Վերջապես սայլակառքը եկավ։ Եկավ նույնիսկ առանց չնչին աղմուկ հանելու, որովհետև անիվները վուշով ու ծլանքներով էին փաթաթված։ Սայլակառքը քաշում էին տասներկու զույգ ավանակներ, բոլորն էլ միևնույն մեծության, բայց տարբեր գույնի։
Մի քանիսը մոխրագույն էին, մի քանիսը սպիտակ, մի քանիսը չալ ու բալաք, իսկ մյուսներն էլ դեղին ու կապույտ գույնի զոլերով։
Ամենազարմանալին այն էր, որ այդ տասներկու զույգ կամ քսանչորս ավանակները պայտած լինելու փոխարեն, ինչպես լինում են բոլոր տեսակի բեռնակիր կամ լծու կենդանիները, ոտներին սպիտակ կովի փոստից մարդու համար կարած կոշիկներ ունեին։
Իսկ կառապա՞նը…
Պատկերացրեք մի մարդուկ, որի լայնքն ավելի է, քան երկարությունը, ճարպագնդի նման փափուկ ու գիրուկ, խնձորի պես կարմրիկ երեսով, անընդհատ ծիծաղող բերանով ու տանտիրուհուն դիմող կատվի նման բարակ ու փաղաքշող ձայնով։
Հենց որ երեխաները տեսնում էին նրան, անմիջապես սիրահարվում էին վրան և սկսում իրար հրհրել՝ առաջինը նրա սայլակառքը բարձրանալու և նրա հետ աշխարհագրական քարտեզում հայտնի այն կախարդական երկիրը գնալու համար, որի հրապուրիչ անունը Խաղալիքների Երկիր էր։ Եվ, իսկապես, սայլակառքն արդեն ամբողջապես լցված էր ութից մինչև տասներկու տարեկան երեխաներով, որոնք այնպես էին նստել մեկը մյուսի վրա, կարծես թե աղ դրած տառեխ լինեին։ Կանգնել էին վատ դիրքով, անհարմար, կուչ եկած, չէին կարողանում նույնիսկ շունչ քաշել: Սակայն, ոչ ոք օֆ չէր անում, ոչ ոք չէր դժգոհում։ Այն գիտակցությունը, որ մի քանի ժամից հետո կհասնեն մի երկիր, որտեղ ո՛չ գրքեր են լինելու, ո՛չ դպրոցներ, ո՛չ ուսուցիչներ, այնքան գոհ և համբերատար էր դարձրել նրանց, որ ո՛չ դժվարություն էին զգում, ո՛չ հոգնություն, ո՛չ քաղց, ո՛չ ծարավ, ո՛չ էլ քնելու ցանկություն։
Հենց որ սայլակառքը կանգ առավ, մարդուկը ժպտալով, հազար ու մի տեսակ կոտրատվող շարժուձևերով դիմեց Լուչինյոլոյին.
— Ասա ինձ, իմ գեղեցիկ տղա, դու է՞լ ես ուզում այն երջանիկ երկիրը գալ։
— Իհարկե, ուզում եմ։
— Բայց ես քեզ նախազգուշացնում եմ, որ կառքում այլևս տեղ չկա։ Ինչպես տեսնում ես, ամբողջապես լիքն է…
— Սպասեք,— պատասխանեց Լուչինյոլոն,— եթե կառքի մեջ տեղ չկա, ես կաշխատեմ մի կերպ նստել կառքի լծափայտի վրա։
Եվ ցատկելով, բարձրացավ ու նստեց լծափայտի վրա։
— Իսկ դո՞ւ, սիրելիս,— հարցրեց մարդուկը, հաճոյաբար դիմելով Պինոքիոյին,— ի՞նչ ես մտադիր անել, գալի՞ս ես մեզ հետ, թե մնում ես…
— Մնում եմ,— պատասխանեց Պինոքիոն։— Ես ուզում եմ տուն վերադառնալ, ուզում եմ սովորել և պատիվս բարձրացնել, ինչպես որ անում են բոլոր խելացի երեխաները։
— Բարի ճանապարհ։
— Պինոքիո,— ասաց այն ժամանակ Լուչինյոլոն,— ինձ լսիր, արի՛ գնանք մեզ հետ, շատ ուրախ կլինի։
— Չէ՛, չէ՛, չէ՛:
— Արի՛ մեզ հետ, շատ ուրախ կլինի, — կանչեցին սայլակառքի միջից մի չորս այլ ձայներ։
— Արի՛ մեզ հետ, շատ ուրախ կլինի,— կառքի միջից աղաղակեցին մի հարյուր հոգի միասին։
— Իսկ եթե ձեզ հետ գամ, բա իմ բարի Ֆեյան ի՞նչ կասի,— պատասխանեց Պինոքիոն, որն սկսել էր արդեն կակղել ու տատանվել։
— Դատարկ բաների մասին մտածելու կարիք չկա։ Հասկացի՛ր, որ մի երկիր ենք գնում, որտեղ առավոտից մինչև իրիկուն գլխավոր աղմուկ ու աղաղակ անողները մենք ինքներս ենք լինելու։
Պինոքիոն չպատասխանեց, բայց մի հոգոց քաշեց, հետո քաշեց երկրորդը, քաշեց երրորդը, և, վերջապես, ասաց.
— Մի փոքր տեղ արեք ինձ, ես էլ եմ գալիս…
— Բոլոր տեղերն էլ զբաղված են,— պատասխանեց մարդուկը,— բայց ապացուցելու համար, թե դու որքան ցանկալի ես, կարող եմ քեզ զիջել իմ տեղը…
— Իսկ դո՞ւք…
— Ես ոտքով կգնամ։
— Չէ՛, իսկապես եմ ասում, ես այդ թույլ չեմ տա։ Ես ավելի շուտ կգերադասեմ այս ավանակներից մեկին հեծնել,— վրա բերեց Պինոքիոն։
Ասածն՝ արած էր. մոտեցավ առաջին զույգի աջ կողմի էշին և ուզեց հեծնել, բայց էշը վայրկենապես շրջվեց ու դնչով մի այնպիսի հարված տվեց նրա ստամոքսին, որ Պինոքիոն ոտքերը չռած գլուխկոնծի տվեց։
Պատկերացրեք այդ տեսարանին ներկա գտնվող երեխաների անզուսպ հռհռոցը։
Բայց մարդուկը չծիծաղեց։ Նա սիրալիր մոտեցավ ապստամբող ավանակին և, ձևանալով, որ իբր ուզում է համբուրել, կծեց ու կտրեց էշի աջ ականջի կեսը։
Մինչդեռ Պինոքիոն գետնից վեր բարձրացավ կատաղած և մի ուժեղ ցատկոցով թռավ ու նստեց խեղճ ավանակի մեջքին։ Նա ցատկեց այնքան գեղեցիկ ու հմտորեն, որ երեխաներն անմիջապես վերջ տալով ծիծաղելուն, բացականչեցին. «Կեցցե՜ Պինոքիոն», և այնպիսի ծափահարություն սկսեցին, որ այլևս վերջ չուներ։
Բայց հանկարծ էշը մի անգամից բարձրացրեց ետևի երկու ոտքերն ու այնպիսի մի ուժեղ քացի տվեց, որ խեղճ բուրատինոյին շպրտվեց ուղիղ փողոցի մեջտեղը, խճի մի բլուրի վրա։
Բոլորը նորից փռթկացրին, բայց մարդուկը ծիծաղելու փոխարեն այնպիսի բուռն սիրով համակվեց դեպի այդ անհնազանդ ավանակը, որ մի համբույրով պոկեց տարավ նրա մյուս ականջի լրիվ կեսը։ Հետո ասաց բուրատինոյին.
— Նորից բարձրացիր, խնդրեմ, և այլևս մի վախեցիր: Այդ էշը մի քիչ խելքը ետ է տվել, բայց ես նրա ականջին երկու բառ ասացի և հույս ունեմ, որ սրանից հետո համեստ ու գիտակից կլինի։
Պինոքիոն բարձրացավ-նստեց, և կառքն սկսեց շարժվել։ Բայց այն ժամանակ, երբ կենտրոնական սալարկած ճանապարհով ավանակները վազում էին, իսկ կառքի անիվներն էլ իրենց պտույտը գործում, բուրատինոյին թվաց, թե մի շատ ցածր ձայն լսեց, որը նրան ասաց.
— Դժբա՜խտ հիմար. ուզեցիր քո ասածն անել, բայց կզղջաս։
Պինոքիոն գրեթե սարսափահար այս ու այն կողմ նայեց, որոշելու համար, թե ո՛ր կողմից եկան այդ բառերը, բայց ոչ ոքի չտեսավ։ Ավանակները վազում էին, կառքի անիվներն իրենց պտույտը գործում, երեխաները կառքի մեջ քնել էին, Լուչենյոլոն խռռացնում էր արջամկան նման, իսկ մարդուկն էլ կառքի նստիքի վրա ցածր-ցածր երգում էր.
Բոլորը գիշերը քնում են,
Իսկ ես չեմ քնում երբեք…
Եվս կես կիլոմետր ճանապարհ կտրելուց հետո, Պինոքիոն լսեց միևնույն բարակ ձայնը, որը նրան ասաց.
— Միտդ պահիր, տխմա՛ր. այն երեխաները, որոնք սովորելը թողնում են ու գրքերից, դպրոցից, ուսուցիչներից երես թեքում, տրվելով ամբողջապես խաղի ու զվարճության, բացի դժբախտությունից այլ բանի չեն հասնի… Ես այդ իմ փորձից գիտեմ… և դրա համար էլ քեզ եմ ասում։ Կգա մի օր, երբ դու էլ լաց կլինես, ինչպես այսօր ես եմ լաց լինում… Բայց այն ժամանակ արդեն ուշ կլինի…
Այդ փսփսոցից Պինոքիոն ավելի սարսափած, քան երբևէ, ցած թռավ իր տեղից ու գնաց, որպեսզի բռնի իր էշի դունչը։
Բայց պատկերացրեք, թե ոնց սառեց տեղն ու տեղը, երբ նկատվեց, որ իր էշը լաց է լինում…
Եվ լաց էր լինում ուղղակի երեխայի նման։
— Է՛յ սինյոր մարդուկ,— ձայն տվեց Պինոքիոն կառապանին,— գիտե՞ք ինչ նորություն կա. այս էշը լաց է լինում։
— Թող լաց լինի. երբ ամուսնանա, կծիծաղի։
— Գուցե դուք նրան խոսե՞լ էլ եք սովորեցրել։
— Չէ, մի քանի բառ ինքն իրեն է սովորել, երեք տարի գտնվելով վարժեցրած շների միջավայրում։
— Խե՜ղճ անասուն…
— Շո՛ւտ արա, շո՛ւտ արա,— ասաց մարդուկը,— ժամանակ չկորցնենք մի էշի լաց լինելու համար։ Հեծի՛ր նորից, գնա՛նք. գիշերը ցուրտ է, ճանապարհն էլ՝ երկար։
Պինոքիոն առանց որևէ առարկության ենթարկվեց։ Կառքը նորից սկսեց իր ընթացքը։ Առավոտյան արշալույսին ապահով ու հաջողությամբ հասան Խաղալիքների Երկիրը:
Այդ երկիրը չէր նմանվում աշխարհի և ո՛չ մի երկրի։ Նրա բնակչությունն ամբողջապես բաղկացած էր երեխաներից։ Ամենածերերը տասնչորս տարեկան էին, ամենաերիտասարդները՝ ութ։ Փողոցներում մի այնպիսի ուրախություն էր տիրում, մի այնպիսի աղմուկ, մի այնպիսի ծվծվոց, որ մարդու խելագարեցնում էր։ Ամենուրեք չարաճճիների խմբեր էին. մեկը ընկույզ էր խաղում, մեկը քար էր խաղում, մեկը՝ գնդակ, մեկը հեծանիվ էր քշում, մյուսը՝ փայտե ձի. սրանք պահմտոցի էին խաղում, նրանք մրցավազք էին անում. մի քանիսը, որոնք հագնված էին կրկեսի աճպարարների նման, վառած վուշ էին ուտում. մեկն արտասանում էր, մյուսը երգում, մեկը մահացու թռիչքներ էր անում, մյուսը ձեռքերի վրա ման գալով զվարճանում, մեկը գլորան էր քշում, մյուսը զբոսնում գեներալի նման հագնված թղթե սաղավարտով ու թղթե սրով. մեկը ծիծաղում էր, մյուսը կանչում, մեկը ծափ էր տալիս, մյուսը սուլում, երրորդը ձու ածած հավի նման կչկչում… Մի խոսքով, այնպիսի մի պանդեմոնիում (դևերի հավաքատեղի (դից.)), այնպիսի մի իրարանցում, այնպիսի ղռվռոց, այնպիսի սատանայական աղմուկ ու աղաղակ, որ չխլանալու համար անհրաժեշտ էր ականջները բուրդ խրել։ Բոլոր հրապարակներում վրան զարկած թատերախմբեր կային, որոնց շուրջը առավոտից մինչև երեկո երեխաներ էին վխտում։ Բոլոր տների պատերի վրա հրաշալի բաներ էին գրած, ինչպես օրինակ՝ Կեցցե խալիքները (Խաղալիքները գրելու փոխարեն), այլևս դրոց չենք ուզում (այլևս դպրոց չենք ուզում գրելու փոխարեն), կորչի Թվան Բանը (Թվաբանության գրելու փոխարեն) և այլ այսպիսի բաներ։
Պինոքիոն, Լուչինյոլոն և մյուս բոլոր տղաները, որոնք ճանապարհորդությունը կատարել էին մարդուկի հետ, ոտքերը քաղաք դնելն ու այդ հսկայական աղմուկ-աղաղակի մեջ խրվելը մեկ արին։ Մի քանի րոպեից հետո, ինչպես դժվար չէ այդ պատկերացնել, բոլորի հետ ընկերացան։ Ո՞վ կարող էր նրանցից ավելի շատ երջանիկ ու գոհ լինել։
Վերջ չունեցող հաճույքների ու տարբեր տեսակի զվարճությունների մեջ օրերը, շաբաթներն անցնում էին ակնթարթի նման։
— Ա՜խ, ինչ չնաշխարհիկ կյանք է,— ասում էր Պինոքիոն ամեն անգամ, պատահական կերպով Լուչինյոլոյին հանդիպելիս։
— Տեսնո՞ւմ ես, ուրեմն, որ ես իրավացի էի,— վրա էր բերում վերջինս։— Իսկ դու չէիր ուզում գալ։ Գլուխդ էիր գցել քո Ֆեյայի տուն վերադառնալը, որպեսզի սովորելու համար ժամանակ կորցնեիր… Եթե դու այսօր ազատ ես գրքերի ու դպրոցի պատճառած ձանձրույթից, ապա դրանով պարտական ես ինձ, իմ խորհուրդներին, իմ ջանքերին, այդպես չէ՞։ Միայն իսկական ընկերները կարող են այսպիսի մեծ ծառայություն մատուցել։
— Ճիշտ է, Լուչինյոլո, եթե ես այսօր իսկապես գոհ եմ, այդ քո շնորհքն է։ Իսկ ուսուցիչը, ընդհակառակը, գիտե՞ս ինչ էր ասում քո մասին, ինձ միշտ ասում էր. «Ընկերություն մի անի այդ ծույլ Լուչինյոլոյի հետ, որովհետև Լուչինյոլոն շատ վատ ընկեր է և բացի վատ խորհուրդներից, ոչ մի լավ բան չի սովորեցնի…»։
— Ողորմելի ուսուցիչ,— ասաց Լուչինյոլոն, գլուխն օրորելով։— Ես շատ լավ գիտեմ, որ նա ինձանից ձանձրացել էր ու իր զվարճությունն ինձ անվերջ բամբասելու մեջ էր գտնում, բայց ես մեծահոգի եմ և ներում եմ նրան։
— Մե՜ծ հոգի,— ասաց Պինոքիոն, սրտանց գրկելով ընկերոջը և համբուրելով նրա աչքերը։
Մինչդեռ արդեն հինգ ամիս էր, ինչ շարունակվում էր այդ հրաշալի կյանքը, ամբողջ օրերը խաղի ու զվարճության մեջ, առանց որևէ գրքի կամ դպրոցի երես տեսնելու, երբ մի առավոտ Պինոքիոն արթնանալով, բոլորովին անսպասելի մի մեծ տհաճություն ունեցավ, որն ամբողջապես փչացրեց նրա տրամադրությունը։
XXXII. Գլխին էշի ականջներ դուրս գալուց հետո Պինոքիոն իսկական էշ է դառնում և սկսում է զռալ