Լեհական ժողովրդական հեքիաթ
Թարգմանությունը՝ Ռաիսա Ղարագյոզյանի

Մի խեղճ այրի էր ապրում իր մինուճար որդու հետ։ Տղան շատ լավ ջութակ էր նվագում, բայց, աղքատությունից ստիպված՝ հարուստ պանի մոտ խոզարած էր դարձել։
Պանը մի աղջիկ ուներ և իր տան նկուղում էլ առյուծ էր պահում։ Եվ, քանի որ չէր ուզում աղջկան մարդու տալ, փեսացուների առջև պայման էր դրել, ով ուզում է պսակվել իր աղջկա հետ, պիտի կարողանա մի ամբողջ գիշեր անցկացնել նկուղում՝ առյուծի հետ։ Առյուծն արդեն շատ հասարակ գյուղացիների ու պաների էր հոշոտել։ Այս անգամ էլ խեղճ այրու տղան՝ խոզարածը, որոշեց իր բախտը փորձել։
Պանը հոժար էր, որ խոզարածը ենթարկվի այդ փորձությանը։ Եվ տղան սկսեց պատրաստվել։ Նա մի գրպանն ընկույզ լցրեց, մյուսը՝ քար, հետը վերցրեց կաղնու սեպ, կացին, օճառի փրփուրով լի մի աման ու ածելի, թևի տակ դրեց ջութակը և, մութն ընկնելուն պես, գնաց առյուծի մոտ գիշերելու։
Խոզարածին ներս թողեցին նկուղ և դուռը հետևից փակեցին։
Նկուղում մի սեղան կար, որի վրա մոմ էր վառվում։ Թախտին անկողին էր փռած։
Ներս մտնելուն պես՝ խոզարածն սկսեց ջութակ նվագել։
Առյուծը լսում էր և լուռ զննում տղային։ Իսկ սա նվագում էր և ընկույզ ուտում։ Երբեմն էլ՝ առյուծին էր հյուրասիրում։
Առյուծին ընկույզը շատ դուր եկավ, և նա ասաց.
– Պա՜հ-պա՜հ, ի՜նչ համով է։ Ինձ էլ տուր՝ ջարդեմ-ուտեմ։
Խոզարածը մյուս գրպանից հանեց մի բուռ քար և տվեց առյուծին։ Սա քարը դրեց ատամի տակ, ամբողջ ուժով սեղմեց, սակայն քարը չջարդվեց։ Քարը վերադարձրեց խոզարածին և ասաց.
– Հապա դո՛ւ ջարդիր։
Խոզարածը քարը թաքցրեց բռան մեջ, բերանն առավ ընկույզը, հուպ տվեց, ջարդեց և միջուկը տվեց առյուծին։
– Դե, խոսք չկա, դու ինձնից ուժեղ ես, – ասաց առյուծը։ – Իսկ հիմա ինձ ջութակ նվագել չե՞ս սովորեցնի։
– Ինչո՞ւ չեմ սովորեցնի, – պատասխանեց տղան։ – Միայն թե՝ մատներդ հաստ ու կոպիտ են. պիտի նախ ուղղեմ, հետո սովորեցնեմ։
Նկուղի պատերը երկաթե հաստոտ թիթեղներով էին պատված։ Տղան վերցրեց կաղնու սեպը և բարձրացրեց մի թիթեղի ծայրը։
– Թաթերդ դիր, ա՜յ, էստեղ, – ցույց տվեց տղան, – և մատներդ կուղղվեն։
Առյուծն առջևի թաթերը դրեց երկաթե թիթեղի տակ. տղան սեպը հանեց, առյուծի թաթերը մնացին թիթեղի տակ, իսկ տղան վրայից էլ դեռ սեպով սեղմեց։ Առյուծն այլևս շարժվել չէր կարող։ Հետո տղան ամբողջովին օճառեց առյուծին և, ածելին վերցնելով, սափրեց։ Միայն փարթամ բաշին ու պոչի ծայրին ձեռք չտվեց։ Դրանից հետո մտրակը հանեց ու սկսեց ձաղկել առյուծի մերկ հետույքը։ Սա ցավից ոռնում էր ու երդվում, որ այլևս երբեք-երբեք տղային ձեռք չի տա, միշտ խոնարհ կլինի և, եթե նա կամենում Է՝ կթողնի-կհեռանա ծեր պանից։
Վերջապես տղան խղճաց գազանին և բաց թողեց։
Լուսացավ։ Տղան պառկեց անկողնում և ձևացրեց, թե քնել է, իսկ առյուծը, պոչը ծալած, հավատարիմ շան նման մեկնվեց նրա ոտքերի տակ։
Շուտով ծառան ներս մտավ ու կանչեց առյուծին։ Սա պատասխանեց.
– Սո՛ւս, թե չէ՝ էս տղան քո հետույքն էլ կսափրի ու մտրակով կշրմփացնի։
Ծառան զարմանքից քար կտրեց, հետո վազելով իրեն գցեց պանի մոտ ու պատմեց լսածն ու տեսածը։
– Հիմա՛ր, – ասաց նրան պանը։ – Իմ առյուծը շատ քաջերի է հոշոտել։ Մի՞թե էդ քնձռոտ խոզարածից գլուխ չհանեց։
Պանն իջավ նկուղ և ձայն տվեց առյուծին.
– Գործերդ ո՞նց են, առյուծս։
Առյուծը ցածրաձայն պատասխանեց.
– Շուտ գնա։ Գնա, թե չէ՝ էս տղան քո քամակն էլ կսափրի ու մտրակով կշրմփացնի։
էստեղ տղան ձևացրեց, թե արթնացել է, և հարցրեց.
– Եկողն ո՞վ է։
– Իմ ծեր պանը, – պատասխանեց առյուծը։
– Դուռը բաց՝ թող ներս գա։
Առյուծը դուռը բացեց, պանը մտավ ներս, գնաց դեպի թախտը, որտեղ պառկած էր խոզարածը, բայց առյուծը փակեց նրա ճանապարհը, չթողեց, որ պանը մոտենա տղային։
Պանն ասաց, որ պայմանը պայման է. իր աղջկան տալիս է խոզարածին։ Տղային տարավ տուն, առանց ձգձգելու հարսանիք արեց։ Բայց ամաչում էր, որ փեսան խոզարած է։ Ի՞նչ աներ։ Եվ հրամայեց մի կառք լծել, այնքան ոսկի բեռնել, որ ձիերը հազիվ տանեն, ու փեսային ասաց.
– Նստիր կառքը և գնա՝ ուր ուզում ես, միայն թե՝ աչքս քեզ չտեսնի։ Տղան ու պանի աղջիկը նստեցին կառքն ու գնացին։
Երբ, պանի հաշվով, կառքն արդեն անցել էր իր կալվածքների սահմանը, նա առյուծին հրամայեց հասնել կառքին, աղջկան ու փեսային պատառոտել և իր փողերը ետ բերել։
Խոզարածը կառքի պատուհանից նայեց ու տեսավ, որ առյուծն իրենց հետապնդում և արդեն հասվեհաս է։ Կնոջն ասաց.
– Սիրելի՛ս, ինչ-որ ասեմ, այն էլ կանես, թե չէ՝ ես էլ, դու էլ կորած ենք։ Շորերդ հանիր, իջիր ցած և, ցատկոտելով՝ չորեքթաթ արի կառքի ետևից։
Կինն ամեն ինչ արեց այնպես, ինչպես պատվիրել էր ամուսինը։ Երբ առյուծը տեսավ մերկ աղջկան, սկսեց վախից դողալ ու ետ փախավ։ Եկավ պանի մոտ ու այսպես ասաց.
– Տե՛ր իմ, ճար չկար, վախից փախա։ Ինձ գոնե կիսով չափ էր սափրել, իսկ մի ուրիշ առյուծի՝ ոտից գլուխ։ էնպես վախեցա, որ, պո՜ւկ, փախա։ Ուր ուզում է, թող գնա, ես նրա ետևից գնացողը չեմ։
Ես էլ էի էնտեղ, ամեն ինչ իմ աչքով տեսա։ Եթե չեք հավատում, կոշիկներիս նայեք՝ փոշին դեռ վրան է։

Լեհական ժողովրդական հեքիաթ

Թարգմանությունը Ռաիսա Ղարագյոզյանի

Մի գյուղացի եզն ու ձին արորին լծած վար էր անում։ Եզը դանդաղ էր առաջ գնում, իսկ ձին այնպես աշխույժ էր վար անում՝ քիչ էր մնում լծից պոկվի։ Երկուսի համար էլ արորին միասին լծվելը դժվար էր ու անհարմար։ Եվ ձին եզանն ասաց.– Մեր տերը մեզ հա չարչարում է, մեկիս «նո՜» է ասում, մյուսիս՝ «հո՜», դրանից շատ օգուտ չկա։ Ավելի լավ չի՞ փախչենք-հեռանանք. մի տեղ կաշխատենք, գլուխներս կպահենք։ Սրանից վատ օրի չենք լինի։
Եվ ձին ու եզն այնպես հեռացան, որ տերը չնկատեց։
Գնացին, գնացին, և հարևանի փուփուլավոր աքլորը, նրանց տեսնելով, կպավ, թե.
– էս ո՞ւր եք գնում։
– Գնում ենք՝ ուր աչքներս կտրի. է՛լ մեր տիրոջ մոտ մնալ չենք ուզում։ Հերիք չի, որ վատ Է կերակրում, օրնիբուն էլ չարչարում է, – պատասխանեցին փախստականները։
– Ի՞նչ կլինի, ինձ Էլ տարեք ձեզ հետ, – խնդրեց աքլորը։
– Քեզ ի՞նչ է եղել, – ասացին եզն ու ձին, – տիրուհիդ քեզ ցորեն է տալիս, տեղդ տաք, ապահով։ Հետո էլ՝ ուժդ կպատի՞ մեզ հետ ճամփա գնալ։
– Ինձ ի՞նչ է եղել, – պատասխանեց աքլորը։ – Դե, լավ ականջ դրեք։ Ես պարտավոր եմ ամեն առավոտ բոլորին արթնացնել։ Թե ժամանակին եմ ծուղրուղու կանչում՝ մշակն է չարանում վրաս, իբր՝ շուտ եմ արթնացնում, ախր, ամբողջ օրը բանելու Է, պատահում էլ է՝ քար է շպրտում վրաս։ Իսկ երբ ուշ եմ կանչում՝ տերս է կռվում տանտիրուհուս հետ, թե՝ ինչո՞ւ առավոտ կանուխ կերակուր չի պատրաստել։ Տանտիրուհիս էլ, կրակխառնիչն առած, ետևիցս է ընկնում։ Չգիտես՝ ում սրտով գնաս։ Ավելի լավ է՝ թողնեմ-գնամ։ Իսկ դուք իմ փոքրությունից մի’ վախեցեք, որտեղ պետք լինի, թևերս ինձ կօգնեն։
– Դե լա՛վ, գնացինք – համաձայնեցին եզն ու ձին, և երեքով շարունակեցին ճանապարհը։
Ճանապարհին աքլորը ծուղրուղու էր կանչում, մերթ ընդ մերթ թռչում, և բոլորն ուրախ էին։
Այդպես գնացին, գնացին, մեկ էլ, չգիտես որտեղից, լույս ընկավ մի կատու և մլավեց.
– Միաո՜ւ… Միաո՜ւ… Ովքե՞ր եք։ Ո՞ւր եք գնում։
Փախստականները կատվին ամեն ինչ պատմեցին։
Կատուն ասաց.
– Է՜հ բախտակիցներ, ես էլ եմ գալիս ձեզ հետ։
– Քեզ ի՞նչ է եղել։ Ինչո՞վ է տեղդ վատ։ Տանտիրուհուդ պահարանում մուկ ես բռնում՝ սրտիդ ուզածով կաթ խմում, քեզ համար պառկում ես՝ աղոթք մռմռում։ էդ չի՞ քո արած գործը։
– Երանի չէ՞ր՝ ձեր ասածը լիներ – ծոր տվեց կատուն։ – Դա ձեզ միայն թվում է։ Կատվի գործը ձերից բոլորովին էլ թեթև չի։ Մարագում և տանը լիքը մկներ են, իսկ երբ առնետներ են լինում, ինչ ուզում ես արա՝ գործիդ վերջը չի երևում։ Սովից փորդ վեց-վեց է անում իսկ տանտիրուհին կաթ չի տալիս, չարանում է վրադ, թե՝ ծույլ կատու ես։ Մկները զզվեցնում են, իսկ առնետների հետ, կենաց չէ՝ մահու կռիվ ես տալիս։ Դե, սոված փորով մեծ կռիվ չես տա։ Չէ՛, թող ինձ էշի տեղ չդնեն։ Ավելի լավ է, ձի քույրիկ, նստեմ վրադ և, «նո-ո՜»՝ գնամ աշխարհը պտույտ տամ։ Կեցցե՜ ազատությունը։ Նույնիսկ կատուն առանց ազատության չի դիմանա։
Բոլոր կենդանիները ծիծաղեցին, իսկ կատուն ցատկեց ձիու վրա և, երեքը չորս դառած, փախստականները շարունակեցին իրենց ճանապարհը։
Գնացին, գնացին, շուտով տեսան մի փոքրիկ բան է իրենց ետևից սողալով գալիս։
– Կացե՜ք, ազատության ընկերներ, ես էլ եմ գալի՜ս…
Փախստականներն ուշադիր նայեցին և տեսան, որ մի խեցգետին է։ Ծիծաղեցին։
– Էդ ո՞ւր ես գալիս։ Քո ազատությունն ո՞վ է խլում։ Գետի ջրում լող տուր, արևի տակ տաքացիր, թե շոգ է՝ մտիր խորքերը…
– Դուք ոչինչ չեք հասկանում, բարեկամներս – պատասխանեց խեցգետինը։ – Քանի ջահել էի, ձեր ասածի պես՝ նստում էի բնումս, և ինձ նեղություն տվող չկար։ Հիմա ջահելները գրավել են ծերերի բները, իսկ մենք մի կերպ գլուխ ենք պահում գետի տիղմերի մեջ։ Միշտ վախը ներսումդ՝ սպասում ես, թե ուր որ է՝ կբռնեն, կտանեն, կեփեն։ Իմացեք, որ խեղճ խեցգետինն էլ իր հոգսն ու ցավն ունի։ Դրա համար էլ, որ էսօր կամ՝ էգուց չկամ, ավելի լավ չի՞ գամ ձեզ հետ։
Ապա խեցգետինը չանչերով կառչեց եզան պոչից, և հինգ ընկերները հաշտ ու համերաշխ շարունակեցին իրենց ճանապարհը։ Ձին ու եզն արածում Էին հանդիպած մարգա¬գետիններում, խեցգետինը ջուր էր գտնում իր և բոլորի համար, կատուն թռչուններ էր որսում և ընկերներին զվարճացնում իր կատակներով, աքլորը ցորենի հատիկներ էր հավաքում և պահակություն անում։ Այդպես ազատ ու համերաշխ ապրում էին։
Բայց մի անգամ կենդանիներն ընկան հորդ անձրևի տակ։ Ամենուրեք լպրծուն ցեխ էր։ Խեցգետինը լավ էր զգում վատ եղանակին, բայց մյուսները գլուխները կորցրել էին. անձրևից պաշտպանվելու տեղ էին փնտրում, որ գոնե ծածկի տակ գիշերեն։ Շատ ման եկան, վերջապես անտառում մի խարխուլ խրճիթ տեսան։ Դու մի ասի՝ այդ խրճիթում երկու սատանա էին ապրում, մեկը՝ ջահել, մյուսը՝ ծեր։ Փախստականների բախտը բերել էր, որ սատանաները տանը չէին, գնացել էին վհուկների հետ զվարճանալու, իսկ խրճիթի դուռը կրնկի վրա բաց էր։
Երբ կենդանիները ներս մտան, ձին ասաց.
– Ես կմնամ հաշտում, էնտեղ օդը լավ է։
Եզն ասաց.
– Ես սիրում եմ, երբ տեղս տաք է։ Կնստեմ ներսում։
Աքլորն ավելացրեց.
– Ես երդիկի տակի գերանից լավ տեղ չգիտեմ։
Կատուն ցատկեց վառարանի վրա, իսկ խեցգետինը սուզվեց թեյամանի ջրի մեջ։
Այդպես ամեն մեկն իրեն հարմար տեղ գտավ։
Լուսումութին սատանաները վերադարձան զվարճատեղից։ Ծեր սատանան հարբած՝ իրեն գցեց հաշտ, մթության մեջ տեսավ ձիուն ու գոռաց.
– Ո՞վ կա էստեղ։
– Մի պան, որ ծխախոտի տուփ ունի, – պատասխանեց ձին և սատանային այնպես «հյուրասիրեց», որ սմբակի հարվածից սրա քթից արյուն ցայտեց։
Սատանան իրեն գցեց խրճիթ, տեսավ եզանն ու նորից գոռաց.
– Էստե՞ղ ով կա։
– Մի գյուղացի՝ եղանով, – պատասխանեց եզը և սատանային պոզերով գետնից պոկեց ու բաց թողեց։
Սատանան այդ բարձրությունից ընկավ գետին և, հարբածությունից չիմանալով՝ ինչն ինչոց է, գնաց դեպի վառարանը, որ փչելով կրակը բորբոքի։ Այդ պահին կատուն վերևից ցատկեց նրա վրա։ Սատանան մի կողմ թռավ ու վախեցած գոռաց.
– Ո՞վ է։
– Ես դարբինն եմ՝ իմ փուքսով, – պատասխանեց կատուն և սկսեց ֆշշացնել։ Սատանան փախավ ու դիպավ թեյամանին, որը շուռ եկավ, և խեցգետինը չանչերով կպավ սատանայի ոտքին։ Սատանան սարսափահար գոռաց.
– Սա՞ ով է։
– Ես դերձակն եմ՝ իմ մկրատով, – պատասխանեց խեցգետինը։
Սատանան ձեռքերով կախվեց առաստաղի գերանից, այստեղ էլ աքլորը կանչեց.
– Տուր թե կտաս… Տուր թե կտաս…
Սատանային թվաց, թե վերևում էլ բազում թշնամիներ կան, խրճիթից դուրս վազեց և, ոտքերում ինչքան ուժ կար, փախավ անտառ։ Ջահել սատանան էլ՝ նրա ետևից։
Իսկ հինգ փախստականները գրավեցին խրճիթը, իրենց ուզածով կարգի բերեցին և ապրեցին գոհ ու հանգիստ։