Ամանորի տոնը

Ամանորի սովորույթներ

Աշխարհի ժողովուրդները տարբեր կերպ են դիմավորում Ամանորը. ԱՄՆ-ում, օրինակ, կազմակերպվում են ջրային շքերթներ՝ ծաղկազարդ նավակներով, անգլիացիները շատ են կարևորում, թե այդ օրն ով է առաջինն իրենց տուն մտնում. եթե եկողը շիկահեր է, լավ նշան է, եթե թխամազ՝ ոչ այնքան: Չինացիներն այդ գիշեր չեն քնում՝ ակնկալվող հաջողությունը բաց չթողնելու համար, իսկ իտալացիները մեծ հրճվանքով պատուհանից դուրս են նետում հին իրերը. որքան շատ՝ այնքան լավ:
Հին հայերը Նավասարդին հավաքվել են Բագրևանդ գավառի Բագավանում (դիցավան). համաժողովրդական խրախճանքին մասնակցել է շուրջ 120 հզ. մարդ, նաև թագավորը: Այդ օրերին զանազան զոհաբերություններ են արել, կազմակերպել տոնախմբություններ ու ձիարշավներ, աղավնի են թռցրել և այլն: Ապաստան են տվել ու կերակրել նաև օտարական անցորդներին:
Ամանորի տոնական սեղանին դրել են նաև ծիսական հաց, որը կոչվել է տարի-հաց, կրկենի, կլոճ և այլն, որևէ նշանով (օրինակ` մետաղադրամ), և բաժանել ընտանիքի անդամներին. ում բաժին է ընկել նշանով հացի կտորը, նրա համար ակնկալվել է բարեհաջող տարի:
Ամանորին նաև տոպրակ են կախել երդիկներից՝ նվեր կամ որևէ քաղցրավենիք ստանալու համար:

Տոնածառ

Ամանորի տոնածառն առաջին անգամ զարդարվել է 1521 թ-ին, Էլզասի Սելեստա քաղաքում՝ ապակե գնդերով ու մոմերով: Առաջին հրապարակային տոնածառը տեղադրվել է Ֆրանսիայում, 1840 թ-ին, Անգլիայում՝ 1841 թ-ին, Ռուսաստանում՝ Սանկտ Պետերբուրգում՝ 1852 թ-ին:
1916 թ-ին Ռուսական եկեղեցու Սինոդն արգելել է Ծննդյան տոնին տոնածառ զարդարելը՝ այն համարելով գերմանական սովորույթ: 1926 թ-ին տոնածառ զարդարելն ընդհանրապես արգելվել է՝ իբրև «կրոնական մնացուկ»: Ավանդույթը վերականգնվել է 1936 թ-ի Ամանորին:
2008 թ-ին Ռիո դե Ժանեյրոյում` Լագոա լճի վրա, տեղադրվել է 85 մ բարձրությամբ և 530 տ կշռով լողացող տոնածառ, իսկ Մեխիկոյի 2009 թ-ի տոնածառն ունցել է 110,35 մ՝ 40-հարկանի շենքի բարձրություն (2 տոնածառերն էլ գրանցվել են «Գինեսի ռեկորդների գրքում»):
Հայաստանի գլխավոր տոնածառը տեղադրվում է Երևանի Հանրապետության հրապարակում. 2010 թ-ին այն ուներ բրգաձև գեղեցիկ տեսք և 35 մ բարձրություն:
Տոնածառեր զարդարում են տանը, հրապարակներում, համերգասրահներում և մշակութային այլ օջախներում, որտեղ Ձմեռ պապի ու Ձյունանուշի մասնակցությամբ կազմակերպում են ուրախ ու զվարճալի ծրագրեր:

Ձմեռ Պապը

Երեխաները Ամանորի տոնին առաջին հերթին ակնկալում են գեղեցիկ նվերներ և հեքիաթային հրաշքներ։ Այդ հրաշքներից մեկը Ձմեռ Պապն է։ Իսկ ինչպե՞ս է այդ հերոսը կոչվում տարբեր ազգերի մոտ.

Հայաստանում փոքրիկներին հյուր է գալիս Ձմեռ Պապը կամ Կաղանդ Պապը։ Նա հագնում է կարմիր մուշտակ և կարմիր գլխարկ։

Ռուսաստանում փոքրիկներին նվերներ է բերում Ձմեռ Պապը։ Նա զառամյալ ծերուկ է, ունի մինչև գոտկատեղ հասնող երկար, սպիտակ մորուք, հագնում է կարմիր վերարկու և կարմիր գլխարկ, և նրա նվերները գտնվում են ուսին գցած պարկի մեջ։ Ըստ սլավոնական լեգենդների, Ձմեռ պապը իր թոռնուհու՝ Ձյունանուշիկի հետ ապրում է անտառի խուլ անկյունում և ամբողջ տարվա ընթացքում կարդում է երեխաների նամակներն ու նվերներ պատրաստում նրանց համար, որպեսզի ամանորի գիշերը բաժանի փոքրիկներին։

Բելոռուսական Ձմեռ պապը բացի կարմիր մուշտակից ունի նաև արծաթագույն, կապույտ և սպիտակ մուշտակներ։ Նրան նաև անվանում են Զյուզյա։

Ուկրաինայում բացի Ձմեռ պապիկ-Ձյունանուշիկից կա նաև Սուրբ Նիկոլայը, որի տոնը նշում են դեկտեմբերի 18 լույս 19-ի գիշերը։ Այդ գիշերը նա երեխաների բարձի տակ է թողում քաղցրավենիքով լի փաթեթներ։ Անկարգ և չար երեխաները իրենց բարձի տակ առավոտյան գտնում են ուռենու ճիպոտներ։ Ի տարբերություն Ձմեռ պապիկի, Սուրբ Նիկոլայի մորուքը կարճ է և նա սպիտակ հագուստ է կրում։ Երեխաների մոտ նա գալիս է գիշերը՝ պատուհանի միջով։

Բելգիայում և Լեհաստանում ամանորի հեքիաթային հերոսի անունը Սուրբ Նիկոլաս է։ Այս երկրներում Սուրբ Նիկոլասի տոնը նշում ենդեկտեմբերի 5-ից 6-ը։ Նիկոլասը նվերները տանում է տները և դրանք տեղավորում երեխաների կողմից հատուկ պատրաստված գուլպաների կամ երկարաճիտ կոշիկների մեջ։

ԱՄՆ-ում, Կանադայում և Ավստրալիայում Սուրբ ծննդյան ամենասպասված հյուրը Սանտա Կլաուսն է։ Ձմեռ պապի հետ համեմատած նա ավելի երիտասարդ է։ Ի տարբերություն Ձմեռ պապի, նա մուշտակ չի հագնում, այլ նրա հագուստը բաղկացած է կարճ կարմիր բաճկոնից և տաբատից։ Գլխին կարմիր գլխարկ է, իսկ աչքերին՝ փոքրիկ ակնոցներ։ Ավստրալիացի Սանտան հագնում է կարճ տաբատ և վերնաշապիկ (չէ որ Ավստրալիայում Նոր տարին ամռանն է լինում)։ Սանտան ճամփորեդում է հյուսիսային եղջերուներին լծած սահնակով՝ էլֆի հետ միասին։ Նա նվերները դնում է տոնածառի տակ, ինչպես նաև բուխարիի վրա կախված գուլպաների մեջ։ Սանտան տուն է մտնում ծխնելույզի միջով։ Ապրում է նա Լապլանդիայում, որտեղ ամբողջ տարին էլֆերի հետ միասին պատրաստվում է հերթական ամանորին՝ կարդալով երեխաների նամակները և նվերներ պատրաստելով նրանց համար։

Պիեռ Նոելը Ֆրանսիայի Ձմեռ Պապն է։ Թարգմանաբար նրա անունը նշանակում է «Սուրբ ծննդյան հայր»։ Պատմում են, որ նա տեղաշարժվում է իշուկ հեծած, իսկ սուրբ ծննդյան նվերները տանում է մի մեծ կողովի մեջ լցրած։ Պիեռ Նոելն ունի իր չար կրկնօրինակ՝ Պիեռ Ֆուետարը, որը երեխաներին նվերների փոխարեն ճիպոտներ է նվիրում։ Պիեռ Նոելը տուն է մտնում բուխարու ծխնելույզի միջով և նվերները տեղադրում է բուխարուց կախված գուլպաների մեջ։

Յոուլուպուկկին Ֆինլանդիայի երեխաների Ձմեռ Պապն է։ Իր տարօրինակ անունը նա ստացել է այծիկին լծած սայլով տեղաշարժվելու պատճառով։ Ֆինական Ձմեռ պապը հագնում է կոնանման կարմիր գլխարկ և կարճ կարմիր մուշտակ։ Նրա կողքը միշտ պտտվում են օգնական թզուկները։ Յոուլուպուկկին շատ լավ լսողություն ունի և միշտ տեղյակ է, թե ինչ են ուզում երեխաները։

Նորվեգիայի և Դանիայի Ձմեռ Պապիկը Նիսսեն է։ Ամեն մի տուն ունի իր Նիսսեն։ Նա փոքրիկ գաճաճ է, որը հագնում է կարմիր գործված գլխարկ։

Միկուլաշ պապը չեխ երեխաների Ձմեռ Պապն է։ Նրա շքախմբում հրեշտակ և փոքրիկ սատանա կա։ Հրեշտակը երեխաների քաղցրեղեն ու նվերներ է բաժանում, իսկ սատանան անկարգ երխեաներին՝ ածուխ և կարտոֆիլ։
Եժիշեկ պապը Սլովակիայի փոքրիկների Ձմեռ Պապն է։ Միկուլաշին և Եժիշեկին հաճախ շփոթում են, քանի որ նրանք իրար շատ նման եղբայրներ են։

Ճապոնիան երկու Ձմեռ պապ ունի։ Նրանցից մեկը՝ ՍԵգացու-սանը (թարգմանաբար՝ պարոն Նոր տարի), Ճապոնիայի ավանդական Ձմեռ Պապն է։ Նա հագնում է վառ կապույտ կիմոնո և ոտքով կտրում-անցնում է ողջ Ճապոնիան մեկ շաբաթվա ընթացքում։ Այցելում է բոլոր տները, բայց առանց նվերների։ Նվերները երեխաներին տալիս են ծնողները։ Մի քանի տասնամյակ արդեն Ճապոնիայում կա մեկ այլ՝ Սանտա Կլաուսին համարժեք Ձմեռ պապ՝ Օձե-սանը։ Նա իր հագուկապով և տեղափոխվելու ձևով նման է Սանտա Կլաուսին։

Աֆրիկայում ևս կա Ձմեռ Պապ։ Նրա անունը Պապա Նոել է, ինչպես Հարավային Ամերիկայի մի քանի երկրների Ձմեռ Պապինը։ Նա նույնպես այցելում է տնից տուն և երեխաներին նվերներ ու տոնական տրամադրություն պարգևում։