Գլուխ 14. ԵՍ ԿԵՆԴԱՆԻ ԵՄ ՄՆՈԻՄ

Բարի կառապանն ինձ հասցրեց բանվորական տուն: Այնտեղ իմ շորերը հանեցին, լողացրին և պառկեցրին անկողնում: Բոլորն ասում էին, որ իմ դրությունը շատ ծանր է, սակայն, զարմանալի բան. ես ինձ առանձնապես վատ չէի զգում: Եթե որևէ մեկն ինձ հարցներ, թե ո՞րն է ավելի լավ՝ լինել առողջ և պառկել մթին կամարի տակ, թե՞ տենդախտ ունենալ և պառկել այստեղ, ես առանց տատանվելու կընտրեի տենդախտը: Եվ ինչ կար տատանվելու: Տենդախտը ինձ ոչ մի ցավ չէր պատճառում: Ես նույնիսկ մեկ քսաներորդ մասը չէի քաշում այն տանջանքի, որ կրել էի ֆուրգոնում ատամնացավի ժամանակ: Իմ անկողինը մաքուր էր ու փափուկ, դեղն առանձնապես վատը չէր, իսկ այն արգանակը, որով ինձ կերակրում էին, սքանչելի էր: Բայց և այնպես բոլորը, նույնիսկ բժիշկը, ինձ նայում էին մի տեսակ լրջադեմ, բոլորն զգուշությամբ էին մոտենում իմ անկողնուն և ինձ հետ խոսում էին մեղմ, քնքուշ ձայնով, ասես կարծում էին, թե ես սարսափելի տանջվում եմ: Հաճախ մտքովս անցնում էր, թե գուցե սխալմամբ եմ այստեղ ընկել, թե ես ամենևին էլ չունեմ այն սարսափելի հիվանդությունը, որը կոչվում է տենդախտ, թե հենց որ սխալը բացվի, ինձ անմիջապես կվռնդեն այստեղից:
Չգիտեմ, թե որքան ժամանակ այդպես պառկեցի, բայց հիշում եմ, որ մի անգամ առավոտյան արթնացա շատ ավելի առույգ, քան նախորդ օրը: Բոլորը զարմացած էին նայում ինձ: Հիվանդապահ կինը ինձ նախաճաշ տալիս քիչ մնաց պիտի թափեր և սկսեց ինչ-որ խոսքեր մրմնջալ դագաղից փրկվող մարդկանց մասին: Վերակացուհին կանգ առավ իմ անկողնու մոտ և ասաց.
– Դե, կարծում եմ, մենք սրան շուտ չենք թաղի:
Ամենից շատ զարմացավ բժիշկը:
– Ա՛յ դու կտրիճ տղա, – գոչեց նա: – Բոլորովին չէի սպասում, որ այսպես ճարպկորեն դուրս կպրծնես:
– Այո, սըր, – նկատեց հիվանդապահ կինը, – կարելի է ասել՝ սա իր մահին խաբեց:
– Ա՛յ, դա ճիշտ է, – ծիծաղեց բժիշկը, – նա իսկապես որ խաբեց մահին: Երեկ գիշեր սրա կյանքը մազից էր կախված, իսկ այժմ տես ինչ կտրիճն է: Հավանորեն կլավանա: Մենք սրան ոտքի կհանենք ավելի շուտ, քան հարկ կլինի մեկ անգամ ևս մազերը խուզել:
Ես այդ ամբողջ խոսակցությունն այնքան էլ լավ չէի հասկանում, բայց բժշկի վերջին խոսքերը զարմացրին ինձ: Բանվորական տուն մտնելուս առաջին իսկ օրը գլուխս այնպես էին խուզել, որ բոլորովին ողորկ էր դարձել, ուրեմն երկար ժամանակ իմ մազերը խուզելու կարիք չէր լինելու, մի՞թե ես դրանից շուտ չեմ լավանալու: Երևի բժիշկը սխալվեց:
Եվ իսկապես բժիշկը սխալվեց, բայց վատն այն էր, որ ես ևս սխալվել էի: Իմ մազերը շատ դանդաղ էին աճում, բայց առողջացումս ավելի դանդաղ էր ընթանում: Նույնիսկ կարելի է ասել, որ իմ իսկական տանջանքներն սկսվեցին հենց այն ժամանակ, երբ ես, բժշկի կարծիքով, պետք է առույգ կերպով ոտքի կանգնած լինեի: Ճիշտ է, ես ոտքի կանգնում էի, այսինքն՝ ինձ ստիպում էին վեր կենալ, շորերս հագնել և հիվանդասրահում ման գալ: Բայց ես ինձ ոչ կայտառ էի զգում, ոչ էլ ուրախ: Ախորժակս լավ էր, նույնիսկ չափից ավելի լավ, այնպես որ հիվանդանոցային աղքատիկ բաժնից երեք անգամ ավելին կարող էի ուտել: Բայց ինձ համար շատ ավելի հաճելի էր տաքության մեջ պառկած լինելը, երբ բոլորը խնամում էին ինձ, և ես կարող էի ուզածիս չափ հանգստանալ իմ անկողնում, քան թե անկյունից անկյուն քարշ գալ, բոլորի ոտքի տակ ընկնել, հիվանդ ոսկորներս անվերջ խփել մահճակալների եզրերին կամ կոշտ կահույքին: Մի շաբաթ իմ ոտքերն ուռեցին, այնպես որ ոտնաման հագնել չէի կարող, հետո ականջներս ցավեցին, հետո՝ աչքերս, այնպես որ ստիպված էի քայլել մի մեծ կանաչ հովար աչքերիս դրած: Եվ այդ ամբողջ ժամանակ խիստ տխրում էի, ինձ զգում էի և՛ անբախտ, և՛ զայրացած: Դռան ամեն մի ճռռոց գրգռում էր ինձ, բանվորական տունը զզվեցրել էր: Ես ուզում էի շուտ առողջանալ, որպեսզի շորերս տան ինձ և ազատ արձակեն:
Ես լիովին հավատացած էի, որ ուրիշ բան չեն անի: Միայն մի բան էի ուզում, որ իմ շորերին ավելացնեն մի շապիկ, գլխարկ, մեկ էլ՝ կոշիկներ: Ես կարծում էի, թե ուզած ժամանակ կարող եմ ասել. «Շնորհակալ եմ ձեզանից, որ ինձ առողջացրիք, հիմա գնում եմ», ու իսկույն իմ առաջ դուռը կբացվի, և ես կկարողանամ ուզածս տեղը գնալ: Ո՞ւր պիտի գնամ: Դրա մասին էլ երկար չէի մտածում: Իհարկե, կվերադառնամ Կամարների տակ, Ռիփսթոնի և Մոուլդիի մոտ, որոնք ինձ տեսնելով շատ կուրախանան: Թեպետև բանվորական տանը լավ սնունդ էի ստանում և լավ օթևան ունեի, բայց ես առանց վախի էի մտածում փոքրիկ շրջմոլիկի նախկին կյանքին վերադառնալու մասին: Հիշում էի, թե ինչպես ազատ շրջում էինք քաղաքի փողոցներով, փող ճարելով և ծախսելով ինչի վրա ուզենայինք, ես մտաբերում էի մեր բոլոր ուրախ արարքները և սրտանց ցանկանում էի շուտ տեսնել Մոուլդիին ու Ռիփսթոնին: Ամբողջ աշխարհում ես միայն նրանց մասին էի սիրով մտածում: Իմ հարազատ տունը կարծես գոյություն չուներ ինձ համար:
Մեր հիվանդասրահում ուրիշ տղաներ էլ կային, որոնք վաղուց էին ապրում բանվորական տանը, բայց ես նրանց հետ չէի մտերմանում: Նրանք ինձ թվում էին մի տեսակ հիմար տղաներ և ես վախենում էի որևէ բան պատմել նրանց իմ գործերի մասին, որպեսզի նրանք չմատնեն ինձ: Բանվորական տանը, կառապանի ասածի հիման վրա, բոլորն ինձ համարում էին որբ, որը ոչ տուն ունի, ոչ սրտակից, ոչ հովանավոր:
Վերջապես ես առողջացա: Արդեն փետրվար ամիսն էր: Գետինը ծածկված էր ձյան հաստ շերտով, երբ բժիշկը հիվանդասրահ այցելելով՝ հրամայեց հետևյալ օրը հիվանդանոցից դուրս գրել ինձ և մի ուրիշ տղայի՝ Բայլսին, որը բուժվել էր քութեշից:
Երբ բժիշկը գնաց, Բայլսը ինձ հարցրեց.
– Լսիր, Սմիթֆիլդ, դու ո՞րբ ես:
– Որբ եմ, – պատասխանեցի ես:
– Դե, ուրեմն քեզ ծովային աշխատանքի կտանեն:
– Ինչպես թե: Ինչո՞ւ:
– Որովհետև բոլոր որբերին ուղարկում են Ստրատֆորդ, և քեզ էլ այնտեղ կուղարկեն: Մի՞թե դու չգիտեիր: Սոսկալի ծեծում են Ստրատֆորդում և սև փոսի մեջ են նստեցնում: Ես ճանաչում էի քեզ պես մի որբ տղայի, որին այնտեղ սպանեցին:
– Իսկ ինչո՞ւ սպանեցին:
– Նրան բռնել էին, երբ ցանկացել էր փախչել, նա փորձել էր անցնել բարձր պատի վրայով, որի եզրերին խփած են եղել սուր-սուր մեխեր: Նրան բռնել են, գցել ցած, փակել մթին փոսի մեջ, և դրանից հետո այլևս նրա մասին ոչ ոք ոչինչ չի իմացել: Բոլորն ասում են, որ նրան սպանել են:
– Ուրեմն ինչ հիմարն է եղել, որ գնացել է Ստրատֆորդ, – ասացի ես:
– Կարծում ես նա ի՞նքը գնաց: Նրան տարան, ինչպես որ, այ, քեզ կտանեն, – պատասխանեց Բայլսը:
– Ո՛չ, ինձ չեն տանի, – վճռական տոնով հայտարարեցի ես: – Երբ հիվանդանոցի պետը անցնելիս կլինի մեր հիվանդասրահով, ես կխնդրեմ, որ իմ շորերը տա և թույլատրի, որ գնամ, ուր ինքս կուզենամ:
– Ա՛յ, դա ճարպիկ բան է, – ծիծաղեց Բայլսը, – խնդրիր նրան, երևի քեզ արձակի և, թերևս, կառապանի փող էլ կտա:
Ես Բայլսի խոսքերին ուշադրություն չդարձրի: Միշտ այն կարծիքին էի, որ նա հիմար է, իսկ այժմ բոլորովին համոզվեցի դրանում: Ի՛նչ մի կարևոր բան է ինձ բանվորական տանը պահել: Ընդհակառակը, բոլորն էլ շատ ուրախ կլինեն, որ ազատվում են ինձանից:
Ամեն երեկո պետը շրջում էր հիվանդասրահները, որ տեսնի՝ բոլորն են իրենց անկողիններում: Երբ նա մոտեցավ ինձ, կանչեցի նրան: Հիվանդասրահում բոլորը գլուխները բարձրացրին բարձերից և զարմացած նայեցին ինձ: Ես չէի էլ մտածում, թե հանդուգն բան եմ անում:
– Ինձ կանչեցի՞ր, տղա, – հարցրեց պետը՝ կարծես չհավատալով իր ականջներին:
– Այո, սըր, ես ուզում էի խնդրել ձեզ, որ հրամայեք տան իմ հին շորերը, դնեն այնտեղ, աթոռի վրա, որպեսզի վաղը հագնեմ: Ես ուզում եմ այստեղից գնալ:
Պետի աչքերում զայրույթ շողաց: Հետո նա հանգիստ դարձավ վերակացուհուն.
– Սա ի՞նչ է, միսիս Բրաուն, այս տղայի խելքը տե՞ղն է, – հարցրեց նա:
– Տեղն է, սըր, եթե միայն խելք ունի այդ հանդուգն սրիկան, – պատասխանեց վերակացուհին:
– Շատ լավ, – ասաց պետը՝ հանելով մատիտն ու ծոցատետրը: – Կարծեմ, սա այն խմբից է, որ վաղը գնում է, չէ՞: Ո՞րն է սրա համարը:
– 127, սըր, – պատասխանեց վերակացուհին:
– Շնորհակալ եմ… Դե, № 127, դու ստիպված կլինես հիշել այսօրվա երեկոն:
Եվ մի անգամ էլ նայելով ինձ՝ շարունակեց իր ճանապարհը:
Ես շշմել էի: Գլուխս ծածկեցի վերմակով և երկար ժամանակ ուշքի չէի գալիս: Մի՞թե ճիշտ է: Մի՞թե ես չեմ կարող ցանկացած ժամանակ հեռանալ բանվորական տնից: Ես այստեղ գերի եմ, վաղը ինձ կտանեն այն զարհուրելի տեղը, որի մասին պատմում էր Բայլսը, և այնտեղ, իհարկե, միանգամից կգցեն սև փոսը պետի նկատմամբ թույլ տված իմ հանդգնության համար:
Ի՞նչ անեմ: Ինչպե՞ս ազատվեմ ինձ սպառնացող սարսափելի վիճակից: Եթե նույնիսկ ինձ հաջողվի դուրս պրծնել բանվորական տնից, այս հագուստով փախչել չեմ կարող: Պետք է խոստովանեմ, որ ես չէի քաշվի բանվորական տան տված հագուստը տանել ինձ հետ, բայց դա մի տեսակ տարօրինակ հագուստ էր. կարճ բաճկոնակ, մինչև ծնկներս հասնող շալվար, բրդյա կապույտ գուլպաներ և պղնձե կոճակներով կոշիկներ: Ինչպե՞ս կարող էի փախչել այդպիսի հագուստով: Ամեն ոք մի վերստ հեռավորությունից կճանաչեր ինձ: Ասենք բանվորական տնից մինչև Կամարները շատ էլ հեռու չէր: Բավական էր միայն հասնել այնտեղ, և Մոուլդին ու Ռիփսթոնը ինձ կփրկեին: Բայց ինչպե՞ս ծլկել բանվորական տնից:
Երկար ժամանակ դրա մասին մտածելով՝ քնել չէի կարողանում: Վերջապես կազմեցի մի շատ վտանգավոր ծրագիր, բայց ուրիշը մտածել չէի կարող: Մեր հիվանդասրահում կար մի բարի կին՝ հիվանդապահների օգնականուհին, որը հաճախ ինչ-որ մեկից նամակներ էր ստանում: Նրա անունն էր Ջեն: Այդ նամակները դռնապահը պահում էր իր մոտ, իսկ Ջենը սովորաբար կամ ինքն էր իջնում նամակը վերցնելու, կամ թե ուղարկում էր մեզանից որևէ մեկին: Իր նամակները պահելու համար երբեմն նա դռնապահին ծխախոտի փող էր տալիս: Ես մտածեցի օգտվել դրանից: Իհարկե, ես շատ ստեր պետք է ասեի, բայց դա դատարկ բան է: Ստրատֆորդը ինձ չափազանց սարսափելի էր թվում:
Լույսը բացվում էր: Մենք նախաճաշում էինք ժամը յոթն անց կեսին, իսկ նամակները գալիս էին ժամը ութի փոստով: Երբ ես արթնացա, սկսել էի տատանվել, բայց նախաճաշի ժամանակ տղաներն սկսեցին ինձ ծաղրել և շարունակ խոսում էին, թե ինչ օրն են գցելու ինձ Ստրատֆորդում: Այդ բանը իմ բոլոր տատանումներին վերջ տվեց:
ժամը ութից քառորդ անց՝ ես մի հնարով գլխարկս թաքցրի շալվարիս մեջ, աննկատելիորեն դուրս եկա հիվանդասրահից և սանդուղքով ցած իջա: Ցածում կար մի երկար միջանցք, որ տանում էր մինչև բակը, որի հեռավոր ծայրին գտնվում էր դարբասը: Այնտեղ նստած էր դռնապանը: Հիվանդասրահի լուսամուտը նայում էր բակին, և ես տեսա, որ Ջենը նայում է ինձ և կարծես զարմանում է, թե այդ ժամին ինչու եմ իջել բակ: Ես նրա վրա ուշադրություն չդարձրի և համարձակորեն մոտեցա դռնապանի տնակին:
– Նամակ չկա, – ասաց նա տեսնելով ինձ:
– Գիտեմ, – պատասխանեցի ես, – բայց Ջենը խնդրում է, որ ինձ թույլ տաք վազեմ անկյունի խանութը իր համար նամակի թուղթ գնելու: Նա ասում է…
– Ա յ, թե բան է մտածել, – բարկացած գոչեց պահակը: – Մի՞թե կարող եմ թույլ տալ: Ասա քո Ջենին, որ արդեն շատ է երես առել, այդպիսի հիմարություններ խնդրել…
Այս ասելով՝ նա նայեց վերև, լուսամուտին, իսկ լուսամուտի առաջ կանգնած Ջենը ամենակատաղի նշաններ էր անում նրան:
– Լավ, նշաններ անելու կարիք չկա: Եթե ես սրան թողնեմ, դրա համար երևի ինձ ծառայությունից կվռնդեն:
– Ներեցեք, – ընդհատեցի ես նրան շտապով, տեսնելով, որ իմ ամբողջ հույսը օդ է ցնդում: – Ջենը հրամայել է ինձ նաև մի ութերորդական ծխախոտ գնել ձեզ համար:
– Հըմ, այդ լավ է… – Նա նորից նայեց լուսամուտին, որտեղ դեռ կանգնած էր ամբողջովին կարմրատակած Ջենը. երևի նրա մեջ կասկած էր առաջացել, և նա կատաղաբար գլուխն էր օրորում:
– Միայն թե կարիք չկա, որ ձեր Ջենը ինձ ծխախոտ հյուրասիրի: Ավելի լավ է փողը տուր ինձ և ինքդ վազիր, միայն, տես, չուշանաս, թե չէ վատ կլինի քեզ համար:
Փողը տալ նրան և վազել: Նա ինձ բաց է թողնում, ճանապարհը բաց է իմ առաջ, և հանկարծ ամբողջ գործը փչանալու է, որովհետև ինձ մոտ մի երկու պեննի չկա: Ես դիմեցի մի նոր ստի:
– Մանր չունեմ, – ասացի, – Ջենը հրամայել է ձեզ համար ծխախոտ գնել այն փողից, որ տվել է թղթի համար:
Եվ սկսեցի գրպանումս որոնել երևակայական արծաթե դրամը:
– Լավ, գնա, շուտ: էլ ինչ ես այստեղ կանգնել ու շատախոսում: Հիմա վերադարձած կլինեիր:
Նա փոքրիկ դռնակի մղլակը ետ քաշեց, և ես ազատ էի: Ուզեցի իսկույն վազել, բայց վախեցա, թե որևէ մեկը չի հսկում ինձ, ուստի սկզբում սկսեցի միայն արագ-արագ քայլել: Բայց հենց որ հասա առաջին անկյունին, սկսեցի վազել ամբողջ ուժով: Մառախլապատ ցուրտ առավոտ էր, ես ինձ զգում էի արտակարգ թեթև ու կայտառ: Այդ վայրն ինձ ծանոթ էր, ես գիտեի ամենակարճ ճանապարհը և մի վեց րոպեում հասա գետափնյա փողոցի այն անցքին, որը տանում էր ցած, դեպի մթին Կամարները:

Գլուխ 15 .ԵՍ ՆՈՐԻՑ ԳՆՈՒՄ ԵՄ ԹԵՐՆՄԻԼ ՓՈՂՈՑԸ