Գլուխ 18. ՀԻՆ ԲԱՐԵԿԱՄՍ ԻՆՁ ՀՅՈւՐԱՍԻՐՈւՄ ԵՎ ՀԱԳՑՆՈւՄ Է

Միսիս Ուինքշիփից հետո աշխարհում չկար մի մարդ, որին ես ավելի սիրեի, քան նրա ազգականուհի Մարթային:
Նա այնպիսի բարեսիրտ կին էր, որ մեր բոլոր հարևանները սիրում էին նրան: Սակայն այդ չէր խանգարում, որ բոլորը, և՛ մեծերը, և՛ փոքրերը, նրան անվանեին «միաչքանի շլդիկ»: Նա իրոք մի աչքը չուներ: Բոլոր տղաների մեջ միայն ես էի, որ նրան իսկական անունով էի կոչում: Գուցե հենց դրա համար նա իմ նկատմամբ առանձնապես լավ էր տրամադրված: Նա միշտ էլ ինձ մի բարի խոսք էր ասում և քանի-քանի անգամ կերակրել էր ինձ բարի Մարթան, երբ ես իմ խորթ մոր երեսից մեռնում էի սովից:
– Խեղճ տղա, – կրկնում էր նա ինձ հետ միասին դուրս գալով ամբոխի միջից: – Ո՜ւր ես հասել: Գնանք ինձ հետ, անբախտ երեխա, պատմիր տեսնեմ ի՞նչ օրեր ես քաշել:
– Պատմելու բան էլ չունեմ ես, Մարթա, – պատասխանում էի ես և այդ ժամանակ նկատեցի, որ նա ինձ քաշում է դեպի այն փողոցը, որտեղ իմ հայրն էր ապրում: – Ես ձեզ հետ չեմ գա, ինչ-որ տեսա երեկ չէ առաջին օրը երեկոյան, դա էլ բավական է:
– Գիտեմ, գիտեմ, խեղճ երեխա, մորաքույրս էլ գիտե, – պատասխանեց երիտասարդ կինը: – Ինչպես է խղճում նա քեզ: Եթե ես, ասում է, ուրիշ կանանց պես քայլել կարողանայի, ինքս կգնայի այդ անբախտ երեխային որոնելու: Եվ ահա այժմ ես գտել եմ քեզ, և այն էլ՝ ինչ վիճակում:
Մարթան գոգնոցով սրբեց աչքերը:
– Սոսկալի քաղցած եմ Մարթա, – ասացի ես, – մեռնում եմ սովից։
Այս ասելով՝ լաց եղա, և մենք երկուսս էլ փողոցի մեջտեղը կանգնած լաց էինք լինում:
– Գնանք, – հանկարծ գոչեց Մարթան, – գնանք մեր փողոցը: Մորաքույրս ասում էր, որ ուրախ կլինի, եթե դու գտնվես: Եվ ահա դու գտնվել ես:
– Ո՛չ, ես տուն չեմ գնա, ոչ մի պայմանով չեմ գնա:
– Դե լավ, մի վախենա, ես քեզ այնպես կտանեմ, որ ոչ ոք չի տեսնի: Եվ քեզ ճանաչելն էլ հիմա դժվար է, – ավելացրեց նա կարեկցաբար նայելով իմ նիհար մարմնին: – Ես ինքս քեզ միայն ձայնիցդ ճանաչեցի:
Մի քիչ տատանվելուց հետո վերջապես ես համաձայնեցի գնալ Մարթայի հետ: Երբ հասանք մեր փողոցը, նա ինձ կանգնեցրեց Թերնմիլ փողոցի մի մութ անկյունում, իսկ ինքը գնաց միսիս Ուինքշիփին նախազգուշացնելու և միաժամանակ տեսնելու, թե ինձ համար վտանգավոր չի՞ լինի գնալը:
Անցավ մի քանի րոպե, որ ինձ շատ երկար թվաց, իսկ նա չէր վերադառնում: Ես արդեն սկսել էի մտածել, թե հավանորեն միսիս Ուինքշիփը չի ուզում ինձ ընդունել, և պարապությունից սկսեցի իմ փողերը հաշվել: Պարզվեց, որ ես ունեմ տասնչորս պեննի: Ինչպիսի հարստություն: Եվ այդ ամենը վաստակել եմ կես ժամից էլ պակաս ժամանակամիջոցում: Ասենք՝ բարի իռլանդացին ինձ շատ օգնեց, բայց եթե ես, առանց նրա, թեկուզ երկու անգամ, չորս անգամ էլ պակաս վաստակեմ, այնուամենայնիվ, դա կկազմի 3 պեննի կես ժամում, 7 պեննի՝ մեկ ժամում, մեկ շիլլինգ և 9 պեննի՝ երեք ժամում: Հիանալի է: Ես արդեն սկսեցի ցանկանալ, որ Մարթան չվերադառնա: Բայց ոչ: Նա վերադարձավ, գլխաշորի տակ բերելով մի բան, և հայտնեց, որ մեր փողոցում ոչ ոք չկա, և միսիս Ուինքշիփն սպասում է ինձ:
– Բայց ավելի լավ է չգամ, – ասացի ես: – Գուցե երբ մենք այստեղ խոսում ենք, իմ խորթ մայրը դուրս է եկել տանից: Շնորհակալ եմ ձեզանից, Մարթա, ավելի լավ է ես հեռու գնամ այստեղից:
– Ոչ, ոչ, – գոչեց նա փակելով իմ ճանապարհը: – Դու առանց այդ էլ բավական թափառել ես փողոցներում: Ես այլևս բաց չեմ թողնի քեզ: Գնանք ինձ հետ: խելացի եղիր: Ես քեզ այնպես կհագցնեմ, որ ոչ ոք չի ճանաչի: – Այս ասելով նա գլխաշորի տակից հանեց մի հին թիկնոց ու կանացի գլխարկ, արագ դրանք վրաս գցեց և ինձ թևանցուկ անելով՝ ուղղվեց դեպի մեր փողոցը այնպիսի վճռականությամբ, որին ես հակառակվել չկարողացա:
Մենք միսիս Ուինքշիփի տունը մտանք այն րոպեին, երբ նա բուխարու պայծառ կրակի առաջ նստած՝ հաճույքով ռոմ էր խմում՝ տաք ջրի հետ խառնած:
– Ահա նա, մորաքույր, – ասաց Մարթան՝ վրայիցս վերցնելով թիկնոցը և գլխարկը:
– Նա է, նա, – գոչեց միսիս Ուինքշիփը՝ իր զարմացած, համարյա վախեցած հայացքը հառելով ինձ վրա: – Իմ ուրախ, փոքրիկ տղան իսկական հանգուցյալ մոր պատկերն է: Վա՜յ-վա՜յ-վա՜յ, ի՞նչ օրի է… Եվ այս ամենը՝ այն գարշելի շեկ հարբեցողի երեսից: Ա՛յ թե այս րոպեիս ձեռքս ընկներ, ես իմ սեփական ձեռքերով կգզգզեի նրան: Նայիր, Մարթա, նա նույնիսկ շապիկ չունի հագին: Իսկ նրանք խաբում էին, թե երեխան բանվորական տան տաք ու հարմար հագուստ ունի: Նա…
Թե միսիս Ուինքշիփն ինչպես վերջացրեց իր ճառը, ես չեմ հիշում: Մտնելով տաք սենյակը և մոտենալով կրակին՝ ես հանկարծ մի զնգոց լսեցի իմ ականջներում ու գլուխս պտտվեց: Ոտքերս դողացին, և ես ընկա հատակին: Իմ ուշաթափությունը երևի բավական երկար է տևել, որովհետև այդ ժամանակամիջոցում իմ դրության մեջ զգալի փոփոխություններ էին եղել: Ես ուշքի եկա միսիս Ուինքշիփի սենյակում դրված բազմոցի վրա: Իմ բաճկոնի և բումազեի անդրավարտիքի փոխարեն ինձ հագցրել էին գործված ֆուֆայկա, երկար ու լայն անդրավարտիք, որ երևի մի ժամանակ պատկանելիս էր եղել միստր Ուինքշիփին, և մեծ քաթանե զգեստ, որ ինձ ծածկում էր ամբողջովին, ոտքերիս հետ միասին, որ հավանորեն միսիս Ուինքշիփի գիշերային շապիկն էր: Ես դեռևս որոշ գլխապտույտ էի զգում, բայց կարող էի բարձրանալ ու շուրջս նայել: Միսիս Ուինքշիփը վառարանի առաջ կանգնած մի փոքրիկ ամանում ինչ-որ բան էր խառնում, իսկ Մարթան մտավ սենյակ և սեղանին դրեց մի մատուցարան՝ մեջը երեք հատ հիանալի ոչխարի մսից կոտլետ: Այդ սքանչելի ուտելիքը տեսնելով՝ ես քիչ մնաց վեր թռչեի բազմոցից, բայց ինձ խանգարեց իմ երկար հագուստը, որ փաթաթվել էր ոտքերիս: Միսիս Ուինքշիփը նկատեց իմ այդ շարժումը:
– Հը, ի՞նչ կա, քաջ տղա, առողջացա՞ր, – փաղաքշաբար և ուրախ ձայնով գոչեց նա: – Դե լավ, աղավնյակս, ուրախացիր, այդ ինչո՞ւ հանկարծ այդպես թթվեցիր:
Դրանով նա ուզում էր ասել, թե ինչու ես հանկարծ սկսեցի լաց լինել: Բայց որ իմ արցունքները հոսեցին, դրա մեղքը իրենն էր. նա համբուրեց իմ ճակատը, իսկ մորս մահից հետո դեռ ոչ ոք ոչ մի անգամ ինձ չէր համբուրել: Բարի կնոջ այդ մայրական համբույրից ես մի անհասկանալի զգացում ունեցա և արցունքներս զսպել չկարողացա: Միսիս Ուինքշիփը թողեց, որ կուշտ լաց լինեմ, իսկ ինքը սկսեց զբաղվել ընթրիք պատրաստելով: Քիչ հետո հոլանդական փայլուն վառարանից արտասովոր հաճելի բուրմունք տարածվեց:
– Դե՛, Ջիմմի, պատրա՞ստ ես:
– Պատրաստ եմ, շնորհակալ եմ ձեզանից:
– Ճաշին մենք միս ունեինք, – փաղաքուշ ասաց միսիս Ուինքշիփը՝ գրկելով ինձ և նստեցնելով սեղանի առաջ դրված մեծ բազկաթոռին: – Մնացորդները ես քո բաժին արգանակի մեջ եմ գցել: Կեր, հոգյակս, և տես, ոչ մի կտոր չթողնես, իսկ մինչև այդ կոտլետներն էլ պատրաստ կլինեն:
Երկար համոզելու կարիք չկար: Արգանակը զարմանալի համեղ թվաց ինձ: Բայց մի՞թե դա կարող էր հագեցնել իմ գայլային քաղցը: ես հարձակվեցի ուտելիքի վրա ինչպես կհարձակվեն այն թշնամու վրա, որին հարկավոր է, ըստ հնարավորին, շուտ ոչնչացնել, խժռեցի այնպիսի արագությամբ, որ միսիս Ուինքշիփը զարմանքից շունչը պահել էր:
– Այ թե ինչ տեղն է հասել, – խոր հոգոց քաշելով բացականչեց նա, երբ արգանակի ամանը դատարկվեց: – Սա նրա համար ասես մի կում ջուր լիներ:
Եվ իսկապես, ինչ էլ որ ուտում էի, ինձ թվում էր մի կում ջուր, բայց ես այդ չասացի միսիս Ուինքշիփին: Իմ քաղաքավարությունն այնտեղ հասավ, որ երբ ինձ հարցրեց, թե էլի կոտլետ կուտեմ, ես պատասխանեցի. «Թերևս կարելի է, բայց ոչ ամբողջ կոտլետ, այլ մի կտոր», թեև մտքով այդ ժամանակ խժռում էի ոչ միայն հոլանդական վառարանի մեջ դրված բոլոր կոտլետները, այլև հացի կտորը, որով պատրաստ էի ամբողջովին մաքրել մատուցարանում եղած յուղը: Ի դեպ, իմ աչքերն ավելի ագահ էին ստամոքսիցս: Մի կոտլետ և մի քանի կարտոֆիլ ուտելուց հետո ինձ բոլորովին կուշտ զգացի:
– Իսկ այժմ, – ասաց միսիս Ուինքշիփը, երբ Մարթան հավաքեց ընթրիքի սեղանը, և մենք երեքս էլ հանգիստ նստեցինք բուխարու առաջ դրված բազմոցին, – մեկ-մեկ պատմիր մեզ, Ջիմմի, այն ամենը, ինչ որ գլխիդ եկել է այս ամբողջ ժամանակամիջոցում:
Ես սիրով կատարեցի միսիս Ուինքշիփի ցանկությունը: Մանրամասն նրան պատմեցի իմ ամբողջ կյանքը այն րոպեից, երբ իմ խորթ մոր մատը կծելով, փախա հայրական տանից: Երբ սկսեցի պատմել իմ ընկերների՝ Ռիփսթոնի և Մոուլդիի մասին և թե ինչպես էի մասնակցում շուկայում կատարած նրանց գողություններին, միսիս Ուինքշիփն սկսեց անիծել իմ խորթ մորը, որը իր դաժանությամբ քիչ է մնացել բանտ հասցնի ինձ:
– Բայց շուկայի գողության համար բանտ չեն նստեցնում, – բացատրեցի ես: – Դրա համար ինքը պահակն է հաշիվ տեսնում: Մոուլդին այդպես էր ասում ինձ:
– Լավ, լավ, քո Մոուլդին պարզապես անպիտան ստախոս է, դու ինքդ շուտով կիմանայիր այդ։ Դեռ լավ է, որ տենդախտ ես ընկել, Ջիմմի, և դա վերջ է տվել քո գողություններին: Հիվանդությունից հետո դու այլևս չես գողացել, չէ՞:
– Ոչ, երբեք, – պատասխանեցի ես՝ որոշելով անանասի մասին լռել։
Բանվորական տանից փախչելուս պատմությունը շատ ծիծաղեցրեց միսիս Ուինքշիփին, իսկ հնավաճառների անազնիվ արարքը խիստ զայրացրեց նրան:
– Այ քեզ սրիկաներ, – գոչեց նա: – Եթե ես տղամարդ լինեի, կբռնեի դրանց և այնպես կզխկեի, որ էլ երբեք չմոռանան:
– Լավ է, որ ավելի վատ բաներ չեն պատահել, – թեթևացած շունչ առնելով ասաց նա, երբ իմ պատմությունը վերջացավ: – Իհարկե, այն էլ վատ է, որ իմ սիրելի Պոլլիի որդին մուրացիկ է դարձել, բայց կարող էր դրանից էլ վատը լիներ:
– Ինչպե՞ս թե մուրացիկ: Ես ողորմություն չեմ խնդրել: Երբ Մարթան ինձ հանդիպեց, ես երգում էի:
– Դե դա միևնույն բանն է. ես դրանց մեջ ոչ մի տարբերություն չեմ տեսնում, – վճռական տոնով պատասխանեց միսիս Ուինքշիփը:
– Ես չգիտեի, որ դա միևնույնն է, – ասացի ես շփոթված: – Ես մուրացկանությամբ ապրել չեմ ուզում, պատրաստ եմ նույնիսկ դեն գցելու այն տասնչորս պեննին, որ տվին ինձ: Որտե՞ղ են այդ դրամները:
– Ավելի լավ է մի էլ հարցնի, թե որտեղ են, այդպիսի փողը քեզ պետք չէ, Ջիմմի: Նրանք բարիք կգործեն այն աղքատին, որին ուղարկվել են, իսկ դու այդ փողերը քեզ վրա չպետք է ծախսես: Մարթա, նա ի՞նչ ասաց կեղտոտ լաթերի մասին, երբ փողերի հետ միասին տարար նրա համար:
– Նա շատ շնորհակալ եղավ: Ուղղակի չգիտեր, թե ինչպես շնորհակալություն հայտնի: Նա իսկույն նստեց իր փոքրիկ Բիլլիի համար վարտիքներ կարելու:
Այդ ի՞նչ կեղտոտ լաթերի մասին էին խոսում նրանք: Մի՞թե իմ բաճկոնի և անդրավարտիքի մասին է խոսքը: Թող ուրեմն փոքրիկ Բիլլին օգտվի և այդ շորերից և իմ տասնչորս պեննիից: Երևի միսիս Ուինքշիփը մտադիր է հոգալ իմ հագուստի մասին: Այն շորը, որ այժմ հագցրել էր ինձ, հարմար էր. նրանով շատ տաք էր, բայց և այնպես այդ հագուստով ես փողոցում երևալ չէի կարող: Բայց գուցե ես սխալվո՞ւմ եմ, գուցե նրանք խոսում են ամենևին էլ ոչ իմ իրերի մասին: Հարկավոր էր շուտ ցրել իմ կասկածները: Ես մի քանի րոպե մտածեցի, որ ավելի քաղաքավարի ձևով սկսեմ խոսակցությունը, և վերջապես բուխարու վրա մեծ կոճակ տեսնելով՝ հարցրի.
– Այս կոճակը ձեզ հարկավո՞ր է որևէ բանի համար:
– Ոչ: Իսկ ինչո՞ւ ես հարցնում:
– Վատ չէր լինի կարել իմ բաճկոնին, վերևի կոճակը պակասում է:
– է՜, ի՞նչ կարիք կա հիշել այն կեղտոտ շորը: Դու այլևս երբեք չես տեսնի այն, Ջիմմի:
– Երբեք չե՞մ տեսնի, – վախեցած գոչեցի ես: – Այդ ինչպե՞ս կարելի է: Ես առանց բաճկոնի ինչպե՞ս մնամ:
– Դրա մասին մի անհանգստանա, – ասաց բարի կինը շոյելով իմ գլուխը, – դու բաճկոն կունենաս: Լավ կլիներ, եթե քեզ համար բաճկոն ճարելուց ավելի դժվար գործ չլիներ:
– Իսկ ի՞նչն է ավելի դժվար, – հարցրի ես հետաքրքրությամբ: – Մի՞թե անդրավարտիք ճարելն ավելի դժվար Է:
Իմ հարցը խիստ ծիծաղեցրեց պառավին:
– Ոչ, անդրավարտիքն էլ մեծ բան չէ, Ջիմմի, – ասաց նա կուշտ ծիծաղելուց հետո: – Գլխավոր դժվարությունն այն է, թե ես ի՞նչ պիտի անեմ քեզ հետ: Ինձ մոտ պահել չեմ կարող, ինքդ գիտես, թե ի՞նչ իրարանցում կբարձրանա, եթե քեզ այստեղ գտնեն:
– Իհարկե ես այստեղ մնալ չեմ կարող, ինքս էլ վախենում եմ դրանից, – շտապեցի պատասխանել ես:
– Լավ կլիներ սրան տայինք որևէ մեկի մոտ մի բան սովորելու,- հանգիստ ասաց Մարթան՝ շարունակելով իր աշխատանքը, այդ միջոցին նա գուլպա էր նորոգում:
– Լավը լավ կլիներ: Բայց ո՞ւմ տանք:
– Այ, ես մտածեցի… միայն դուք կասեք՝ ի՞նչ արհեստ է դա…
– Ի՞նչը:
– Սրան տանք Բելչերին՝ ծխնելույզ մաքրել սովորելու: Նա հո տղաներ պահում է:
– Շատ լավ ասացիր, – հիացած բացականչեց միսիս Ուինքշիփը: – Այ դա իսկական գործ է: Ճիշտ չե՞մ ասում, Ջիմմի:
Ես քաղաքավարությունից դրդված պատասխանեցի.
– Այո, իհարկե:
Բայց իրականում ամենևին էլ համամիտ չէի միսիս Ուինքշիփի հիացմունքին: Իհարկե, եթե ինձ առաջարկեին ծխնելույզ մաքրող դառնալ անցած գիշերը, երբ քաղցած ու սառած ընկած էի գոմաղբի կույտի մեջ, գուցե և ուրախությամբ համաձայնեի: Բայց կուշտ ընթրած, փափուկ բազմոցին նստած և տաք բումազեի շոր հագած տղայի համար ծխնելույզների մեջ սողալն ամենևին էլ հաճելի զբաղմունք չէր թվում:
– Ի՜նչ ուրախ եմ, որ այդ բանը մտածեցիր, հոգյակս, – իր հիացմունքը շարունակեց միսիս Ուինքշիփը: – Դրանից լավ ոչինչ մտածել չի կարելի: Նախ, դա մի արհեստ է, որ սովորելը դժվար չէ և կարելի է փող վաստակել, այն էլ՝ շատ կարգին գումար: Դիկ Բելչերը ևս այնպիսի խեղճ երեխա է եղել, ինչպես Ջիմմին, իսկ այժմ ոչ մի բանի կարիք չի զգում: Երկրորդ այստեղից հեռու է ապրում, և որ գլխավորն է, ծխնելույզ մաքրելը մարդուն այնպես է կերպարանափոխում, որ հարազատ հայրն էլ չի ճանաչի, թեկուզ դեմառդեմ հանդիպելու լինի: Դե, այդ գործը կարգավորված է: Հենց վաղն առավոտյան, Մարթա, գնա Բեմբերուել և այստեղ բեր Դիկ Բելչերին:

Գլուխ 19. ԻՄ ՆՈՐ ՏԵՐԸ