1

Գլուխ 1. ԻՆՉ ՊԱՏԱՀԵՑ ՄԻ ՈՒՐԲԱԹ ՕՐ

Ես փողոցում խաղս վերջացրել և տուն էի վերադառնում: Դռան մոտ ինձ կանգնեցրեց մեր հարևանուհի միսիս Ջենքինսը: Նա մի հարկ մեզանից ցած էր ապրում, բայց, չգիտեմ ինչու, այդ օրը մեր սենյակում էր: Գլուխը դռան ետևից դուրս հանելով նա բարկացկոտ ձայնով ինձ պատվիրեց գնալ փողոց խաղալու և դուռը բանալիով փակեց ուղիղ իմ քթի առաջ: Այդ ինձ շատ նեղացրեց ու բարկացրեց: Ես սկսեցի ամբողջ ուժով լաց լինել: Դուռը ծեծում էի ու հրում, պահանջում էի, որ մայրիկս վռնդի այդ անպիտան Ջենքինսին և ինձ մեղրով հաց տա: Մայրիկս իմ աղաղակը լսեց և մոտեցավ դռանը:
-Մի’ աղմկիր, Ջիմմի, – ասաց նա փաղաքուշ ձայնով: – Ես հիվանդ եմ: Գլուխս ցավում է: Ահա, վերցրու, քեզ համար կարկանդակ գնիր: Եվ դռան ճեղքից ինձ մեկնեց մի դրամ: Ես փողը նրա ձեռքից առա և վազեցի կարկանդակ գնելու:
Երկար ժամանակ խաղում էի փողոցում, բայց վերջապես ձանձրացա ու նորից տուն վերադարձա: Դեռ սանդուղքով չէի բարձրացել, երբ իմ առաջն ընկավ ամբողջովին սև հագած մի բարձրահասակ մարդ: Նա, ինչպես երևում է, շտապում էր. երկու-երեք աստիճան միանգամից էր բարձրանում: Մեր դռան մոտ նա կանգ առավ և բախեց: Դուռը բաց արին, նա ներս մտավ և նորից դուռը փակեցին: Ես նստեցի աստիճանի վրա և սկսեցի սպասել, որ այն մարդը հեռանա: Բայց նա դուրս չէր գա-լիս, ես էլ երկար սպասեցի և ի վերջո քնեցի: Այդ երեկո հայրս վերադարձավ սովորականից ուշ և մի փոքր խմած։ Նրա ոտքը դիպավ ինձ, և նա սկսեց բարձրաձայն նախատել մորս, որ ինձ այդպես անխնամ է թողել:
– Մայրիկի մոտ մի մարդ կա, – ասացի ես.
– Մարդ, ի՞նչ մարդ, – հարցրեց հայրս:
– Մի պարոն է. վզին՝ էսպես մի սպիտակ բան. կոշիկներն էլ ճռճռում են… Միսիս Ջենքինսն էլ այնտեղ է:
Հայրս դադարեց աղմկել։
Մենք ցած իջանք և բախեցինք միսիս Ջենքինսենց դուռը: Դուռը բացեց նրա ամուսինը և իսկույն հայրիկին ներս քաշեց։
– Դուք վերևում եղե՞լ եք Ջիմ.
– Ոչ, – պատասխանեց հայրս։ – Ի՞նչ է պատահել։
– Բանը վատ է, – ասաց նա։ – Իմ պառավը պատվիրել է, որ ձեզ չթողնեմ այնտեղ գնալ։ Նա բժշկի հետևից էլ մարդ ուղարկեց։ Այնտեղ շատ կանայք էին հավաքվել, բայց բժիշկը բոլորին վռնդեց։ Ասում է՝ անդորրություն է հարկավոր:
– Բժիշկները միշտ Էլ ասում են անդորրություն է հարկավոր, – նկատեց հայրս:
Հորս դիտողությունը միստր Ջենքինսին դուր չեկավ:
– Չի հասկանում, ոչինչ չի հասկանում, – մրթմրթաց նա ատամների արանքից: – Ես ինչպես սրան քիչ-քիչ նախապատրաստեմ: Եվ դիմելով հորս՝ վճռական ձայնով ասաց.
– Պետք Է ձեզ ասեմ, Ջիմ, որ այնտեղ բանը վատ է, շատ վատ: – Եվ մատով ցույց տվեց առաստաղը:
Այս անգամ հայրս երևի հասկացավ միստր Ջենքինսին: Նրա ձեռքերը դողացին: Նա գլխարկը վերցրեց և ծանրորեն նստեց աթոռին: Հետո ինձ նստեցրեց իր ծնկին:
– Նա շարունակ ձեզ էր սպասում, – խոսեց Ջենքինսը մի րոպե լռությունից հետո: – Հենց որ դրսի դուռը թխկում էր, իսկույն ասում Էր. «Ա՛յ, սա իմ Ջիմն է: Այդ նրա քայլվածքն է, ես գիտեմ»:
– Նա ինձ էր սպասում: Ուզում Էր տեսնե՞լ: Մի՞թե, – գոչեց հայրս:
– Դուք գուցեև չհավատաք, թե ինչ էր ասում նա, – շարունակեց Ջենքինսը: – Նա ասում էր. «Ես ուզում եմ համբուրել նրան, ուզում եմ մեռնելուց առաջ հաշտվել նրա հետ»:
Հայրս արագ վեր թռավ աթոռից, երկու-երեք անգամ քայլեց սենյակի երկարությամբ այնքան կամաց, որ հազիվ էր լսվում, թե նրա կոշիկներն ինչպես են դիպչում հատակին: Հետո կանգ առավ երեսը պատի կողմն արած և այդպես մի քանի րոպե կանգնած մնաց: Պատին կախված էր մի նկար՝ առանց շրջանակի: Հայրս ակնապիշ նրան էր նայում:
– Ջենքի՛նս, – ասաց նա վերջապես, շարունակելով նայել նկարին: – Բժիշկը բոլորին վռնդել է այնտեղից… Ես վախենում եմ այնտեղ գնալ… Դուք գնացեք, կանչեք ձեր կնոջը:
Ջենքինսը սենյակից դուրս եկավ և շուտով մենք լսեցինք նրա ոտքերի աղմուկը սանդուղքի վրա։ Մի քանի րոպեից հետո սենյակ մտավ միսիս Ջենքինսը՝ ամուսնու հետ: Մեզ տեսնելով՝ նա ձեռքերը խփեց իրար, ընկավ աթոռին և սկսեց բարձր հեկեկալ: Ես խիստ վախեցա.
– Հը, ի՞նչ կա. մայրիկս հիմա վե՞ր է կացել, -հարցրի ես:
– Վե՜ր է կացել: Չէ, իմ խեղճ գառնուկ, – պատասխանեց նա արցունքների միջից: – Չէ, խեղճ որբուկ, նա այլևս երբեք չի վեր կենա:
Հայրս մի րոպե հայացքը հեռացրեց նկարից և նայեց միսիս Ջենքինսին, կարծես մի բան էր ուզում ասել, բայց լռեց:
– Նա մեռնում է, Ջիմ, – շարունակեց միսիս Ջենքինսը: – Բժիշկն ասաց, որ նրան փրկելու հույս չկա:
Եվ միսիս Ջենքինսը նորից սկսեց հեկեկալ: Ես լավ չհասկացա, թե նա ինչ ասաց, բայց, չգիտեմ ինչու, նրա խոսքերը ինձ շատ վախեցրին: Ես վազեցի նրա մոտ և գլուխս թաղեցի նրա ծնկների մեջ: Հայրս կարծես ոչինչ չէր նկատում: Նա ճակատը հենել էր պատին, և հանկարծ ես լսեցի մի տարօրինակ ձայն՝ կը՛թ, կը՛թ, կը՛թ։ Նկարը, որ նա դրանից առաջ այնպես ուշի-ուշով դիտում էր, պատին էր մեխված միայն վերևի կողմից, ներքևի եզրը ոլորվել, վերև էր բարձրացել, և հավանորեն հայրիկիս արցունքները կաթելով նրա ներքևի եզրին՝ այդպիսի տարօրինակ ձայն էին արձակում՝ կը՛թ, կը՛թ, կը՛թ:
Հանկարծ հայրս ջանք գործադրելով թաշկինակով սրբեց աչքերը և դարձավ դեպի մեզ:
– Բժիշկը վերև՞ն է, – հարցրեց նա:
– Այո, իհարկե: Մի՞թե ես մահամերձին մենակ կթողնեի:
– Ես կգնամ այնտեղ, – վճռական շեշտով ասաց հայրս:
– Ո՛չ, մի գնացեք, Ջիմ, – սկսեց համոզել միսիս Ջենքինսը: – Բժիշկն ասում է, որ նրան հանգիստ է հարկավոր, որ ամեն մի հուզմունք ուժեղացնում է նրա տանջանքը:
– Ասում եմ՝ պիտի գնամ, – կրկնեց հայրս: – Խեղճ կին, ուզում է սրտին սեղմել այն ձեռքը, որն այնքան հաճախ ծեծել է իրեն: Նա ուզում է հաշտվել ինձ հետ: Սպասեցեք այստեղ, միսիս Ջենքինս, գուցե նա ուզում է որևէ գաղտնի բան ասել ինձ:
Նա դուրս եկավ սենյակից, բայց հենց այդ րոպեին վերևից լսվեց բժշկի անհամբեր ձայնը.
– Միսիս, ինչ է ձեր անունը: Շուտ, այստեղ եկեք: Հենց հիմա՞ պիտի գնայիք:
Միսիս Ջենքինսը տեղից վեր թռավ և վերև վազեց: Նրա հետևից էլ հայրս գնաց:
Նա վերևում երկար մնաց: Շուտով սանդուղքի վրա նորից լսվեց նրա ոտնաձայնը, և նա վերադարձավ մեզ մոտ:
Նա ինձ նստեցրեց իր ծնկին, հենվեց սեղանին և երեսը լռիկ ծածկեց ձեռքերով։ Ծերունի Ջենքինսը դեղձանիկների համար վանդակ էր շինում:
Հանկարծ հայրս ցնցվեց և անսպասելիորեն գոչեց.
– Ջենքինս, Ջենքինս, շա՜տ ծանր է վիճակս: ես այլևս չեմ կարող, խեղդվում եմ։ – Նա արձակեց պարանոցի հաստ թաշկինակը։ – Այլևս ոչ մի րոպե դիմանալ չեմ կարող։ Չե՛մ կարող։ Չե՛մ կարող։
– Ես լինեի ձեր տեղը, Ջի՛մ, մի տասը րոպեով փողոց դուրս կգայի։ Գնանք, ես էլ կգամ ձեզ հետ:
– Իսկ երեխա՞ն, – հարցրեց հայրս:
– Նրան ոչինչ չի լինի: Թող մենակ նստի: Նա ոչ ոքից չի վախենում: Ճիշտ է, չէ՞, Ջիմմի: Նա կնայի, թե սկյուռն ինչպես է ցատկոտում անիվի վրա:
– Լավ, ես այստեղ կնստեմ, հայրիկ, – պատասխանեցի ես: Մենակ մնալով ես շուրջս նայեցի: Պատի երկարությամբ մի քանի թռչնավանդակ էր դրված: Բոլոր թռչուններն արդեն քնած էին: Քնած չէր միայն տորդիկը: Ամեն անգամ, երբ նայում էի նրան, նա աչքերը զարհուրելի փայլեցնում էր: Ես նրանից վախենում էի, ինչպես վայրի գազանից: Փոքրիկ սեղանին դրված էր մի հաստափոր կճուճ, որը նման էր բերանը լայն բաց արած մարդու գլխի: Որքան ավելի էր մթնում, այնքան ավելի տարօրինակ էին թվում ինձ շրջապատող առարկաները, ես նույնիսկ վախենում էի շուրջս նայել: Հայացքս հառեցի սկյուռի վանդակին և սկսեցի նայել փոքրիկ կենդանուն, որը արագ-արագ վազվզում էր իր լարահյուս անիվի վրա: Բայց նույնիսկ սկյուռը սարսափելի էր թվում ինձ:
Տասը րոպեից շատ ավելի անցավ, բայց իմ հայրիկը և Ջենքինսը չէին վերադառնում։ Բոլորովին մթնեց:
Սկյուռն այլևս չէր երևում: Նրա անիվը ճռնչում էր, ժամացույցը չխկչխկում էր, իսկ վերևում, մայրիկի սենյակում, կոշիկների ճռճռոց էր լսվում։ Բժշկի ոտնաձայն էր դա։ Սիրտս այնպիսի վախ ընկավ, որ այլևս դիմանալ չէի կարող։ Աթոռից իջա հատակին, աչքերս փակեցի, որպեսզի չտեսնեմ սարսափելի տորդիկին և կամացուկ դուրս եկա սենյակից։ Մինչև սանդուղքի կեսը բարձրանալով՝ նստեցի աստիճանի վրա։ Կոշտ սանդուղքի վրա նստելն այնքան էլ հարմար չէր, բայց և այնպես, դա ավելի լավ էր, քան Ջենքինսի սոսկալի սենյակում մնալը։ Մեր դռան բանալու անցիք լույսի մի պայծառ շերտ էր ընկնում, որ լուսավորում էր բազրիքը։ Ես, որքան կարելի է, մոտ նստեցի այդ լուսավոր տեղին, երկու ձեռքով բռնեցի բազրիքը և շուտով խոր քուն մտա։ Չգիտեմ որքան ժամանակ էի քնել։ Ինձ արթնացրեց հորս ձայնը։
– Այդ դո՞ւ ես, Ջիմմի,- հարցրեց նա։ – Ինչո՞ւ ես այստեղ։ Ձանձացա՞ր մենակ նստելուց։
– Երևի նա լուսամուտի առաջ նստած սպասելիս է եղել մեզ – ասաց Ջենքինսը, – և հենց որ տեսել է գալիս ենք, իսկույն վազել է դուռը բանալու:
– Ո՛չ, ո՛չ, – գոռացի ես հորս ձեռքը բռնելով: – Ճիշտ չէ։ Ես վախենում էի, հայրիկ:
Հայրս ուզեց մի բան պատասխանել, բայց լռեց, և մենք լուռ մտանք Ջենքինսի սենյակը, որտեղ Ջենքինսն արդեն լույսը վառել էր:
Հանկարծ վերևում լսվեց բացվող դռան ձայն, և սանդուղքի վրա ճռճռացին բժշկի կոշիկները:
– Բժիշկը գնում է, – գոչեց հայրս: – Երևի կինս իրեն լավ է զգում:
Բայց բժիշկը չէր գնում: Նա կանգ առավ մեր դռան առաջ և բախեց: Ջենքինսը շտապ բաց արեց դուռը:
– Ձեր անունը Բալիզե՞տ է, – նրան դիմեց բժիշկը: – Դուք ամուսի՞նն եք…
– Ոչ, ներեցեք, այդ ես չեմ: Ջի՛մ, եկ այստեղ:
– Ես եմ նրա ամուսինը, ձեզ ծառա, սը՛ր, – ասաց հայրս, համարձակ առաջ գնալով, առանց բաց թողնելու իմ ձեռքը: – Թույլ տվեք հարցնել, այժմ ինչպե՞ս է զգում նա իրեն:
– Ա՜, այդ դո՞ւք եք, միստր Բալիզետ, – խոսեց բժիշկը բոլորովին ոչ այն կոպիտ ձայնով, որով խոսում էր առաջ: – Իսկ սա այն տղան է, որի մասին նա խոսո՞ւմ էր:
– Այո, երևի, սը՛ր: Արդյոք չի՞ կարելի, որ այժմ գնանք նրան տեսնենք: Մենք նրան չենք անհանգստացնի:
– Դե, բարեկամս, – ընդհատեց բժիշկը՝ իմ ձեռքն առնելով իր խոշոր, սև ձեռնոցները հագին ձեռքի մեջ, – քո խեղճ մայրիկը վախճանվեց, և այժմ դու պետք է լավ տղա լինես: Դու մի փոքրիկ քույր ունես, պետք է քո մոր հիշատակի համար հոգ տանես նրան: Մնաս բարով, սիրելիս: Մնաք բարով, միստր Բալիզետ: Արիաբար կրեք ձեր կորուստը, ինչպես վայել է տղամարդուն: Բարի գիշեր:
Հայրս լուռ գլուխը խոնարհեց: Նա շշմած էր, նրա աչքերը թափառում էին այս ու այն կողմ, և կարծես նա ոչինչ չէր հասկանում:
– Մեռել է, մեռել է, մեռել է, – հեկեկանքը խեղդելով ասաց նա խուլ ձայնով:
Միսիս Ջեննետը և մի քանի հարևանուհի սենյակ մտան: Բոլորն էլ աշխատում էին որևէ մխիթարիչ բան ասել հայրիկիս, բայց նա նրանց չէր լսում: Միսիս Ջեննետը իր հետ բերել էր փալասների ու լաթերի մի փաթեթ, որը բաց անելով՝ հորս խնդրեց, որ երեխային նայի և իր ձեռքն առնի: Հայրս երեխային վերցրեց, բայց շատ քիչ ուշադրություն դարձրեց նրան: Ինձ նույնպես թույլ տվին մի քիչ ձեռքս առնել իմ փոքրիկ քրոջը։ Հայրիկս ոչ ոքի հետ չէր խոսում, և կանայք իրար հետևից ցրվեցին: Միսիս Ջենքինսին վերև կանչեցին, և մենք նորից Ջենքինսի հետ մենակ մնացինք:
– Լսեք իմ խորհուրդը, Ջիմ, – ասաց նա, դիմելով հորս, – տղայի հետ պառկեք քնելու: Այնտեղ, հետևի սենյակում, իմ տղա Ջոյի անկողինն է գցված: Ջոն մինչև առավոտ տուն չի գա… Պառկեք, Ջիմ. եթե չքնեք էլ, գոնե կհանգստանաք:
Երկար ժամանակ նա համոզում էր մեզ: Վերջապես, ես և հայրս համաձայնեցինք գիշերել Ջոյի սենյակում: Այդ սենյակը հարմար ննջարան համարվել չէր կարող: Ջո Ջենքինսը գիշերներն աշխատում էր գրաֆիտի գործարանում, իսկ ցերեկն զբաղվում էր թռչուններ, ճագարներ ու շներ վաճառելով: Բացի դրանից, նա վանդակներ էր շինում և թռչունների խրտվիլակներ էր լցնում: Ամբողջ սենյակում զանազան իրեր էին թափթփված, ամեն տեղ երկաթալարեր ու փայտե ձողեր էին ցցված, ներկի ու սոսնձի ուժեղ հոտ էր գալիս: Բայց այս անգամ հայրիկս հանգիստ քնել չէր կարողանա նույնիսկ ամենաշքեղ ննջարանում, ամենահարմար անկողնում: Նա կողքից կողք էր շուռ գալիս, մերթ ձեռքն ամուր սեղմում էր կրծքին, մերթ գլուխն էր բռնում: Մի բան ինձ շատ էր զարմացնում: Ինչպես էլ շուռ էր գալիս հայրս, ամեն կերպ աշխատում էր չանհանգստացնել ինձ: Ամեն անգամ անհարմար շարժում անելիս նա քնքշությամբ շոյում էր իմ մեջքը և շշնջում, «շ՜-շ՜-շ». կարծես վախենում էր, թե ես կարթնանամ: Բայց ես չէի էլ մտածում քնել: Ես չգիտեի, թե ինչ է պատահել, բայց զգում էի, որ սոսկալի բան է պատահել: Ես շատ էի ուզում իմանալ, թե մայրիկիս ինչ է պատահել: Ես միսիս Ջենքինսին հարցրել էի, թե ուր է գնացել մայրիկը, շուտ կվերադառնա: Միսիս Ջենքինսը պատասխանել էր. «Քո մայրիկը երբեք չի վերադառնա, իմ խեղճ տղա»: Արդյոք այդ «երբեքը» շա՞տ երկար է, հարցնում էի ինքս ինձ: Ի՞նչ Է դա, մի օ՞ր, մի շաբա՞թ, ամի՞ս, թե՞ ավելի շատ ժամանակ է: Առաջ ես շատ էի լսել «երբեք» բառը, բայց չէի հասկացել: Հիշում եմ, մի անգամ առավոտյան նախաճաշի ժամանակ հայրս ասաց մայրիկին. «Երեսդ տեսնել չեմ ուզում: Այլևս երբեք քեզ հետ մի պատառ հաց չեմ ուտի», իսկ երեկոյան եկավ և մայրիկի հետ հանգիստ ոչ միայն հաց կերավ, այլև ուրիշ շատ բաներ: Մայրիկն էլ մի անգամ, երբ հայրիկը նրան այնպես ուժեղ հարվածեց, որ նա հատակին ընկավ, հայրիկին ասաց. «Ջիմ, քանի կենդանի եմ՝ երբեք, երբեք, չեմ ների քեզ»: Բայց ասում են նա ներել է հայրիկին, ցանկացել է համբուրել նրան և հաշտվել հետը: Հարկավոր է անպայման վաղը միսիս Ջենքիսին հարցնել, թե ինչ է նշանակում «երբեք»: Բայց գուցե հայրի՞կն էլ գիտե, ավելի լավ է նրան հարցնեմ:
– Հայրիկ, դու քնա՞ծ ես:
– Չէ, Ջ՛իմմի, քնած չեմ, ի՞նչ կա:
– Հայրիկ, ի՞նչ է «երբեքը»:
Հայրս արմունկի վրա բարձրացավ: Երևի նա ամենևին այդպիսի հարց չէր սպասում:
– Շը՜շ… Քնիր, Ջիմմի, երևի որևէ երա՞զ ես տեսել:
– Չէ, ես դեռ չեմ քնել: Հենց դրա համար էլ քնել չեմ կարողանում, որ շարունակ դրա մասին եմ մտածում: Ասա, հայրիկ, ի՞նչ բան է «երբեքը»:
– Մայրիկի «երբե՞քը», – կրկնեց նա: – Զարմանալի տղա ես դու… Ես չեմ հասկանում, թե ի՞նչ ես ասում:
– Ես էլ չեմ հասկանում, հայրիկ, կարծում էի դու ինձ կասես:
– Ավելի լավ է հիմա քնիր, – ասաց հայրս պինդ ծածկելով ինձ: – Հիմա բոլոր խելոք երեխաները քնած են. «երբեքի» մասին մտածելու կարիք չկա… Երբեքը երկար օր է:
– Միայն օր: Միայն մի երկար օր: Որքան ուրախ եմ ես: Դո՞ւ էլ ուրախ ես, հայրի՛կ:
– Այնքան էլ չէ, Ջիմմի։ Կարճ օր է թե երկար՝ ինձ համար միևնույն է:
– Իսկ մայրիկի համար միևնույն չէ: Եթե «երբեքը» միայն մի օր է, նշանակում է, մի օրից հետո մայրիկը կվերադառնա մեզ մոտ: Դու ուրախ կլինես, հայրիկ:
Նա ավելի վեր բարձրացավ արմունկի վրա և տխուր նայեց ինձ:
– Չէ, Ջիմմի, – ասաց նա տխուր ձայնով, – նա չի վերադառնա, երբեք չի վերադառնա: Տոպրակներով ոսկի էլ տաս չի վերադառնա: Ինչպե՞ս կարող է վերադառնալ, Ջիմմի, երբ մեռել է: Դու հո գիտես, որ նա մեռել է:
– Մեռե՞լ է:
– Այո, մեռել է, – շշուկով կրկնեց հայրիկը: – Այ, տեսնում ես դարակում դրված թռչունը (դա մի թռչուն էր, որից Ջոն խրտվիլակ էր պատրաստել: Լուսնի աղոտ լույսի տակ ես կարողացա լավ տեսնել, սարսափելի էր. առանց աչքերի, կտուցը լայն բացած և ամբողջ մարմնին փայլուն երկաթալարեր փաթաթած): Տեսնո՞ւմ ես, Ջիմմի, այ, դա է մահը։ Մայրիկը չի կարող կենդանանալ ու մեզ մոտ գալ, ինչպես որ այդ թռչունը չի կարող դարակից ցատկել ու սենյակում թռչել։
– Ես, հայրի՛կ, կարծում էի, «մեռել է» նշանակում է գնացել է, իսկ մայրիկը չի գնացել։ Ուրեմն նա վերևն է, և նրա մեջ այդպիսի սուր-սուր բանե՞ր են խրել։
– Չէ, չէ, ի՞նչ ես ասում։ Բանն այն է, Ջիմմի, որ մայրիկը ոչ տեսնել կարող է, ո՛չ լսել, ո՛չ քայլել, ո՛չ էլ զգալ։ Եթե նույնիսկ հիմա նրան ասեղներով ծակծկեն, չի զգա։ Նա մեռել է, Ջիմմի, և շուտով դագաղ կբերեն, նրան կդնեն մեջը և կիջեցնեն փոսը… իմ խեղճ Պոլլի, խեղճ սիրելի Պոլիի։ Դու այնպես ուզում էիր հրաժեշտ տալ ինձ, իսկ ես մեռնելուց առաջ չհամբուրեցի էլ քեզ:
Հանկարծ հայրիկի ձայնը ընդհատվեց, նա երեսը խրեց բարձի մեջ և այնպես հեկեկաց, ինչպես երբեք չէր հեկեկացել: Ես էլ սկսեցի զռռալ ու լաց լինել: Հայրիկը վախեցավ, որ իմ գոռոցը տան բոլոր բնակիչներին կարթնացնի: Նա ջանք գործադրեց, որպեսզի իր վիշտը խեղդի և սկսեց ինձ մխիթարել:
Բայց դա հեշտ բան չէր:
Նա ինձ մի հեքիաթ պատմեց ինչ-որ սարսափելի հսկա մարդակերի մասին, որ ամեն ճաշի ժամանակ տապակած երեխաներ է ուտում, բայց այդ հեքիաթն ավելի վախեցրեց ինձ: Իմանալով, որ ես աղած ձուկ եմ սիրում, նա խոստացավ նախաճաշին ինձ մի ամբողջ աղած ձուկ տալ, եթե ես խելոք լինեմ: Ես վաղուց էի նրան խնդրում ինձ համար մի լավ փայտե ձի գնել, որ տեսել էի խաղալիքների խանութի ցուցափեղկում, և այժմ նա ինձ ազնիվ խոսք տվեց, որ այդ ձին կգնի, եթե ես պառկեմ ու քնեմ և վերջ տամ գոռալուն:
Ո՛չ, ո՛չ, ո՛չ: Ես պահանջում էի, որ մայրիկը վերադառնա, և ուրիշ ոչինչ չէի ուզում: Ուզում էի անպայման հայրիկի հետ գնալ վերև, որտեղ մայրիկը պառկած է ամբողջովին երկար քորոցներով ծակծկված, ինչպես այն թռչունը, և ազատ արձակել նրան: Ես խնդրում, աղաչում էի հայրիկիս գնալ վերև և մի կերպ օգնել խեղճ մայրիկին: Առանց դրան չէի համաձայնում հանգստանալ:
– Ո՛չ, – վճռական տոնով ասաց հայրիկը, – այդ ես ոչ մի գնով չեմ անի։ Եթե դու չես ուզում խելոք տղա լինել, գոռա քեզ համար, մինչև որ հոգնես։
Հայրիկն այս ասաց այնպես հաստատորեն, որ իսկույն տեսա, թե որքան անօգուտ է գոռալը։ Ես համաձայնեցի նրան համբուրել և խելոք լինել, եթե նա իսկույն վեր կենա և մոմը վառի։ Իսկ վաղը առավոտյան ես կտեսնեմ մայրիկին։ Հայրիկս ուրախացավ, որ ես հանգստացա, բայց իմ խնդրանքը կատարելն այնքան էլ հեշտ չեղավ։ Ջենքինսը գնալիս մոմը տարել էր իր հետ և վառելու բան չկար։
– Տես, ինչ անպիտանն է այդ Ջենքինսը, – ասաց հայրիկս, մտածելով կատակի տալ: – Բոլոր մոմերը տարել է: Վաղը մենք նրան մի լավ խրատ կտանք: Հը՞, ի՞նչ ես կարծում:
Ես հիշեցի, որ կանայք մայրիկի մոտից դուրս գալիս մոմն ու լուցկին դրին մեր բնակարանի մոտ, սանդուղքի վրա: Եվ հայրիկիս ասացի այդ: Նա, ինչպես երևում է, չէր ուզում գնալ մեր դռան մոտ և նորից սկսեց ինձ համոզել ու զանազան նվերներ խոստանալ: Բայց ես նորից սկսեցի բարձր գոռալ. «Մայրիկ, մայրիկ»: Հայրիկս մի փոքր մրթմրթալով դուրս գնաց, մոմի մնացորդը բերեց, վառեց և դրեց դարակի վրա: Օ՜, ինչպես էի ուզում, որ այդ մոմը երկար լինի և վառվի ամբողջ գիշերը, մինչև լուսաբաց: Ես վախենում էի, որ այդ փոքրիկ մոմի կտորը շուտով կվերջանա, և նորից ես մթի մեջ կմնամ այն սոսկալի մտքերի հետ, որ իմ գլուխն էին գալիս հայրիկի պատմածից հետո:
Բայց ահա վերջացող մոմը սկսեց ճրթճրթալ ու բռնկումներ տալ: Ես ճիգ գործադրեցի, երեսս դարձրի պատի կողմը և քնեցի: Եվ հանգիստ քնեցի այնքան ժամանակ, մինչև որ առավոտյան Ջենքինսի սենյակում թեյի ամանեղենի զնգզնգոցը լսվեց:

 

Գլուխ 2. ԹԱՂՈԻՄԸ

 




Գլուխ 2. ԹԱՂՈԻՄԸ

Մայրիկիս մահից հետո սկզբի շրջանում ես այնքան էլ չէի մտածում նրա մասին:
Ես լավ էի ապրում:
Մեր փողոցի բոլոր մայրերը իմանալով, որ ես որբ եմ, խղճում ու գուրգուրում էին ինձ: Պատահում էր, հենց որ դուրս էի գալիս մեր բակից, ամեն կողմից լսում էի. «Ահա գալիս է փոքրիկ Ջիմմին»: Մինչև ձեռքս ջրի տակառին կհասցնեի՝ մի քանի տասնյակ ձեռքեր արդեն փաղաքշում էին ինձ, շոյում գլուխս և իմ բուռը այնքան պուդինգ ու հաց էին կոխում, որ ես ամբողջ օրը դժվարությամբ էի ուտում: Շալվարիս գրպանում հազիվ էի տեղավորում իմ հարստությունը, և դարձել էի շատ շռայլ: Մեր փողոցի անկյունի հրուշակեղենի խանութում չկար մի քաղցրավենիք, որի համը տեսած չլինեի: Եվ այս ամենը վերջացավ նրանով, որ մայրիկիս մահից հետո երրորդ օրը փորս սկսեց ցավել և այնպես սաստիկ էր ցավում, որ բժիշկ բերին ինձ համար: Բոլորն ասում էին, որ ես շուտով կմեռնեմ և ավելի էին խղճում ինձ:
Իմ մայրիկը մեռավ ուրբաթ օրը, իսկ թաղումը նշանակված էր երեքշաբթի: Այդ ամբողջ ժամանակ ես այնքան քիչ էի տանը լինում, որ բոլորովին չէի տեսնում տխուր արարողության պատրաստությունները: Ես նույնիսկ մեր տանը չէի քնում, որովհետև պառավ լվացարարուհի միսիս Ուինքշիփը իմ տրամադրության տակ էր դրել այն օրորոցը, որի մեջ քնելիս էր եղել նրա ազգականուհի Մարթան, երբ դեռ փոքրիկ աղջիկ էր։
Թաղումը մեր փողոցում կատարում էին շատ հասարակ, առանց ավելորդությունների: Այդտեղ ապրում էին բանվոր մարդիկ, որոնք հանգուցյալի հետ շատ գլուխ դնելու ժամանակ չունեին: Սովորաբար սգի շոր հագնում էին միայն կանայք, իսկ տղամարդիկ իրենց ֆլանելի և բումազեի բաճկոնները չէին փոխում, միայն իրենց թևքին սև շղարշի մի կտոր էին կապում: Մայրիկիս մահվան ժամանակ հորս հագին մկնագույն բումազեի բաճկոն կար և վզին կարմիր թաշկինակ՝ կապտավուն գծերով: Երեքշաբթի առավոտյան, երբ դագաղագործը վերևում գործի էր անցել, հայրս Ջենքինսի սենյակում հենց այդ շորերն էր հագնում: Թաղման առթիվ հայրիկս իր համար գնել էր մի զույգ նոր կոշիկ, իսկ ինձ համար հովհարավոր մի գլխարկ: Իմանալով, որ ես գնալու եմ դագաղի հետևից, դագաղագործ միստր Կրոուլը այդ գլխարկը վերցրեց և դրան ամրացրեց մի երկար, սև դրոշակ, որ իջնում էր ուղիղ մինչև իմ կրունկները: Մի քանի րոպեից հետո, երբ դարպասի տակ ես իմ ընկերներին հյուրասիրում էի քաղցր կարկանդակներով, իմ մոտով անցնելիս միստր Կրոուլը նկատեց, որ մի տղա ոտքը դրեց իմ երկար դրոշակի վրա: Մռայլ դագաղագործը բարկացավ, տղայի երեսին շրխկացրեց, ցեխը մաքրեց դրոշակի վրայից և քորոցով ավելի վերև ամրացրեց:
Դագաղի հետևից գնալու էինք հայրիկս, ես, միսիս Ջենքինսը՝ երեխան գրկին, և հայրիկիս ընկերներից չորս հոգի: Ամեն ինչ արդեն պատրաստ էր, միայն ես էի խաղում դարպասի տակ և ոչ մի թաղման մասին էլ չէի մտածում: Վերջապես հարևանուհուն ուղարկեցին իմ հետևից: Նա ինձ տեսավ, ձեռքս բռնեց և շտապ տարավ:
– Գնանք, Ջիմմի,- ասում էր նա: – Բոլորը հավաքվել են, միայն քեզ են սպասում:
Իսկապես էլ, թաղման թափորն արդեն մեր տանից դուրս էր եկել: Բոլորն սպասում էին, որ ես հայրիկիս կողքին կանգնեմ: Գերեզմանատունը հեռու չէր, բայց դագաղագործը կոշիկները մաքրել էր, մազերը յուղել, հագել լաքե ձեռնոցները, կարծես ճանապարհ էր ընկնում ամբողջ օրով: Նա դանդաղ քայլում էր առջևից, իսկ նրա հետևից շարժվում էր սև կտորով ծածկված պատգարակը: Երևի ես շատ հիմար էի իմ տարիքի համեմատությամբ. ոչ մի կերպ չէի կարողանում հասկանալ, թե ինչ է պառկած այդ պատգարակում: Տեսնում էի միայն մի տարօրինակ սև բան, որ փայլուն էր, գեղեցիկ, շուրջ բոլորը ծոպերով զարդարված և առաջ էր շարժվում ութ ոտքի վրա: Այդ ոտքերից մեկի կոշիկը ծակ էր, որի միջով երևում էր գուլպան:
– Այս ի՞նչ բան է, հայրի՛կ, – շշնջացի ես հորս:
– Ի՞նչ ես հարցնում, բալիկս:
– Այ, այդ ոտավոր բանը, հայրիկ:
– Սո՜ւս-ս-ս… Դա քո մայրն է, Ջիմմի: Հիշո՞ւմ ես, որ ես քեզ պատմեցի: Սրանք նրան տանում են փոսի մեջ դնելու: – Հայրիկս ձեռքը տարավ բաճկոնի գրպանը, թաշկինակը հանեց և աչքերը սրբեց:
Եղանակը շատ շոգ էր, և մենք նեղվում էինք բազմության մեջ: Այդ դեռ ոչինչ, բայց նոր գլխարկը իմ գլխին մեծ էր, հայրիկս գնել էր այն առանց չափելու, և համարյա բոլորովին ծածկում էր աչքերս։ Ես փորձեցի ծոծրակիս կողմը հրել, բայց այդ ժամանակ էլ իմ սգո դրոշակն սկսեց գետնին քարշ գալ։ Միսիս Ջենքինսը, որ քայլում էր իմ ետևից՝ երեխան գրկին, ոտքը դրեց իմ սգո դրոշակի վրա։ Այն ժամանակ նա գլխարկս հրեց ուղիղ քթիս վրա, և իմ դրությունն ավելի վատացավ:
Վերջապես մենք հասանք գերեզմանատուն: Դարպասը բաց էր, և եկեղեցու պահակը մուտքի մոտ մեզ էր սպասում: Մենք ներս մտանք: Պատգարակը տանող ութ ոտքերն ավելի դանդաղ շարժվեցին: Ինձ համար քայլելը դժվար էր, և հայրիկս ձեռքս բռնեց: Մենք կանգ առանք մի մեծ փոսի մոտ: Ոտից գլուխ սպիտակ հագած մի անծանոթ մարդ սկսեց գրքից ինչ-որ բան կարդալ, իսկ մեզ մոտեցան ամբողջովին հողոտված չորս մարդ, նրանք փայլուն սև բանը բեռնատարների ուսերից վերցրին, մի շորի մեջ փաթաթեցին և իջեցրին մեծ փոսի մեջ:
Այժմ, միայն այժմ հասկացա, թե ինչ է նշանակում մահ, դագաղ և «երբեք»:
Հայրիկիս և մյուս բոլորի համար մայրիկը մեռել էր դեռ ուրբաթ օրը: Նրանք բոլորն էլ գիտեին, որ մայրիկը պառկած է դագաղում և որ նրան թաղում են: Ինձ համար նա մեռնում է միայն այժմ, այդ րոպեին, և ես կեղտոտ գերեզմանափորներին համարում էի նրա սպանողները: Իմ սիրտը խիստ ծանրացել էր, բայց լաց լինել չէի կարողանում: Ինչ-որ խառնակ մտքեր էին առաջանում իմ գլխում և արցունքներս զսպում:
Երբ մենք գերեզմանատնից հեռացանք, միստր Կրոուլը հայրիկիս ասաց, որ վատ չէր լինի մտնել գարեջրատուն և մի-մի գավաթ գարեջուր խմել; Հայրիկս սիրով համաձայնեց, և ամբողջ խումբը մտավ առաջին հանդիպած գարեջրատունը։ Ես էլ մյուսների հետ ներս մտա, բայց շուտով շոգ սենյակում նստելն ինձ ձանձրացրեց։ Հայրիկս սկսեց իր ծանոթներից մեկի հետ վիճել, իսկ ես վազեցի տուն։

 

Գլուխ 3. ՊԵՊԵՆՆԵՐԸ




Գլուխ 3. ՊԵՊԵՆՆԵՐԸ

Երբ մորս թաղումից հետո ես տուն էի վերադառնում, արդեն մութ էր: Ոչ ոք չտեսավ, թե ես ինչպես փողոցով անցա և սանդուղքով վերև բարձրացա:
Մեր սենյակի դուռը կիսաբաց էր: Ես տեսա պատի մի մասը, զարմանալի բան, պատին լույս էր արտացոլվում: Կյանքումս երբեք չեմ մոռանա այն զարմանալի զգացումը, որ այդ րոպեին համակեց ինձ: Ո՞վ կարող էր կրակ վառել մեր սենյակում: Իհարկե մայրիկս: Բացի նրանից էլ ո՞վ կարող է լինել: Ես միշտ փողոցում կուշտ խաղալուց հետո տուն էի վերադառնում հենց այդ ժամանակ: Մայրիկս ետուառաջ էր անում վառարանի մոտ, փայտ էր ավելացնում կրակին և ընթրիք էր պատրաստում հայրիկի համար։ Գուցե թե սև պատգարակը, գերեզմանի փոսը և այն ամենը, ինչ որ վերջին օրերս այնքան զարմացնում էր ինձ, կպարզվի մի որևէ լավ ձևով, և ես նորից ուրախ կլինեմ: Հանկարծ սենյակում կտեսնեմ մայրիկին, ինչպես տեսա նրան հինգ օր առաջ, երբ վերջին անգամ երեկոյան այստեղ մտա։
Այս բոլոր մտքերը աղոտ կերպով խռնվեցին իմ գլխում, և մի ինչ-որ ուրախ հուզմունք էի զգում:
Ես նետվեցի դեպի դուռը, բայց իմ երազանքը մի ակնթարթում ցրվեց: Կիսաբաց դռան միջով նկատեցի, որ մեր սենյակի հատակը արտակարգ մաքուր լվացված է: Իմ ականջին հասավ կանացի մի երգ: Ոչ, դա մայրիկը չէ: Ես իսկույն իմացա, թե այդ ում ձայնն է: Մեր հարևանուհի միսիս Բերկն էր երգում: Բայց ինչպես էր, որ նա մեր սենյակում էր:
Ես դուռը կիսաբաց արի և ներս նայեցի: Իսկապես էլ դա միսիս Բերկն էր:
Միսիս Բերկը ապրում էր մեր հարկում: Նա այրի կին էր, ծագումով՝ իռլանդացի: Նրա ամուսինը տանիքագործ էր եղել, մեռել էր իրենց հարսանիքից մի քանի ամիս հետո: Միսիս Բերկը երիտասարդ էր, ուրախ, տեսքով էլ լավն էր, բայց ես նրան տանել չէի կարողանում. Զզվում էի նրա կարմրաշեկ մազերից և ձեռքերի ու երեսի անթիվ-անհամար պեպեններից։ Ես կարծում էի, թե այդ զզվելի դեղին բծերը հեշտությամբ կարելի է լվանալ, բայց որովհետև միսիս Բերկը չէր լվանում, ես էլ նրան համարում էի կեղտոտ, անմաքրասեր կին։
Նրա ձեռքերն ինձ այնքան կեղտոտ էին թվում, որ ես երբեք չէի համաձայնի թեկուզ ամենաանուշ բանը նրա ձեռքից վերցնել և ուտել։ Նա միշտ էլ ինձ առատորեն հյուրասիրում էր, բայց ես հրաժարվում էի նրա պուդինգներից ու կարկանդակներից, ասելով, թե կուշտ եմ։ Նրա նվիրած խնձորը ես մաքրում էի՝ հաստ կճպելով։
Մի անգամ նա ինձ մի հինգ հատ խորոված կարտոֆիլ տվեց։ Ես դրանք չկերա, այլ նետեցի սանդուղքի տակ եղած աղբի մեջ։
– Հը՞, Ջիմմի, իմ նվիրած կարտոֆիլները դուր եկա՞ն քեզ, – հարցրեց նա մի քանի րոպե հետո։
– Այո շատ դուր եկան, շնորհակալ եմ, – պատասխանեցի ես: Բայց այդ ժամանակ սենյակ մտավ նրա շունը խորոված կարտոֆիլը ատամների մեջ բռնած: Նա սանդուղքի տակից կարտոֆիլը հանել էր և բերել իր տիրուհուն:
Դրանից հետո միսիս Բերկը ինձ չէր սիրում: Միշտ զայրացած էր նայում ինձ, իսկ երբեմն էլ նույնիսկ նախատում էր: Հայրիկիս և մայրիկիս հետ նա շատ սիրալիր էր: Եվ դա զարմանալի էլ չի: Հայրիկը միշտ նրան շատ կանաչեղեն էր տալիս: Նա ասում էր. «Չի կարելի չօգնել խեղճ կնոջը»:
Եվ ահա հիմա այդ նույն միսիս Բերկը նստած է մեր սենյակում, բուխարիկի մոտ, չթե մաքուր շորը հագին, գեղեցիկ գլխադիրը գլխին, գոգին դրած օրորում է իմ փոքրիկ քույրիկին և երգ ասում նրա համար: Սեղանին ափսեներ ու գավաթներ են շարված, և ինձ է հասնում տապակած հացի հաճելի բուրմունքը: Այդ օրը ամենքն էլ մայրիկի թաղումով այնքան էին զբաղվել, որ ես մնացել էի առանց ճաշի, ուստի և խիստ քաղցած էի: «Ի՜նչ լավ կլիներ մի տապակած հաց ուտեի», անցավ իմ մտքով բայց և իսկույն պատկերացրի միսիս Բերկի պեպենոտ ձեռքերը և որոշեցի, որ չեմ ուտի այն հացը, որ այդ ձեռքերի մեջ է եղել, ավելի լավ է դուրս գամ և փողոցում սպասեմ հայրիկին:
Այդ րոպեին միսիս Բերկի կատուն սենյակ մտավ և իր տիրուհուն հոտն առնելով՝ մլավեց։ Միսիս Բերկը ետ նայեց, որ տեսնի ո՞վ բացեց դուռը և նկատեց ինձ, նախքան ես կկարողանայի հետ քաշվել։
– Ա՜, այդ դո՞ւ ես, սիրելի՛ Ջիմմի, – ասաց նա այնպիսի փաղաքուշ ձայնով, որպիսին երբեք չէի լսել նրանից։ – Դե ներս արի, նստիր կրակի մոտ, տաքացիր։
– Պետք չի, այստեղ էլ տաք է ինձ համար:
– Դե լավ, խելոք տղա եղիր, եկ նստիր, ես քեզ թեյ կլցնեմ, – պնդեց միսիս Բերկը:
Ես հրաժարվել չկարողացա և տխուր-տրտում մտա սենյակ:
Դեռ դռնից վեց քայլ էլ չէի հեռացել, երբ արդեն զղջացի, որ այդքան ապերախտ եմ եղել միսիս Բերկի հանդեպ: Բարի կինը մեր սենյակն այնպես էր լվացել ու մաքրել, որ ուղղակի հաճելի էր նայել: Վառարանը լվացված էր, օջախը մաքրված, մեր ծռմռված ունելիի և կրակ քաշելու ժանգոտ թիակի փոխարեն դրված էր միսիս Բերկի սեփական սարքը, որ փայլում էր արծաթի պես: Հատակը լվացված էր և մանր ավազ ցանված, իսկ վառարանի առաջ փռված էր մի մաքուր, փոքրիկ գորգ: Մեր թեյի թասերը շարված էին միսիս Բերկի թեյի մատուցարանում, իսկ թասերի մեջ դրված թեյի գդալները նույնպես միսիս Բերկինն էին: Թիթեղյա թասի փոխարեն, որով ես սովորաբար թեյ էի խմում, դրված էր մի գեղեցիկ ճենապակե խոշոր թաս, որի վրա ոսկեգույն տառերով գրված էր. «Նվեր Թենբրիջից»: Թասի մեջ էլ մի գդալ էր դրված: Այդ դեռ քիչ է, միսիս Բերկը սիրում էր զանազան մանր-մունր բաներ, և նրա սենյակում կար մի ամբողջ դարակ, որի վրա շարված էին ամենազարմանալի ձևերի ապակե ու ճենապակե իրեր: Այդ իրերի մեջ պատվավոր տեղ էր գրավում ճենապակե յուղամանը, որի վրա կանաչ, կարմիր ու կապույտ գույներով նախշեր էին արված: Այժմ այդ նույն յուղամանը դրված էր մեր վառարանի վրա, մեջը երեխայի համար պատրաստված շիլա, և երբ կրակի շողերը խաղում էին նրա գույնզգույն նախշերի վրա, նա զարմանալի գեղեցիկ էր թվում:
– Հայրիկդ որտե՞ղ է, Ջիմմի, – հարցրեց միսիս Բերկը՝ գլխարկը իմ գլխից վերցնելով և խնամքով կախելով դռան ետևը խփած մեխից: – Նա գերեզմանատա՞նը մնաց, Ջիմմի:
– Այո, գերեզմանատնից ոչ հեռու:
– Որտե՞ղ Է այդ ոչ հեռուն, հոգյակս:
– Գարեջրատանը:
– Եվ ճիշտ որ. իր այդ վշտի հետ ինչպե՞ս մի բաժակ չխմի խեղճը: Մի լար, Ջիմմի, – ես չէի էլ մտածում լալ, – նա երևի հիմա տուն կգա:
– Ո՛չ, նա մի սենյակում նստած է գերեզմանափորների հետ:
– Հա՜, նստած է, – ասաց միսիս Բերկը և սկսեց փաղաքշել իմ փոքրիկ քույրիկին: – Իսկ նա լա՞ց էր լինում, Ջիմմի:
– Ո՛չ, նա ծխամորճ էր ծխում և օղի խմում:
– Իսկ քեզ տո՞ւն ուղարկեց, Ջիմմի: Ի՞նչ էր ասում նա:
– Նա մի մարդու բացատրում էր, թե վարունգն ինչպես պետք է ցանել: Իսկ այն մարդը հակառակում էր. «Ախր ես քեզանից լավ կարող եմ վարունգ ցանել, որովհետև բանջարաբույծ եմ»: «Ո՛չ, թեպետև դու բանջարաբույծ ես, բայց վարունգից բան չես հասկանում», – ասաց իմ հայրիկը և թը՛խկ՝ բանջարաբույծի ականջին: Մեծ կռիվ սկսվեց, հայրիկս պատրաստ է ջարդել ամեն մեկի գլուխը, ով որ նրա մոտ վարունգի մասին խոսի:
– Երևի այդ մարդը հայրիկիդ մի որևէ վիրավորական անուն է տվել:
– Ոչ, նա հայրիկին ոչ մի անուն չի տվել, միայն վարունգի մասին էր խոսում:
Միսիս Բերկը ոչինչ չասաց, բայց սկսեց ավելի քնքուշ փաղաքշել երեխային: Հետո նա քույրիկիս անկողին դրեց, իր սենյակից հատակի խոզանակը բերեց, հատակին թափված մոխիրը սրբեց, մաքուր գոգնոցով մաքրեց ճենապակե յուղամանը և մի արագ հայացք գցեց ամբողջ սենյակին: Հետո նա մոտեցավ վառարանին, յուղամանը մի քիչ առաջ քաշեց, որպեսզի ամեն մի ներս մտնողի աչքին իսկույն երևա: Երբ մութն ընկավ, նա լուսամուտի վարագույրներն իջեցրեց և մոմը դրեց պղնձե մոմակալի մեջ, որ փայլում էր հայելու պես: Երևի նա նկատեց, թե ես ինչպիսի զարմանքով էի նայում այդ շողշողուն մոմակալին:
– Հարկավոր է մաքրել այդ կեղտոտ բանը, Ջիմմի, – ասաց նա, – սա առաջ շատ ավելի մաքուր էր, ճիշտ չէ՞:
– Ոչ, մեր մոմակալը երբեք այդպես մաքուր չի եղել, – անկեղծորեն ասացի ես: – Այդ ի՜նչ սքանչելի մոմակալ Է:
– Դե լավ, ուրեմն կարելի Է թողնել: Ախր, քո հայրիկը այնպես խիստ Է, Ջիմմի: Նա երևի չի հավանի այս կեղտոտ, հին յուղամանը:
– Ի՞նչ յուղաման:
– Ա՛յ, այն, որ վառարանի վրա Է դրված, մեջը երեխայի շիլան:
– Այդ յուղամանը կեղտոտ չի: Այստեղ ամեն ինչ մաքուր Է, միայն…
– Միայն ի՞նչ: Ի՞նչը մաքուր չէ այստեղ: Ասա, շուտ, դե ասա:
Միսիս Բերկը զայրույթից կարմրատակեց և այս բառերն ասաց խիստ բարկացած ձայնով: Դա երևի իմ բախտից էր. հիմարաբար ինձ թվում Է, թե ամեն ինչ մաքուր է, բացի նրա պեպենոտ երեսից ու ձեռքերից, և ես ուզում էի այդ ասել նրան: Նրա զայրույթը վախեցրեց ինձ, և ես խորամանկություն արի ու խոնարհ ձայնով ասացի.
– Այ, ես այնքան էլ մաքուր չեմ. իմ ձեռքերը կեղտոտ են:
Եվ ես իսկույն պատժվեցի այդ խորամանկության համար: Միսիս Բերկը զարմանքից ճչաց, կարծես իր կյանքում երբեք կեղտոտ ձեռքեր չէր տեսել (այնինչ իմ ձեռքերը սովորականից ավելի մաքուր էին) ինձ քարշ տվեց իր սենյակը և այնտեղ իմ երեսն ու ձեռքերը այնպես լվաց դեղին օճառով և այնպես սրբեց կոշտ սրբիչով, որ աչքերիցս արցունքներ էին ցայտում: Դրանից հետո նա իմ մազերին քսեց իր օծանելիքը, գլուխս սանրեց իր սանրով և երկու քունքերիս վրա մի-մի գանգուրիկ շինեց: Ապա իմ գոգնոցն ու գոտին ուղղելով՝ ինձ նստեցրեց աթոռին, վառարանի մոտ, և հարցրեց.
– Ուզո՞ւմ ես հիմա խմել թեյը, Ջիմմի, թե՞ կսպասես հայրիկին:
Ես արդեն վաղուց ագահությամբ նայում էի յուղի մեջ տապակած հացի կտորներին: Քաղցը տանջում էր ինձ, բայց տեսնել չէի կարող միսիս Բերկի պեպենոտ ձեռքերը: «Չէ՞ որ հացը դանակով կտրտելիս ձեռքով բռնել Է: Գուցե տապակվելիս հացը մաքրվել է», անցավ իմ մտքով: Ասենք այդպես, բայց չէ: որ նա հացին յուղ Է քսել: Ա՜, այ քեզ հիանալի բան: Ամբողջ յուղը վերևի կտորից քամվել, ծծվել Է ներքևի կտորի մեջ: «Եթե նա ինձ մի կտոր հաց առաջարկի, – մտածում էի ես, – կվերցնեմ վերևի կտորը»: Բայց դժբախտաբար հենց այն րոպեին, երբ նա ինձ հարցրեց, թե ուզում եմ թեյ խմել, յուղամանի վրայից մի փոքրիկ անմաքրություն թափ տվեց, և նրա պեպենոտ ձեռքը դիպավ իմ աչքադրած հացի կտորին:
– Շնորհակալ եմ, – ասացի ես տխուր ձայնով, – ավելի լավ է սպասեմ հայրիկիս:
Միսիս Բերկը կար անող էր. նա կարտոֆիլի պարկեր էր կարում: Երբ ես թեյ խմելուց հրաժարվեցի, նա գնաց իր սենյակը և այնտեղից բերեց երեք պատրաստի պարկ ու մի կտոր քաթան՝ չորրորդ պարկի համար: Պատրաստի պարկերը նա դրեց աթոռին, գոգնոցը կապեց, որպեսզի մաքուր չթե շորը չկեղտոտվի, և անցավ աշխատանքի:
Չգիտեմ, թե որքան ժամանակ էր միսիս Բերկը իր պարկը կարում, երևի շատ երկար: Քունս տանում Էր: Ես սկսեցի անողոքաբար մազերս խառնշտել: Դրա համար միսիս Բերկը ինձ նախատեց ամենախիստ ձևով:
– Մոտ արի, խոզո՛ւկ, – գոռաց նա. – ավելի լավ Է մոմը բռնես այստեղ, քան թե խռմփաս և գլուխդ քորես:
Ես մոմը վերցրի ու այդպես պահեցի, մինչև որ նա պարկը կարեց: Այդ ժամանակ վառարանի կրակները վառվեցին պրծան և փլվելով՝ օջախը կեղտոտեցին: Տապակած հացը բոլորովին այրվեց: Մի կտոր ածուխ հանկարծ պայծառ բոց արձակեց, բոցը հասավ ճենապակե յուղամանին և մրոտեց:
– Գրողը տանի այս թեյը, – բարկացած գոչեց միսիս Բերկը վերցնելով յուղամանը: – Նստիր այստեղ ու սպասիր, իսկ նա այնտեղ հարբեցողությամբ է զբաղված խոզի պես: Ճիշտ է ասած, թե մարգարիտը խոզի առաջ չպետք է գցել:
Մի քանի րոպե նա փնթփնթում էր՝ բարկանալով գլխավորապես ինձ վրա, կարծես նրա բոլոր անախորժությունների մեղավորը ես էի, հետո հանկարծ մի բան հիշեց, սկսեց մի ուրախ երգ երգել, ապա ձեռքը թափ տալով ասաց.
– Ոչինչ, Ջիմմի, աշխարհում սրանից ավելի մեծ դժբախտություններ էլ են լինում:
Հանգստանալուց հետո նա կրակն ուղղեց, յուղամանից մուրը մաքրեց, հացի կտորների տեղը փոխեց, իմ մազերը հարդարեց, վերջացրած պարկը դրեց մյուս երեքի վրա և սկսեց նորը կարել: Ես աթոռին նստած ննջում էի. ինձ արթնացրեց սանդուղքով վեր բարձրացող հորս ծանր, անհաստատ ոտնաձայնը:
Նա դուռը լայն բաց արեց և ներս մտավ:

 

Գլուխ 4. ՄԻՍԻՍ ԲԵՐԿԸ ԽՆԱՄՈՒՄ է ԻՄ ՀՈՐԸ




Գլուխ 4. ՄԻՍԻՍ ԲԵՐԿԸ ԽՆԱՄՈՒՄ է ԻՄ ՀՈՐԸ

– Համեցեք, միստր Բալիզետ, – ասաց միսիս Բերկը ամենափաղաքշական ու բարի ձայնով:
Հայրիկս երեք-չորս քայլ արեց սենյակում, զարմացած նայեց շուրջը: Երևում էր, որ նա մի քիչ ավելի է խմել, քան հարկավոր էր: Նրա գլխարկը թեքված էր մի կողքի վրա: Մի ձեռքում փայտի մի կապոց ուներ, մյուսում՝ ձուկ:
– Դուք ավելի շուտ եք տուն եկել, քան մենք սպասում էինք դրա համար էլ ինձ գտաք ձեր սենյակում աշխատելիս… Ներեցեք, խնդրում եմ, ես հիմա կգնամ:
Այս ասելով, միսիս Բերկը վեր կացավ, պատի կողմը հրեց այն աթոռը, որի վրա դրված էին պատրաստի պարկերը և կանգնեց սենյակի մեջտեղը բարի, սիրալիր, չավարտած աշխատանքը ձեռքին:
Հայրիկս զարմացած էր: Նա զարմանքով նայում էր մերթ վառարանին դրված յուղամանին, մերթ տապակած հացին ու թեյի սպասքին: Վերջապես նստեց աթոռին և գլուխը կախեց: Փայտերը գլորվեցին սենյակում, և ձկները ձեռքից սահելով ընկան հատակին:
– Դուք երևի այնքան էլ առողջ չեք, Ջեմս Բալիզետ, – քնքուշ հոգատարությամբ ասաց միսիս Բերկը: – Այսօրվա հուզումները ընկճել են ձեզ, խեղճ մարդ:
– Ոչ, ոչ, այդպես չէ…
– Ինչպե՞ս թե այդպես չէ: Իհարկե այդպես է: Դուք ինձանից մի քաշվեք. չէ՞ որ ես ինքս էլ այդ ամենը ապրել եմ և գիտեմ, թե ինչ պետք է զգաք դուք:
– Ոչ, դուք չգիտեք, – պնդեց հայրս: – Ես գալիս էի այստեղ ու մտածում, դեհ, այժմ ամեն ինչ վերջացավ, այլևս դու մի տաքուկ անկյուն չես ունենա վառարանի մոտ, այլևս պատրաստի ընթրիք չի լինի: Եթե ուզենաս մի որևէ բան ուտել, գնիր և’ փայտ, և’ ամեն բան: Եվ ահա, տեսեք, ես գնել եմ:
Հայրիկս բաճկոնի գրպանից հանեց մի ապակե ամանով մանանեխ, դրեց սեղանին և լաց եղավ:
– Բավական է, Ջեմս Բալիզետ, – գոչեց միսիս Բերկը: – Դուք բարի մարդ եք, հո չէիք կարող մոռանալ, որ այս տանը ապրում է նույնպիսի մի միայնակ անբախտ արարած, ինչպիսին դուք եք: էս հո չէի կարող անտեր թողնել երկու անօգնական որբերին:
– Ահա հենց ես էլ շարունակ դրա մասին եմ մտածում, – ողբագին ձայնով շարունակեց հայրս: – Գալիս եմ տուն և ի՞նչ եմ տեսնում: Տեսնում եմ, որ ամեն ինչ այնպես լավ է, կարծես ոչինչ էլ չի պատահել… դեռ ավելի լավ է:
Եվ սկսեց սաստիկ լալ:
– Ես չէի ուզում այդպես վշտացնել ձեզ, միստր Բալիզետ, – տխուր ձայնով ասաց միսիս Բերկը, – ճիշտ որ, չէի ուզում… Ներեցեք ինձ, խնդրում եմ:
– Ոչ, ոչ, ես շատ լավ գիտեմ, որ դուք չեք ցանկացել ինձ վշտացնել – գոչեց հայրս: – Դուք ոսկի սիրտ ունեք, ես միշտ այդպես եմ մտածել, իսկ այժմ համոզվեցի դրանում:
– Որևէ բան չէի՞ք հրամայի, միստր Բալիզետ, – խոնարհ ձայնով հարցրեց միսիս Բերկը: – Թեյ չլցնե՞մ ձեզ համար: Չէի՞ք ցանկանա գնամ իմ սենյակը և ձեզ համար մի կտոր ձուկ տապակեմ:
– Ոչ, շնորհակալ եմ, – դեռևս տխուր ձայնով խոսեց հայրս: – Ես ուտել չեմ ուզում:
– Լավ, եթե ձեզ որևէ բան հարկավոր լինի, ձայն տվեք ինձ, – ասաց միսիս Բերկը՝ ուղղվելով դեպի իր սենյակը:
– Դուք գնում եք, որովհետև տանը գո՞րծ ունեք, – հարցրեց հայրս:
– Ես գնում եմ, որպեսզի ձեզ չանհանգստացնեմ: Դե ուրեմն մինչև վերջ տարեք ձեր ողորմածությունը, մնացեք մեզ մոտ թեյ խմելու:
Միսիս Բերկը զիջեց հայրիկիս ցանկությանը և իր համար աթոռ մոտեցրեց սեղանին:
– Դուք քաղցր թեյ սիրում եք, Ջեմս, այսքանը շատ չի՞ լինի:
– Ինձ համար մի անհանգստացեք, խնդրում եմ, լցրեք ձեզ համար. – քաղաքավարությամբ պատասխանեց հայրս:
– Տե՛ր աստված, սա ինչ անհանգստություն Է որ…
Միսիս Բերկը թասի մեջ մի կտոր շաքար գցեց, խառնեց, թեյի համը տեսավ, հետո Էլի շաքար ավելացրեց և թասը մեկնեց հայրիկիս:
Հայրս շնորհակալությամբ նայեց նրան և ձեռքը մեկնեց տապակած հացին:
– Ա՛խ, ի՞նչ եք անում, – գոչեց միսիս Բերկը հորս ձեռքից վերցնելով նրա վերցրած պատառը. – վերևի շերտը մի վերցրեք, դա տապակվել է մի ժամից ավելի և ամբողջապես այրվել է. թույլ տվեք ես ձեզ համար ավելի փափուկ և ավելի յուղալի պատառ ընտրեմ:
– Մենք բոլորովին երես կառնենք, Ջիմմի, եթե մեզ այսպես հյուրասիրելու լինեն, – ասաց ինձ հայրս՝ կծելով իրեն տված պատառը:
– Աթոռդ մի քիչ հետ քաշի, Ջիմմի, – ասաց միսիս Բերկը, – կրակի առաջը մի կտրի… թող հայրիկի տեղն ավելի տաք լինի:
– Իմ տեղը լավ է, շնորհակալ եմ, – ասաց հայրս: – Ճիշտն ասած՝ ավելի լավ կլիներ, եթե կրակն այսքան չտաքացներ իմ ոտքերը, թե չէ նոր կոշիկներս նեղ են և տաքից ավելի շատ են սեղմում: Լավ կլիներ հանեի:
– Դե դա ինչ բան է որ: Ջիմմի, ինչու չես ծառայում հայրիկիդ: Հանիր նրա կոշիկները և բեր մաշիկները:
– Մաշիկներ, – ծիծաղելով գոչեց հայրս: – Ի՞նչ մաշիկներ: Դուք իմ մասին այնպես եք խոսում, որ կարծես ես մի ինչ-որ աղա լինեմ:
– Մի՞թե դուք մաշիկ չեք հագնում, – հարցրեց միսիս Բերկը այնպիսի զարմանքով, որ կարծես հայրս նրան ասաց, թե իր ունեցածը ոտքեր չեն, այլ անիվներ:
– Կյանքումս երբեք մաշիկ չեմ հագել: Ինձ պես կոշտ ու կոպիտ մարդուն ի՜նչ կսազի մաշիկներով զարդարվել:
– Բայց ինչպես կարելի է առանց մաշիկի: Դուք ուղղակի զարմացնում եք ինձ, Ջեմս: Իհարկե, դուք կոպիտ, ծանր գործով եք զբաղվում, դուք ազնիվ աշխատանքով եք վաստակում ձեր հացը, բայց դա ոչինչ չի նշանակի: Ամեն մարդ իր տանը թագավոր է, և ամեն մի բարի կին պետք է իր ամուսնուն նայի որպես իր տիրոջ: Հայրիկի կոշիկները հանիր, Ջիմմի: Մենք հիմա նրա ոտքերը կհանգստացնենք:
Երբ ես հայրիկիս ոտքերից նրա ծանր կոշիկներն էի քաշում, միսիս Բերկը գնաց իր սենյակը և մի րոպեից վերադարձավ՝ բերելով նուրբ կաշվից կարված, փափուկ աստառով մի զույգ հիանալի մաշիկ:
– Սրանք իմ հանգուցյալ բարի ամուսնու մաշիկներն են, աստված նրա հոգին լուսավորի, – ասաց միսիս Բերկը: – Ներեցեք, որ ես այդպիսի հնոտին առաջարկում եմ ձեզ, միստր Բալիզետ:
Նա մաշիկները վառարանի առաջ տաքացրեց և ապա հագցրեց հայրիկիս ոտքերին:
– Տես ինչ լավն են: Ոտքերս կարծես թավիշի մեջ լինեն, – հիացմունքով նկատեց հայրս: – Երևի այսպիսի մաշիկները թանկ արժեն: Միթե դուք սրանք գնել եք ձեր ամուսնու վաստակած փողով:
– Ո՜չ, ի՞նչ եք ասում, դա շատ դժվար կլիներ, – ծիծաղեց Միսիս Բերկը: – Ես դրանք գնել եմ իմ սեփական վաստակով՝ օրական մեկ-երկու պեննի ետ գցելով:
– Մի՛թե կարող է այդպիսի բան լինել, – գոչեց հայրս զարմանքով նայելով միսիս Բերկին:
– Ինչու չէ՛։ Ամուսինս առավոտից մինչև երեկո աշխատում էր ինձ համար, ուրեմն հարկավոր էր, որ ես էլ նրա համար մի քիչ չարչարվեմ։ Հայրս ոչինչ չպատասխանեց: Նա ակնապիշ նայում էր միսիս Բերկին, կարծես զարմանում էր:
– Ջիմմի, – ասաց նա մի քանի րոպե լռությունից հետո: – Այժմ մենք լավ ենք, հարկավոր է այնպես անել, որ միշտ էլ այսպես լինի: Հիշո՞ւմ ես, թե այն երեկո բժիշկն ինչ ասաց քեզ: Բարի տղա եղիր, լսիր միսիս Բերկին:
– Նա ինձ չասաց, որ պետք է լսեմ միսիս Բերկին, – առարկեցի ես: – Նա ասում էր…
– Բանն այն չէ, թե նա ինչ էր ասում: Դու պետք է լսես, թե ես ինչ եմ ասում և չհամարձակվես դատողություններ անել, – ընդհատեց ինձ հայրս հոնքերը կիտելով:
– Ախ, դե նա առանց այդ էլ հնազանդ երեխա է, – միջամտեց միսիս Բերկը: – Հաց կեր, հոգյակս, – ավելացրեց նա և ինձ մեկնեց մի կտոր տապակած հաց:
Ես ստիպված էի ուտել, որովհետև նա աչքերը հառել էր ինձ վրա:
– Իսկ դուք ինչ շատ գործ եք ունեցել, – նկատեց հայրս: – Դուք և՛ երեխաներին եք պահել, և սենյակն եք մաքրել:
– է՜, ինչ եք ասում, ինչ աշխատանք: Դա միայն բավականություն է: Ինքներդ դատեցեք, թե շատ եմ չարչարվել ես: Տեսեք, թե այսօր երեկոյան ինչպիսի պարկեր եմ կարել՝ հատը չորսուկես պեննիով:
-Ինչպե՞ս, դուք այստեղ ամեն ինչ մաքրել եք և դեռ այդ բոլոր պարկերն էլ կարե՞լ, – գոչեց հայրս հաշվելով պարկերը: – Դուք վաստակել եք 18 պեննի, խնամել եք երկու երեխաներին և սենյակը մաքրել, այդ ամենը մի երեկոյի ընթացքում: Դուք չտեսնված կին եք:
– Ես ամենևին չեմ էլ շտապել: Աշխատանքը ինձ չի կարող վախեցնել, միստր Բալիզետ:
Նա ճիշտ չէր ասում: Ես շատ լավ էի հիշում, որ երեք արդեն բոլորովին պատրաստ պարկերը իր սենյակից բերեց: Կարծելով, որ նա ուղղակի սխալվել է, ես բերանս բաց արի, որպեսզի նրա սխալն ուղղեմ, բայց նա գլուխն օրորեց և հոնքերը կիտեց: Ասենք, ես նրանից չէի վախենում: Նա չէր համարձակվի հորս մոտ ծեծել ինձ, իսկ ես ուզում էի նրանից վրեժ առնել, որ ինձ նախատել էր և ստիպել, որ մոմը բռնեմ իր համար:
– Ի՜նչ սարսափելի հնարողն եք դուք, միսիս Բերկ, – ասացի ես՝ մոտենալով հորս:
Նա ինձ նայեց այնպիսի չարությամբ, որ նույնիսկ աչքը շլեց:
– Այդ ինչպե՞ս, – հարցրեց հայրս՝ հանկարծ շուռ գալով իմ կողմը:
– Նա փչան է, – անվեհեր ասացի ես:
– Այդ ո՞վ է «նան», ում ես դու «նա» անվանում, կոպիտ տղա, ինչ իրավունքով դու միսիս Բերկին փչան ես անվանում:
Ես Նկատեցի, որ Նա վերցրեց կաշվե գոտին և թափ տվեց:
– Ա՜խ, ի՞նչ եք անում, Ջեմս: Մի բարկացեք նրա վրա, – նորից ինձ պաշտպան կանգնեց միսիս Բերկը: – Նա այդ ասաց առանց վատ մտքի: Պարզապես նա հիշեց, թե ես ինչպիսի հեքիաթներ էի պատմում իրեն, որպեսզի մինչև ձեր գալը չքնի: Եվ դրա համար էլ ինձ փչան անվանեց:
– Ա՜, այ թե ինչ: Իսկ ես կարծում էի այս հիմարը պարկերի մասին է ասում, թե ձեր հաշիվը ճիշտ չէ, դա ոչ իմ գործն է, ոչ էլ նրա:
– Ճշմարտությունը բոլորի գործն է, Ջեմս, – առարկեց միսիս Բերկը:
Հետո նա դարձավ ինձ և աչքով անելով՝ ասաց.
– Տես, Ջիմմի, աղավնյակս, այստեղ չորս պարկ կա: Ասա հայրիկին, քանի հատ կարեցի ես, երբ դու այդտեղ նստած նայում էիր ինձ:
Ի՞նչ պիտի անեի: Երևում էր, որ հայրս նրան ավելի էր հավատում, քան ինձ: Ես երբեք նրա գոտու համը չէի տեսել, բայց տեսել էի, թե այդ նույն գոտիով ինչպիսի ծանր հարվածներ էր տալիս հանգուցյալ մորս:
– Չորս, – պատասխանեցի ես:
– Դե իհարկե, – հանգիստ ասաց միսիս Բերկը, – ինչ որ ճիշտ է, ճիշտ է:
Եվ ինձ մի մեծ կտոր շաքար տվեց:
Դա իմ առաջին սուտն էր, և այդ սուտը շատ տխուր վախճանի հասցրեց: Այն միտքը, որ միսիս Բերկը մի երեկոյի ընթացքում կարող է 18 պեննի վաստակել, ուժեղ տպավորություն գործեց հայրիկիս վրա, և այդպիսով ես մասնակից եղա այդ կնոջ ստոր խարդախությանը:
Իմ փոքրիկ քրոջ ճիչը վերջ դրեց պարկերի մասին սկսված խոսակցությանը: Միսիս Բերկը երեխային գիրկն առավ և սկսեց կերակրել հիանալի յուղամանից, համբուրել և ամենաքնքուշ անունները տալ նրան: Հայրիկս գորովանքով էր նայում այդ փաղաքշանքներին, բայց քունը հաղթեց նրան, և նա շուտով սկսեց ննջել իր աթոռին: Քրոջս կերակրելուց հետո մեր հարևանուհին նրան տարավ իր սենյակը, ապա վերադարձավ մեզ մոտ և սկսեց թեյի բաժակները հավաքել: Բաժակների զնգոցը հորս արթնացրեց:
– Դուք սովորաբար ո՞ր ժամին եք վեր կենում, միստր Բալիզետ, – հարցրեց միսիս Բերկը՝ տեսնելով, որ հայրիկս աչքերը բացեց: – Ես կուզենայի ձեզ համար թեյ պատրաստել:
– Թե՞յ: Դատարկ բան: Ես կարող եմ շուկայում էլ նախաճաշել:
– Այդ ինչո՞ւ որ: Ավելի լավ չէ՞ մի պատառ հաց ուտել տանը, քան թե շուկայում, հրմշտոցի մեջ:
– Լավը իհարկե լավ է: Բայց բանն այն է, որ ես տանից գնում եմ ժամը հինգին: Դա խիստ վաղ է, – առարկեց հայրս:
– Ի՞նչ անենք, որ վաղ է: Այժմ դուք միայնակ այրի եք, և մի՞թե պետք է շուկա գնաք առանց մի բաժակ թեյով տաքանալու: Ես ինքս ինձ անպետք կին կհամարեի, եթե ամեն բան, ինչ հարկավոր է ձեզ, չպատրաստեի ոչ միայն ժամը հինգին, այլ նույնիսկ երեքին: Բարի գիշեր, միստր Բալիզետ:
Մյուս օրը առավոտյան ժամը չորսն անց կեսին միսիս Բերկը արդեն բախում էր մեր դուռը՝ հորս հայտնելով, որ արդեն պատրաստ է թեյը և մի կտոր տապակած ձուկ: Հայրս դեռ նոր էր հագնվել, երբ նա նորից վազեց մեր դռան մոտ:
– Ներեցեք ինձ, միստր Բալիզետ, – ասաց քնքուշ ձայնով, – ես հենց հիմա հիշեցի, որ ասեղս ձեր սենյակում եմ թողել, այնինչ ցանկանում եմ շուտ սկսել աշխատանքս:
– Հարյուր տարի ապրես, այսպիսի կին չես գտնի, – կիսաձայն մրթմրթաց հայրս:

 

Գլուխ 5. ԻՄ ՆՈՐ ՄԱՅՐԸ




Գլուխ 5. ԻՄ ՆՈՐ ՄԱՅՐԸ

Մյուս օրը միսիս Բերկը չարությամբ ինձ ասաց.
– Հապա, մոտ արի, աղավնյակս: Հիշո՞ւմ ես, թե երեկ դու ինչպես էիր ուզում խայտառակել ինձ:
Միսիս Բերկը ակնարկում էր երեկվա խոսակցությունը պարկերի մասին: Ես ոչինչ չպատասխանեցի, բայց նա տեսնում էր, որ հասկանում եմ, թե ինչի մասին է խոսում:
– Դու կարծում էիր, թե հորդ մոտ ինձանից վախենալու կարիք չկա՞: Դու մտածում էիր ինձ վախեցնել: Լսի՛ր, թե ինչ եմ ասում քեզ, օձի ճուտ: Ես քեզ այն օրը կգցեմ, որ մետաքսի պես կփափկես: Մի պատառ հաց առանց ինձ չես ուտի: Եվ եթե իմ մասին ծպտուն հանես հորդ մոտ, ես քեզ այն օրը կգցեմ, որ ինքդ էլ զարմանաս:
Ես տեսնում էի, որ այդպիսի հակառակորդի դեմ պայքարելն իմ ուժից վեր է, և լուռ հնազանդվեցի: Ես կատարում էի միսիս Բերկի հրամանները, սրբությամբ պահում էի նրա բոլոր գաղտնիքները և առանց նրա թույլտվության ոչինչ չէի անում: Այս ամենը բոլորովին չէր մեղմացնում նրան: Ամբողջ օրը նա ինձ տանջում էր մի որևէ աշխատանքով: Եթե Պոլլին չէր քնում, ես պետք է պահեի նրան: Երբ նա քնած էր լինում, ինձ որևէ բանի համար խանութ էր ուղարկում կամ ստիպում սենյակը մաքրել, կամ թե մոմել էր տալիս այն թելը, որով ինքը պարկեր էր կարում: Ես ոչ մի ազատ րոպե չունեի: Եվ իմ այս բոլոր աշխատանքների դիմաց ինձ նույնիսկ չէին կերակրում: Հայրիկս ամեն առավոտ միսիս Բերկին փող էր տալիս տան կարիքների համար, իսկ նա փողը ծախսում էր իր համար օղի գնելով: Որպեսզի հայրիկս այդ բանը չիմանար, նա ինձ ուղարկում էր մի գրոշի ոսկոր գնելու և հայրիկիս պատմում էր, թե դրանք մեր ճաշի մնացորդներն են:
Հայրիկի համար միշտ որևէ տաք ընթրիք էր պատրաստում, իսկ ես, քանի որ հաճախ նախաճաշից մինչև ընթրիքը ոչինչ կերած չէի լինում, բացի մի պատառ հացից, շատ էի ցանկանում գոնե հայրիկիս ընթրիքի մնացորդներն ստանալ: Եթե միսիս Բերկը տեսնում էր, որ հայրիկս իր ամանից որևէ բան է տալիս ինձ, իսկույն մեջ էր ընկնում:
– Ա՜խ, սիրելի Ջեմս, – ասում էր նա, – խնդրում եմ, երեխային մի կերակրեք, ախր նա չափից ավելի ուտելով կհիվանդանա: Նա շատ բարի տղա է, բայց սարսափելի ագահ է: Այսօր ճաշի ժամանակ ես նրան երեք անգամ այնպիսի խոշոր տապակած մսի կտորներ եմ տվել, որ երկու մարդու էլ բավական կլիներ:
– Ա՛յ դու, անպիտան, – բարկացած ասաց հայրս: – Իսկ այստեղ պտույտ-պտույտ է գալիս ու նայում բերանիս, կարծես մի ամբողջ ամիս ոչինչ չի կերել: Գնա քնիր, շատակեր, քանի չես ծեծվել:
Ես պառկեցի քնելու դատարկ փորով՝ չհամարձակվելով ոչ մի խոսք ասել ինձ արդարացնելու համար:
Մի անգամ միսիս Բերկը առանձնապես գարշելի մի խաղ խաղաց ինձ հետ: Նրա մոտ մի կին հյուր էր եկել, և նրանք միասին խմեցին բոլոր փողերը, որ հայրս թողել էր ճաշի և ընթրիքի համար: Երբ հյուրը գնաց, միսիս Բերկը մի փոքր ուշքի գալով՝ սկսեց վախենալ: Հարկավոր էր որևէ տեղից փող ճարել հայրիկի ընթրիքի համար: Բայց որտեղի՞ց:
Նա սկսեց լալ և ողբալ ամենաողորմելի ձևով:
– Ա՜խ, ինչ թշվառն եմ, ինչ անբախտ եմ ես, ինչ անեմ, – հեկեկում էր նա: – Շուտով տուն կգա քո հայրը, սիրելի Ջիմմի: Ես նրա համար ընթրիք պատրաստել չեմ կարող, և նա կծեծի ինձ սպանելու աստիճան: Ա՛խ, ես անտեր-անտիրական թշվառ կին եմ:
Նրա արցունքներն ազդեցին ինձ վրա, և իմ սիրտը հալվեց «սիրելի» քնքուշ անունից: Ես մոտեցա միսիս Բերկին. աշխատում էի մխիթարել նրան և հարցնում էի, թե որևէ բանով չե՞մ կարող օգնել նրան:
– Այդ միայն լեզուդ է ասում, Ջիմմի, – ողբագին ասաց նա, – բայց մտածում ես բոլորովին ուրիշ բան: Եվ ճիշտ որ դու ինձ խղճալ չես կարող, ես միշտ վատ եմ վարվել քեզ հետ: Ա՜խ, միայն թե այս փորձանքն անցնի, ես այլևս քեզ մատով էլ չեմ դիպչի:
Միսիս Բերկի այս զղջումն ավելի հուզեց ինձ:
– Դուք միայն ասացեք, թե ինչով կարող եմ ձեզ օգնել և ես ամեն ինչ կանեմ, – եռանդով հավատացնում էի ես բռնելով նրա պեպենոտ ձեռքը:
– Ինձ օգնել, իհարկե, կարելի է, սիրելի Ջիմմի, միայն թե ես չեմ ուզում քեզ խնդրել այդ: Ահա քեզ, աղավնյակս, մեկուկես պեննի, ծախսիր ինչպես ուզում ես:
Միսիս Բերկի առատաձեռնությունը բոլորովին զարմացրեց ինձ, և ես սկսեցի ավելի խնդրել, որ ասի, թե ինչպես կարող եմ օգնել իրեն։
– Այ թե ինչ հոգյակս, – խոսեց նա վերջապես, – դու կարող ես հայրիկիդ ասել թե ես քեզ ուղարկել եմ երեխայի համար անիսոնի սերմ գնելու, և դու փողը կորցրել ես: Չէ՞ որ այդ դժվար չէ, սիրելի Ջիմմի։
– Իսկ եթե հայրիկը ինձ ծեծի՞:
– Պահ, սիրելիս, ինչպես կարող է ծեծել: Չէ՞ որ ես այստեղ կլինեմ։ Ես հայրիկիդ կասեմ, որ փողոցում քեզ վրա է հարձակվել քեզանից շատ մեծ մի տղա և հրել է քեզ, որ դու մեղավոր չես: Հայրիկդ քեզ չի ծեծի, վստահ եղիր: Իսկ հիմա գնա խաղա, քո մեկուկես պեննիով գնիր ինչ որ ուզենաս:
Ես գնացի, թեպետ սիրտս հանգիստ չէր: Դիտմամբ այդ երեկո ես չէի շտապում տուն վերադառնալ, որպեսզի միսիս Բերկը ինձանից շուտ հայրիկիս պատմի փողը կորցնելու պատմությունը:
Երբ ես ներս մտա, հայրս կանգնած էր դռան մոտ, կաշե փոկը ձեռքին:
– Հապա մոտ արի տեսնեմ, անպիտան, – գոչեց նա բռնելով ականջս: – Ի՞նչ արիր իմ փողերը, շուտ ասա:
– Կորցրի, հայրիկ, – սարսափած մրմնջացի ես աղերսագին նայելով միսիս Բերկին:
– Կորցրի՞ր, այդ որտե՞ղ կորցրիր:
– Գնում էի Պոլլիի համար անսիոնի սերմ գնելու, մի մեծ տղա հարձակվեց ինձ վրա և փողը խլեց ձեռքիցս:
– Եվ դու կարծում ես, թե ես կհավատամ քո այդ պատմությանը, – գոչեց հայրս՝ զայրույթից սփրթնած:
Ես չէի զարմանում, որ հայրիկս չի հավատում, բայց խիստ զարմացա, երբ հանկարծ միսիս Բերկը ասաց.
– Նա ինձ էլ հենց նույնը պատմեց: Բայց մի նրան հարցրեք, Ջեմս, թե որտե՞ղ էր թափառում մինչև այժմ և ինչո՞ւ նրա գոգնոցը յուղոտված է:
Իմ գոգնոցին իսկապես որ յուղի բծեր կային այն կարկանդակից, որ ես գնել էի իմ մեկուկես պեննիով:
– Ախ դու, անպիտան գող, – գոռաց հայրս: – Դու գողացել ես իմ փողերը և քեֆիդ ծախսել:
– Այո, ես էլ կարծում եմ, որ այդպես է, Ջեմս, – ասաց ստոր կինը, – և ես ձեզ խորհուրդ կտայի դրա համար մի լավ դաս տալ նրան:
Եվ նա կանգնած էր այդտեղ, երբ հայրս արյունլվա անելու չափ ինձ ծեծում էր կաշեփոկով: Որքան հնարավոր էր ես գոռալով պատմում էի փողի ամբողջ պատմությունը, բայց հայրս ինձ չէր լսում և այնքան ծեծեց, մինչև որ ձեռքը հոգնեց: Ծեծից հետո ինձ փակեցին ետևի սենյակում և այնտեղ թողին մինչև գիշեր: Օ՜, այդ ժամանակ ինչպես էի ես ատում միսիս Բերկին: Ես այնքան էի կատաղել, որ համարյա ցավ չէի զգում իմ մարմինն ակոսող արյունլվա վերքերից:
Մյուս օրը միսիս Բերկը մեր սենյակը մտավ բարի և ուրախ դեմքով, կարծես ոչինչ էլ չէր եղել, և ամեն օր էլ ներս էր գալիս այդպես ուրախ, մինչև որ հայրս ամուսնացավ նրա հետ:
Հարսանիքը շատ հանդարտ անցավ: Իմ մտքով էլ չէր անցնում, թե մեր տանը կարևոր իրադարձություն է պատրաստվում: Մի երեկո հայրս տուն վերադարձավ միսիս Բերկի հետ: Նրանք իրենց հետ բերին մի երիտասարդի և ինձ ուղարկեցին մի շիշ ռոմ գնելու: Երբ ես ռոմը բերի, հյուրը բաժակները լցրեց և սկսեց շնորհավորել հորս ու միսիս Բերկին և ամեն տեսակ բարիք ցանկանալ նրանց: Այդ ինձ ամենևին չէր հետաքրքրում, և ես պատրաստվում էի դուրս գնալ սենյակից, երբ հայրս ինձ կանգնեցրեց:
– Այստեղ արի, Ջիմ, – ասաց նա: – Տեսնում ես, թե այս ով է նստած աթոռին:
– Իհարկե տեսնում եմ, – պատասխանեցի ես: – Միսիս Բերկն է:
– Դե, լսիր: Այլևս երբեք չհամարձակվես այդ անունը տալ: Նրա անունը Բերկ չէ:
– Բերկ չէ, հապա ի՞նչ է, հայրիկ:
– Նրան ասում են մայրիկ: Ահա թե ինչպես պետք է կոչես նրան: Եվ պետք է նրա հետ վարվես, ինչպես մոր հետ: Եթե այդպես չանես, ես քեզ այնպիսի բանով կհյուրասիրեմ, որ բոլորովին դուր չի գա քեզ: Լավ հիշիր ասածս:
Հորս խոսքերի մեջ առանձնապես ոչ մի տխուր բան չկար, բայց այդ խոսքերը լսելով՝ ես սկսեցի դառնորեն լալ:
– Այդ ի՞նչ է նշանակում, – բարկացած ասաց հայրս: – Դու պետք է շնորհակալ լինեիր ինձանից: Մի՞թե ուրախ չես, որ այժմ մայր ունես:
Ես պատասխանել չկարողացա: Արցունքները խեղդում էին ինձ:
– Ասացեք խնդրեմ, – գոչեց հայրս, – ի՞նչ է նվում այս անպիտանը: Ի՞նչ Է, ես պետք Է նախ խորհուրդ հարցնեի սրանից:
– Թող նրան, սիրելիս, – միջամտեց միսիս Բերկը: – Նա խիստ համառ տղա Է… Դու ինքդ Էլ հո գիտես, թե ինչ անպիտանն է նա:
Ես գիտեի, որ նա կորած փողերի պատմությունն է ակնարկում, և արդեն պատրաստ էի պատասխանել ոչ բոլորովին քաղաքավարի, բայց երիտասարդ հյուրը հավանորեն գուշակեց իմ ցանկությունը, աչքով արեց, որ սուս մնամ և ինձ քաշեց իր մոտ:
– Դե լավ, լավ, երեխայի վրա մի հարձակվեք, – ասաց նա: – Գուցե նա հենց նոր մայրիկ ունենալու ուրախությունից է լաց լինում: Քանի՞ տարեկան է, Ջեմս:
– Յոթի մեջ է:
– Օ, ուրեմն շուտով ինքը կսկսի իր հացը վաստակել:
– Իհարկե, վաղուց ժամանակն է, – վրա բերեց խորթ մայրս: – Տես ինչ մեծ տղա է: Վաղուց աշխատելու ժամանակն է:
– Այո, նա առանց այդ էլ աշխատում է, – անբավական ձայնով նկատեց հայրս: – Օրերով Պոլլիին է պահում:
– О՛հ, ի՜նչ աշխատանք է դա, նստում է իր համար փոքրիկ մանուկը գրկին, կամ մեկ էլ կտեսնես՝ ցած դրեց ու սկսեց խաղալ տղաների հետ:
– Իսկ ես ձեզ կասեմ, – վճռական տոնով վրա բերեց հյուրը, – որ աշխարհում երեխա խնամելուց ավելի վատ աշխատանք չկա: Ինձ էլ ստիպել են զբաղվել այդ հիանալի գործով, բայց ես առաջին իսկ հնարավորությանը ձեռք եմ քաշել դրանից, թեև հետո ստիպված եմ եղել զբաղվել հաչելով:
Այս ասելով բարեսիրտ հյուրը կամացուկ իմ ձեռքը խոթեց մի պեննի: Ես խիստ ցանկանում էի դուրս պրծնել, որպեսզի ծախսեմ իմ փողը, ուստի այլևս ուշադրություն չէի դարձնում մեծերի զրույցին: Սակայն հաչելու մասին երիտասարդի ասածն ամուր մեխվեց իմ մտքում: Ես ինքս էլ ավելի մեծ սիրով կսկսեի շան պես հաչել, քան թե երեխա խնամել: Բայց ում կարող էր պետք գալ իմ հաչելը: Ես երբեմն տեսնում էի, թե ինչպես հովիվը քշում է ոչխարների հոտը և տեսել էի, թե ինչպես երեխաները նրան օգնում էին նախիրը քշելիս և շան նման հաչում ու ոռնում էին, բայց երբեք մտքովս չէր անցել, թե այդպիսի գործի համար փող կվճարեն: Եթե հովիվը կարող է հաչելու համար երեխաներ վարձել, ապա նրան ավելի էժան կնստեր իսկական շուն պահելը, – մտածում էի ես: Բայց հյուրն ասաց, որ հաչելն ավելի լավ է, քան երեխա խնամելը, իսկ նա դեռ չգիտեր, թե որքան վատ եմ ապրում ես, ինչպես քիչ է իմ մասին հոգում հայրս, ինչպես է տանջում ինձ միսիս Բերկը: Նրա համար տհաճ է եղել երեխա խնամելը, իսկ ինձ համար դա իսկական տանջանք էր:

 

Գլուխ 6. ՆՈՐ ՏԱՆՋԱՆՔՆԵՐ: ՓԱԽՈՒՍՏ




Գլուխ 6. ՆՈՐ ՏԱՆՋԱՆՔՆԵՐ: ՓԱԽՈՒՍՏ

Միսիս Բերկի հետ հորս ամուսնանալուց հետո իմ կյանքն առաջվանից էլ ավելի վատացավ:
Մինչ այդ միսիս Բերկը գիշերը երեխային տանում էր իր մոտ, և ես գոնե հանգիստ քնել կարող էի: Բայց այժմ խորթ մայրս ու հայրս որոշեցին, որ Պոլլին պետք է քնի ինձ հետ մի մահճակալի վրա: եթե նա գիշերները քներ, այդ կարգադրությունն ինձ չէր վշտացնի: Միսիս Բերկի սենյակում դրված մահճակալը մեր երկուսիս համար բավական մեծ էր, և ես իմ փոքրիկ քրոջը այնպես էի սիրում, որ ինձ համար նույնիսկ հաճելի էր նրա հետ քնելը: Բայց բանն այն է, որ Պոլլին շատ քիչ էր քնում: Կարծեմ նրա ատամները դուրս էին գալիս և դրանից էլ նա այնքան անհանգիստ էր: Նրան իմ անկողնում պառկեցնում էին վաղ երեկոյան, երբ ես պառկում էի քնելու, ամեն կերպ աշխատում էի չարթնացնել նրան: Եթե այդ ինձ հաջողվում էր, ես կարող էի երեք-չորս ժամ հանգիստ քնել: Բայց գիշերվա ժամը երկուսին նա անպայման արթնանում էր և սկսում ամենայն ուժով գոռալ: Ոչ մի բանով նրան հանգստացնել չէր լինում, անպայման հարկավոր էր ուտելու և խմելու բան տալ: Մեր անկողնի մոտ միշտ մի կտոր հաց ու յուղ էին դնում և մի թաս ջրախառն կաթ: Պոլլին լուռ էր լինում, քանի դեռ ուտում էր, բայց գիշերները զարմանալի ախորժակ էր ունենում և բոլոր պաշարներն շտապ ոչնչացնելուց հետո նորից սկսում էր գոռալ: Ոչ մի գուրգուրանք, ոչ մի երգ, ոչ մի օրոր չէր հանգստացնում նրան:
– Մամա, մամա, մամա, – գոռում է նա այնպես բարձր, որ նույնիսկ փողոցի մյուս ծայրում լսվում էր:
Ես լարում էի բոլոր ուժերս, որպեսզի հանգստացնեմ նրան:
– Պոլլի, չե՞ս ուզում Ջիմմիի հետ զբոսանքի գնալ, – հարցնում էի ես, և երբեմն, մանավանդ լուսնյակ պարզ գիշերներին, նա համաձայնում էր: Մենք, իհարկե, իսկապես զբոսանքի գնալ չէինք կարող, բայց Պոլլին այդ չէր հասկանում: Հագնվում էինք, որպես թե պատրաստվում ենք փողոց դուրս գալու: Ես Նրա գլխին էի դնում միսիս Բերկի սև շղարշե գլխարկը և ուսերին էի գցում իմ բաճկոնը: Զբոսանքի իմ հագուստը լինում էր հայրիկիս մուշտակե հին գդակը, որը պահված էր լինում մեր ներքնակի տակ: Երբ հագնվում էինք, ես ձայնս նմանեցնելով միսիս Բերկհ ձայնին՝ ասում էի.
– Ջիմմի, գբոսանքի տար Պոլլիին, ցույց տուր նրան շաքարեղենի խանութը:
Ապա պատասխանում էի իմ ձայնով.
– Մենք պատրաստ ենք, հիմա կգնանք:
Հետո գնում էինք զբոսանքի, բայց ոչ մի կերպ դուռը գտնել չէինք կարողանում: Հենց գլխավոր գաղտնիքն էլ այդ էր: Մենք պետք է դուրս գայինք փողոց, որպեսզի շաքարեղեն գնենք, բայց դռանը հասնել չէինք կարողանում: Այս գործում Պոլլիի գլխին դրած մեծ գլխարկը լավ էր օգնում ինձ: Հաճախ մի կես ժամ այսպես իմ գրկին զբոսնելով՝ Պոլլին քնում էր, և ես զգուշությամբ նրան դնում էի անկողին: Պատահում էր, և դա ամենից վատն էր, որ նա բոլորովին չէր ցանկանում զբոսանքի գնալ: Իզուր էի ես նրան շաքարեղեն խոստանում, իզուր էի հաչում շան նման, մլավում կատվի պես, նմանվում էշի կամ կատաղած ցուլի. Նա ոչինչ չէր լսում, ոչ մի բանի չէր նայում և բարձր գոռալով պահանջում էր «յուղած»: «Յուղած» ասելով նա հասկանում էր յուղ քսած հաց, և իմ բոլոր հորդորանքներին նա գոռալով պատասխանում էր այդ նույն բառով: Պատի ետևում թխկոց էր լսվում, իմ խորթ մայրն էր փայտով հատակը ծեծում:
– Այդ ի՞նչ ես անում խեղճ երեխային, չար տղա:
– Նա «յուղած» է ուզում:
– Դե ինչ կա, չես կարո՞ղ վեր կենալ ու տալ, ծույլ անպիտան:
– Ախր ի՞նչ տամ, Նա ամբողջը կերել է:
– Ինչպես թե կերել է: Ա՛խ դու, ստախոս: Երևի նորից քո զզվելի գործն ես արել, ինքդ կերել ես խեղճ երեխայի բաժինը: Իսկույն հանգստացրու նրան, համբերությունից մի հանիր ինձ, թե չէ վատ կլինի:
Ես գիտեի, որ իսկապես իմ բանը շատ վատ կլինի, և սկսում էի արցունքն աչքերիս Պոլլիին խնդրել, որ լռի: Բայց որտե՜ղ: «Մայրիկի» ձայնը լսելով նա սկսում էր ավելի բարձր գոռալ: Սարսափից դողալով ես հարևան սենյակում լսում էի քայլեր, դռան բռնակի ճռինչ, և ահա զայրացած խորթ մայրս շապկանց ու գիշերային թասակը գլխին՝ ներս էր ընկնում: Առանց մի խոսք ասելու նա հարձակվում էր ինձ վրա և սկսում անողոքաբար ծեծել, խփել մերկ մարմնիս: Նա իմ գլուխը սեղմում էր բարձին ու այնպես ճզմում, որ ես նույնիսկ գոռալ չէի կարողանում:
Հայրիկս չգիտեր, թե նա ինչ էր անում ինձ հետ, որովհետև շարունակ բարձրաձայն գոռում էր, թե ինձ կծեծի, եթե ես մի անգամ էլ երեխայի բաժինն ուտեմ:
– Ի՞նչ ես դատարկ-դատարկ վախեցնում նրան, – մյուս սենյակից գոռում էր հայրս: – Լավ կլինի, որ դու մի լավ դաս տաս այդ անպիտան շատակերին, թե չէ նա քեզ բանի տեղ չի դնում:
– Եվ իսկապես, իմ համբերությունն էլ շուտով կսպառվի, – ասում էր խորթ մայրս: – Խելքդ գլուխդ հավաքիր, անպիտան:
Հետո վերադառնում էր մյուս սենյակը և հորս ասում.
– Ավելի լավ է առանց ծեծի խրատել, Ջիմ: Երեխային ծեծելով ուղղել չի լինի:
Զարմանալի է, որ ինձ ծեծելուց հետո Պոլլին սովորաբար կծկվում էր անկողնում և քնում, կարծես ոչինչ էլ չէր եղել: Դրա համար էլ հայրս կարծում էր թե իսկապես, երբ ես ուզենամ, կարող եմ հանգստացնել նրան: Մի անգամ ես չհամբերեցի և սկսեցի խորթ մորիցս գանգատվել:
– Ես քեզ բոլորովին չեմ խղճում, – պատասխանեց հայրս: – Քեզ պես կամակոր անպիտանին հարկավոր է ավելի խիստ դաս տալ:
– Դե լավ, – ասացի ես, – շատ չի ձեռքերը հանգստացնի ինձ վրա. կմեծանամ, նրան ցույց կտամ:
Հայրս նայեց ինձ և ծիծաղեց:
– Եթե ես մեծ լինեի, – շարունակեցի ես խրախուսված նրա ծիծաղից, – նրա քիթը կջարդեի, ոտքերը կկոտրեի, ես ատում եմ նրան:
– Բավական է հիմարություններ դուրս տաս, – ընդհատեց ինձ հայրս:
– Նա ամեն ինչ սուտ է ասում ձեզ: Ես ոչ մի ազատ րոպե չունեմ, ես պետք է ամբողջ օրը Պոլլիի հետ քարշ գամ:
– Ի՞նչ մեծ բան է երեխային նայելը: Ուրիշ տղաները քո հասակին արդեն կարողանում են փող վաստակել:
– Ես էլ կուզեի աշխատել, հայրիկ:
– Կուզեի աշխատել… Աշխատանքը պետք է գտնել, նա ինքը մարդկանց մոտ չի գալիս: Ա՛յ, առավոտները ժամը չորսին, երբ շուկա եմ գնում, դու դեռ քնած ես լինում, իսկ ես ճանապարհին հանդիպում եմ քեզանից էլ երկու անգամ փոքր երեխաների: Վաստակում են իրենց համար մեկ-երկու պեննի ուտում են, իսկ թե չեն վաստակում՝ նստում են քաղցած:
– Ես էլ կարգին շոր չունեմ, ոչ գուլպա ունեմ, ոչ կոշիկ, հայրիկ: Ես ինչպե՞ս գնամ աշխատանք գտնելու:
– Ախ դու, հիմար տղա: Կարծում ես, թե աշխատանքի համար շքեղ հագուստ է հարկավոր: Ա՛յ, այն տղաները, որոնց մասին ես խոսում եմ մի-մի վերնաշապիկ ունեն հագներին, բայց ուրիշներից վատ չեն աշխատում. ձուկ են տանում, կարտոֆիլով լի զամբյուղներ են տանում, ապրանք բարձած սայլակներ կամ նավակներ են պահպանում: Իսկ դու ուզում ես աշխատանքի գնալ սպիտակ վերնաշապիկով ու լաքե ձեռնոցներով: Ի՜նչ տիպն ես:
Հայրս արհամարհանքով շուռ եկավ ու գնաց:
Հորս հետ այս խոսակցությունը տեղի ունեցավ նրա ամուսնությունից կես տարի հետո: Օր օրի վրա միսիս Բերկն ավելի ու ավելի էր տանջում ինձ: Իմ դրությունը շատ ավելի վատացավ, երբ հայրս մի անգամ միսիս Բերկին հարբած գտավ ու ծեծեց: Ես հաճախ օրերով սոված կմնայի, եթե ինձ չօգներ պառավ լվացարարուհի միսիս Ուինքշիփը: Միսիս Ուինքշիփը վաղուց էր ճանաչում իմ մայրիկին և միշտ գովում էր նրան. «Քո մայրը շատ լավն էր քո հոր համար, իսկ հայրդ շատ լավն է այդ չարասիրտ ու խորամանկ Բերկի համար», – ասում էր նա: Սովորաբար ես իմ բոլոր վշտերը պատմում էի միսիս Ուինքշիփին: Նա ինձ կանչում էր իրենց խոհանոցը և կերակրում իր ճաշի մնացորդներով: Երբեմն նա Պոլլիին վերցնում էր իր մոտ և պահում, որ ես մի քիչ խաղալու ժամանակ ունենամ: Մի օր ես միսիս Ուինքշիփին հարցրի, թե ինչ բան է «հաչողը»: Նա ինձ բացատրեց, որ այդպես է կոչվում այն տղան, որին մանրավաճառը վարձում է, որ ապրանք բարձած սայլակը քաշի և դրան հսկի, երբ տերը շուկայում զանազան բաներ է գնում, իսկ հետո էլ, երբ գնում են փողոցներում ապրանքը վաճառելու, իր տիրոջն օգնի գովաբանել ապրանքը:
– Իսկ ձեր տեսած «հաչողներից» ամենափոքրը ինչպիսի՞ն է եղել, – հետաքրքրվեցի ես։
– Ինչպիսի՞ն: Ես տեսել եմ այնպիսիներին, որոնք քո ուսերին կգան: Հասակն այստեղ կարևորը չէ: Գլխավորը զիլ ձայն ունենալն է:
Միսիս Ուինքշիփը երկար բացատրեց, թե առևտրականի համար որքան մեծ նշանակություն ունի բարձր ու դուրեկան ձայնով իր ապրանքները գովաբանելը: Նա ասաց, որ ամեն մի ապրանք պետք է գովել հատուկ ձայնով:
Դրանից հետո ինձ սկսեց տանջել այն հարցը, թե ունեմ երաժշտական ձայն: Իմ խորթ մայրը լավ երգչուհի էր համարվում, ես նրանից մի քանի երգ էի սովորել և հաճախ երգում էի, իմ կարծիքով, բոլորովին ճիշտ: Բայց ով գիտե, գուցե իմ ձայնը երգի համար լավ է, բայց ձուկ կամ որևէ միրգ գովաբանելու համար բոլորովին անպետք կլինի: Ես ուզում էի, ինչ գնով էլ լինի, ազատվել խորթ մորս ծեծից, բայց դրա համար բացի «հաչող» դառնալուց ուրիշ ոչ մի միջոց հնարել չէի կարողանում: Մի քանի անգամ փորձեցի գոռալ՝ ձայնս նմանեցնելով այս կամ այն մանրավաճառին, բայց չէի կարողանում որոշել, թե լավ եմ գոռում ես:
Մի անգամ Պոլլիին գրկած նստել էի մեր սանդուղքի վրա և այնպես մտքի մեջ ընկա, որ երեխան դուրս պրծավ ձեռքիցս և ճչալով գլորվեց աստիճաններով: Միսիս Բերկը լսեց նրա ճիչը և կայծակի արագությամբ հարձակվեց ինձ վրա: Առանց իմ բացատրությունները լսելու, նույնիսկ առանց երեխային վերցնելու, նա մազերիցս բռնեց և մի քանի անգամ գլուխս խփեց պատին: Նա ուզեց ականջս բռնել, բայց ես խույս տվի, և նրա եղունգները այտիս քսվելով՝ արյունոտեցին երեսս: Հետո նա սկսեց ինձ ծեծել բռունցքներով ու քիթս սեղմել մատերի արանքում: Ցավը ինձ կատաղության հասցրեց: Ես նրա մատը կծեցի և ձեռքից դուրս պրծա: Նա ցավից աղաղակեց և ինձ բաց թողեց: Օգտվելով դրանից՝ ես հեռացա նրանից և որքան ուժ ունեի՝ սկսեցի փախչել մեր փողոցով:

Գլուխ 7. ԵՐԵԿՈՆ ՍՄԻԹՖԻԼԴԻ ՇՈՒԿԱՅՈՒՄ: ԻՆՁ ԼՈՒՐՋ ՎՏԱՆԳ է ՍՊԱՌՆՈՒՄ




Գլուխ 7. ԵՐԵԿՈՆ ՍՄԻԹՖԻԼԴԻ ՇՈՒԿԱՅՈՒՄ: ԻՆՁ ԼՈՒՐՋ ՎՏԱՆԳ է ՍՊԱՌՆՈՒՄ

Չգիտեմ, թե հետապնդում էր արդյոք ինձ միսիս Բերկը: Ես վազում էի մեր փողոցով և նույնիսկ ետ չէի նայում: Միսիս Ուինքշիփը ինձ տեսավ և իմ վախեցած դեմքից հասկանալով, որ ես մեծ վտանգից եմ փախչում, գոռաց ինձ.
– Փախիր, Ջիմմի, փախիր, տղա որ քեզ չհասնեն:
Մեր նրբափողոցից ես անցա Տերնմիլ փողոցը և շուռ եկա դեպի Սմիթֆիլդի շուկան: Ես հասկանում էի, որ բաց տեղում միսիս Բերկը հեշտությամբ կբռնի ինձ, բայց շուկայի հրապարակի նեղ և ծուռումուռ անցքերում ինձ գտնել չէր կարող:
Շուկայի օր չէր: Հրապարակը խաղաղ էր ու դատարկ: Ես այդ հրապարակը լավ էի ճանաչում, որովհետև հաճախ էի խաղացել այնտեղ ընկերներիս հետ: Հիշում էի, որ տղաները «խոզի շարքը» գնալ չէին սիրում, ուստի և հենց այնտեղ գնացի: Բարձրացա մի փակ խանութի սանդուղքի վրա և սկսեցի այդտեղից շուրջս դիտել: Միսիս Բերկը ոչ մի տեղ չէր երևում: Արագ վազելուց շունչս կտրվում էր. լալիս էի ցավից ու սրտնեղությունից: Արցունքս խառնվում էր արյունին, որ ծորում էր իմ երեսից, միսիս Բերկի չանգռած տեղերից: Մազերս խճճված էին, գլխիս գլխարկ չկար: Բոբիկ ոտքերս ցեխոտվել էին, բաճկոնս քրքրված էր և կարկատաններով պատած: Ահա ինչ վիճակում էի ես նստել խոզի շարքի խանութի աստի-ճանների վրա մայիսյան այն ջերմ երեկոյին:
Առաջին կես ժամը իմ միտքն զբաղված էր մեկ բանով, ես շարունակ վախենում էի, թե միսիս Բերկը մի որևէ անկյունում թաքնված կլինի և ահա հանկարծ կհարձակվի ինձ վրա: Անվերջ այս ու այն կողմ էի նայում ու ականջ էի դնում ամեն մի խշշոցի: Բայց ժամանակն անցնում էր, իսկ իմ թշնամին ոչ մի տեղ չէր երևում: Քիչ-քիչ հանգստացա և լսելով, որ ժամը չորսը խփեց, սկսեցի լուրջ մտածել, թե ի՞նչ պիտի անեմ: Տուն գնամ: Ո՛չ, անկարելի է, նա ինձ կսպանի: Այժմ ինչ ուզենա կանի ինձ. հայրիկիս ցույց կտա իր կծած մատը, և հայրս կասի, որ հենց տեղն է եղել ինձ ծեծելը։ Ինչո՞վ կարող եմ արդարանալ: Ես կծեցի նրա ձեռքը, այդ արդեն վատ էր: Բացի դրանից երեխային ցած գցեցի: Ինձ հրամայված էր հանգիստ նստել և պինդ պահել երեխային, իսկ ես նրան ցած գցեցի, նա երևի վնասվածք ստացավ, գուցե և շատ խիստ: Խե՜ղճ Պոլլի: Նա վայր ընկավ սարսափելի թխկոցով ու ճիչով: Գուցե հենց հիմա նրա բոլոր ոսկորները կոտրվել են: Գուցե հենց դրա համար էլ խորթ մայրս իմ ետևից չվազեց: Ոչ, տուն վերադառնալու մասին մտածել անգամ չի կարելի:
Բայց ո՞ւր գնամ: Փողոցում արդեն մութ էր: Սկսեցին լապտերները վառել: Խոզի շարքում նստելը շատ անդուրեկան բան էր: Ես քայլեցի մինչև շուկայի առաջին շարքը և այնտեղ նորից նստեցի՝ աշխատելով մտածել իմ դրության մասին: Որքան ավելի էր մթնում, այնքան ավելի ուտել էի ուզում: Սկսեցի մտածել, թե ինչ կպատահի ինձ, եթե վերադառնամ տուն: Մտաբերում էի իմ կերած ամենաուժեղ ծեծերը և աշխատում էի պատկերացնել, թե կարող եմ դիմանալ այդպիսի պատժի: Հանկարծ մեկը դիպավ իմ թևին: Վերև նայելով՝ ես տեսա իմ առջև կանգնած մի մարդու, ձեռքին բռնած երկու պենս:
– Ա՜խ, խեղճ մոխրատիտիկ, – ասաց նա կարեկից ձայնով: – Առ, հաց գնիր քեզ համար:
Մինչև ես զարմանքից ուշքի կգայի, անցորդը մթության մեջ անհետացավ; Ես նույնիսկ չհասցրի շնորհակալություն հայտնել նրան և չգիտեի, ուրախանա՞մ ստացածս փողի համար: Ինչու նա ուղղակի չասաց. «Ահա քեզ երկու պեննի»: Ինձ շատերն Էին մոխրատիտիկ անվանել, և ես դրանից չէի նեղանում, բայց ինչու նա ինձ պատվիրեց հաց գնել, կարծես ես մուրացկան եմ: Իմ արժանապատվությունը պահելու համար ես բարձր ու առողջ ձայնով գոռացի այն կողմը, ուր անհետացել Էր գթասիրտ մարդը.
– Ես հաց չեմ գնի: Կգնեմ ինչ-որ քեֆս ուզի:
Եվ ճամփա ընկա հաստատ որոշելով ինձ ողորմություն տվող մարդու ասածի հակառակն անել: Ես վճռականորեն հեռանում էի ճանապարհին ինձ հանդիպող հացի խանութներից և աշխատում էի մտածել միայն քաղցրավենիքի մասին: Այսպես հասա մի փոքրիկ խանութի, որտեղ վաճառում Էին զանազան անուշեղեն ու դոնդողներ: Դրանք լցված Էին ապակե խոշոր ամանների մեջ, և յուրաքանչյուր ամանի վրա նշանակված Էր գինը: Ինձ առանձնապես հրապուրեց մի աման, որի մեջ սալորի անուշ կար: Նրա վրա գրված Էր՝ «ֆունտը 18 պեննի»: Ես սկսեցի մատներով հաշվել և գտա, որ այդ անուշի երկու ունցին կարժենա 2 պեննի և 1 ֆարտինգ: Ճիշտ Է, ինձ մեկ ֆարտինգ պակասում էր, բայց միևնույն է, ես կարող էի պարզապես երկու պեննիի անուշ խնդրել: Երկու պեննին լավ փող է, դա մի ինչ-որ կես պեննի չէ:
– Խնդրեմ ինձ երկու պեննիի սալորի անուշ տաք, – կրկնեցի ես ինքս ինձ և հաստատ քայլերով ուղղվեցի դեպի խանութի դուռը: Բայց հազիվ էի ոտքս շեմքին դրել, մեկ էլ ականջիս մի հարված իջավ, որն ինձ ետ շպրտեց դեպի փողոց:
– Կորի՛ր այստեղից, – գոռաց խանութպան պառավը: – Արդեն տասը րոպե է հետևում եմ քեզ, գող անպիտան: – Այս ասելով նա դուռը շրխկոցով ծածկեց:
Ես դրանից շատ նեղացա: Նետվեցի փողոց, որ մի քար վերցնեմ ու զզվելի խանութի լուսամուտները փշրեմ, բայց այդ րոպեին ինձ շշմեցրեց այնպիսի մի հրապուրիչ բուրմունք, որ իմ զայրույթն իսկույն չքացավ:
Բուրմունքը գալիս էր հարևան խորտկարանից: Երևի այնտեղ հենց նոր փռից հանել էին սիսեռի պուդինգ և յուղոտ բլիթներ: Ի՞նչ կլիներ ինձ հետ, եթե ես խորտկարանին մոտենայի իմ երկու պեննին անուշի մի չնչին կաթիլի վրա ծախսելուց հետո: Առանց մի րոպե տատանվելու մտա խորտկարան և ինձ համար ընթրիք գնեցի, մեկ յուղաբլիթ, մի կտոր սիսեռի պուդինգ կես պեննիի և կես պեննիի էլ՝ տապակած կարտոֆիլ: Ուզեցի անմիջապես սկսել ընթրիքս, բայց լսել էի, որ աշխարհում կան չար մարդիկ, որոնք հետամուտ են լինում անպաշտպան երեխաներին և կողոպտում նրանց: Դրա համար էլ ես իմ ընթրիքը փաթաթեցի կաղամբի տերևի մեջ, թաքցրի բաճկոնիս փեշի տակ, գնացի խոզի շարքը և այնտեղ մեծ բավականությամբ ամբողջը կերա մինչև վերջին փշրանքը:
Չի կարելի ասել, թե կշտացա: Ո՛չ, ես կարող էի երեք անգամ ավելի ուտել, բայց և այնպես ընթրիքը փոքր-ինչ հագեցրեց իմ քաղցը: Իմ մտքերը նորից դարձան դեպի փոքրիկ Պոլլին: Ի՞նչ դրության մեջ է նա հիմա: Նրա մասին ես ավելի շատ էի մտածում, քան հայրիկիս, տան կամ որևէ բանի մասին: Նա ինձ հետ խոսել չէր կարողանում, բայց ես տեսնում էի, որ նա իրեն շատ վատ էր զգում, երբ ես լաց էի լինում: Երբ միսիս Բերկը ինձ ծեծում էր, փոքրիկ Պոլլին իր թաթիկները փաթաթում էր վզիս և քնքշությամբ համբուրում ինձ:
Սիրտս այնպես ծանրացավ, որ ես որոշեցի գնալ տուն կամ գոնե մեր նրբափողոցի մոտերքը թափառել, մինչև որ հարևաններից որևէ մեկը հանդիպի ու ինձ պատմի, թե ինչ դրություն է մեր տանը:
Արդեն բոլորովին մութն էր, և Սմիթֆիլդի շուկայի ճանապարհին ինձ քիչ անցորդներ էին պատահում: Ես քայլում էի շատ զգույշ, շուրջս նայելով, և երբ ինձ թվում էր, թե դեմս է գալիս հայրիկիս կամ միսիս Բերկին նման որևէ մեկը, իսկույն թաքնվում էի դարպասների տակ: Բայց իմ երկյուղն իզուր էր. ես արդեն Տերնմիլ փողոցի կեսից ավելին անցել էի անվտանգ: Հանկարծ, մեր նրբափողոցից դեռ մի քսան սաժեն հեռու, հանդիպեցի իմ ընկերներից մեկին՝ Ջերրի Պեպին, որը երեք-չորս տարով ինձանից մեծ մի տղա էր: Ասենք, ավելի ճիշտ, ոչ թե ես նրան հանդիպեցի, այլ նա ուղղակի կպավ ինձ: Փողոցի մյուս կողմից նա վազեց ինձ մոտ, երկու ձեռքով գրկեց ինձ, կարծես շատ էր ուրախացել, որ ինձ տեսավ:
– Ջիմ, սիրելի բարեկամ, – գոչեց նա: – Այդ ո՞ւր ես գնում:
– Ինքս էլ չգիտեմ, Ջերրի, – պատասխանեցի ես: – Ուզում էի գնալ տուն, տեսնեմ ինչ կա…
– Մի՞թե դու դեռ տանը չես եղել: Առավոտվանից չես եղել, այն ժամանակից, երբ փախար։
– Այո, ամբողջ օրը փողոցում եմ եղել: Ի՞նչ կա մեզ մոտ, Ջերրի: Այսօր ճաշից հետո դու չե՞ս տեսել փոքրիկ Պոլլիին:
Պեպը իմ հարցերին չէր պատասխանում:
– Եթե դու տանը չես եղել, ուրեմն շուտ գնա, – ասաց նա՝ բռնելով օձիքս և հրելով մեր նրբափողոցի կողմը: – Գնանք, գնանք:
Ջերրիի արարքն ինձ կասկածելի թվաց:
– Ես կգնամ տուն, երբ ինքս ուզեմ, – ասացի՝ նստելով փողոցում: – Կարիք չկա, որ դու ինձ հրես, Պեպ:
– Ես քեզ հրո՞ւմ եմ: Ա՛յ թե հնարեցիր: Ինչո՞ւ պետք է հրեմ քեզ: Դու ինքդ ասացիր, որ տուն ես գնում: Ինչ արժանի ես, որ մարդ քեզ ծառայություն անի:
– Ի՞նչ ծառայություն, Ջերրի:
– Ինչ ծառայությո՞ւն: Շատ պարզ է, թե ինչ: Այնտեղ, մեր փողոցում, բոլորը ողբում են քեզ համար, հայրդ էլ, մայրդ էլ, փոքրիկ Պոլլին էլ. լսելիս մարդու սիրտը մղկտում է: Առանց քեզ ընթրիքի նստել չեն ուզում: Իսկ ընթրիքի համար մի ահագին մսե պուդինգ են պատրաստել, կարտոֆիլով: Ես էլ ինքս ինձ մտածեցի, սրանք այստեղ լացուկոծ են անում, իսկ խեղճ Ջիմմին թափառում է փողոցներում, վախենում է տուն վերադառնալ: Գնամ գտնեմ նրան, ասեմ, որ չվախենա: Եվ ահա եկա: Իսկ դու թափառում ես փողոցում և կարծում ես, թե ես խաբում եմ:
Ես նայեցի ուղիղ Ջերրիի երեսին, և գազե լապտերի լույսի տակ նրա դեմքն ինձ այնպես ազնիվ երևաց, որ դադարեցի կասկածել: Մինչդեռ նրա պատմությունը համարյա անհավանական էր: Բոլորը լալի՞ս են ինձ համար: Մսե պուդինգը պաղո՞ւմ է իմ պատճառով: Ես խղճի խայթ զգացի ու նույնիսկ աչքերս արտասվակալեցին:
– Ջերրի, այդ բոլորը ճի՞շտ ես ասում, – գոչեցի ես՝ վեր ցատկելով: – Դու համոզվա՞ծ ես, որ այդ ճիշտ է: Ախր դու գիտես, թե ինչ վատ կլինի իմ օրը, եթե ճիշտ չես ասում: Դու հո գիտես, թե միսիս Բերկը ինչպես Է ծեծում ինձ ու մազերս քաշքշում:
– Ի՞նչ կա սուտ ասելու: Բոլորը քեզ են ողբում, կարծես ամբողջ տունը վառվում Է, իսկ ամենից ավելի հայրդ է ողբում: Թե որ ինձ չես հավատում, մտիր մեր փողոցը, հենց Ուինկշիպների տան մոտից կլսես նրա ձայնը: Նա պատրաստ Է վշտից կախվելու:
– Իսկ Պոլլի՞ն: Ինչպե՞ս է նա: Առո՞ղջ է: Որևէ ոսկորը չի՞ կոտրվել, երբ ես նրան ցած գցեցի սանդուղքից: Քիթը չի՞ արնոտվել: Գլխին ուռուցքներ չե՞ն առաջացել:
– Ա՜, այ թե ինչից ես վախենում, – ուրախ վրա բերեց Ջերրին: – Դատարկ բան: Նա բոլորովին առողջ է: Երբ նրան բարձրացրին, նա քրքջում էր խելագարի պես: Նրան վերցրին և տարան բժշկի մոտ…
– Ինչպե՞ս: Իսկ ինչո՞ւ տարան բժշկի մոտ, Ջերրի: Ախր դու ասում ես նա չի վնասվել:
– Մի՞թե ես ասացի՝ բժշկի մոտ, – պատասխանեց Պեպը՝ շփոթված երեսը դարձնելով ինձանից:
– Ասացիր, ասացիր, Պեպ: Դու ասացիր, որ նրան տարան բժշկի մոտ:
– Դե լավ, բայց հո ես չասացի, թե ինչու տարան: Ես միայն ասացի, որ երբ նրան բարձրացրին, նա քրքջում էր: Եվ այնպես էր քրքջում, որ նույնիսկ վախեցան, մտածելով, թե դա հո հիվանդությունից չէ, և դրա համար էլ տարան բժշկի մոտ:
Այս բացատրությունից բոլորովին հանգստացած ու մխիթարված՝ ես վազեցի դեպի մեր փողոցը: Ջերրին ուրախ շատախոսելով գալիս էր ինձ հետ: Մենք արդեն մի քանի քայլ էինք հեռու մեր փողոցից, երբ հանկարծ մեզ մոտ վազեց մի տղա, որի հետ նույնպես շատ անգամ էի խաղացել, և բռնեց իմ ձեռքը:
– Բռնեցինք, Ջերրի, – գոռաց նա: – Հը, կես ենք անելու, չէ՞:
– Չէ, չէ, – գոռաց Ջերրին՝ բռնելով իմ մյուս ձեռքը: – Ես քեզ հետ կես չեմ անի: Այն րոպեից, երբ նրա հայրը տուն է եկել, ես եմ վազվզում սրա ետևից: Նախ ես եմ բռնել սրան:
– Իսկ ես քեզ ասում եմ՝ կես ենք անելու, – ասաց մյուս տղան՝ ավելի ամուր բռնելով ձեռքս: – Ես հետևում եմ ձեզ այն րոպեից, երբ դուք հանդիպեցիք իրար: Առանց ինձ դու սրան տուն քարշ տալ չես կարող: Դատարկ խոսքերի ժամանակ չէ, տանենք սրան:
– Հեռու կորիր: Ջեմս Բալիզետն ի՞նչ ասաց: Ով ամենից առաջ նրան բռնի ու տուն բերի, նրան մեկ շիլլինգ կտամ: Իսկ երկրորդի մասին ոչինչ էլ չասաց:
– Ձայնդ կտրիր, ձայնդ կտրիր, – ասաց մյուս տղան, որ Ջերրիից ավելի ուժեղ էր:
– Դե արի, արի, – այս վերջին խոսքերը վերաբերում էին ինձ: – էլ ես քեզանից չեմ բաժանվի: Հայրդ քեզ մահու չափ կծեծի, հենց որ ձեռքն ընկար:
Վախից սարսափահար ես դուրս պրծա նրանց ձեռքից և ընկա սալահատակի վրա, ամբողջ կոկորդով գոռալով, որ ավելի շուտ կմեռնեմ, քան մեկ քայլ կանեմ դեպի մեր փողոցը: Որովհետև իմ ոտքերին կոշիկ չկար, ես այնքան էլ ուժեղ քացի տալ չէի կարող, բայց և այնպես բավական հաջող պաշտպանվում էի իմ թշնամիներից և չէի թողնում, որ ինձ բռնեն: Երկուսն էլ կատաղության էին հասել: Ստոր դավաճան Պեպը չարությունից սփրթնել էր: Թեև նա հայտնի էր իր վախկոտությամբ, բայց այստեղ նրա մեջ հանկարծ քաջություն էր երևան եկել: Նա շուռ եկավ դեպի իր հակառակորդը և ամբողջ թափով բռունցքը խփեց նրա երեսին: Տղան՝ հարվածից շշմած, մի վայրկյան անշարժ կանգնած մնաց, աչքերը չռած նայեց Պեպին՝ տրորելով իր ցաված քիթը։ Հետո հանկարծ մի ոստյունով հարձակվեց նրա վրա, գետին գլորեց և սկսեց ամբողջ ուժով ծեծել:
Իմ թշնամու այդ անհաջողությունն այնքան հաճելի էր ինձ, որ ես վտանգը մոռացած, մի քանի րոպե դիտում էի այդ պատկերը: Բայց շուտով իմ գլխում մի միտք ծագեց. «Քանի նրանք կռվում են, գլուխս ազատեմ»: Ես նույն վայրկյանին վեր թռա տեղիցս և կայծակի արագությամբ փախա, քանի դեռ իմ հակառակորդները փողոցի ցեխի մեջ թավալած՝ ծեծում էին իրար:

Գլուխ 8. ԵՍ ՓՈՐՁՈՒՄ «ՀԱՉԵԼ»: ԻՄ ՆՈՐ ԾԱՆՈԹՆԵՐԸ




Գլուխ 8. ԵՍ ՓՈՐՁՈՒՄ «ՀԱՉԵԼ»: ԻՄ ՆՈՐ ԾԱՆՈԹՆԵՐԸ

Ես ետ փախա այն կողմը, որտեղից եկել էի և շուտով ընկա Սմիթֆիլդ, շուկայի այն կողմը, որտեղ անց էի կացրել օրվա մեծ մասը։ Ոչ ոք իմ հետևից չէր ընկել, և շուկան ավելի մութ էր ու լուռ, քան կես ժամ առաջ, երբ հեռացել էի այնտեղից: Այժմ արդեն ես գիտեի, մեր տուն վերադառնալն անմտություն է: Ջերրի Պեպի և նրա ընկերոջ միջև տեղի ունեցած խոսակցությունից հետո ես չէի կասկածում, որ և հայրս, և միսիս Բերկը սաստիկ բարկացած են ինձ վրա: Հայրս այնպես էր ուզում շուտ հաշիվս տեսնել, որ նույնիսկ մի ամբողջ շիլլինգ էր խոստացել ինձ բռնողին: Նրա համար մեծ գումար էր. մեկ շիլլինգով նա կարող էր երեք թաս գարեջուր գնել իր համար: Բայց եթե տուն չվերադառնամ, ապա ի՞նչ պիտի անեմ, որտե՞ղ պետք է քնեմ:
Մինչև այժմ ես միշտ քնել էի շատ թե քիչ հարմար անկողնում: Մի՞թե պիտի գիշերեմ հենց այնտեղ, որտեղ նստած եմ: Ասենք ինչո՞ւ չէ: Ես լավ ընթրել եմ, իսկ գիշերն այնքան էլ ցուրտ չէ: Մի գիշեր կարելի է քնել: Կծկվեմ այստեղ, անկյունում, և կքնեմ: Հիմա շուտ է լուսանում, և այն ժամանակ…
Այն ժամանակ… այո, ի՞նչ պիտի անեմ ես այն ժամանակ: Քնելուց առաջ մտածեմ, թե ինչ աշխատանքի կպչեմ, և վաղը առավոտվանից ինձ համար գործ փնտրեմ: էլ ի՞նչ աշխատանքի կարող եմ անցնել: Իհարկե հաչելու: Վաղը կգնամ մի որևէ շուկա, այնտեղ մի հարմար մանրավաճառ կգտնեմ և կառաջարկեմ իմ ծառայությունը: Բայց ի՞նչ կլինի, եթե իմ ձայնը բավականաչափ զիլ չլինի: հարկավոր է փորձել:
Դեռևս ուշ չէր. ընդամենը ժամը տասն էր, և ես քաշվեցի խոզի շարքի մեջտեղը, որպեսզի այնտեղ սկսեմ իմ փորձերը:
Ի՞նչ ծաղիկներ ու պտուղներ եմ վաճառելու ես: Ծաղիկներից ամենահավանականը դեղնաշուշանն է, հիմա դրանից շատ են առնում:
– Դեղնաշուշա՜ն… թարմ, բուրումնավետ դեղնաշուշա՜ն…
Իմ ձայնը ինձ բավական զիլ թվաց, բայց այն չէր, ինչ որ իսկական մանրավաճառներինն էր: հարկավոր է շուշանը ավելի շատ երկարացնել: Նորից փորձեմ:
Այսպես շատ ավելի լավ էր: Ես մի քառորդ ժամ ետ ու առաջ էի քայլում շուկայի մութ շարքում և դեղնաշուշան էի գոռում: Գոռում էի «հո-հո, հո-հո», պատկերացնելով, թե ծաղկի զամբյուղներ բարձած էշ եմ քշում և հարգանքով դիմում էի երևակայական տիրոջս՝ մնացորդի համար մանր փող խնդրելու: Դեղնաշուշան վաճառելը միանգամայն բավարար սովորելուց հետո ես սկսեցի ելակի վաճառքը: Պարզվեց, որ ելակ գոռալն ավելի դժվար է:
– Ելա՜կ, քաղցր, հյութալի ելա՜կ, ելա՜կ գնեցե՜ք, – գոռում էի ես զանազան ձայներով և ոչ մի կերպ հարմար տոն գտնել չէի կարողանում: Վերջապես, բազմաթիվ փորձերից հետո, կարծես թե բոլորովին լավ սովորեցի ելակ գոռալ: Հենց այդ ժամանակ նկատեցի, որ պահեստի անկյունում թաքնվել են երկու տղա: Իսկույն մտքովս անցավ, թե այդ Ջերրի Պիպը և իր հակառակորդն են, որոնք իրենց կռիվը վերջացնելուց հետո համաձայնել են միասին իմ դեմ գործել: Այն րոպեին, երբ ես շուռ եկա նրանց կողմը, նրանցից մեկը իր դարանից դուրս նետվեց և մազերիցս բռնեց:
– Քաղցր ելա՜կ, հյութալի ելա՜կ, – գոռաց նա՝ ծաղրելով ինձ և ամեն մի բառն ասելիս քաշելով մազերս: – Ի՞նչ ես գոռգոռում այստեղ: Ինչպե՞ս ես համարձակվում աղմկել շուկայում, երբ վաղուց պետք է պառկած լինես անկողնում: Հը՞:
Նա իր ձայնը նմանեցնում էր բարկացած ոստիկանի ձայնի: Թեև շատ ուժեղ էր քաշքշում մազերս, բայց երբ շուռ եկա նրա կողմը, ուրախություն զգացի, դա Ջերրի Պեպը չէր, ուրիշ տղա էր: Ուրեմն սրանք ինձ քարշ չեն տա տուն:
– Լսո՞ւմ ես, տղա, – շարունակեց իմ «ոստիկանը»: – Իսկույն գնա տուն, թե չէ քեզ ոստիկանատուն կտանեմ:
– Ինքներդ գնացեք տուն, – պատասխանեցի ես՝ դուրս պրծնելով նրա ձեռքից: – Ինչո՞ւ ինքներդ տուն չեք գնում: Ի՞նչ եք կպել ինձանից:
Մենք հենց տուն ենք գնում,- պատասխանեց մյուս տղան՝ ուրախ քրքջալով ընկերոջ արարքի վրա: – Մենք թատրոնում էինք, իսկ հիմա գնում ենք տուն:
Ապա դառնալով իր ընկերոջը ավելացրեց.
– Գնանք, իսկապես, Մոուլդի: Այսպես մենք մինչև կեսգիշեր Վեստմինստեր չենք հասնի:
Ես մի քանի անգամ հայրիկիս հետ եղել էի Քովնթգարդեն շուկայում և գիտեի, որ այդ շուկան գտնվում է կամ հենց Վեստմինստերում, կամ նրա մոտ, բայց ճանապարհը գտնել չէի կարող և որոշեցի այդ տղաներին հարցնել:
– Վեստմինստերի ո՞ր մասում եք ապրում, – հարցրի ես վերջին խոսքերն ասող տղային:
– Իհարկե՛ ամենալավ մասում, – պատասխանեց նա:
– Իսկ Քովնթգարդենը մոտի՞կ է ձեզանից:
– Մինչև Քովնթգարդեն թատրո՞նը, – հարցրեց Մոուլդին: – Ի՞նչ եք ասում, մեր կառքով երկու րոպեի ճանապարհ է, և ես ու Ռիփսթոնը միշտ այնտեղ օթյակ ենք վերցնում: ճիշտ չէ՞, Ռիփսթոն:
– Բավական է հիմարություններ դուրս տաս, – ընդհատեց նրան Ռիփսթոնը: – Մենք, ճիշտ է, Քովնթգարդեն շուկային էլ, թատրոնին էլ մոտիկ ենք ապրում: Ապրում ենք Դելֆիում: Իսկ դո՞ւ, այ տղա:
«Միևնույն չէ, թե որտեղ եմ ապրում, – մտածեցի ես: – Քովնթգարդենում ես նույնպիսի հարմար օթևան կգտնեմ ինձ համար, ինչպես և Սմիթֆիլդում: Եթե այս տղաների հետ գնամ այնտեղ, նրանք ինձ ցույց կտան ճանապարհը, և ես վաղը ժամանակին այնտեղ կլինեմ»:
– Գնանք, – ասացի ես, – արդեն ուշ է:
– Բայց դու ո՞ւր ես գնում, – զարմացած հարցրեց Մոուլդին:
– Ես գալիս եմ ձեզ հետ, – համարձակորեն պատասխանեցի ես:
– Բայց մենք գնում ենք Դելֆի:
– Ես էլ այնտեղ եմ գնում:
– Մի՞թե դու «Կամարներում» ես ապրում:
– Ի՞նչ «Կամարներ»: Դուք ասացիք՝ Դելֆիում:
– Դե հա. Դելֆի, թե Կամարներ՝ միևնույն է:
– Ախ, ես այդ չգիտեի: Եվ չէի էլ կարող իմանալ, չէ որ ես երբեք այնտեղ չեմ եղել:
– Երբեք չե՞ս եղել: Բայց դու ասացիր, որ այնտեղ ես ապրում:
– Չէ, ես ոչ մի տեղ չեմ ապրում, ես տուն չունեմ:
– Լավ, արդեն փչում ես, – գոչեց Մոուլդին: – Ամեն մարդ էլ տուն ունի: Իսկ որտե՞ղ էր քո հին տունը:
– Որտեղ է իմ տո՞ւնը: – Ես չէի ուզում այդ անծանոթ տղաներին պատմել իմ գլխով անցածը, բայց նրանք հարցեր էին թափում ինձ վրա, և ես այլևս չկարողացա թաքցնել նրանցից: Ասենք, կարծես նրանց պատմելը վտանգավոր էլ չէր: Նրանք, ինչպես երևում է, ապրում են ինքնագլուխ, և գուցե թե կօգնեն ինձ տեղավորվել և մի աշխատանք գտնել:
– Դուք խոստանո՞ւմ եք, որ ինձ չեք մատնի, եթե ամեն հնչ պատմեմ, – հարցրի ես:
Նրանք հանդիսավոր կերպով ինձ վստահեցրին, որ այդպիսի ստորության ընդունակ չեն:
– Դե ուրեմն լսեցեք. ես ապրում էի տանը, հորս հետ: Մինչև այսօրվա գիշերը այնտեղ էլ քնում էի:
– Եվ փախե՞լ ես ու չե՞ս ուզում տուն գնալ:
– Ես երբեք չեմ վերադառնա: Վերադառնալ չի կարելի, – համոզված պատասխանեցի ես:
– Հասկանում եմ, – ասաց Մոուլդին: – Դու ի՞նչ ես թռցրել այնտեղից:
– Ինչպե՞ս թե թռցրել:
– Այնպես, էլի, գողացել: Քեզ բռնեցի՞ն, թե՞ կարողացար հաջողությամբ ծլկել:
– Ինչպե՞ս թե բռնեցին: Ես ոչինչ չեմ գողացել: Պարզապես փախել եմ, որովհետև ինձ այնտեղ ծեծում էին:
Տղաները թերահավատությամբ իրար նայեցին:
– Եվ մի՞թե, իսկապես, միայն նրա համար ես փախել, որ քեզ ծեծում էին, – հարցրեց Ռիփսթոնը:
– Միայն դրա համար: Եթե ձեզ էլ այնպիսի ծեծ տային, չէիք ասի «միայն»:
– Իսկ քեզ այնտեղ ճաշ և զանազան ուրիշ բաներ տալի՞ս էին:
– Տալիս էին:
– Եվ դու ունեիր իսկական անկողին՝ սավանով, վերմակով, բարձով:
– Իհարկե:
– Սրան տես. դեռ ասում է «իհարկե», – գոչեց Ռիփսթոնը: – Եվ մի՞թե կարծում ես մենք կհավատանք, որ թողել ես այդ բոլորը՝ և՛ ուտելիքը, և՛ անկողինը, և տանից փախել ես միայն նրա համար, որ քեզ ծեծում էին: Դու պարզապես ստախոս ես:
– Կամ թե դարմանագլուխ հիմար, – վճռական վրա բերեց Մոուլդին:
– Չեք հավատում, մի հավատացեք, – ասացի ես: – Միայն թե ես ճշմարտությունն ասացի:
– Ինչ կա որ, գուցե և այդպես է, – ասաց Ռիփսթոնը: – Աշխարհում զարմանալի բաներ լինում են: Միայն, այ թե ինչ կասեմ ես քեզ, այ տղա. ով որ տնից և լավ ուտելիքներից փախչում է միայն նրա համար, որ իրեն ծեծում են, նրան արժե թողնել անտուն ու անուտելիք, մինչև որ սովորի գնահատել դրանք:
– Թող որևէ մեկը առավոտվանից մինչև երեկո ծեծեր ինձ, – վրա բերեց Մոուլդին, – միայն թե ինձ մի կանոնավոր տուն տար:
– Օ՜, սրա համար դա ձեռնտու չէր լինի, Մոուլդի, – ծիծաղելով պատասխանեց նրա ընկերը: – Ո՛չ, ես չեմ հավատում, որ այս տղան ծեծից է փախել: Նա երևի որևէ մեկից բան է գողացել կամ վառել, բայց չի ուզում խոստովանել. վախենում է, թե կմատնենք: Եվ հասկանալի է, քանի որ մեզ չի ճանաչում:
Այսպես զրուցելով մենք շատ արագ առաջ էինք գնում: Ի դեպ, հաճախ ստիպված էինք լինում կանգ առնել, որովհետև Մոուլդիի մեծ-մեծ կոշիկները հաճախ դուրս էին ընկնում նրա ոտքերից: Մենք անցնում էինք այնպիսի մութ և ծուռումուռ փողոցներով, որպիսիք կյանքումս չէի տեսել: Նույնիսկ ցերեկը այդ մռայլ ու նեղ փողոցներով անցնելը հաճելի բան չէր լինի: Իսկ այժմ գիշեր էր, խավար գիշեր, և ես զգում էի, որ յուրաքանչյուր քայլը ինձ հեռացնում է տանից: Տանը իմ կյանքը շատ դառն էր, բայց և այնպես, իմ ուղեկիցների ասածներից դատելով, ես հիմար էի, որ լքել էի մեր տունը: Ես սկսում էի զղջալ, և աչքերս լցվում էին արցունքով: Մենք շարունակ առաջ էինք գնում և վերջապես ընկանք գազե լապ-տերներով լուսավորված մի լայն փողոց:

 

Գլուխ 9. ԿԱՄԱՐՆԵՐԸ




Գլուխ 9. ԿԱՄԱՐՆԵՐԸ

Արդեն ուշ է, մոտավորապես ժամը տասնմեկը, բայց փողոցում դեռ շատ ժողովուրդ կար: Ամեն քայլափոխին մեզ հրմշտում էին, և մենք դժվարությամբ էինք առաջ գնում:
– Շուտ գնանք, – ասաց Ռիփսթոնը՝ դառնալով դեպի ինձ: – Արդեն քիչ է մնացել:
Այս դիտողությունն ինձ ուրախացրեց: Երբ դուրս եկանք մի լայն ու լուսավոր փողոց, ես մտածեցի. «Ի՜նչ հիանալի տեղ են ապրում իմ ուղեկիցները, և ինչ բավականությամբ ինքս էլ կապրեի այստեղ»: Բայց հետո ես մտքի մեջ ընկա: Նրանք ասացին, որ գնում են տուն, իրենց բնակարանը, իսկ ինձ իրենց հետ չկանչեցին: Երևի իրենք կմտնեն այն տունը, որտեղ ապրում են, իսկ ինձ կթողնեն փողոցում: Երբ Ռիփսթոնն ասաց՝ «գնանք, արդեն մոտեցել ենք», ես սիրտ առա. նշանակում է՝ նրանք որոշել են ինձ հրավիրել իրենց մոտ, մտածեցի ես:
Հանկարծ իմ երկու ուղեկիցն էլ անհետացան: Ո՞ւր կորան նրանք: Գուցե ես նրանցից առաջ եմ անցել և ինքս էլ չեմ նկատել այդ: Թեպետև ճշմարտության նման չէր, բայց և այնպես ես շուռ եկա և սկսեցի բարձր կանչել նրանց անունները: Ոչ ոք ինձ չպատասխանեց: Ես նորից առաջ վազեցի և ամբողջ ուժով գոռացի. «Ռիփսթոն»: Պատասխան չկար: Հուսահատությունը նորից տիրեց ինձ: Գուցե այդ տղաները դիտմամբ ինձ հետ այս չար խաղը խաղացին: Նրանք չէին ուզում ինձ հետ գնալ և ինձ լքեցին փողոցի մեջտեղը: Գուցե նրանք ինձ ամենևին էլ այնտեղ չեն տարել, ուր Քովնթգարդենն է գտնվում, և հիմա ես նրանից ավելի հեռու եմ, քան նրանց հանդիպելու ժամանակ: Այս բոլոր մտքերը այնքան տխուր էին, որ ես չկարողացա տիրապետել իմ վշտին, հենվեցի լապտերի սյունին և սկսեցի դառնորեն լալ: Հանկարծ լսեցի ծանոթ ձայնը.
– Սմիթֆիլդ, որտե՞ղ ես:
Իմ անունը Սմիթֆիլդ չէր, բայց այդպես էր կոչվում այն տեղը, ուր ինձ հանդիպել էին իմ ընկերները, դրա համար էլ, իսկական անունս չիմանալով, այդպես էին կոչել ինձ: Իմ լսածը Մոուլդիի ձայնն էր, դրան ես չէի կասկածում:
– Այստեղ եմ, – պատասխանեցի ես: – Դո՞ւք որտեղ եք:
– Մենք այստեղ ենք: Մի՞թե չես տեսնում:
– Ես ոչ ոքի չէի տեսնում: Ձայնը կարծես գետնի տակից էր գալիս: Այն խանութների կողքին, որոնց առաջ այժմ ես գտնվում էի, կար մի ցածրիկ պատ: Այդ պատի մեջ, ուղիղ գետնի մոտ, կային կլոր անցքեր, որոնք ինչ-որ խորքեր էին տանում: Արդյոք այնտեղից չէ՞ր գալիս ձայնը:
Հանկարծ մեկը ձեռքս բռնեց:
– Այդ դո՞ւ ես, Մոուլդի, – հարցրի ես:
– Իհարկե ես եմ, – անհամբերությամբ պատասխանեց նա: – Դե արի, եթե ուզում ես:
Եվ Մոուլդին ինձ տարավ պատի մեջ եղած կլոր անձավներից մեկը: Իմ երեսին խոնավություն և պաղ օդ փչեց: Շուրջս այնքան մութ էր, որ երկու քայլի վրա ոչինչ տեսնել չէր կարելի: Անցնելով մի քանի սաժեն այդ զարհուրելի անցքով, որը գազանի որջի նման տանում է դեպի խորքերը, ես այնպիսի վախ զգացի, որ ստիպված եղա կանգ առնել:
– Դուք այստե՞ղ եք ապրում, Մոուլդի, – հարցրի ես:
– Այնտեղ ցածում, – պատասխանեց նա: – Պետք է էլի մի քիչ ցած իջնենք: Գնանք, ի՞նչ ես վախենում:
– Ախր այստեղ այնպես մութ է, Մոուլդի:
– Դու երևի սովոր ես քաղցր ուտել և փետուրե անկողնում քնել, բայց մենք շատ էլ պահանջկոտ չենք: Գնանք, թե չէ՝ ձեռքս բաց թող, ինձ մի ուշացնի:
Ես ամբողջ ուժով կառչեցի նրա թևից: Չգիտեի ինչ անեմ: Նա երևի զգաց, թե ինչպես է դողում իմ ձեռքը:
– Դե լավ, ինչ վախենալու բան կա այստեղ, երեխա, – ասաց նա համարյա փաղաքշաբար: – Շուտ գնանք, այնտեղ գտնենք մի ֆուրգոն կամ սայլակ և մի խտիտ ծղոտ, որի վրա կարող ենք պառկել:
Մութ ու խոնավ անցքով ես նրա հետ առաջ գնացի: Այդ անցքը այնպես թեք էր իջնում ներքև և այնպես լպրծուն էր, որ եթե կոշիկներով լինեի, երևի մի տասն անգամ ընկած կլինեի: Ես աշխատում էի ինձ սիրտ տալ՝ մտածելով, թե վատ չի լինի, երբ այս անցքի վերջում գտնենք ծղոտն ու սայլակը, որի մասին խոսում էր Մոուլդին, և կպառկենք նրա մեջ: Ինչ բարի տղա է Մոուլդին, որ այդպես սիրով ինձ առաջարկում է քնել իր հետ նույն անկողնում: Մենք ավելի ու ավելի ցած էինք իջնում, իսկ մեր երեսին փչող քամին ավելի ու ավելի սառն էր դառնում: Վերջապես հասանք Ռիփսթոնին: Նա մրթմրթաց մեզ վրա, որ այդպես ուշացել ենք և ասում էր, թե այժմ ազատ սայլակ գտնել չենք կարողանալու:
– Ո՞ւր ենք գնում – հարցրի ես անհամարձակ: – Ո՞ւր է տանում այս ճանապարհը:
– Գետը, եթե շարունակ ուղիղ առաջ գնաս, – ծիծաղելով պատասխանեց Ռիփսթոնը:
– Ինչո՞ւ ես վախեցնում նրան, – բարեսրտությամբ միջամտեց Մոուլդին: – Այո, Սմիթֆիլդ, ճանապարհը դեպի գետն է տանում, եթե շարունակ ուղիղ առաջ գնալու լինենք, բայց ուղիղ չենք գնա, մի կողմ կթեքվենք:
Ես երկյուղից ինձ կորցրել էի և առաջ էի գնում միայն նրա համար, որ եթե մտածեի վերադառնալ, ճանապարհը չէի գտնի: Շուրջը առաջվա պես մութ էր: Մոուլդին ինձ տանում էր ձեռքիցս բռնած, իսկ Ռիփսթոնը քայլում էր հետևից՝ մի ուրախ երգ երգելով: Մենք թեքվեցինք մի կողմ և սկսեցինք իջնել աստիճաններով: Հասնելով ամենացածր աստիճանին՝ Մոուլդին ասաց.
– Դե, արդեն տեղ հասանք: Ռիփ, բռնիր սրա մյուս ձեռքը, թե չէ որևէ բանի կդիպչի և ոտքը կկոտրի:
– Ոտքդ բարձրացրու, Սմիթֆիլդ, – խորհուրդ տվեց ինձ Ռիփսթոնը. – և եթե ոտքդ որևէ տաք ու փափուկ բանի դիպչի, չկարծես թե բարձիկ է, ձեռք չտաս, թե չէ՝ կկծի:
– Ի՞նչը կկծի, – վախեցած հարցրի ես՝ զղջալով, որ չեմ մնացել խոզի շարքում գիշերելու:
– Ինչը՞: Առնետը, – պատասխանեց Ռիփսթոնը՝ ուրախանալով իմ վախից: – Այստեղ ահագին առնետներ են վազվզում, կատվի մեծության կլինեն:
– Բավական է հիմարություններ դուրս տաս: Առաջ անցիր, – ընկերոջն ընդհատեց Մոուլդին:
Ո՞ւր էինք ընկել: Մութ էր ու զարհուրելի: Աղյուսե պատերից թանձր գոլորշի է դուրս գալիս, այդ երևում է այս ու այն կողմ տեղավորված ճարպի մոմերի աղոտ լույսի տակ: Այդպիսի մի մոմ էլ, մի հին դանակի պտուտակին խրած, ամրացված էր պատին մի քսան քայլ հեռու այն սանդուղքից, որով մենք իջնում էինք: Մոմի լույսն ընկնում է մի կեղտոտ, ցնցոտիապատ ծերունու վրա, որը մի կոշիկ է նորոգում: Ծերունին նստած է ձկան կողովի վրա: Նրա համար որպես գործիք ծառայում են մի հին պատառաքաղ և մի կտոր թել: Պատառաքաղի ծայրով ծակելով կոշիկը՝ ծերունին շրթունքներով սրում է թելի ծայրը և կոշիկը բռնում մոմին մոտիկ, որպեսզի ավելի լավ տեսնի, թե որտեղով պիտի անցկացնի թելը:
Նրա քթին ակնոց կա, կամ ավելի լավ է ասել ակնոցի պղնձե շրջանակ, որի մեկ ապակին կա միայն: Նրա ձեռքերը դողում են այնպես, որ անցքը տեսնելուց հետո էլ չի կարողանում թելը միանգամից անցկացնել նրա մեջ: Ծերունուն լուսավորող մոմը լույս է գցում նաև մի սայլակի առջևի մասի վրա: Այդ սայլակում նստած են մի քանի տղա և ցեխի գնդիկներ են նետում ծերունու մոմի վրա: Ցեխի մի գունդ դիպավ ծերունու ճակատին:
-Հա՛-հա՛-հա՛: Տե՛ս, Սմիթֆիլդ, – ծիծաղեց Մոուլդին: – Հիանալի է: Տեղն է այդ ծերուկին:
– Ինչո՞ւ: Ի՞նչ է արել այդ տղաներին, – հարցրի ես:
– Օ՜, նա այնպիսի ժլատն է, – պատասխանեց Մոուլդին: – Ասում են՝ այս քարերի տակ շատ փող ունի պահած, ամբողջն էլ ոսկի: Օ՜խ, ինչ լավ կլիներ, եթե մենք գտնեինք:
Այդ րոպեին ճիշտ նշանով գցած ցեխի գունդը ծերունու ձեռքից դուրս գցեց կոշիկը, թեև հենց նոր նրան հաջողվել էր անցքի միջով անցկացնել թելը: Այժմ ծերունին չորեքթաթ սողում էր գետնին՝ կոշիկը գտնելու համար: Այն սայլակից, որտեղ տղաներն էին նստած, ընդհանուր հռհռոց լսվեց:
– Երեխաներ, թողեք աշխատանքս վերջացնեմ, – խնդրում էր ծերունին: – Մնացել է մի վեց-յոթ տեղից կարեմ, հետո իմ մոմը ձեզ կտամ: Այն ժամանակ կարող եք թուղթ խաղալ կամ ինչ-որ ուզենաք:
– Դե, մեզ համար մի երգ երգիր, քեռի, – լսվեց սայլակից մի ձայն, – այն ժամանակ մենք քեզ ձեռք չենք տա:
Ծերունին երգեց դողդոջուն ձայնով, աշխատելով օգտվել զինադադարից, որպեսզի աշխատանքն ավարտի: Երբ նա առաջին տունը երգեց և հասավ կրկներգին, տղաները խմբով ձայնակցեցին նրան: Այդ նույն րոպեին ճարպկորեն նետած ցեխի մի կտոր բոլորովին ծեփեց ծերունու ակնոցի միակ ապակին: Մի ուրիշ ցեխի կտոր մոմը հանգցրեց և գցեց գետին: Սայլակում առաջվանից ավելի բարձր ծիծաղ սկսվեց:
– Գնանք, – ասաց Մոուլդին, – այստեղ կանգնելու կարիք չկա: Մեր ֆուրգոնն այն կողմն է, ետևի ծայրում:
Ամուր բռնելով Մոուլդիին՝ ես հետևեցի իմ ընկերներին: Նրանք երկուսն էլ, ինչպես երևում է, բոլորովին վարժվել էին այդ տեղին, ճարպկությամբ առաջ էին գնում, մինչդեռ ես շարունակ ոտքս խփում էի սայլակների լծափայտերին, որոնք դժվար էր նկատել մթության մեջ: Միայն խեղճ ծերունու մոմը կարող էր փոքր-ինչ լուսավորել շրջապատը: Մյուս բոլոր մոմերը շրջապատված էին տղաների ու մեծահասակների խմբերով, որոնք խոնավ գետնին ու ծղոտի կույտերին նստած թուղթ էին խաղում, ծխամորճ էին ծխում և իրար հայհոյում ամենագարշելի բառերով: Վերջապես մենք կանգ առանք:
– Կաց, Սմիթֆիլդ, ահա մեր ֆուրգոնը, – ասաց Մոուլդին:
Ես ոչինչ չէի տեսնում, բայց լսում էի, որ Մոուլդին բարձրանում է անիվների ճաղերի վրայով:
– Հը, ի՞նչ կա, ինչպե՞ս է այդտեղ, – հարցրեց Ռիփսթոնը:
– Հիանալի, – պատասխանեց Մոուլդին ֆուրգոնի վրայից:
– Դե, բարձրացիր, – ասաց ինձ Ռիփսթոնը: – Ոտքդ դիր անիվի վրա, ես քեզ կօգնեմ:
Նա իսկապես վեր հրեց ինձ, բայց այնպես ուժգին, որ ես չորեքթաթ ընկա ֆուրգոնի հատակին:
– Ասում ես «հիանալի է», – մրթմրթաց Ռիփսթոնը՝ նույնպես բարձրանալով ֆուրգոնը, – այնինչ այստեղ ծղոտ չկա:
– Ոչ մի բուռ չկա, – հաստատեց Մոուլդին:
– Ես այդպես էլ գիտեի, – շարունակեց մրթմրթալ Ռիփսթոնը: – Հենց որ բարձրացա անիվի վրա, իսկույն զգացի, որ այս սայլով այսօր ածուխ են փոխադրել:
– Լավ կանեիր գրեիր սայլապանին, – վրա բերեց Մոուլդին, – որ նա վերջ տա ածուխ փոխադրելուն, զբաղվի կահ-կարասի փոխադրելով և ամեն երեկո մի լավ խուրձ ծղոտ թողնի, թե չէ մենք մեր բնակարանը կփոխենք:
– Այդ դեռ ոչինչ, որ ծղոտ չկա, – խոսեց Ռիփսթոնը. – վատն այն է, որ անիծյալ ածուխի փոշին մարդու քիթ ու բերանն է լցվում:
– Հը՛, քեզ դո՞ւր գալիս է այստեղ, Սմիթֆիլդ:
– Մենք այստե՞ղ ենք քնելու:
– Այս է մեր բնակարանը: Համեցեք խնդրեմ, զգացեք ինչպես ձեր տանը, – սիրալիր խոսեց Մոուլդին:
– Իսկ ո՞ւր է ձեր անկողինը: Անկողին հո ունե՞ք:
– Ինչպես չէ. մի ամբողջ ներքնակ՝ ամենաընտիր փետուրով լցված, և բարձերի ու սավանների մի ամբողջ կույտ: Մենք ամեն ինչ ունենք, միայն ցավն այն է, որ չգիտեմ, թե ուր են կորել այդ բոլորը. – Եվ Մոուլդին սկսեց պրպտել ֆուրգոնի մեջ, կարծես կորած իրերն էր որոնում:
– է՜, – ասաց նա հետո, – անկողնի մասին ես խոսում: Ահա մեր անկողինը: – Եվ նա կրունկով խփեց ֆուրգոնի եզրին: – Թե կոշտ է թվում քեզ, իջիր ցած, այնտեղ փափուկ ցեխ շատ կա:
– Նրան մի լսիր, Սմիթֆիլդ, – ասաց Ռիփսթոնը: – Այսօր այստեղ ավելի վատ է, քան միշտ եղել է, որովհետև ծղոտ չկա: Իսկ երբ ծղոտ է լինում, այստեղ շատ լավ է: Գալիս ես այստեղ ցուրտ գիշերին, մտածում ես. ի՜նչ անբախտ մարդ ես դու , նորից մերկ տախտակներին ես քնելու: Հանկարծ նայում ես ֆուրգոնի մեջ հիանալի, չոր ծղոտի մի ամբողջ խուրձ կա, որի մեջ թեկուզ գլուխդ թաղիր:
Եվ այդ շքեղությունը հիշելիս Ռիփսթոնը լեզուն չթացրեց այնպես ախորժակով, կարծես մի գդալ տաք ու համեղ արգանակ կուլ տվեց:
– Իսկ դուք չե՞ք մրսում, երբ ձեր շորերը հանում եք, – հարցրի ես:
– Չգիտեմ, – կարճ պատասխանեց Ռիփսթոնը: – Երբեք չեմ փորձել:
– Վերջին անգամ ես շորերս հանել եմ անցյալ օգոստոսին, – ասաց Մոուլդին: – Բայց քնելու ժամանակն է, եկեք պառկենք: Ո՞վ է բարձ լինելու, Սմիթֆիլդ, դու ուզո՞ւմ ես:
Ես այնքան դժբախտ էի զգում ինձ, որ ինձ համար միևնույն էր, թե ինչ կլինեմ, ուստի և համաձայնեցի:
– Բայց գուցե դու չե՞ս ուզում, ասա, մի քաշվի, – ասաց Ռիփսթոնը: – Նայած ով ինչպես է սիրում: Մեկը ուզում Է, որ փափուկ լինի, մյուսը՝ որ տաք լինի: Քեզ համար ո՞րն Է ավելի լավ:
– Ես սիրում եմ, որ իմ քնելու տեղը և՛ տաք լինի, և՛ փափուկ, – արցունքն աչքերիս պատասխանեցի ես:
– Սրան տես, և՛ այն, և՛ մյուսը, – ծիծաղեց Մոուլդին: – Դե, լսիր, եթե ուզում ես բարձ լինել, բարձրացիր այստեղ և մի նվնվա: Մեզ լաց պետք չէ: Իզուր քեզ բերինք հետներս:
Ես շտապեցի Մոուլդիին համոզել, թե լալիս եմ նրա համար, որ արցունքներս զսպել չեմ կարողանում, բայց պատրաստ եմ բարձ լինելու, եթե ինձ ցույց կտա, թե ինչ պետք է անեմ:
– Այստեղ ցույց տալու բան էլ չկա, – պատասխանեց Մոուլդին՝ մեղմանալով: – Բարձը նա է, ով պառկում է ներքևը, այնպես, որ մյուսները գլուխները գոնե դնեն նրա վրա: Դրանից ցածում պառկողի տեղը տաք է լինում, իսկ մյուսներինը փափուկ: Դա և հեշտ է, և հարմար:
– Լավ, հեռու կացեք, ես բարձ կլինեմ, – գոչեց Ռիփսթոնը և պառկեց ֆուրգոնի մի ծայրում: – Պառկեք ինձ վրա:
– Պառկիր ինձ պես, Սմիթֆիլդ, – ասաց Մոուլդին՝ պառկելով քնելու:
Բայց նրա օրինակին հետևելը բավական դժվար էր. նա գրավեց Ռիփսթոնի ամբողջ իրանը, իսկ ինձ մնացին ոտքերը: Տրտնջալն անօգուտ բան էր, և ես էլ մի կերպ տեղավորվեցի:
– Դու քնե՞լ ես ուզում, Ռիփ, – հարցրեց Մոուլդին մի քանի րոպե լռելուց հետո:
– Ուզում եմ: Իսկ դո՞ւ:
– Ես երբեք այդպիսի կռիվներից հետո քնել չեմ կարողանում: Երևակայիր, որ քո նավի վրա երեք ավազակ են հարձակվում, իսկ դու վրադ ունես ընդամենը մի շապիկ, վարտիք ու երկու դանակ, ուրիշ ոչ մի զենք:
– Հա, հիանալի բաներ են ցույց տալիս թատրոնում, – խոսեց Ռիփսթոնը քնկոտ ձայնով: – Բարի գիշեր:
– Բարի գիշեր:
Նորից լռություն տիրեց և նորից Մոուլդին ընդհատեց.
– Քնա՞ծ ես, Ռիփ: Լսո՞ւմ ես: Քնա՞ծ ես:
– Դե, էլ մյուս անգամ ինձ բարձ դարձնել չես կարող, եթե այդքան պիտի շատախոսես, – բարկացած ասաց Ռիփսթոնը: – Ի՞նչ ես ուզում:
– Զարմանալի մարդ ես: Չես սիրում պառկել ու զրուցել տեսածիդ մասին:
– Հենց այդպիսի հիմարության համա՞ր արթնացրիր ինձ:
– Ես միայն ուզում էի քեզ հարցնել, ի՞նչ ես կարծում, ավազակները իսկական մարմի՞ն գցեցին ջրհորը:
– Իհարկե, ես պարկի ծակերի միջով տեսա ձեռքերը, – ծիծաղով պատասխանեց Ռիփսթոնը:
– Եվ դու կարծում ես իսկական խոր ջրհո՞ր էր:
– Այ քեզ բա՜ն, իհարկե՛:
– Իսկ ես ջրի ճղփոց չլսեցի, – պնդեց Մոուլդին:
– Դու լավ չես լսել. չէ՞ որ ջրհորը խորն է, միանգամից չի լսվի, իսկ ես լսեցի երեք րոպեից հետո:
Մոուլդին լռեց, բայց նա շնչում էր շատ ծանր: Երևում էր, որ խոսել է ուզում: Նա սկսեց ձայն տալ Ռիփսթոնին, բայց սա պատասխանի փոխարեն սկսեց բարձր խռմփալ: Նա ինձ ձայն տվեց, բայց ես խոսել չէի ուզում և քնած ձևացա:
Իրականում իմ քունը չէր տանում: Արցունքից թրջված այտս Ռիփսթոնի սրունքներին սեղմած՝ ես մտածում էի իմ գլխով անցածի, տանից փախչելու և այն մասին, թե ի՞նչ է սպասում ինձ ապագայում: Ավելի լավ կլիներ դիմանայի միսիս Բերկի ծեծին, ավելի լավ կլիներ տուն վերադառնայի, երբ Ջերրի Պեպը բռնեց ինձ: Հայրս ինձ կծեծեր գոտիով, բայց այժմ արդեն ամեն ինչ վերջացած կլիներ, ես տաք անկողնում պառկած՝ օրորելիս կլինեի փոքրիկ Պոլլիին: Իհարկե, ծեծի ցավը դեռ անցած չէր լինի, բայց այդ րոպեին ես պատրաստ էի ամեն տանջանք կրել, միայն թե ինձ փոխադրեին մեր փողոցի 19 տունը և ներեին իմ բոլոր հանցանքները:
Խե՜ղճ փոքրիկ Պոլլի: Ես չէի կարողանում նրա մասին մտածել առանց արցունքի, իսկ նա ամենևին դուրս չէր գալիս իմ գլխից:
Գուցե թե նա սանդուղքի քարե աստիճաններին զարնվելով սպանվել է և այժմ միայնակ պառկած է սենյակում անշարժ, անշնչացած: Այս վերջին միտքն այնքան զարհուրելի էր, որ արցունքներս դադարեցին: Ես հիշեցի իմ մորը, հիշեցի այն երեկոն, երբ նա մեռավ, և այն օրը, երբ նրան թաղեցին:
Հանկարծ ծանր ոտնաձայներ լսվեցին: Թուղթ խաղացող տղաներն ու պատանիները դեպի ֆուրգոնները նետվելով՝ գոռացին. – հանգցրեք մոմերը: Չանգալները գալիս են: Ես գիտեի, որ չանգալ անվանում են ոստիկաններին, և հանկարծ սարսափը պատեց ինձ: Երևի միսիս Բերկը ոստիկանությանը հայտնել է իմ փախուստի մասին, և այժմ ինձ են որոնում: Ինչո՞ւ ես բարձի տեղ չպառկեցի. այն ժամանակ մյուսների տակ մնալով չէի երևա: Քայլերը մոտենում էին: Երեք ոստիկան մոտեցան մեր ֆուրգոնին: Ես ամբողջ մարմնով դողում էի, և երեսս ծածկվեց պաղ քրտինքով: Ոստիկաններից մեկը բարձրացավ անիվի վրա և լապտերի պայծառ լույսով լուսավորեց մեր ֆուրգոնը:
Բայց ահա նա նորից ցած թռավ, և ես ազատ շունչ քաշեցի: Երեքն էլ գնացին՝ խոսելով իրենց գործերի մասին, և նրանց քայլերի ձայնը ավելի ու ավելի թույլ էր լսվում: Կամաց-կամաց բոլոր ձայները լռեցին, բացի քնածների խռմփոցից և առնետների ծվծվոցից: Ես քուն մտա:

 

 

Գլուխ 10. «ՌԻՓՍԹՈՆ, ՄՈՈւԼԴԻ ԵՎ ԸՆԿ.» ԸՆԿԵՐՈՒԹՅՈՒՆԸ




Գլուխ 10. «ՌԻՓՍԹՈՆ, ՄՈՈւԼԴԻ ԵՎ ԸՆԿ.» ԸՆԿԵՐՈՒԹՅՈՒՆԸ

Ես խոր քնած էի, երբ «բարձը» դուրս պրծավ իմ տակից, և գլուխս թրխկաց ֆուրգոնի հատակին: Ես աչքերս տրորեցի և նկատեցի, որ Մոուլդին արդեն վեր է կացել: Շուրջը կիսախավար էր: Ինձ թվում էր, թե ոստիկանը մեզ լապտերով լուսավորեց ընդամենը մի հինգ րոպե առաջ: Ես ինձ զգում էի հոգնած ու տանջված, կարծես բոլորովին չէի քնել, դրա համար էլ առանց երկար մտածելու նորից կծկվեցի անկյունում, ձեռքս դնելով գլխիս տակ:
– Ի՞նչ ես անում, Սմիթֆիլդ, – գոչեց Ռիփսթոնը: – Շուռ արի: Ի՞նչ է, մտադիր ես ամբողջ օրն այստե՞ղ նստել:
– Բայց հիմա դեռ ցերեկ չէ, – մրթմրթացի ես. – չե՞ս տեսնում, դեռ որքան մութ է:
Հիմարություններ ես դուրս տալիս: Վեր կաց և տես ինչ լույս է: Արևն արդեն դուրս է եկել: Բարձրացիր այստեղ, ինքդ կտեսնես:
Այս ասելով Ռիփսթոնը բարձրացավ ֆուրգոնի կողի վրա, որտեղ արդեն նստած էր Մոուլդին, և ես նույնպես բարձրացա նրա մոտ:
Շուրջը ամեն ինչ խավար էր, բայց Ռիփսթոնի ցույց տված տեղում երևում էր մի բան, որ առաջին հայացքից նման էր փայլուն արծաթի գնդի: Ավելի ուշադիր նայելով՝ ես հասկացա, որ դա պարզապես մի կլոր անցք էր, որտեղից ներս էին թափվում արևի շողերը: Այդ անցքի միջով երևում էր գետի ջուրը, որ թեթևակի ալեկոծված՝ շողշողում էր արեգակի ճառագայթների տակ: Երևում էր կապուտակ երկնքի մի պատառ և խոտ բարձած մի բեռնանավ, որ դանդաղորեն շարժվում էր հոսանքի հետ:
– Գնանք, – ասացի ես ոտքս գցելով ֆուրգոնի կողի մյուս կողմը, – գնանք այնտեղ, որտեղ լուսավորում է արեգակը: Ի՞նչ կա այս խավարում նստելու:
– Ամեն մեկը իր ճամփեն է գնում, – մռլտաց Մոուլդին: – Գնա այնտեղ, թե որ ուզում ես:
– Իսկ դու և Ռիփսթոնը մի՞թե չեք գա:
– Մենք կգնանք այնտեղ, ուր միշտ գնում ենք՝ Քովնթգարդեն: Ի՞նչ կա գետի մոտ, որ գնանք այնտեղ:
– Գուցե նա ոսկոր հավաքելու է գնում, – ասաց Ռիփսթոնը:
– Լավ գործ է. մի ֆունտի համար մի պղնձե գրոշ ստանալ, այն էլ երբ կհավաքես մի ֆունտը: Նավատերերն էլ ծեծում են. նրանք կարծում են, թե ով գետափ է գնում՝ ածուխ գողանալու է գնում: Դու, ինչ է, Սմիթֆիլդ, ոսկոր հավաքելո՞ւ ես գնում:
– Չէ, ես այդ գործը չգիտեմ:
– Հապա ի՞նչ ես մտածում անել:
– Ինձ համար միևնույն է: Ինձ հարկավոր է միայն որևէ բան վաստակել հացի համար: Ես մտածում էի «հաչող» դառնալ: Դա կարծեմ լավ գործ է, չէ՞։
Երկու տղաները իրար նայեցին ու ծիծաղեցին:
– Այդ որտեղի՞ց հնարեցիր, – հարցրեց Մոուլդին: – Դու որևէ մեկի մոտ եղե՞լ ես «հաչող»:
– Չէ, ես հենց այնպես, միայն փորձում էի, սովորում էի: Հիշո՞ւմ եք, երեկ շուկայում:
– Իսկապես: Օ՜, բայց դու հիանալի ձայն ունես:
Ինձ համար շատ հաճելի էր այդ գովասանքը լսել:
– Ուրեմն դու կարծում ես, որ ինձ կհաջողվի՞ տեր գտնել և դրանով հաց վաստակել, – հարցրի ես Մոուլդիին:
– Քեզ համար տեր գուցե և գտնես, – պատասխանեց Մոուլդին, – բայց ինչ վերաբերվում է հացին… – նա ձեռքով մի արտահայտիչ շարժում արեց: – Մենք փորձել ենք այդ գործը, մեր ծանոթ տղաներից շա-տերն էլ են փորձել, դրա մեջ ոչ մի լավ բան չկա: ճիշտ չէ՞, Ռիփ:
– էն էլ ինչպես, – հաստատեց Ռիփսթոնը: – Ի՞նչ կյանք է դա: Առավոտյան դեռ մութ-մութ վեր ես կենում, պետք է սայլակը տանես շուկա, հետո սայլակը հսկես, մինչև որ տերդ զանազան բաներ գնի: Եթե նա բանջարեղեն է վաճառում, պետք է դրանք լվանաս ու դասավորես, իսկ հետո ամբողջ օրը թափառես փողոցներում ու գոռաս:
– Երեկոյան, – վրա բերեց Մոուլդին, – ամբողջ ապրանքը պետք է դարսես զամբյուղում և նորից վազվզես ու գոռաս, մինչև որ բոլոր տներում լույսերը մարեն: Եվ այս բոլորի համար ի՞նչ ես ստանում, միայն այն, որ քեզ կերակրում են:
– Այն էլ ոչ միշտ, – ավելացրեց Ռիփսթոնը:
Դա ամենևին էլ մխիթարական չէր: Ես հույս ունեի «հաչող» դառնալ և այդ հույսն էլ ինձ ստիպեց լքել հայրական տունը և հետո՝ Ռիփսթոնի ու Մոուլդիի հետ գնալ Քովնթգարդեն: Բայց ահա պարզվում է, որ երկու տղա արդեն փորձել են զբաղվել «հաչելով» և այդ գործից ձեռք են քաշել, որովհետև ձեռնտու չի եղել:
– Հապա դուք ինչպե՞ս եք հաց վաստակում, – հարցրի ես իմ ընկերներին:
– Ինչպես ենք վաստակո՞ւմ: Զանազան ձևերով, – պատասխանեց Մոուլդին:
Այդ ժամանակ երեքս էլ քայլում էինք այն նույն նեղ անցքով, որով երեկ գիշեր ներս էինք մտել:
– Նայում ենք մեր շուրջը և ինչ-որ պատահում է, այն էլ ճանկում ենք, – բացատրեց Ռիփսթոնը:
– Նշանակում է՝ դուք ոչ մի որոշակի զբաղմունք չունե՞ք:
– է՜, խտրություն դնելու հնարավորություն չունենք, – ասաց Մոուլդին: – Երբեմն այնպես լավ է լինում, որ նստում ենք մեզ համար և տապակած խոզի միս ուտում, իսկ մի ուրիշ անգամ չոր հացի կտոր էլ չենք գտնում: Բախտի բան է:
– Եվ երբեք չգիտենք, թե բախտը երբ կբացվի: Ա՛յ հենց, օրինակ, երեկ երեկոյան: Ամբողջ օրը ոչինչ չճարեցինք: Ո՛չ նախաճաշել էինք, ոչ ճաշել, ոչ մի փշրունք չէինք կերել: Աղբակույտի մեջ մի քանի հատ կաղամբի կոթուկ գտանք, այդ էր մեր ամբողջ ուտելիքը: Մոուլդին արդեն հույսը կտրել էր. «Գնանք, – ասում է, – կամարի տակ քնելու, ի՞նչ կարիք կա այստեղ թափառելու»: Իսկ ես ասում եմ. «Մի քիչ էլ փորձենք, թե բան չճանկեցինք, կգնանք»: Հենց որ այդ ասացի, մեկ էլ լսեցինք՝ մեկը կանչում է. «Էյ»: Տեսնում ենք՝ կանգնել է մի ջենտլմեն, ուզում է կառեթ վարձել: Մոուլդին վազեց, նրա համար կառեթ բերեց: Ջենտլմենը նրան վեց պեննի տվեց, կառապանն էլ՝ մեկ պեննի: Դե, ուրեմն, մենք հարստացանք: Հինգ պեննին կերանք, իսկ երկու պեննիով թատրոն գնացինք: Մենք հաճախ ենք լինում թատրոնում: Իսկ դու ներկայացում տեսե՞լ ես, Սմիթֆիլդ:
– Ես միայն բալագանում եմ տեսել:
– Դա բոլորովին ուրիշ է: Մենք իսկական թատրոն ենք գնում, որտեղ հիանալի պիեսներ են խաղում, «Կապիտան վամպիրը», «Ավազակի մահը», «Անապատի ավազակը», «Արյունաշաղախ բանդիտը»…
Այդ ժամանակ դուրս եկանք գետափնյա փողոցը: Այնտեղ շատ խաղաղ էր. ժամացույցը հենց նոր էր խփել հինգը:
Մոուլդին մեզ կանգնեցրեց:
– Լսիր, – ասաց ինձ: – Նախքան առաջ գնալը դու պետք է որոշես, գնալու ես ցած, դեպի գետը, թե՞ ինձ ու Ռիփսթոնի հետ գալու ես Քովնթգարդեն:
– Ավելի լավ է ձեզ հետ գամ, եթե թույլ կտաք:
– Ի՞նչ կա թույլ չտալու: Ով ուր ուզի՝ այնտեղ էլ կգնա: Գլխավորն այն է՝ որոշես, թե ինչ գործ պետք է անես:
– Ես ոչ մի գործ չգիտեմ, բոլորովին մեն-մենակ եմ և չգիտեմ, թե ինչ անեմ, – պատասխանեցի ես: – Կուզեի ձեզ հետ գալ, որ դուք ինձ սովորեցնեք:
– Բայց դու ինչպե՞ս ես ուզում, – հարցրեց Ռիփսթոնը: – Ինքդ քեզ համար աշխատել, թե՞ մեզ հետ ընկեր դառնալ:
– Ավելի լավ կլիներ ձեզ հետ ընկերանայի, – ուրախությամբ կառչեցի այդ ձեռնտու առաջարկությանը:
– Դե լավ. ուրեմն դու ամեն բանում մեզ հետ ընկեր ես լինելու,- ասաց Ռիփսթոնը: – Մեզ հետ և՛ աշխատելու ես, և՛ ուտելու, և՛ ապրելու:
– Իհարկե:
– Ուրեմն գալու ես մեզ հետ և անելու ես նույնը, ինչ որ մենք, – ասաց Մոուլդին:
– Ինչ որ գտնես, ինչ որ ստանաս, բոլորը տալու ես մեզ, առանց մեզ ոչինչ չես ծախսելու:
– Երբե՛ք: Ես գիտեմ, որ դա լավ բան չէ:
– Եվ եթե ոստիկանությունը քեզ բռնի, դու մեզ չես մատնի քեզ փորձանքից ազատելու համար:
– Համաձայն եմ:
Ես ամեն ինչի համաձայնում էի, թեպետ լավ էլ չէի հասկանում, թե ինչ է պահանջվում ինձանից:
– Դու կլինես հավատարիմ ընկեր, չես վախենա և չես դավաճանի:
– Երբե՛ք:
– Դե, ուրեմն ձեռքդ տուր: Մենք ընկերներ ենք: Գնանք և իսկույն գործի անցնենք:
Իմ բախտը որոշված Էր. ամբողջ օրը և ամբողջ գիշերը ես տանը չէի եղել: Այժմ տուն վերադառնալու մասին մտածել անգամ չէի համարձակվի: Բացի դրանից, այն կյանքը, որ վարում էին իմ նոր ընկերները, ինձ շատ ավելի հաճելի էր թվում ընտանեկան կյանքից, նրանց ոչ ոք չէր ծեծում, անում էին այն, ինչ ցանկանում էին, երբեմն խոզի միս էին ուտում, որ միսիս Բերկը ինձ երբեք չէր տալիս, և նույնիսկ թատրոն էին գնում:
Այս մտքերն էին ինձ զբաղեցնում, երբ մենք գնում էինք Քովնթգարդեն: Մենք շուկայի ծածկած մասը չմտանք, այլ սկսեցինք քայլել ծայրամասերում, որտեղ սայլեր ու սայլակներ էին բարձվում: Այսպես երկար ժամանակ քայլում էինք, և ես արդեն ուզում էի հարցնել, թե երբ ենք սկսելու մեր աշխատանքը, երբ հանկարծ Ռիփսթոնը բաժանվեց մեզանից ու մոտեցավ մի մարդու, որ մի կույտ սալաթի մոտ կանգնել էր մատը վեր ցցած:
– Ո՞ւր գնաց, – հարցրի ես:
– Աշխատանքի, – բացատրեց Մոուլդին: – Դու տեսար այն մարդուն, որ կանգնել էր մատը վեր ցցած: Նշանակում է՝ նրան մի տղա էր հարկավոր: Եթե երկու մատը բարձրացներ, կնշանակեր մեծ մարդու գործ է: Ռիփսթոնի աշխատանքը մեզ մի սուրճ կտա: Եթե ես ու դու էլ մի բան ճարենք, կարող ենք բուլկի գնել, թե չէ սուրճը առանց բուլկիի վատ նախաճաշ է: Շուրջդ նայիր Սմիթֆիլդ:
Ես նայում էի ամեն կողմ, բայց ոչ ոք մատը չէր բարձրացնում:
Մի քսան րոպե անց՝ մենք մոտեցանք շուկայից ոչ հեռու գտնվող սրճարանին: Այդտեղ եկավ նաև Ռիփսթոնը: Նա վաստակել էր մեկուկես պեննի, և մենք որոշեցինք չսպասել հաց ճարելուն, այլ իսկույն գնալ սուրճ խմելու: Սուրճը խմելուց հետո մենք մեզ շատ ավելի առույգ էինք զգում և գնացինք նոր աշխատանք որոնելու:
Այս անգամ մեր որոնումներն անհաջող եղան: Շրջեցինք բանջարեղենի ամբողջ շուկան, եղանք մրգեղենի շուկայի բոլոր անկյուններում, բայց ոչ մի աշխատանք չգտանք: Ես չէի հուսահատվում, տեսնելով, որ Ռիփսթոնն ու Մոուլդին հանգիստ և ուրախ ետ ու առաջ են քայլում, ամենևին չվշտանալով մեր անհաջողությունից: Առավոտյան ժամը տասին մոտ մենք դուրս եկանք շուկայից և խուլ փողոցներով ու բակերի միջով գնացինք դեպի Դրյուրի-Լեյն:
– Հը՞, Մմիթֆիլդ, – հարցրեց ինձ Մոուլդին, – քեզ դո՞ւր է գալիս մեր ընկերը լինելը:
– Դուր է գալիս, – պատասխանեցի ես, – միայն ափսոս, որ այսօր քիչ հաջողություն ունեցանք:
– Չէ, այնքան էլ քիչ չի, – ասաց Ռիփսթոնը: – Դու, Սմիթֆիլդ, կարծեմ, լավ ես զգում քեզ:
Ես այդ խոսքերը կատակի տեղ ընդունեցի և պատասխանեցի ծիծաղելով.
– Իհարկե, ինձ համար ամեն տեղ լավ է, ինչպես ձեզ համար:
Ուրախ ու անհոգ գնացինք մինչև մի կեղտոտ նրբափողոցի ծայրը: Այստեղ իմ ընկերները կանգ առան:
– Դե, Սմիթֆիլդ, – ասաց Ռիփսթոնը, – հանիր տեսնենք:
– Ի՞նչը հանեմ, – զարմացած հարցրի ես:
– Օ՜, էն բոլորը, ինչ-որ ունես, – ասաց Ռիփսթոնը: – Այն ծերունին, որի հետ մենք գործ ենք բռնում, այստեղ է ապրում:
Ես բացարձակապես չէի հասկանում, թե ինչ են ուզում իմ ընկերները ինձանից: Մոուլդին սկսեց խուզարկել ինձ և տնտղեց բոլոր գրպաններս: Երբ համոզվեց, որ գրպաններս դատարկ են, նրա դեմքը ծայրահեղ կատաղության արտահայտություն ստացավ:
– Ա՛յ թե ընկեր ենք գտել, հա՜, – գոչեց նա՝ դիմելով Ռիփսթոնին: – Հիանալի ընկեր է, խոսք չկա:
– Ախր ի՞նչ է պատահել, – հարցրեց Ռիփսթոնը:
– Այն, որ սա ոչինչ չունի, բացարձակապես ոչինչ: Գոնե մի անպետք սոխուկ ունենար:
– Եվ դա դու անվանում ես մեզ ընկե՞ր լինել, – կշտամբանքով հարցրեց ինձ Ռիփսթոնը: – Տիպն ես, հա՜, խոսք չկա:
– Բայց ի՞նչ կարող էի անել, – արդարացա ես, – եթե ոչ մի տեղ աշխատանք գտնել չկարողացա: Դուք հո գիտեիք, որ ես փող չունեմ: Եվ եթե լիներ էլ, ավելի շուտ ես հաց կգնեի, քան թե սոխ:
Ես երբեք իմ կյանքում ավելի բարկացած երես չէի տեսել, քան Մոուլդիի դեմքն էր, երբ իմ բացատրությունը լսելուց հետո դարձավ դեպի ինձ: Նրա զայրույթն այնքան սաստիկ էր, որ ոչ մի բառ արտասանել չկարողացավ:
Ռիփսթոնը ծիծաղեց:
– Դե լավ, այդպես մի բարկանա, Մոուլդի, – ասաց նա: – Սմիթֆիլդը դեռևս հիմար է: Այստեղ նայիր, Սմիթֆիլդ:
Այս ասելով Նա իր բաճկոնի գրպանից հանեց յոթ հատ հիանալի խնձոր: Հետո ինձ ցույց տվեց իր շալվարի գրպանները: Այդ գրպանները լիքն էին նուշով:
– Իսկ ինչո՞ւ ես այսքան խնձոր և նուշ գնել, – հարցրի ես:
– Ինչո՞ւ: Վաճառելու համար: Չէ՞ որ ես առևտուր եմ անում:
– Բայց ե՞րբ գնեցիր, որ ես չտեսա:
– Այն առևտրականը, որից ես սրանք գնեցի, նույնպես չտեսավ: Այդ ժամանակ նա ուրիշ գնորդներով էր զբաղված, և ես չուզեցի նրան իր գործից կտրել: Հասկանո՞ւմ ես:
Ես սկսում էի հասկանալ և զարհուրում էի: Ես նույնիսկ վախենում էի իմ ենթադրությունը հայտնել, որպեսզի որևէ թյուրիմացություն դուրս չգա:
– Է՜, ի՞նչ խոսես սրա հետ, – գոչեց Մոուլդին. – սա քո ակնարկները չի հասկանում: Այստեղ նայիր, Սմիթֆիլդ: Տեսնո՞ւմ ես այս խնձորներն ու նուշը, որ ճարել է Ռիփսթոնը: Դե իմացիր. նա թռցրել, գողացել է դրանք: Հասկանո՞ւմ ես: Հիմա այստեղ նայիր: Ա՛յ, սա էլ ես եմ գողացել, և շատ եմ ափսոսում, որ ավելին թռցնել չհաջողվեց: Այժմ մենք գնում ենք այս փողոցը մեր գողացածները ծախելու: Հետո այդ փողով մեզ համար ուտելիք կգնենք:
Մոուլդիի այս կոպիտ խոստովանությունը շշմեցրեց ինձ:
– Դե, ի՞նչ ես տզտզում, – ծաղրական գոչեց նա: – Մի՞թե կարծում էիր, թե մենք բարեբարո, բարեկիրթ տղաներ ենք:
– Դու ընտանիք ունես, – ասաց Ռիփսթոնը: – Դու կարող ես տուն վերադառնալ, երբ ցանկանաս: Հո պարտավոր չես ուտել այն պուդինգը, որ մենք կգնենք մեզ համար, որովհետև այդ պուդինգը մեր ձեռքն է ընկնելու անազնիվ ճանապարհով: Գնա քեզ համար հաց ճարիր, ինչպես կուզես:
Այս ասելով նրանք շուռ եկան և ինձ փողոցում մենակ թողնելով՝ մտան նրբափողոցը:

 

Գլուխ 11. ԵՍ ՍԿՍՈՒՄ ԵՄ ԱՇԽԱՏԵԼ