Առաջին փաթիլները

Նազ ու տուզով, օրորվելով
Իրար կողքի, թևանցուկ՝
Փաթիլները ճամփա ընկան
Օդի միջով կամացուկ։Թեթև-թեթև իջնում են վար՝
Պտտվելով անդադար,
Պար են գալիս, խաղում անվերջ
Լայն ու արձակ օդի մեջ։
Ամպը գոչեց. «Արա՛գ իջեք,
Իմ սիրելի՛ բալիկներ,
Չգիտե՞ք, որ կարոտ են ձեզ
Այնքան փոքրիկ մանուկներ»։
Փաթիլները զվարթացան,
Թևին տվին ու անցան,
Մեկիկ-մեկիկ գետին իջան,
Իրար գրկած՝ ձյուն դարձան։
Մանուկները դուրս վազեցին՝
Առած սահնակ ու սղղան,
Եվ սկսվեց երգ ու ծիծաղ,
Զվարթ խաղերը ձմռան։

Հայրապետ Հայրապետյան

Հյուրը

Կրկին այս մեր դահլիճում
Զվարթ երգեր են հնչում,
Ու եղևնին անտառից
Հյուր է եկել բոլորիս։
Նա դարձել է տոնածառ՝
Փայլփլուն ու լուսավառ,
Եվ կանգնել է շիփ-շիտակ
Իր գույնզգույն զարդի տակ։
Շուտով կգա ծեր պապին՝
Խաղալիքներ շալակին
Եվ ժպիտը իր դեմքին՝
Նվեր կտա ամենքին։

Հայրապետ Հայրապետյան

Ձմեռ պապի

Արի՜, արի՜
Ձմեռ պապի,
Սպիտա՛կ հագի,
Սպիտա՛կ կապի։

Դաշտ ու անտառ,
Գետ ու գետակ,
Այս ամենը
Ա՛ռ թևիդ տակ։

Սարում, ձորում
Սուլի՛ր, երգի՛ր,
Հեքիաթ ասա
Հետաքրքիր։

Գցիր կամուրջ,
Փռիր կարպետ,
Այ անուրագ,
Անձեռ վարպետ։

Աթաբեկ Խնկոյան

Ձմեռ

Ծառը մերկացավ,
Զրկվեց տերևից,
Ձյունի փաթիլներ
Իջան վերևից։

Ձյուն ու ցուրտ եկան,
Առու, գետ լռեց,
Իր արծաթ գորգը
Ձմեռը փռեց։

Ձյունը ծնկահար
Նստեց մեծ ճամփին,
Սպիտակ հյուսերը
Կիտեց գետափին։

Աթաբեկ Խնկոյան

Նկարիչ

Օյ, օյ, օյ, բուք-բորան
Եկավ ծածկեց պատուհան։
Նկարիչ է, նկարիչ,
Ոչ ձեռք ունի, ոչ գրիչ,
Ոչ ներկ ունի և ոչ տուփ,
Նկարում է ծառ ու թուփ.
Ծաղկենկար է անում,
Ապակու վրա նկարում։
Այ, էդպես է բուք-բորան,
Կուզե՞ս տեսնել դու նրան։
Թե տղա ես, դուրս գնա,
Քիթդ այնտեղ կմնա։

Աթաբեկ Խնկոյան

Եղևնի

Գունատ աշուն է,
Էլ չկա թռչուն,
Քամու թևերին
Տերևն է թռչում։

Միայն եղևին
Այնտեղ՝ խոր հովտում,
Կանաչ է հագել,
Աշնան դեմ ժպտում։

Աթաբեկ Խնկոյան

Նոր տարվա նվերը

-Ա՛յ Նոր Տարի, գա՛լդ բարի,
Դու մեզ նվեր ի՞նչ ես բերել:
Քաղցր խնձո՞ր, չի՞ր ու սալո՞ր,
Թե տա՞նձ ու նու՞ռ, չամիչ մի բո՞ւռ…
-Ջա՜ն, մանուկնե՜ր, թո՛ղ ձեզ մրգեր
Մայրիկը տա՛, ինձ մոտ չկա:
Ես ձեզ համար մի-մի հարմար
Գիրք եմ բերել՝ մեջը պատկեր:
Սրա նման ուրիշ մի բան
Էլ չգտա՝ իբրև ընծա:
Գիրքն է տալիս մտքեր բարի,
Երգ, ցնծություն, խաղեր սիրուն:

Հայրապետ Հայրապետյան

Շնորհակալություն Ձմեռ Պապիկին

Վաղ առավոտյան երբ որ արթնացա,
Տոնածառի տակ մի կապոց տեսա,
Ձմեռ պապիկն էր ինձ համար բերել
Ու իմ Նոր տարին շնորհավորել։
Այնպես եմ ուզում Ձմեռ պապիկին
Ասել բարձրաձայն. – Շնորհակալություն…
Բայց հեռախոսի համարն եմ փնտրում,
Գրքում չեմ գտնում։

Սուրեն Մուրադյան

Եղևնին

Անտառից եկած կանաչ եղևնին,
Հիշում է կանաչ իր ընկերներին,
Արահետներն է հիշում ձյունի տակ,
Հիշում է բացատն ու բուքն սպիտակ:
Երկինքն է հիշում իր գլխի վերև,
Եվ իր մայր անտառն ասեղնատերև,
Հովերն է հիշում նա գարնանային,
Որ իրեն այնպես օրորում էին:
Վաղորդյան ցողի գոհարն է հիշում,
Եվ մայրամուտի թևերն աբրեշում,
Հիշում է սոսափն ամեն մի ծառի,
Խարույկն է հիշում անտառապահի:
Հիշում է բոլորն ու չի ափսոսում,
Որ էլ անտառի երգը չի լսում,
Ինչո՞ւ ափսոսա, երբ իր թևերին
Գարուն է բերել երեխաներին,
Գարուն է բերել այս ձմռան օրով
Եվ տուն է մտել կանաչ շորերով.
Ե՞րբ է նա այսպես զուգվել, զարդարվել
Եվ մարդկանց այսքան հրճվանք պատճառել,
Ե՞րբ է նա եղել այսքան երջանիկ
Ու ե՞րբ է տեսել այսքան խաղալիք:
Ե՞րբ են նրա մոտ այսքան մանուկներ
Երգել ու պարել մինչև ուշ գիշեր…
Զարդարանքներով, աստղերով իր պերճ
Կանգնել է ուրախ մանուկների մեջ,
Այնպես հպարտ է նայում աշխարհին,
Կարծես հենց ինքն է բերել Նոր տարին:

Համո Սահյան

Նոր Տարի

Խոսք՝ Ն. Ստեփանյանի
Երաժշ.՝ Գ. Չթչյանի

Զարդարվել ես տոնածառ,
Դարձել շքեղ ու պայծառ,
Լույսերիդ մեջ տոնական
Խնդուն մանկան ես նման:

Կրկներգ.
Նոր տարի է, նոր տարի,
Հանդես երգի ու պարի,
Բերել է մեզ նվերներ
Ձմեռ պապին մեր բարի:

Հեռուներից ես եկել,
Քո մայր անտառն ես թողել,
Որ քեզ չզգաս դու մենակ,
Շուրջդ երգ, պար են բռնել:

Կրկներգ.
Նոր տարի է, նոր տարի,
Հանդես երգի ու պարի,
Բերել է մեզ նվերներ
Ձմեռ պապին մեր բարի:

Բռնենք շրջան ծափ-պարի,
Թող ծիծաղը վարարի,
Քեզ էլ մեր լավ տոնածառ,
Շնորհավոր Նոր տարի:

Կրկներգ.
Նոր տարի է, նոր տարի,
Հանդես երգի ու պարի,
Բերել է մեզ նվերներ
Ձմեռ պապին մեր բարի:

Երբ ծնողներն իմանում են, որ իրենց երեխան առանց թույլատվության վերցրել է ուրիշի իրը, հաճախ չեն կողմնորոշվում, ինչպե՞ս դրսևորել իրենց։
Հոգեբանները զանազանում են նման իրավիճակների մի քանի դեպքեր, երբ երեխան փորձում է ձեռքբերել ուրիշի ունեցվածքը։Ինչո՞ւ են երեխաները գողանում։
Նախևառաջ այն պատճառով, որ նրանք ցանկանում են հավասարվել մյուս երեխաներին։ Փոքրիկը ցանկանում է ունենալ ճիշտ այնպիսի գեղեցիկ ու արտասովոր իր, հագուստ կամ խաղալիք, երն ունի իր ընկերը։ Երբ ծնողները չեն համաձայնվում գնել այն, երեխան կարող է փորձել ձեռք բերել այդ իրերը անարդար ճանապարհով։
Գողությունը կարող է լինել դեպի իրեն ուշադրություն հրավիրելու փորձ։ Երեխան, որը մտածում է, թե իրեն չեն սիրում ու չեն հասկանում, կարող է մտածված կերպով խախտել կանոնները, որպեսզի ծնողները հիշեն իրեն։
Երբեմն այդ եղանակով փոքրիկն իր երազանքներն է իրականացում։ Երբ երեխան ինչ-որ բան շատ է ցանկանում, իսկ ցանկալին շատ մոտ է գտնվում, նա կարող է գայթակղությանը չդիմանալ։
Երեխան կարող է գողանալ, քանի որ իր ընկերները գողանում են։ Այսպիսի գողություններն ամենավտանգավորն են, քանի որ կատարվում են կանխամտածված։
Իսկ ինչպե՞ս արձագանքել երեխայի գողությանը։
Նման դեպքերում լուրջ և խիստ խոսակցությունը պարտադիր է։ Երեխան պետք է գիտենա, որ նման արարքները Դուք բացարձակապես չեք ողջունում։ Սակայն միաժամանակ նա պետք է իմանա, որ Դուք չեք դադարում նրան սիրել։
Գողացված իրն անպայման պետք է վերադարձվի տիրոջը։ Ընդ որում, դա պետք է արվի հնարավորինս արագ և նրբանկատ։
Եթե երեխան գողությունը կատարել է ընկերների հետ միասին, անհրաժեշտ է օգնել նրան ազատվել հասակակիցների բացասական ազդեցություններից։ Նման դեպքում պետք է անպայման զրուցել երեխայի դաստիարակների ու ուսուցիչների հետ։ Եթե կարիք առաջանա, պետք է դիմել հոգեբանի օգնությանը։ Երբեմն ավելորդ չի լինի դպրոցը փոխելը։
Ի՞նչ չպետք է անել։
Եթե գողությունը կատարվել է, օրինակ, դպրոցում կամ մանկապարտեզում, ապա իրավիճակը պետք չէ քննարկել այլ երեխաների ներկայությամբ։
Պետք չէ մտածել, որ եթե երեխան մեկ անգամ գողացավ, ապա նա անուղղելի հանցագործ է։ Պետք չէ նրան մեղադրել ամեն ինչում։
Երեխայի արարքը մի քննարկեք նրա եղբայրների և քույրերի կամ այլ հարազատների ներկայությամբ։
Երբեք մի՛ հիշեցրեք երեխային իր արարքի մասին։ Ամեն ինչ պարզելուց հետո, անգամ կատակով, մի հիշեք այդ դեպքը։

Վախի զգացումն առաջանում է վտանգի սպառնալիք հանդիսացող երևույթներին ի պատասխան։ Սակայն, երեխաների մոտ տարածված են ներշնչանքով առաջացած վախերը։ Դրանց աղբյուրները երեխաներին շրջապատող մեծահասակներն են, որոնք թե՛ ֆիզիկապես, թե՛ հոգեպես չափազանցնում են (իրական կամ ենթադրյալ) վտանգի աղբյուրը։ Ներշնչված վախերն առաջանում են նաև այն ժամանակ, երբ նրա ներկայությամբ մեծահասակները խոսում են հիվանդությունների, հրդեհների, սպանությունների, մահվան և այլնի մասին։

Հոգեբաններն առանձնացնում են երեխաների մոտ վախի առաջացման մի քանի գործոն ևս։ Մեծ քաղաքների կառուցումը՝ ուրբանիզացիան։ Մեծ քաղաքի պայմաններում երեխաներն իրենց միայնակ են զգում, նրանք դժվարությամբ են մշտական ընկերներ գտնում և նրանց համար բարդ է ինքնուրույն զբաղմունք գտնելը։ Բացի այդ, երբեմն երեխաները տառապում են մեծերի չափազանցրած հոգածությունից։ Միգուցե տարօրինակ հնչի, բայց վախի զգացում կարող է առաջացնել շրջապատից մեկուսացած, լավ կահավորված բնակարանը։ Անհրաժեշտ է ապահովել երեխայի շփումը շրջապատի հետ՝ նման վախերից խուսափելու համար։ Անհանգստություն է առաջանում նաև այն երեխաների մոտ, ովքեր բավականաչափ չեն շարժվում, չեն մասնակցում խմբակային խաղերի։ Չէ՞ որ խաղը երեխայի վախերը հաղթահարելու լավագույն միջոցն է։
Շատ երեխաների մոտ վախի առաջացման պաճառը մայրն է, ավելի շուտ՝ նրա սխալ մոտեցումը ընտանիքին։ Երեխաներն ավելի շատ վախեր են ունենում, երբ կարծում են, որ տան գլխավորը մայրն է, ոչ թե հայրը։ Աշխատող և «գլխավոր անդամ» մոր նյարդա-հոգեբանական լարվածությունը փոխանցվում է նաև երեխաներին։ Երեխաների հուզական աշխարհի վրա վատ ազդեցություն է ունենում նաև մոր շուտ աշխատանքի վերադառնալու ձգտումը։
Որպեսզի երեխան սկսի ինչ-որ բանից վախենալ, բավական է, որպեսզի ծնողները վիճեն։ Վախի առաջացումը կախված է նաև ընտանիքի կազմից։ Ավելի շատ վախեր ունենում են ընտանիքի միակ երեխաները, որոնք ծնողական խնամքի ու անհանգստության միակ կենտրոնն են։
Փոքրիկի մոտ վախի զգացման պատճառ կարող է հանդիսանալ հղի ժամանակ մոր մոտ առկա հուզական սթրեսսը, հղիության ընթացքում ընտանիքում առկա կոնֆիլկտային իրավիճակը։
Մինչև 7 տարեկան երեխաների մոտ հիմնականում առկա են բնական վախերը, որոնք հիմնված են ինքնապաշտպանութան բնազդի վրա։ 7-10 տարեկանում բնական և սոցիալական վախերը հավասար ազդեցություն ունեն երեխայի վրա (միայնության զգացում, պատիժ, ուշացում)։
Դասակարգենք վախերը.
Կյանքի առաջին տարի
– վախ նոր շրջապատից
– մայրիկից հեռանալու վախ
– վախ օտարների նկատմամբ
1-ից 3 տարեկանների վախ
– վախ մթությունից (այս տարիքի հիմնական վախը)
– մենակ մնալու վախ
– գիշերային վախեր
3-ից 5 տարեկանի վախ
– միայնակ մնալու վախ
– վախ մթությունից
– վախ փակ տարածությունից
– վախ հեքիաթային հերոսներից (որպես կանոն, այս հասակում հեքիաթային հերոսներն ասոցացվում են իրական անձանց հետ)
5-ից 7 տարեկանի վախ
– վախ աղետներից (հրդեհ, խորություն և այլն)
– ծնողների կողմից պատժվելու վախ
– վախ կենդանիներից
– վախ վատ երազներից
– վախ մահից
– վախ ուշանալու պատճառով
– որևէ հիվանդությամբ վարակվելու վախ։
Ահա մի քանի խորհուրդ, որոնք կօգնեն նվազեցնել երեխայի մոտ վախերի ու անհանգստության առաջացման պատճառները։
Հղիության ժամանակահատվածում խուսափեք քննությունների, դիպլոմային աշխատանքների ու դիսերտացիաների հանձնումից և այլ սթրեսսային իրավիճակներից։ Այս ժամանակահատվածը հարմար չէ նաև հարաբերություններ պարզելու համար։
Հիշեք, որ դուք առաջին հերթին գործարար կին չեք, այլ մայր։ Աշխատանքի վայրում եղեք խիստ, կտրուկ ու վճռական, իսկ տանը՝ քնքուշ, սիրող, անմիջական, ուշադիր։
Երեխան չպետք է իրեն զգա ո՛չ «Մոխրոտ» և ո՛չ էլ «ընտանիքի կուռք», ոսկե միջինը ամենահարմար տարբերակն է։
Հնարավորություն տվեք երեխային շատ ստեղծագործել, զբոսնել, վազվզել, հաճախ հյուր հրավիրեք նրա հասակակից ընկերներին։
Երեխային մի՛ վախեցրեք գայլերով, ոստիկաններով, բժիշկներով և այլն։ Չէ՞ որ փոքրիկը լուրջ է ընդունում այն ամենը, ինչը մեզ համար աննշան ու անէական է։
Միասին նկարչության համար ժամանակ գտեք։
Խաղացեք ողջ ընտանիքով։
Երեխային ընդունեք այնպիսին, ինչպիսին նա կա։ Մի՛ համեմատեք նրան այլ երեխաների հետ։
Սիրեք Ձեր փոքրիկին, մի՛ մոռացեք գրկել նրան։
Երեխան պետք է դառնա ընտանիքի լիիրավ անդամ՝ իր իրավունքներով ու պարտականություններով։
Ձեր փոքրիկի համար իսկական ընկեր եղեք։

Բարեբախտաբար, մանկական վախերը հիմնականում պայմանավորված են տարիքային առանձնահատկություններով և ժամանակի ընթացքում անցնում են։ Սակայն ծնողները պետք է ձգտեն, որպեսզի այդ վախերը չդառնան հիվանդագին և արագ անցնեն։ Ի՞նչ անել նման դեպքերում։ Եթե Ձեր երեխան վստահում է Ձեզ և Դուք համբերատար եք, ապա կարելի է փուլային աշխատանքի միջոցով ազատվել վախերից։

Նկարում ենք վախերը

Նկարչության յուրաքանչյուր պարապմունքը պետք է իրականանա հանգիստ մթնոլորտում և տևի մոտ 30-40 րոպե։ Մինչ պարապմունքը երեխային հնարավորություն տվեք ինքնուրույն խաղալ, նրա հետ վստահության մթնոլորտ ստեղծեք։ Այնուհետ կարելի է զրուցել երեխայի հետ։ Զրույցի նպատակը երեխայի վախերը հայտնաբերելն է։ Սա կարելի է իրականացնել խաղի միջոցով։ Ցանկալի է նստել երեխայի կողքին, ոչ թե դիմացը։ Չպետք է մոռանալ ժամանակ առ ժամանակ երեխային հուսադրելը։ Հարցրեք. «Դու վախենո՞ւմ ես, թե չե՞ս վախենում…» ու սպասեք պատասխանի։ Որոշ դադարից հետո կարելի է անցնել հաջորդ հավականական վախին, ընդ որում «վախենում ես, թե չես վախենում» հարցը պետք է միայն ժամանակ առ ժամանակ կրկնել։ Եթե երեխան հերքում է բոլոր վախերը, խնդրեք նրան պատասխանել ոչ թե միայն «այո» կամ «ոչ», այլ ամբողջությամբ՝ «Ես մթությունից չեմ վախենում»։ Կողմնորոշվելու համար կարելի է հարցերի ցուցակ կազմել («Դու վախենո՞ւմ ես, թե՞ ոչ. երբ մնում ես մենակ, այս մարդկանցից, մայրիկից կամ հայրիկից, բժշկից, հիվանդալ, կախարդից, մթությունից, գայլից, արջից, այլ կենդանիներից, ավտոմեքենաներից, գնացքներից, մեծ բարձրությունից, ջրից, հրդեհից, երբ արյուն է գալիս, երբ ցավում է, սրսկվելուց, մետրոյից, վերելակից, և այլն»), բայց ցանկալի է հարցերը տալուց դրանք չկարդալ թղթից։ Զրույցը ցանկալի է ավարտել որևէ շարժական խաղով, որին կմասնակցեք երկուսով։
Այնուհետև երեխային առաջարկեք նկարել այն առարկան, որը նա առաջինն է ասոցացրել վախի հետ։ Ցանկալի է նկարել ջրաներկով կամ ֆլոմաստերով։ Պատահում է, որ միայն մի քանի օր անց է փոքրիկը որոշում իր վախը փոխանցել թղթին։ Օգնեք նրան։ Նկարեք միևնույն թղթի վրա՝ յուրաքանչյուրդ այդ «վախենալու» առարկայի ձեր պատկերացումը։ Նկարչությունից հետո երեխային խնդրեք պատմել այն մասին, թե ի՞նչ է պատկերված նկարի վրա։ Այնուհետև փոքրիկին պետք է անպայման խրախուսել, սեղմել ձեռքը, խաղալիք նվիրել։ Իսկ հետո չմոռանաք ասել, որ նրա վախերով նկարը կմնա Ձեզ մոտ (փակված կլինի դարակում, փոստով կուղարկեք հեռու և այլն)։ Կարևորը՝ երեխային ազատեք այդ վախերից։ Քննարկումից հետո, երեխային առաջարկեք խաղալ որևէ խաղ, որտեղ նա անպայման պետք է հաղթանակող լինի։

Նման զբաղմունքների համար անհրաժեշտ կլինի մոտ 2 շաբաթ։ Այս ընթացքում նկարված բոլոր նկարների մեջ կլինեն այնպիսինները, որտեղ դեռ երեխան չի կարողացել հաղթահարել վախը։ Նրան առաջարկեք նույն պատկերը նկարել այնպես, որտեղ երևա, որ նա չի վախենում։ Օրինակ, որտեղ ոչ թե երեխան է փախչում գայլից, այլ գայլը՝ երեխայից։ Այս ժամանակահատվածում կազմակերպեք հնարավորինս շատ շարժական խաղեր, զբոսանքներ, էքսկուրսիաներ և խուսափեք ընտանիքում կոնֆլիկտային իրավիճակներից։
Նկարների միջոցով կարելի է հեռացնել վախերը, որոնք ծնվել են երևակայության արդյունքում, որոնք երբեք չեն իրականանա, բայց, ըստ երեխայի, կարող են տեղի ունենալ։ Երբեմն հնարավոր է լինում այս միջոցով ազատվել նաև այն վախերից, որոնց հիմքը իրականում վաղուց տեղի ունեցած իրադարձություններն են։ Եթե երեխային վնաս պատճառած իրադարձությունները ոչ վաղ անցյալում են տեղի ունեցել (շունը կծել է, հրդեհ և այլն) և երեխայի մտքում դեռ թարմ են, ապա այդպիսի վախերից պետք է ազատվել խաղի միջոցով։

Առարկայական-դերային խաղեր

Հոգեբանական ուղղվածություն ունեցող խաղերը երեխայի ներաշխարհից թոթափում են վախի, անհանգստության և լարվածության ավելցուկները, որոնք առաջանում են մթության մեջ, փակ տարածությունում, անծանոթ միջավայրում հայտնվելիս։ Երեխան ավելի ինքնավստահ է դառնում և ազատվում է ավելորդ ամաչկոտությունից։

«Բռնոցի» խաղը հնարավորություն է տալիս երեխայից թոթափել հարձակման վախը, ծնողների պատժից վախը, ծնողների և երեխաների միջև ստեղծում է բարեկամական մթնոլորտ։ Խաղի իմաստը. խաղային տարածքը սահմանափակվում է և այդ տարածքում դրվում են աթոռներ և այլ տարատեսակ իրեր։ Խաղավարը վազում է խաղացողների հետևից՝ փորձելով դիպչել նրանց թիկունքին։ Ում թիկունքին դիպչի, վարողը դառնում է նա։ Խաղային տարածքից դուրս գալուց ևս խաղացողը դառնում է խաղավար։ Խաղի ընթացքը ուղեկցեք ուրախ գոչյուններով. «չես հասնի», «դե փորձի ինձ բռնել» և այլն։ Բացի այդ, արդյունքի հասնելու համար ցանկալի է պարտվել երեխաներին։

«Պահմտոցի» խաղի օգնությամբ կարելի է ազատվել մթության, միայնության, փակ տարածքում հայտվնելու վախերից։ Նախօրոք նշեք տեղերը, որտեղ թաքնվել չի կարելի։ Այնուհետև լույսը պետք է անջատել և միացված պետք է մնա միայն գիշերային լուսամփոփը։ Խաղավարը բնակարանում շրջում է՝ թաքնված խաղացողներին կեղծ սպառնալիքներ տալով։ Թաքնվողները լուռ նստում են մթության մեջ՝ աշխատելով իրենց չմատնել։ Ցանկալի է, որ երեխան առաջինը լինի խաղավարը։ Դա կօգնի նրան հաղթահարել վախն ու կասկածամտության զգացումը։ Լավ արդյունք կարելի է ստանալ, երբ խաղավար մեծահասակները «հանձնվում» են, այդպես էլ չգտնելով թաքնված փոքրիկին։

Սրանք լոկ երկու օրինակներ են հնարավոր բազմաթիվ խաղերից, որոնք կարելի է հիշել դեռ մեր մանկությունից։ Մի վախեցեք ստեղծագործել և իմպրովիզներ անել խաղերի ընթացքում։ Կարևորը, որ խաղը երեխայի համար լինի հետաքրքիր և ուրախ։ Միայն հիշեք, որ խաղով պետք է հետաքրքրել, այլ ոչ թե ստիպել, որ երեխան խաղա։

Դերային խաղեր

Այս խաղերը հնարավորություն են տալիս թոթափել վաղուց գոյություն ունեցող վախերից։ Այստեղ երեխան խաղում է և դրական և բացասական հերոսների դերեր։ Հեքիաթային հերոսներին մարմնավորելով, երեխան կարող է դառնալ և՛ բարի հսկա, և՛ չար կախարդ։ Այսպիսի խաղերից հետո նա կդադարի առավա նման վախենալ, օրինակ, չար կախարդից։ Ձեր տունը դարձրեք բեմ, որտեղ երեխան ինքնուրույն կամ Ձեր օգնությամբ հեքիաթ կհորինի, և, հագնելով դերին համապատասխանող հագուստներ, կբեմականացնի այդ հեքիաթը։

Սիլվա (Սիրվարդ) Բարունակի Կապուտիկյան

(Հունվար 20, 1919, Երևան – Օգոստոս 25, 2006),

հայ գրող ու բանաստեղծուհի։

Արդեն մեծ եմ

Արդեն մեծ եմ ես, գիտե՞ք,
Էլ ինձ փոքրիկ չկարծե՛ք,
Ոտքիս ծայրին թե կանգնեմ,
Մեր սեղանին կհասնեմ։
Այսօր հայրիկս ինձ էլ
Մեծի տետրակ է բերել
Ու հետն էլ տուփ մի սիրուն,
Մեջը՝ ներկեր գույնզգույն։
Էլ չարություն չեմ անի,
Էլ իզուր լաց չեմ լինի,
Էլ չեմ ուզի խաղալիք,
Խնձոր, շնիկ ու տիկնիկ։
Սուսիկ-փուսիկ կնստեմ,
Կնկարեմ՝ ինչ ուզեմ…

Երկու տինկիկ

Երկու տիկնիկ եմ նկարել
Ու նույն ձևի շոր հագցրել,
Կարմիրով եմ մեկին ներկել,
Իսկ մյուսը կուչը է եկել,
Տզտզում է, չի սպասում.
-Ե՜ս էլ կարմիր շոր եմ ուզում։
-Ա՛յ անհամբեր, լաց մի լինի,
Քեզ էլ պիտի ներկեմ հիմի։

Մուկն ու կատուն

Նկարել եմ իրար մոտիկ
Մի մեծ կատու,
Մի մուկ պստիկ…
Վա՜յ, ինչ սխալ բան եմ արել,
Որ իրար մոտ եմ նկարել.
Հանկարծ կատուն վրա կգա,
Խեղճ մկնիկի սևը կտա։
Քանի ուշ չէ, ջնջեմ խեղճին
Ու նկարեմ մյուս էջին…

Խնձորը

Մայրի՛կ, նայի՛ր, ես այսօր
Նկարել եմ մի խնձոր,
Ներկել կարմիր ու դեղին,
Երկու տերև էլ ծայրին։
Խնձոր, խնձոր,
Մեղրածոր,
Բայց, մայրի՛կ ջան, չեմ տա քեզ.
Դեռ ճաշդ կեր, հետո նոր
Կտամ խնձորը ուտես…

Մուկը

Սա մի մուկ է մոխրագույն,
Նստել նայում է թաքուն,
Հսկում բոլոր տեղերը,
Թափ է տալիս բեղերը։
Բայց, այ՛ ճստիկ, իմանաս՝
Պիտի խելոք դու մնաս…
Թե որ թաքուն բոլորից
Ուտես մթերքը նորից,
Կնկարեմ քո կողքին
Մի սև կատու ահագին։

Կարծում եք, թե կատա՞կ է

Այսօր ուրիշ է կարգը,
Ես եմ մաքրել հատակը։
Վա՜յ, վա՜յ, վա՜յ, վա՜յ, ի՞նչ արիք,
Սենյակ ինչո՞ւ ոտք դրիք։
Տեղներումդ քարացե՛ք,
Նորից շարժվել չփորձե՛ք։
Ջուր չխմե՛ք՝ կկաթի։
Հաց-մաց չուտե՛ք՝ կթափվի։
Լուսամուտը չբացե՛ք,
Փոշի կգա, իմացե՛ք։
Ոչ ոք ուժեղ չշնչի,
Թե չէ՝ փայլը կկորչի։
Ինչ է, մաքրել հատակը
Կարծում եք, թե կատա՞կ է…

Բժիշկ պապիկը

Մի անգամ հանկարծ
Ես հիվանդացա։
Երբ աչքս բացի,
Այնպե՜ս վախեցա.
Գործիքը ձեռքին,
Ակնոցը աչքին՝
Բժիշկ պապիկն էր
Նստել իմ կողքին։
Բայց բժիշկ պապին
Ինձ ոչինչ չարեց,
Կանչեց մայրիկին
Ու դեղեր գրեց։
Դեղերն էլ, գիտե՞ք,
Դառը չէին իսկի,
Խմեցի մեկ-մեկ,
Լավացա կրկին։
Եվ այն օրվանից
Որտեղ էլ տեսնում,
Բժիշկ պապիկից
Էլ չեմ վախենում։

Ձյունը

Մայրիկ, հապա դուրս նայիր,
Ինչքա՜ն ձյուն է ցած գալիս,
Ինչքան սպիտակ ծաղիկներ,
Ծաղկի փոքրիկ թերթիկներ.
Գնամ, բռնեմ ու բերեմ,
Մեր սենյակը զարդարեմ։

Վայ, մայրիկ ջան, ի՞նչ անեմ,
Նրանց ինչպե՞ս ես բռնեմ.
Հենց որ ձեռքիս են դիպչում,
Իսկույն հալվում են, կորչում։

Գնացքը

-Տո՜ւ, տո՜ւ, բացե՛ք իմ ճամփան,
Ես գնացքն եմ իսկական.
Ունեմ շատ-շատ անիվներ,
Շոգեքարշ ու վագոններ։
Ռելսեր ունեմ ոտքիս տակ,
Գլխիս՝ երկար խողովակ։
Առատ-առատ ծուխ կանեմ,
Ուժեղ սուլոց կհանեմ,
Կնստեցնեմ ձեզ գոգիս,
Ուր որ ուզեք՝ կտանեմ։

Արջուկ

-Արջուկ, արջուկ, ի՛մ բրդոտ,
Ի՞նչ ես կանգնել այդպես մոտ.
Կուզե՞ս ներկերս բերեմ,
Քեզ էլ այստեղ նկարեմ։
Բայց մոռացա՞ր, այ կեղտոտ,
Որ հենց այսօր առավոտ
Չլսեցիր մայրիկին՝
Չլողացար մի կարգին…
Լա՜վ, արջուկ ջան, մի՛ տխրիր,
Ի՞նչ ես այդպես շվարել,
Դե շուտ գնա, մաքրվիր,
Արի՝ քեզ էլ նկարեմ…

Շատ ծնողների երեխային ինքնուրույն խաղալ սովորեցնելու ջանքերն ավարտվում են դեռ չսկսված։ Ճիշտ է, փոքրիկն իր համար զբաղմունք կգտնի, բայց խնդիրը նրանում է, որ նա չի հասկանում, ինչ է կարելի, ինչը՝ ոչ, ինչն է լավ, ինչը՝ վատ։ 

Օրինակ, նա կարող է կես ժամ գդալով թակել կաթսայի վրա, ինչպես թմբուկը, ալյուրը շաղ տալ գորգի վրա՝ ասես ձյուն է գալիս, պատռել բոլոր այն պաստառները, որոնց ծայրերն ամուր կպած չեն և այլն։
Ծնողներին, իհարկե, նման խաղերը հաճույք չեն պատճառի։ Իրենց փոքրիկին նման խաղի ժամանակ տեսնելով, լավագույն դեպքում երեխայի ձեռքից ամեն ինչ կվերցնեն, փոխարենը նրա առջև դնելով երեխային ձանձրացրած խաղալիքների արկղը, միգուցե նաև բղավեն փոքրիկի վրա։ Իսկ արդյունքում երեխան կսկսի լացել։
Երեխային ինքնուրույն խաղալ սովորեցնելու համար բավական չէ նրան մի քանի խաղալիք տալը։
Իրադրությանը նայեք մեկ այլ տեսանկյունից. երբ Ձեզ որևէ հանձնարարություն են տալիս, Դուք դա կատարում եք պարզապես կատարելու համար, իսկ երբ ինքներդ եք որևէ բան նախաձեռնում, ապա արդյունքի հասնելու համար, չխնայելով ժամանակը, հայթայթում եք անհրաժեշտն ու հաճույքով գործի անցնում։
Այդ իսկ պատճառով, եթե նպատակ ունեք երեխային ինքնուրույն խաղալ սովորեցնել, ապահովեք նրան ամեն ինչով։ Խաղալիքներն, իհարկե, մանկական ժամանցի լավ տարրեր են, բայց դրանք ևս երբեմն ձանձրացնում են։ Դրա համար, խաղալիքները դրեք մի կողմ, և փոքրիկին որևէ նոր բան տվեք, օրինակ՝ անտառից բերված կաղիններ կամ կոներ, դատարկ տուփեր, պարկեր ու պլաստմասսե տարաներ և այլ մանրուքներ։ Կարևորը, դրանք անվտանգ լինեն։
Ինքնուրույն խաղալ սովորեցնելու հաջորդ քայլը երեխայի խաղի համար սցենար մտածելն է։ Ընդունեք, ձանձրալի է մեքենան սենյակի մի ծայրից մյուսըքշելը։ Բայց օրինակ, զբաղմունքը հետաքրքիր կդառնա, եթե այդ մեքենան անտառային կենդանիների համար նվերներ տեղափոխի։ Իսկ որպեսզի դա էլ շուտ չձանձրացնի, կարելի է սցենարը փոքր-ինչ բարդացնել. օրինակ, ճանապահին մեքենան փչացավ և օգնության կարիք կա։ Բայց քանի դեռ մեքենան սարքին վիճակի են բերում, գայլը գողանում է կենդանիների նվերները և այլն։
Ահա այսպիսի պարզ քայլերը կարող են բավականին արդյունավետ լինել։ Սակայն, չպետք է մոռանալ, որ երեխան սկսում է համեմատաբար երկար ինքնուրույն խաղալ մոտավորապես 3 տարեկան հասակում։ Մինչ այդ, մեծամասամբ, ինքնուրույն խաղի համար 15-20 րոպեն բավական մեծ ժամանակահատված է։

Յուրաքանչյուր մայր գիտի, որ երեխային քնեցնելու գործընթացը բավականին բարդ է։ Բայց ուշ թե շուտ երեխային պետք է սովորեցնել ինքնուրույն քնել։ Ինչպե՞ս դա անել։
Որպեսզի երեխան սովորի ինքնուրույն քնել, պետք է հիշել մի քանի կարևորագույն կանոն.
1. Զինվեք համբերությամբ։
Հիշե՛ք, որոշակի սխեմայի հետևելով, ի վերջո կհասնեք նպատակակետին։ Կարևորը բացասական հույզերին ու զայրույթին տեղ չտալ այդ բարդ ուղու ընթացքում։
2. Ընտանեկան ծես։
Օրինակ, քնից առաջ փոքրիկը պետք է հերթով համբուրի ընտանիքի բոլոր անդամներին, պառկեցնի քնելու սիրելի խաղալիքը, լոգանք ընդունի այն խաղալիքի հետ, ով ցանկություն ունի լողանալու։
3. Երեխայի համար հատուկ «գիշերային» սպասք առանձնացրեք։
Դա կարող է լինել շիշ ու ափսե, որոնք օգտագործվում են բացառապես քնից առաջ։ Դա երեխային կտրամադրի քնի։
4. Սովորություն դարձրեք երեխայի համար հեքիաթ կարդալը կամ միասին աուդիոգիրք լսելը։
Այդպես երեխան դրական էմոցիաներ կստանա և լավ տրամադրությամբ կքնի։
5. Մի «խաբնվեք» մանկական սադրանքներին՝ «ջուր եմ ուզում, զուգարան գնալու կարիք ունեմ և այլն»։
Մահճակալի կողքը շշով ջուր դրեք և երեխային բացատրեք, որ նա կարող է ցանկացած պահին, առանց մայրիկի օգնության ջուր խմել։ Մահճակալի մոտ թխվածքաբլիթ կամ խնձոր դրեք «սովածանալու» դեպքում խնդրին լուծում տալու համար։ Մի մոռացեք մոտակայքում դնել նաև գիշերանոթը։
6. Երեխային պետք չէ պառկեցնել ռեժիմով՝ վայրկյանը վայրկյանի։
Քնից առաջ երեխայի հետ քննարկեք անցած օրը, հանգիստ խաղեր խաղացեք հետը։ Ոչ մի դեպքում պետք չէ շտապել երեխային քնացնելիս։
7. Եթե Ձեր և երեխայի միջև տարաձայնություն է եղել։
Եթե քնից առաջ վիճել եք երեխայի հետ, բարկացել եք նրա վրա, ապա մինչև քունն անպայման հարթեք տարաձայնությունը։ Երեխան չպետք է պառկի քնելու վախեցած ու այնպիսի զգացումով, որ առավոտյան էլի բարկանալու են իր վրա։
8. Քնից առաջ երեխան կարիք ունի ֆիզիկական շփման։
Հեքիաթ կարդալիս բռնեք նրա ձեռքը, շոյեք գլուխն ու թիկունքը։ Թույլ տվեք, գլուխը դնի Ձեր ծնկներին։ Այդպես նա իրեն պաշտպանված կզգա, որը դրական կազդի քնի վրա։
9. Ննջասենյակում լուսամփոփ տեղադրեք։
Ոչ մի վատ բան չկա նրանում, որ երեխան վառ լույսի տակ է քնում։ Ավելի վատ կլինի, եթե նա քնի սեփական վախի հետ, չէ՞ որ գրեթե բոլոր երեխաները վախենում են մթից։ Լուսամփոփը միացրեք բացառապես գիշերը, իսկ ցերեկը այն ծածկեք որևէ ծածկոցով։ Այդպիսով լուսամփոփը կդառնա գիշերային կախարդանքի մի մասնիկը։
10. Եղեք քնքուշ ու հնարամիտ։
Երեխային առաջարկեք պատմության «շարունակություն»։ Օրինակ. «դու հիմա կքնես, իսկ առավոտյան ես քեզ համար կպատրաստեմ աշխարհի ամենահամեղ հյութը»։ Խոստումների համար օգտագործեք ամենապարզ ու ամենահասանելի կենցաղային երևույթները, որպեսզի կարողանաք իրականացնել խոստումը։ Կարևորը մատուցման ձևն է։ Կարելի է առավոտյան տնային գործերն այնպես նկարագրել, որ երեխան անհամբերությամբ սպասի լուսաբացին, և որպես փոքրիկ արկած իր մասնակցությունն ունենա այդ գործընթացում։

Էստվիլի տարբերակը

Այս տարբերակը լավ է գործում երեխաների մեծամասնության դեպքում։ Կարևորը բռնած ուղուց հետ չկանգնելն է և թույլ չտալ գործընթացին խառնվել տատիկներին, դայակներին և այլ անձանց։ Արդյունքի հասնելու համար անհրաժեշտ է ուղիղ մեկ շաբաթ, եթե ներքոհիշյալ խորհուրդները ճիշտ կատարվեն։
Առաջին օրը երեխային պառկեցնելուց ննջասենյակից դուրս եկեք ուղիղ մեկ րոպեով, իսկ երկրորդ և երրորդ անգամները այդ ժամանակահատվածը պետք է հասնի 3 րոպեի։ Դրանից հետո 5 րոպեով մտեք երեխայի մոտ։ Կրկնեք դա այնքան ժամանակ, քանի դեռ նա չի քնել։ Եթե նա այդ ընթացքում անընդմեջ լացում ու բղավում է, միևնույնն է, ժամանակի սահմանափակումները չփոփոխեք։
Երկրորդ օրը վերադարձեք երեխայի մոտ երեք րոպե բացակայելուց հետո, այնուհետ երկու անգամ՝ հինգ րոպե բացակայելուց հետո, իսկ մնացած անգամները մինչև քնելը՝ 7 րոպե բացակայելով։
Երրորդ օրը առաջին անգամ դուրս եկեք 5 րոպեով, հաջորդ երկու անգամները 7 րոպեով, իսկ մնացած անգամները մինչև քնի վրա հասնելը՝ ուղիղ տասը րոպեով։
Չորրորդ օրը սենյակից դուրս գալու ժամանակը առաջին անգամ հասցրեք 7 րոպեի, հաջորդ երկու անգամները՝ 9 րոպե, իսկ մնացած անգամները՝ մինչև 11 րոպե։
Հինգերորդ օրը առաջին բացակայության ժամանակահատվածը պետք է կազմի 9 րոպե, այնուհետև 2 անգամ 11 րոպե, իսկ այնուհետը՝ 13 րոպե։
Վեցերորդ օրը սենյակը սկզբում լքեք 11 րոպեով, ապա երկու անգամ 13, իսկ հետագայում՝ 15 րոպեով։
Յոթերորդ օրը երեխան արդեն կսովորի ինքնուրույն քնել։ Սկզբում դուրս կգաք 13 րոպեով, ապա երկու անգամ 15 րոպեով և մնացած անգամները՝ 17 րոպեով, քանի դեռ երեխան չի քնել։
Հիշեք, պետք է ճշգրտորեն հետևել բերված ընթացակարգին նույնիսկ այն ժամանակ, եթե երեխան բղավում է և փորձում Ձեր ուշադրությունը գրավել։ Երբ ննջասենյակ եք մտնում, երեխային մի գրկեք, մի վառեք լույսը։ Միայն ձայնով շփվեք երեխայի հետ, ասելով, որ նրա հետ եք, որ սիրում եք նրան և անուշ երազներ մաղթում։
Եթե կարողանաք հանդուրժել այս մեկշաբաթյա փորձությունը, արդյունքն անպայման կգոհացնի Ձեզ։

Հաճախ ինքներս մեզ հարց ենք տալիս, թե ինչու՞ է մեր երեխան այսպիսի կամ այնպիսի վարք դրսևորում, երբ մենք նրան բոլորովին այլ բան ենք սովորեցնել: Երեխայի դաստիարակության գործընթացում կարևոր դեր է կատարում ընտանեկան առողջ մթնոլորտը: Կարևոր է հիշել, որ.

Երեխան ինչպես ապրում, այնպես էլ սովորում է:
Հետևաբար.
• Եթե երեխան հանդիպում է թշնամանքի, նա սովորում է կռվել,
• Եթե երեխան հանդիպում է մեղադրանքի, նա սովորում է մեղք գործել,
• Եթե երեխան հանդիպում է հանդուրժողականության, նա սովորում է բարեսրտություն,
• Եթե երեխան հանդիպում է գովասանքի, նա սովորում է գնահատել,
• Եթե երեխան հանդիպում է ազնվության, նա սովորում է արդարություն,
• Եթե երեխան հանդիպում է ապահովության, նա սովորում է ինքնավստահություն դրսևորել,
• Եթե երեխան հանդիպում է ծաղրի ու արհամարհանքի, սովորում է վախ, երկչոտություն,
• Եթե երեխան ունենում է ընկերներ, նա սովորում է, թե ինչ բան է սերն աշխարհում:

Պատրաստեց` Նարին Մուրադյանը
(«Այբ Բեն Գիմ» զարգացման ակումբի
Էրգոթերապիստ, հատուկ հոգեբան)

Յուրաքանչյուրն ունի որոշակի իրավունքներ ու պարտականություններ։ Դրանք ունեն թե մեծահասակները և թե երեխաները։ Այդ իսկ պատճառով, ինչքան շուտ Ձեր փոքրիկի մոտ զարգացնեք պատասխանատվության զգացումն ու ինքնուրույնությունը, այնքան շուտ նա կհասկանա կենսական կարևոր երևույթները։ Օրինակ, պետք է երեխան հասկանա, որ ընտանիքում յուրաքանչյուրն ունի իր պարտականությունները։ Եվ բոլորը պետք է դրանք կատարեն, անկախ նրանից, ցանկություն կա, թե՝ ոչ։ Հաճախ ծնողները չեն շտապում փոքրիկներին ներքաշել տնային գործերի մեջ, մեկնաբանելով, թե առանց փոքրերի «օգնության» գործն ավելի արագ ու լավ է իրականացվում։ Բայց դա մեծ սխալ է։ Հետագայում ծնողները կզարմանան, եթե իրենց երեխան չցանկանա ոչինչ անել, պարապ թրև գա, ոչնչի չձգտի, որևէ պատասխանատվություն չվերցնի իր վրա և այլն։
Նման իրավիճակից խուսափելու համար անհրաժեշտ է վաղ մանկությունից երեխայի վրա թեկուզ փոքր պարտականություններ դնել՝ օրինակ, փոքրիկը կարող է ջրել ծաղիկները։ Նախ և առաջ երեխան իրեն կզգա ընտանիքի լիիրավ անդամ, և հետո նա կիմանա, որ պատասխանատու է տնային որևէ գործի համար։ Եվ անպատասխանատու վերաբերմունքի համար նրա հետ պետք է խոսել ինչպես մեծահասակի հետ։
Բացի այդ պատասխանատվության զգացումը լավ զարգանում է տնային կենդանիների խնամքի ժամանակ։ Կարևորը, որ կենդանին ցանկալի լինի։ Բացատրեք երեխային, որ կենդանուն գնել եք հատուկ իր համար, այլ ոչ թե հայրիկի ու մայրիկի։ Իսկ դա նշանակում է, որ հենց ինքը պետք է հոգ տանի կենդանիներին, հետևի մաքրությանն ու զբոսանքի տանի։ Պետք չէ ամեն ինչը միանգամից բարդել երեխայի վրա։ Սկզբում նրան օգնության ձեռք մեկնեք, բացատրեք ինչպե՞ս անել այս կամ այն գործը, օգնեք նրան, սակայն հիմնական աշխատանքը թողեք երեխային։ Հիշեք, մեզանից յուրաքանչյուրը կյանքում ամեն ինձ ձեռք է բերել աստիճանաբար։ Մի մոռացեք երեխային հիշեցնել, որ եթե նա կենդանու հանդեպ անպատասխանատու լինի, ապա ոչ ոք, իհարկե, կենդանուն դուրս չի հանիտանից, բայց այլևս նա չի կարողանա որևէ բան խնդրել ու ստանալ այն։
Արդեն համեմատաբար գիտակից տարիքի երեխաների մոտ պատասխանատվության զգացումը կարելի է զարգացնել նաև գրպանի առօրյա ծախսերի գումարի միջոցով։ Մինչ երեխային գումար տալն անհրաժեշտ է նրա հետ զրուցել։ Բացատրեք նրան, որ նա արդեն մեծ է, և հիմա հայրիկի ու մայրիկի նման հնարավորություն ունի օգտագործել սեփական գումարը։ Բայց այդ փողը նա պետք է խելամտորեն ծախսի՝ գնելով անհրաժեշտ ու օգտակար իրեր՝ անհրաժեշտության դեպքում խորհրդակցելով մեծահասակի հետ։ Մեծագույն սխալ է, երբ գումարը տալուց հետո ծնողները սկսում են հետևել, թե երեխան որտե՞ղ և ինչպե՞ս է ծախսում գումարը։ Երեխան նման դեպքում կմտածի, որ իր փոխարեն ամեն ինչ մտածում ու իրեն կառավարում են ծնողները։ Երեխան պետք է իմանա, որ դա իր անձնական տարածությունն է, և նա այն կարող է ծախսել, ինչպես կցանկանա։ Բայց նաև հենց ինքն է պատասխանատվություն կրում իր ծախսած գումարի համար։ Օրինակ, եթե նա ամբողջ գումարը միանգամից ծախսի, ապա որոշ ժամանակ առանց գումար կմնա և դրա մեղավորը հենց ինքն է։
Իհարկե, փոքրիկ մարդու առջև գայթակղությունների մի մեծ շարան է բացվում, թե որտեղ կարելի է ծախսել գումարը և ծնողները ցանկանում են նրան զերծ պահել սխալներից։ Բայց որպեսզի երեխայի մոտ զարգանա ինքնուրույնություն, երբեք նրանից ծախսերի հաշվետվություն մի պահանջեք, այլ, պարզապես, հետաքրքրասիրություն ցուցաբերելով, հարցուփորձ արեք, թե ինչպե՞ս է պատրաստվում ծախսել գումարը։ Թող երեխան պատմի իր մտքերը։ Եթե, ըստ Ձեզ, նա պատրաստվում է որևէ անպետք իր գնել, ապա նրան բացատրեք, որ Դուք մի փոքր այլ կերպ կվարվեիք։ Երեխան պետք է հարազատների կողմից ոգեշնչվի։

Սիրելի ծնողներ, մինչ Ձեր փոքրիկին տիկնիկ նվիրելը հիշեք հետևյալ մի քանի խորհուրդները.

1. Ինչպիսի՞ դեր պետք է խաղա տիկնիկը.
Տիկնիկը կարևոր նշանակություն ունի երեխայի էմոցիոնալ և հոգեբանական զարգացման համար: Տիկնիկները արտապատկերում են մեր ուրախ և տխուր օրերը: Խաղալով տիկնիկի հետ՝ երեխան վերջինիս հաղորդում է իր էմոցիոնալ դաշտը, սեփական ապրումներն ու մտքերը: Տիկնիկները տարբեր դերեր են կատարում՝ դառնալով փոքրիկի օգնականն ու մոտ ընկերը: Տիկնիկի հետ խաղն արտացոլում է աշխարհի նկատմամբ ունեցած իր սեփական ապրումներն ու պատկերացումները. նրա հետ կարող է զբոսնել, հեքիաթ կարդալ, քնեցնել անկողնում, լողացնել, պատմել գաղտնիքները:
Կամակոր երեխաներին տիկնիկների միջոցով կարելի է սովորեցնել քնել, հաց ուտել, չշտապել:
Փոքրիկների մոտ առանձնահատուկ հետաքրքրություն է առաջանում, երբ տիկնիկներին պետք է նոր գեղեցիկ հագուստ հագցնել: Նման դեպքում նրանք սովորում և մտապահում են, թե տարբեր իրավիճակներում ինչպիսի՞ հագուստ կարելի է կրել, ինչպես համադրել:

2. Գնումներ կատարելիս ինչի՞ վրա պետք է ուշադրություն դարձնել.
Այսօր մանկական խանութներում խաղալիքների բավականին մեծ ընտրություն կա: Գնումներ կատարելիս շատ ծնողներ չեն մտածում տվյալ խաղալիքը որքանո՞վ օգուտ կտա և որքանով վնաս: Փոքրիկ երեխային խաղալիք գնելիս անհրաժեշտ է հաշվի առնել հետևյալ «մանրուքները».
• Խաղալիքը պետք է լինի մանկական,
• Այն պետք է լինի էկոլոգիապես մաքուր, առանց հոտի,
• Խաղալիքը չպետք է ունենա սուր անկյուններ,
• Տիկնիկների վարսերը պետք է ամուր լինեն, որ հնարավոր լինի սանրել,
• Առանց մարմինը մասնատելու՝ հնարավոր լինել տիկնիկին հագուստ հագցնել:

3. Պե՞տք է գնել բարբի տիկնիկ, թե՞ ոչ.
Բարբի տիկնիկը յուրաքանչյուր երեխայի երազանքն է: Բարբի տիկնիկը կնոջ գեղեցկության նմուշն է։ Ի տարբերություն մյուս տիկնիկների, նրանք ունեն փարթամ կուրծք, գեղեցիկ սահուն կեցվածք: Բարբի տիկնիկը ոչ մայր է, ոչ աղջիկ, այլ գեղեցիկ արքայադուստր: Խաղալիքն իր մեջ արթնացնում է արքայադուստր լինելու գաղտնի ցանկությունը: Չէ որ հեքիաթներում արքայազնը ամուսնանում է արքայադստեր հետ, ինչն արտացոլվում է փոքրիկի երևակայության մեջ:
Երեխաների մի մասի մոտ կարող է ցածր ինքնագնահատական առաջանալ. չէ՞ որ մեզանից ոչ ոք նման չէ բարբի տիկնիկի։ Այդ հանգամանքից ելնելով փոքրիկները կարող են իրենց տգեղ կամ գեր համարել:

4. Բազում ծնողներ անհանգտանում են, որ իրենց տղան տիկնիկներով է խաղում: Սիրելի ծնողներ, խաղն այնպես կարող եք կառուցել, որ տղա երեխան խաղալով տղա տիկնիկի հետ՝ մարմնավորի հոր կամ եղբոր կերպարը և ընտանիքում ծագած վեճերը լուծի:

5. Երբ աղջիկ երեխաները խաղում են տղա երեխաների խաղալիքներով.
Զարգացման գործընթացը երեխաների մոտ տարբեր փուլերով է ընթանում։ Երբեմն աղջիկներն ու տղաները դերային տարբեր փոփոխություններ են կատարում: Իրենց հետաքրքիր է դառնում այն հարցը, թե ինչո՞վ են խաղում մյուս երեխաները: Մեքենաները կարող են հետաքրքիր դառնալ նաև աղջիկներին: Պետք չէ տարակուսել, եթե հետաքրքրում է՝ թող խաղա:
Նման արարքի համար կան տարբեր պատճառներ.
• Եթե խաղալիքը չի համապատասխանում երեխայի տարիքային առանձնահատկություններին,
• Հետաքրքրվածությունը, թե ինչպես է կառուցվում կամ քանդվում տվյալ խաղալիքը,
• Ներքին ագրեսիայի դեպքում, երբ երեխան բարկացած է,
• Երբ խաղալիքն ուղղակի դուր չի գալիս իրեն,
• Երբ խաղալիքն էժանագին է, հեշտ է կոտրվում:
Սիրելի ծնողներ մի շտապեք երեխային պատժել, նախ փորձեք պարզել պատճառը ։

Պատրաստեց` Անի Գարամյանը
(197 դպրոցի և «Այբ Բեն Գիմ» զարգացման
ակումբի սոցիալական մանկավարժ)

Մեր խառնվածքը մենք ձեռք ենք բերում ծննդյան օրվանից, իսկ դրա դրսևորման շնորհիվ մենք դառնում ենք անհատականություն, յուրօրինակ և անկրկնելի: Սեփական «ԵՍ»-ի դրսևորման իրավունք ունեն ոչ միայն մեծերը, այլ նաև երեքամյա փոքրիկները, ովքեր հենց այդ տարիքում սկսում են ձևավորել իրենց աշխարհայացքը, վարքագիծը և բնավորությունը: Եթե ծնողներն այս ամենի մասին տեղյակ լինելով պատշաճ ուշադրություն են հատկացնում փոքրիկին, ապա նրանք նշանակալից կերպով պարզեցնում, հեշտացնում են երեխայի դաստիարակման գործընթացը:

Ժառանգակա՞ն է, թե՞ ճակատագրական
Բնությունը մեզ օժտել է խիստ որոշակի խառնվածքով, որը մեծ ազդեցություն է ունենում մեր կյանքի բազմաթիվ գործոնների վրա. խոսքի տեմպի, մտածողության գործընթացի արագություն, ակտիվության, էներգետիկայի, տեղաշարժման, սոցիալական ադապտացիայի և հաղորդակցման ոճի: Ինչպես արդեն նշվեց, մարդն իր խառնվածքը ձեռք է բերում ծննդյան օրվանից, ուստի չի կարելի հարկադրաբար փոխել կամ ճնշել այն:
Միակ բանը, որով ծնողները կարող են օգնել իրենց փոքրիկին և իրենց, դա բնավորության դաստիարակվող գծերի, ինչպես նաև սեփական վարքի կառավարման հմտությունների ուսուցման շնորհիվ, խառնվածքի որոշ դրսևորումների շտկումը կամ մեղմացումն է: Երեխաներից մեկն իր հույզերն արտահայտում է լացի միջոցով, մյուսը՝ գոռալով, իսկ երրորդը կարող է հանգիստ շրջվել և, ուշադրություն չդարձնելով ո՛չ անհարմարություններին, ո՛չ էլ բացասական ազդակներին, հեռանալ:
Յուրաքանչյուր խառնվածքի բոլոր արտաքին դրսևորումների համար պատասխանատու է ուղեղը, որը կառավարում է բոլոր ազդակները և արգելակման գործընթացները: Երեքամյա փոքրիկներն ամբողջությամբ գտնվում են իրենց խառնվածքի ազդեցության ներքո, քանի որ այդ տարիքում դեռ նրանց գլխուղեղը չունի անհրաժեշտ հմտություններ և լիարժեք հասունություն: Տարիքի հետ երեխաներն ավելի հստակ կերպով են սկսում հասկանալ և ընկալել վարքագծի հստակ շրջանակներն ու սահմանները, ինչպես նաև ընդօրինակում սեփական շրջապատից և սովորում հարմարվել կյանքին:
Կարելի է նաև ասել, որ խառնվածքն այն կենսաբանական հիմքն է, որի հիման վրա հետագայում ձևավորում է բնավորությունը:

Դաստիարակությունն առանց սթրեսի և պատիժների
Առանձնացվում են խառնվածքի չորս հիմնական տեսակներ՝ խոլերիկ, սանգվինիկ, ֆլեգմատիկ և մելանխոլիկ: Խառնվածքները «մաքուր» ձևով չեն հանդիպում, սակայն տրվում են դրանց մաքուր բնորոշումները.

Սանգվինիկները բավականին լավատես փոքրիկներ են: Ունեն բարձր ռեակտիվություն. ընդ որում, նրանց մոտ ռեակտիվությունն ու ակտիվությունը հավասարկշռված են: Կենսուրախ են: Սանգվինիկների մոտ արագ են առաջանում ուրախության, տխրության, կապվածության ու անբարյացակամության զգացումներ, սակայն դրանք մակերեսային են ու կարճատև: Սանգվինիկների տրամադրությունն արագ փոփոխվում է, սակայն, որպես կանոն, նրանց մոտ գերակշռում է դրական տրամադրությունը: Արագ են արձագանքում այն ամենին, ինչը գրավում է նրանց ուշադրությունը, ունեն արտահայտիչ շարժումներ ու դեմքի արտահայտություն: Նրանց դեմքից կարելի է հեշտությամբ կռահել նրանց տրամադրությունը, վերաբերմունքը տվյալ երևույթի կամ մարդու նկատմամբ: Ունենալով բարձր ակտիվություն, եռանդ և աշխատունակություն՝ նրանք ակտիվորեն գործի են անցնում և կարող են երկար ժամանակ զբաղվել այդ գործով՝ չձանձրանալով դրանից:

Ունակ են արագ կենտրոնանալու, կարգապահ են, անհրաժեշտության դեպքում կարող են զսպել իրենց զգացմունքները: Նրանց նաև հատուկ են արագ շարժումները, մտքի, խոսքի արագությունը, նոր աշխատանքի մեջ արագ ներգրավվելը: Սանգվինիկները հարմարվող են և հաղորդակցվող: Հեշտությամբ են ձեռք բերում ընկերներ և յուրացնում նյութը: Դաստիարակության տեսանկյունից այս խառնվածքը հանդիսանում է ամենաճկուն և ենթարկվող խառնվածքը:

Խոլերիկներն անվախ, հիպերակտիվ, զգայուն երեխաներ են: Ի տարբերություն սանգվինիկների, խոլերիկների մոտ ռեակտիվությունը գերազանցում է ակտիվությանը, այդ իսկ պատճառով նրանք անզուսպ են, անհամբեր, բռնկուն, անհավասարակշռված և կտրուկ: Նրանք բավականին կոնֆլիկտային են և նեղացկոտ: Նրանց հատուկ բարկությունն ու վիրավորանքը տևական և հաստատուն են լինում: Այն ամենն ինչն առաջացնում է լարվածություն, նրանց համար հանդիսանում են բացասական երևույթ: Տարբերվում են արագ շարժունակությամբ, եռանդունությամբ և ակտիվորեն գործելու ձգտումներով: Նրանք հաճախ են զգում ուշադրության և գովասանքի կարիք: Եթե խոլերիկները որևէ գործ են ձեռնարկում, ապա այն մինչև վերջ են հասցնում: Մարդկանց հետ շփման մեջ խոլերիկները կարող են ցուցաբերել գրգռվածություն, հուզական անզսպվածություն, որը հաճախ թույլ չի տալիս նրանց օբյեկտիվորեն գնահատել մարդկանց գործողությունները:

Դաստիարակելով խոլերիկներին սահմանափակեք այն արագությունը, որով նրանք ձգտում են ապրել, իսկ դրա համար անհրաժեշտ է արհեստականորեն դադար ստեղծել. օգնեք նրանց հոբբիի, հետաքրքրությունների, առաջնահերթությունների և զբաղվածության ընտրության հարցում: Միայն այսպիսի պայմաններում փոքրիկ խոլերիկները կկարողանան իրենց անզուսպ բնավորությունը կիրառել ճանաչողական նպատակներով:

Ֆլեգմատիկ փոքրիկները բավականին դանդաղաշարժ, զուսպ, հավասարակշռված, համբերատար և ոչ սոցիալական են: Նրանց զգացմունքները տարբերվում են թույլ արտաքին դրսևորմամբ: Այն ամենն ինչ անհրաժեշտ է երեքամյա փոքրիկին՝ խաղաղությունն է, օրինաչափությունը և հանգիստ խաղերը: Նրանք գիտակցված ձևով հրաժարվում են լիդերությունից: Ցանկացած գործունեության մեջ դրսևորում են համառություն և հաստատակամություն: Որպես կանոն, գործը միշտ հասցնում են ավարտին: Յուրաքանչյուր նորություն ֆլեգմատիկի կողմից դժվարությամբ է յուրացվում, ինչպես նաև դժվարությամբ են հարմարվում միջավայրային փոփոխություններին և հրաժարվում իրենց սովորույթներից:

Մարդկանց հետ փոխհարաբերություններում ֆլեգմատիկները միշտ հանգիստ են, հավասարակշռված, չափի մեջ շփվող, իսկ տրամադրությունը գրեթե միշտ հաստատուն: Նրանց դժվար է ծիծաղեցնել կամ տխրեցնել, նույնիսկ երբ շուրջբոլորը բարձրաձայն ծիծաղում են: Ֆլեգմատիկները մեծ անախորժությունների դեպքում էլ կարող են պահպանել հանգստությունը: Եթե ֆլեգմատիկին ներքաշում են որևէ վիճաբանության մեջ, ապա նա ամեն ինչ անում է այդ ամենից խուսափելու համար:
Այս փոքրիկների դաստիարակության գործընթացում մեծ ուշադրություն դարձրեք այնպիսի հատկությունների զարգացման վրա, ինչպիսիք են հետաքրքրասիրությունը և հաղթելու ցանկությունը: Ստեղծեք այնպիսի հուզական իրավիճակներ, որոնք կստիպեն փոքրիկի նյարդային համակարգին առավել ակտիվ կերպով արձագանքել:

Մելանխոլիկ խառնվածքը փոքրիկներին դարձնում է չափազանց պարփակված, անինքնավստահ, անհամարձակ, ամաչկոտ և անվճռական: Նրանք ունեն բարձր զգացմունքայնություն և ցածր ռեակտիվություն: Մելանխոլիկները չափազանց զգացմունքային են և շուտ են վիրավորվում: Ձայնը ցածր է, դեմքի շարժումներն էլ՝ ոչ արտահայտիչ: Նրանք դժվարությամբ են սովորում, քանի որ ցանկացած մանրուք հեշտությամբ շեղում են նրանց ուշադրությունը:

Կյանքի բարենպաստ պայմաններում մելանխոլիկը բովանդակալից ու խորը մարդ է. կարող է լինել լավ աշխատող և կյանքի դժվարությունները հաջողությամբ հաղթահարել, իսկ անբարենպաստ պայմաններում կարող է վերափոխվել` դառնալով ինքնամփոփ, անհանգիստ և խոցելի, ով անհանգստանում է ու մտահոգվում աննշան ու չնչին երևույթներից:
Մելանխոլիկ փոքրիկների դաստիարակության գործընթացում փորձեք ավելի շատ ինքնուրույնության և ընտրության հնարավորություն տալ:
Յուրաքանչյուր խառնվածք յուրահատուկ է, ուստի դաստիարակության գործընթացը կազմակերպեք հիմնվելով անձնային որակների և յուրահատկությունների վրա:

Պատրաստեց՝ Նարին Մուրադյանը
(«Այբ Բեն Գիմ» զարգացման ակումբի
Էրգոթերապիստ, հատուկ հոգեբան)