Գլուխ 17. ԵՍ ԴԱՌՆՈՒՄ ԵՄ ՓՈՂՈՑԱՅԻՆ ԵՐԳԻՉ: ՀԻՆ ԲԱՐԵԿԱՄՍ

Եկեղեցու ժամացույցը գիշերվա տասներկուսը խփեց այն պահին, երբ երկու խաբեբաները իմ հետևից դուռը փակեցին, և ես սկսեցի քայլել փողոցի փափուկ ու սառը ձյան վրայով:
Ես միանգամից չէի կարողանում գլխի ընկնել, թե օգտակա՞ր գործարք կատարեցի պարոն Բեռնիի և Ջոնսի հետ: Ինձ թվում էր, թե շահողը նրանք եղան, այնինչ ինձ մեղադրում էին անխղճության, ապե-րախտության մեջ: Մի՞թե իսկապես ես արժանի չափով չեմ գնահատել նրանց մատուցած ծառայությունը: Ի՞նչ արին նրանք ինձ համար: Առաջ ես ունեի մի զույգ տաք գուլպա և ամուր կոշիկներ, ունեի լրիվ հագուստ, նույնիսկ շապիկ: Այժմ ես չունեի ոչ կոշիկ, ոչ շապիկ, իսկ հագուստս մի բաճկոն էր և մի շալվար: Բայց դրա փոխարեն այժմ այնքան էլ սաստիկ չէի տանջվում քաղցից, ինչպես առաջ: Ես ազատվել էի այն հագուստից, որով ցերեկը որևէ մեկին երևալ չէի կարող, և իմ ձեռքին մի ամբողջ շիլլինգ կար:
Բայց ո՞ւր է այդ շիլլինգը: Եթե սալահատակը իմ ոտքերի տակ ճեղքվեր, ես ավելի մեծ վախով չէի կանգ առնի: Սկսեցի պտրտել իմ նոր անդրավարտիքի գրպանները: Գրպանները խորն էին, և ստիպված եղա մինչև գետին կռանալ, որպեսզի ձեռքս հասցնեմ նրանց հատակին: Բայց իզուր էի որոնում բոլոր անկյուններում, շիլլինգը չկար: Ես սարսափով ձեռքերս խրեցի բաճկոնիս գրպանները, դրանք էլ դատարկ էին, մնացել էր միայն հացի մի քանի փշրանք:
Օ՜, դժբախտություն: Ո՞ւր կորավ այդ շիլլինգը: Եվ միայն այդտեղ հիշեցի, որ շիլլինգը թողել եմ հնավաճառների տանը: Կոշիկների և գուլպաների համար մի շիլլինգ ու մի կտոր հաց ստանալով ես շիլլինգը դրել էի իմ նախկին անդրավարտիքի գրպանը, իսկ երբ հանել էի, որպեսզի այս բումազեի անդրավարտիքը փորձեմ, մոռացել էի փողը հանել: Պարզ հիշելով այս ամենը ես փոքր-ինչ թեթևություն զգացի: Նրանց տունը հեռու չէր, և ամբողջ ուժով սկսեցի վազել Սաֆրոն-Հիլլ: Դժվար չէր գտնել Սաֆրոն-Հիլլը և նրա այն մասը, որտեղ հնավաճառներն էին ապրում, բայց հասնելով նրանց փողոցը ես տարակուսանքի մեջ կանգ առա. նրանց տան համարը չէի նկատել, իսկ արտաքին տեսքով բոլոր տներն էլ իրար շատ նման էին: Ես քայլում էի՝ ուշի-ուշով նայելով շուրջս, բայց չկարողացա նկատել ոչ մի նշան, որով մի տունը տարբերվեր մյուսից, և, բացի դրանից, ամեն տեղ արդեն լույսերը մարած էին: Հանկարծ երկրորդ հարկի մի լուսամուտում լույս նկատեցի:
Ես վեր ցատկեցի, թակը բռնեցի և դուռը բախեցի: Պատասխան չկար: Երկրորդ անգամ ավելի ուժգին բախեցի: Լուսամուտը, որից լույս էր երևում, բացվեց, և այնտեղից դուրս ցցվեց թասակավոր մի ծերունու գլուխ:
– Ներեցեք, սըր, – ասացի ես, – այս տա՞նն են ապրում միստր Բեռնին և միստր Ջոնսը, – ես ուզում էի…
– Ես ի՞նչ գիտեմ: Բան է մտածել՝ կեսգիշերին դռները բախել: Ալարում եմ իջնել, թե չէ ես քեզ ցույց կտայի:
Այս նախատական խոսքերով նա լուսամուտը փակեց: Ի՞նչ անեի: Բոլոր դռները բախելն անհարմար էր: Գնալ՝ նշանակում էր շիլլինգից զրկվել: Իհարկե, ես էի մեղավոր, որ կորցրել էի իմ փողը: Գնորդները հենց որ իմանան ի՞նչ է պատահել, կշտապեն վերադարձնել շիլլինգը: Ամենից ավելի լավն է այստեղ սպասել մինչև առավոտ և հսկել, թե երիտասարդները ե՞րբ փողոց դուրս կգան:
Բարեբախտաբար այն տան դիմաց, որտեղ իմ կարծիքով ապրում էին հնավաճառները, կար մի խոր դարպաս, և ես այնտեղ տեղավորվեցի որքան հնարավոր էր հարմար ձևով: Ամբողջ գիշերն անցկացրի մերթ մի քանի րոպե քնելով, մերթ արթնանալով, մինչև որ առավոտյան ժամը յոթին այն խանութպանը, որի խանութի առաջ պառկած էի, դուռը բաց արեց և ինձ արտաքսեց այնտեղից:
Սակայն ես մնացի մոտերքը, և ժամը իննին տեսա, որ իմ նշած տանից դուրս եկան երկու երիտասարդ, ձեռքներին մի-մի սև պարկ: Նրանք այնպես լավ չէին հագնված, ինչպես երեկվա ջենտլմենները, նրանց սերթուկները շատ մաշված էին թվում, իսկ գլխարկները՝ խիստ ճարպոտված: Այնուամենայնիվ ես իսկույն ճանաչեցի, որ դրանք միստր Բեռնին և միստր Ջոնսն են:
– Ներեցեք սըր, – ասացի ես՝ դիմելով նրանցից առաջինին, – ես իմ շիլլինգը թողել եմ այն անդրավարտիքի գրպանում… խնդրում եմ տվեք:
– Ի՞նչ: Ի՞նչ շիլլինգ: Ի՞նչ անդրավարտիք:
– Այն, որ երեկ ես ձեզ վաճառեցի բաճկոնի հետ միասին: Վերադարձեք տուն՝ նայեք:
– Այս ի՞նչ է դուրս տալիս, – զարմացած հարցրեց միստր Բեռնին: – Դուք ճանաչո՞ւմ եք այս տղային, Ուիլկինս, – դիմեց նա իր ընկերոջը:
– Առաջին անգամն եմ տեսնում:
– Դուք սխալվել եք, սիրելիս, – քնքշանքով ասաց ինձ Բեռնին: – Ի՞նչ է այն պարոնի անունը, որին դուք որոնում եք։
– Մեկի անունը Բեռնի է, մյուսինը՝ Ջոնս: Մի՞թե սա միստր Ջոնսը չէ:
– Ոչ, սիրելիս, իմ անունը Ջոնս չէ, այլ՝ Ուիլյամ Ուիլկինս, – պատասխանեց միստր Ջոնսը:
– Մի՞թե դուք կարող եք ասել, թե չեք գնել բանվորական տան իմ հագուստը, եթե դուք չեք ապրում այս տանը, այն սենյակում, որ լիքն է հին հագուստով, – հուսաբեկ գոչեցի ես:
– Իհարկե մենք չենք, ի՞նչ ես կպել մեզանից:
– Ճիշտ չէ, դուք եք: Սպասեք, ահա ոստիկան է գալիս, ես հիմա կկանչեմ նրան:
Ոստիկանին տեսնելով՝ իմ ծանոթները կարծես շփոթվեցին և սկսեցին արագ քայլերով հեռանալ:
– Տվեք իմ շիլլինգը, – գոռում էի ես վազելով նրանց ետևից, – տվեք, թե չե ես կգոռամ, որ դուք գողեր եք:
– Ախ դու, գարշելի մուրացկան, – զայրույթից սփրթնելով գոռաց միստր Ջոնսը: – Ա՛ռ քեզ երկու պեննի և հեռացիր կորիր:
– Ես չեմ հեռանա: Տվեք իմ ամբողջ շիլլինգը, թե չէ ես կգանգատվեմ ոստիկանին, – գոռացի ես:
– Ի՞նչ պիտի գանգատվես, – հարցրեց Բեռնին:
– Կգանգատվեմ, որ դուք վերցրել եք իմ փողը, երբ ինձանից գնում էիք բանվորական տան հագուստը:
– Բանվորական տան հագո՞ւստը: Կեցցե՛ս: Ուրեմն դու փախել ես բանվորական տնից և հագուստը վաճառե՞լ: Շա՜տ լավ: Հիմա ես ինքս քեզ ոստիկանատուն կտանեմ այդպիսի արարքի համար:
Այս ասելով նա բռնեց իմ բաճկոնի օձիքից և քարշ տվեց ոստիկանի կողմը: Իմ դրությունը հուսահատական էր: Ես ջանք գործադրեցի, դուրս պրծա Բեռնիի ձեռքից (նա ինձ ամուր չէր բռնել) և ամբողջ ուժով սկսեցի հեռու փախչել: Փախուստիս օգուտն էլ այն եղավ, որ գլխարկից զրկվեցի: Երբ Բեռնիի ձեռքից պոկվեցի, գլխարկս ընկավ գետնին և երբ շտապ հետ նայեցի, որ տեսնեմ, թե իմ հետևից չե՞ն վազում, տեսա, որ անխիղճ խաբեբան գլխարկս վերցրեց ու գցեց իր պարկի մեջ:
Ես հեռու փախա Սաֆրոն-Հիլլից և համոզվելով, որ ոչ ոք ինձ չի հետապնդում, կանգ առա, որ մտածեմ, թե այժմ ի՞նչ պիտի անեմ: Ես դեռևս իմ նախկին ընկերներին գտնելու հույսը չէի կտրել: Բացի դրանից ինձ համար աշխատանք էի որոնում: Բայց իզուր էի խանութների առաջ հետ ու առաջ քայլում, ոչ Ռիփսթոնը, ոչ Մոուլդին ոչ մի տեղ չէին, երևում: Հանդիպող ծանոթ տղաներն ինձ ասացին, որ իմ ընկերները դեռ ծննդյան տոներից շուկա չեն գալիս և ոչ ոք չգիտե, թե ուր են գնացել: Այդպես էլ ես աշխատանք գտնելու բախտ չունեցա: Թեպետ հիվանդ ժամանակս շատ էի մեծացել և ամենևին առաջվա նման չէի հագնված, բայց բոլոր առևտրականներն իսկույն ճանաչեցին ինձ:
– էլի՞ երևացիր, գրպանահատ: Հեռացիր, հեռացիր այստեղից, – ասում էին նրանք՝ ինձ տեսնելուն պես: – Հեռու կորիր այստեղից, կալանավոր:
Բոլորը երեսովս էին տալիս իմ գլխի կալանավորական խուզվածքը, և որովհետև ես գլխարկ չունեի, իմ խուզած գլուխը բոլորի աչքին էր խփում: Ինձ չհաջողվեց ոչ մի գրոշ վաստակել: Այդ օրը ձյուն չկար, բայց ուժեղ սառնամանիք էր և քամի:
Առավոտվանից ես որոշել էի գողություն չանել, որով զբաղվում էին իմ նախկին ընկերները: Այդ որոշումը ես ընդունեցի մի թաս սուրճ խմելիս, բայց հետո ամբողջ օրը շուկայում թափառեցի առանց մի բան ուտելու, որից իմ որոշումը բավական խախուտացավ: Վերջապես բոլորովին մթնեց, խանութպաններն սկսեցին լույսերը վառել, քաղցն իմ խղճին ստիպեց լռել: Ես որոշեցի մի անգամ էլ շրջել շուկայում և ոչ մի պայմանով դատարկաձեռն չվերադառնալ:
Երկու րոպե չանցած վազում էի դեպի Դրյուրի-Լեյն՝ մի հիանալի անանաս գրպանումս: Այն ժամանակներն անանասը շատ թանկ բան էր: Ես լսեցի, թե ինչպես այն խանութպանը, որին պատկանում էր իմ փախցրած անանասը, ցույց տալով այդ անանասը և մի կես դյուժին ուրիշները ասում էր. «Սրանք բոլորն էլ հատը կես գինեյ (անգլիական հին ոսկեդրամ) արժեն, սըր»: Այդպիսի գին, իհարկե, ինձ ոչ ոք չի տա։ Ճիշտն ասած, եթե ես խանութպանի խոսքերը լսած չլինեի, իմ անանասը կգնահատեի երկու կամ ամենաշատը չորս պեննի, իսկ այժմ որոշել էի երկու շիլլինգից պակաս չտալ: Երբ գնում էի ծերունի Բաջի Սիմոնսի մոտ, որը միշտ գնում էր իմ և ընկերներիս գողացած իրերը, ես արդեն որոշել էի, թե ինչպես եմ ծախսելու տասը պեննին, վեց պեննիով կընթրեմ, իսկ չորս պեննիով մի որևէ տեղ կտեղավորվեմ գիշերելու համար: Նախորդ գիշերը տանջված լինելով՝ ես ուտելիքի չափ էլ լավ անկողնի պահանջ էի զգում:
Բաջի Սիմոնսը մի սենյակ ուներ մի կոշկակարի բնակարանում, որը թույլատրում էր նրա մոտ գնալ իր արհեստանոցի միջով: Մոտենալով՝ ես ուրախությամբ տեսա, որ կոշկակարի արհեստանոցում լույս է վառվում և լուսամուտի դեղին վարագույրի վրայից երևում է նրա ձեռքը, որ ձիգ է տալիս թելը: Կոշկակարը լավ էր ճանաչում ինձ, ուստի ես համարձակորեն դուռը բախեցի: Նա դուռը բաց արեց: Ես իսկույն նկատեցի, որ նա ինձ ճանաչեց, ուստի շատ զարմացա, երբ սկսեց հետս խոսել որպես անծանոթի:
– Ի՞նչ ես ուզում, տղա, – հարցրեց նա:
– Ոչինչ, թույլ տվեք միայն անցնել Բաջիի մոտ:
– Բաջի Սիմոնսն այստեղ չի ապրում: Եվ քեզ համար ավելի լավ է հեռանալ այստեղից, թե չէ՝ մեկ էլ տեսար ոստիկանը եկավ: Ես էլ կարծում էի, թե ձեր խմբից այլևս ոչ ոքի չեմ տեսնի:
– Իսկ ո՞ւր է փոխադրվել Բաջին, – անհանգստացած հարցրի ես: – Խնդրում եմ ասացեք, ինձ հարկավոր է նրան տեսնել:
– Ոչ մի տեղ էլ չի փոխադրվել, Նա պարզապես բանտում է, – պատասխանեց կոշկակարը անհանգիստ նայելով շուրջը: – Գնա, գնա այստեղից, – ավելացրեց նա՝ դուրս հրելով ինձ դռնից: – Ինձ հետևում են, թե ովքեր են իմ ծանոթները: Գնա:
– Դե ինքներդ նայեք, գուցե դուք կգնեք Բաջիի փոխարեն, – հարցրի ես՝ սկսելով գրպանիցս հանել անանասը, – ձեզ էժան կտամ՝ մեկ շիլլինգով, ինը պեննիով:
– Թող, թող, գրպանդ դիր, – գոռաց կոշկակարը հուզմունքից դողալով և իր կեղտոտ ձեռքով նորից անանասը գրպանս խրեց: – Հեռացիր, ասում եմ քեզ: Նա ինձ վրա հարձակվեց այնպիսի զայրույթով, որ ես՝ վախենալով, թե հիմա ինձ կսպանի, ամբողջ ուժով փախա նրանից:
Ամեն ինչ իմ դեմ էր դուրս եկել: Բացի Բաջի Սիմոնսից, իմ ծանոթ գնորդներից ոչ մեկի հասցեն չէի հիշում: Այժմ ինչ անեի այդ անպիտան անանասը: Ավելի լավ էր դրա փոխարեն մի երկու-երեք տանձ կամ երկու-երեք նարինջ թռցրած լինեի: Ես կարող էի դրանք վաճառել անցորդներին, իսկ անանասը ձեռքիս ուր գնամ: Թե որ սկսեմ անանասն առաջարկել ամեն մի հանդիպած մարդու, երևի ստիպված կլինեմ նստել հենց այնտեղ, որտեղ այժմ Բաջի Սիմոնսն է նստած: Ի՞նչ անեմ հիմա: Մնում է մեկ բան. ինքս ուտեմ անանասը: Երբեք այդ պտուղից չէի կերել և այժմ սիրով կփոխեի դա մի կտոր սև հացի հետ, բայց ընտրություն անելու հնարավորություն չունեի: Հասնելով Բեդֆորդ կանգ առա զանազան սայլերով ու սայլակներով ծանրաբեռնված հրապարակում, բարձրացա սայլերից մեկի վրա և այնտեղ թաքնվելով՝ կերա ամբողջ անանասը մինչև վերջին կտորը: Այդ թանկարժեք ընթրիքի հետևանքները շատ տհաճ եղան, փորս սկսեց այնպես սաստիկ ցավել, որ ուղղակի շարժվել չէի կարողանում: Սայլի մեջ նստեցի մինչև կեսգիշեր, բայց ոտքերս ու ձեռքերս ցրտից այնպես փայտացան, որ ստիպված եղա դուրս գալ այնտեղից ու մի լավ տրորել: Բարեբախտաբար հրապարակի անկյունում նկատեցի գոմաղբի մի կույտ, որից թանձր գոլորշի էր դուրս գալիս: Իսկույն վազեցի այնտեղ և մինչև լուսաբաց շատ հարմար անցկացրի տաք գոմաղբի մեջ:
Թե ինչպես ապրեցի հետևյալ օրը, դժվար է պատմել: Հիշում եմ միայն, որ աննպատակ թափառում էի զանազան փողոցներով: Երեկոյան դեմ նկատեցի, որ փողոցի մի կողմում մարդիկ են հավաքվել: Մոտեցա, և ի՞նչ տեսնեմ, բոլորը լսում են մի տղայի երգը: Ես նույնպես սկսեցի լսել: Երգն ինձ ծանոթ էր. դա իռլանդական մի երգ էր, որ սովորել էի միսիս Բերկից: Տղան վատ չէր երգում, միայն թե նրա ձայնը մի տեսակ չէր հարմարվում բառերի իմաստին: Չնայած դրան, նրա երգը դուր էր գալիս, և երբ վերջացրեց, նրա գլխարկի մեջ այնքան կես պեննիանոց դրամներ թափվեցին, որ ես զարմանքից աչքերս չռեցի:
«Իսկ ի՞նչ կլինի, եթե ես էլ այդ գործով զբաղվեմ, – անցավ գլխովս: – Համենայն դեպս, սա հաց վաստակելու ազնիվ միջոց է. սա ավելի լավ է, քան գողությունը կամ մուրալը: Ինձ շատ բան հարկավոր չէ. եթե տասը, թեկուզ քսան անցորդից մեկն էլ կես պեննի տա, ինձ բավական կլինի»:
Ես մի քանի քայլ առաջ անցա, աշխատելով միտքս պահել երգի բառերն ու եղանակը, ապա կանգ առա և սկսեցի երգել:
Մի րոպեից հետո ինձ մոտ կանգ առավ մի տղա, հետո մի ծերունի և մի կին, ապա մի սպասուհի՝ գարեջրի թասը ձեռքին:
«Լավ է, սրան գործի են ուղարկել, – մտածեցի ես, – այնինչ կանգնել է և իմ երգն է լսում, նշանակում է վատ չեմ երգում»:
Դա ինձ սիրտ տվեց, և ես սկսեցի ավելի վստահությամբ երգել: Քիչ-քիչ բազմությունն իմ շուրջը մեծացավ, և երբ երգը վերջացրի, երեք-չորս ձեռք մեկնվեցին իմ կողմը մանր պղնձեդրամներ բռնած: Իմ երգն առանձնապես ուժեղ տպավորություն էր գործել մի կիսահարբած իռլանդացու վրա:
– Ա՛յ քեզ երգ, իսկական երգ, – գոչեց նա ամուր բռնելով ձեռքս: – Այսպիսի երգ ամեն օր չի հաջողվի լսել: Իսկ դուք ժլատությամբ եք տալիս ձեր պղնձեդրամները. ժլատ մարդիկ: Մի անգամ էլ երգիր, հոգյակս, և երբ վերջացնես, ես ինքս կսկսեմ փող հավաքել քեզ համար:
– Երգիր, երգիր, փոքրիկ տղա, – շուրջս ձայն տվին մի քանի հոգի:
Ես սիրով կրկնեցի իմ երգը, որ, ըստ երևույթին, դուր եկավ բոլոր ունկնդիրներին: Երգը վերջանալուց հետո իռլանդացին գլխարկը ձեռքին շրջեց բազմության մեջ, և ինձ հանձնեց մի բուռ պղնձե դրամ: Հենց նոր էի ես իմ հարստությունը տեղավորել գրպանումս և սկսել էի կամաց-կամաց դուրս գալ ամբոխի միջից, երբ մեկը ձեռքը դրեց ուսիս, և ես լսեցի մի կանացի ձայն.
– Ինչպես: Այդ դո՞ւ ես, փոքրիկ Ջիմմի: Խեղճ տղա: Այդ ինչո՞վ ես սկսել զբաղվել:
Աշխարհում ես վախենում էի միայն մեկ կնոջից, բայց նրա ձայնը չէր: Դա մի բարի, ծանոթ ձայն էր: Ես աչքերս բարձրացրի և տեսա Մարթային՝ իմ ծանոթ լվացարարուհի միսիս Ուինքշիփի ազգականուհուն: