ։
Արմատով ծառը հողից ներծծում է ջուր, որը բնի միջոցով բարձրանում, հասնում է ճյուղերին ու տերևներին։ Երբ տերևների «օդանցքները» բաց են, խոնավությունը գոլորշիանում է և ջրի նոր բաժին է հոսում դեպի տերևները։
Արևը տաքացնում է տերևները, գոլորշիացումը՝ սառացնում ու թույլ չի տալիս տերևներին գերտաքանալ։ Եթե ծառի տերևը հպեք այտին, կզգաք, որ այն սառն է։
Ծառից պոկված կանաչ տերևը շատ արագ թոշնում է, իսկ տերևի վրա այն այնքան հյութեղ գույն ուներ, թարմ էր ու ջրով լի։
Ծառերին շատ ջուր է հարկավոր։ Օրինակ մեծ կեչին ամառվա ընթացքում գոլորշիացնում է մոտավորապես 7 տոննա ջուր։ Ձմռանը հողից այդքան խոնավություն ստանալ հնարավոր չէ։ Ձմեռը ծառերի համար ոչ միայն ցուրտ, այլ նաև չոր տարվա եղանակ է։ Տերևները կորցնելով ծառերը «պայքարում են» ձմեռային չորության դեմ։ Եթե տերև չկա, չկա նաև մեծ ծավալով գոլորշիացում։
Բացի այդ, տերևաթափը անհրաժեշտ է նաև բուժական նպատակներով։ Բացի ջրից ծառը հողից ներծծում է նաև բազմաթիվ հանքյաին աղեր, որոնք, սակայն, ամբողջությամբ չի օգտագործում։ Ավելորդ մասը կուտակվում է տերևների մեջ։ Ու եթե տերևաթափ չլինի, ծառերը կարող են իրենք իրենց «թունավորել»։
Տերևաթափի մի պատճառն էլ բարակ ճյուղերը ձյան ծանրությունից պաշտպանելն է։ Տերևաթափ չեղած ծառերը ձյան տեղումների դեպքում խիստ ճկվում են ու նաև կոտրվում։
Ինչպե՞ս է ապրում ծառը ձմռանը
Ամբողջ ամառ ծառերը բներում ու ճյուղերում պահեստավորում են օսլա։ Ծառի հյութերը աստիճանաբար խտանում են։ Առաջին ցրտերի հետ ծառերի բջիջները խիտ լցված են օսլայի հատիկներով։ Ձմռան ապրուստը ապահովված է։
Այն վայերում, որտեղ ձմեռները տաք են, օսլան այդպես էլ մնում է չօգտագործված։ Խիստ ձմռան պայմաններում օսլան վերածվում է շաքարի։
Հիշեք կարտոֆիլը, որը ցրտի պայմաններում քաղցրանում է։ Իսկ կարտորիլը օսլայի մեծ պաշար է։
Յոդը օսլան ներկում է մանուշակագույն։ Կարտոֆիլի կտրվածքի վրա կաթացրեք յոդի մի կաթիլ, և սպիտակ կտրվածքը կկապտի։
Ձմռան պաշարը կուտակելուց հետո ծառերը պատրաստ են դիմակայել մինչև 10-12 աստիճան ցրտին։ Առաջին սառնամանիքները ծառերն ավելի դիմացկուն են դարձնում, ծառերի հյութը խտանում է և նրանց շարժը գրեթե դադարում է, իսկ օսլան վերածվում է շաքարի։ Ծառը կարծես քնում է։
Ինչքան շատ է լինում կուտակած օսլան, որը վերածվում է շաքարի, այնքան խորն է լինում ծառի քունը։
Քաղաքում սառնամանիքներից ամենաշատը տուժում են փողոցային լապտերներին մոտ աճող ծառերը։ Նրանք ավելի ուշ են տերևաթափ լինում, քանի որ լապտերների լույսը երկարացնում է նրանց ցերեկը։ Նրանց ցրտակայունությունը փոքրանում է։
Ինչո՞ւ են գարնանային սառնամանիքներն ավելի վտանգավոր, քան ձմեռայինը
Բավական է արևը փոքր-ինչ տաքացնի, ծառերը կորցնում են իրենց ցրտադիմացկունությունը։ Օրերը երկարում են, լույսն ավելի շատ է լինում, ծառերն աստիճանաբար քնի վիճակից դուրս են գալիս։ Սկսում են շնչել, բողբոջներ տալ։
Եթե եղևնին ձմռանը դիմանում է 70 աստիճան ցրտին, ապա ամռանը 4 աստիճան ցրտի դեպքում կմեռնի։
Հենց այդ ժամանակ էլ ծառերը սառնամանիքներից խիստ կտուժեն։
