Ես խոր քնած էի, երբ «բարձը» դուրս պրծավ իմ տակից, և գլուխս թրխկաց ֆուրգոնի հատակին: Ես աչքերս տրորեցի և նկատեցի, որ Մոուլդին արդեն վեր է կացել: Շուրջը կիսախավար էր: Ինձ թվում էր, թե ոստիկանը մեզ լապտերով լուսավորեց ընդամենը մի հինգ րոպե առաջ: Ես ինձ զգում էի հոգնած ու տանջված, կարծես բոլորովին չէի քնել, դրա համար էլ առանց երկար մտածելու նորից կծկվեցի անկյունում, ձեռքս դնելով գլխիս տակ:
– Ի՞նչ ես անում, Սմիթֆիլդ, – գոչեց Ռիփսթոնը: – Շուռ արի: Ի՞նչ է, մտադիր ես ամբողջ օրն այստե՞ղ նստել:
– Բայց հիմա դեռ ցերեկ չէ, – մրթմրթացի ես. – չե՞ս տեսնում, դեռ որքան մութ է:
Հիմարություններ ես դուրս տալիս: Վեր կաց և տես ինչ լույս է: Արևն արդեն դուրս է եկել: Բարձրացիր այստեղ, ինքդ կտեսնես:
Այս ասելով Ռիփսթոնը բարձրացավ ֆուրգոնի կողի վրա, որտեղ արդեն նստած էր Մոուլդին, և ես նույնպես բարձրացա նրա մոտ:
Շուրջը ամեն ինչ խավար էր, բայց Ռիփսթոնի ցույց տված տեղում երևում էր մի բան, որ առաջին հայացքից նման էր փայլուն արծաթի գնդի: Ավելի ուշադիր նայելով՝ ես հասկացա, որ դա պարզապես մի կլոր անցք էր, որտեղից ներս էին թափվում արևի շողերը: Այդ անցքի միջով երևում էր գետի ջուրը, որ թեթևակի ալեկոծված՝ շողշողում էր արեգակի ճառագայթների տակ: Երևում էր կապուտակ երկնքի մի պատառ և խոտ բարձած մի բեռնանավ, որ դանդաղորեն շարժվում էր հոսանքի հետ:
– Գնանք, – ասացի ես ոտքս գցելով ֆուրգոնի կողի մյուս կողմը, – գնանք այնտեղ, որտեղ լուսավորում է արեգակը: Ի՞նչ կա այս խավարում նստելու:
– Ամեն մեկը իր ճամփեն է գնում, – մռլտաց Մոուլդին: – Գնա այնտեղ, թե որ ուզում ես:
– Իսկ դու և Ռիփսթոնը մի՞թե չեք գա:
– Մենք կգնանք այնտեղ, ուր միշտ գնում ենք՝ Քովնթգարդեն: Ի՞նչ կա գետի մոտ, որ գնանք այնտեղ:
– Գուցե նա ոսկոր հավաքելու է գնում, – ասաց Ռիփսթոնը:
– Լավ գործ է. մի ֆունտի համար մի պղնձե գրոշ ստանալ, այն էլ երբ կհավաքես մի ֆունտը: Նավատերերն էլ ծեծում են. նրանք կարծում են, թե ով գետափ է գնում՝ ածուխ գողանալու է գնում: Դու, ինչ է, Սմիթֆիլդ, ոսկոր հավաքելո՞ւ ես գնում:
– Չէ, ես այդ գործը չգիտեմ:
– Հապա ի՞նչ ես մտածում անել:
– Ինձ համար միևնույն է: Ինձ հարկավոր է միայն որևէ բան վաստակել հացի համար: Ես մտածում էի «հաչող» դառնալ: Դա կարծեմ լավ գործ է, չէ՞։
Երկու տղաները իրար նայեցին ու ծիծաղեցին:
– Այդ որտեղի՞ց հնարեցիր, – հարցրեց Մոուլդին: – Դու որևէ մեկի մոտ եղե՞լ ես «հաչող»:
– Չէ, ես հենց այնպես, միայն փորձում էի, սովորում էի: Հիշո՞ւմ եք, երեկ շուկայում:
– Իսկապես: Օ՜, բայց դու հիանալի ձայն ունես:
Ինձ համար շատ հաճելի էր այդ գովասանքը լսել:
– Ուրեմն դու կարծում ես, որ ինձ կհաջողվի՞ տեր գտնել և դրանով հաց վաստակել, – հարցրի ես Մոուլդիին:
– Քեզ համար տեր գուցե և գտնես, – պատասխանեց Մոուլդին, – բայց ինչ վերաբերվում է հացին… – նա ձեռքով մի արտահայտիչ շարժում արեց: – Մենք փորձել ենք այդ գործը, մեր ծանոթ տղաներից շա-տերն էլ են փորձել, դրա մեջ ոչ մի լավ բան չկա: ճիշտ չէ՞, Ռիփ:
– էն էլ ինչպես, – հաստատեց Ռիփսթոնը: – Ի՞նչ կյանք է դա: Առավոտյան դեռ մութ-մութ վեր ես կենում, պետք է սայլակը տանես շուկա, հետո սայլակը հսկես, մինչև որ տերդ զանազան բաներ գնի: Եթե նա բանջարեղեն է վաճառում, պետք է դրանք լվանաս ու դասավորես, իսկ հետո ամբողջ օրը թափառես փողոցներում ու գոռաս:
– Երեկոյան, – վրա բերեց Մոուլդին, – ամբողջ ապրանքը պետք է դարսես զամբյուղում և նորից վազվզես ու գոռաս, մինչև որ բոլոր տներում լույսերը մարեն: Եվ այս բոլորի համար ի՞նչ ես ստանում, միայն այն, որ քեզ կերակրում են:
– Այն էլ ոչ միշտ, – ավելացրեց Ռիփսթոնը:
Դա ամենևին էլ մխիթարական չէր: Ես հույս ունեի «հաչող» դառնալ և այդ հույսն էլ ինձ ստիպեց լքել հայրական տունը և հետո՝ Ռիփսթոնի ու Մոուլդիի հետ գնալ Քովնթգարդեն: Բայց ահա պարզվում է, որ երկու տղա արդեն փորձել են զբաղվել «հաչելով» և այդ գործից ձեռք են քաշել, որովհետև ձեռնտու չի եղել:
– Հապա դուք ինչպե՞ս եք հաց վաստակում, – հարցրի ես իմ ընկերներին:
– Ինչպես ենք վաստակո՞ւմ: Զանազան ձևերով, – պատասխանեց Մոուլդին:
Այդ ժամանակ երեքս էլ քայլում էինք այն նույն նեղ անցքով, որով երեկ գիշեր ներս էինք մտել:
– Նայում ենք մեր շուրջը և ինչ-որ պատահում է, այն էլ ճանկում ենք, – բացատրեց Ռիփսթոնը:
– Նշանակում է՝ դուք ոչ մի որոշակի զբաղմունք չունե՞ք:
– է՜, խտրություն դնելու հնարավորություն չունենք, – ասաց Մոուլդին: – Երբեմն այնպես լավ է լինում, որ նստում ենք մեզ համար և տապակած խոզի միս ուտում, իսկ մի ուրիշ անգամ չոր հացի կտոր էլ չենք գտնում: Բախտի բան է:
– Եվ երբեք չգիտենք, թե բախտը երբ կբացվի: Ա՛յ հենց, օրինակ, երեկ երեկոյան: Ամբողջ օրը ոչինչ չճարեցինք: Ո՛չ նախաճաշել էինք, ոչ ճաշել, ոչ մի փշրունք չէինք կերել: Աղբակույտի մեջ մի քանի հատ կաղամբի կոթուկ գտանք, այդ էր մեր ամբողջ ուտելիքը: Մոուլդին արդեն հույսը կտրել էր. «Գնանք, – ասում է, – կամարի տակ քնելու, ի՞նչ կարիք կա այստեղ թափառելու»: Իսկ ես ասում եմ. «Մի քիչ էլ փորձենք, թե բան չճանկեցինք, կգնանք»: Հենց որ այդ ասացի, մեկ էլ լսեցինք՝ մեկը կանչում է. «Էյ»: Տեսնում ենք՝ կանգնել է մի ջենտլմեն, ուզում է կառեթ վարձել: Մոուլդին վազեց, նրա համար կառեթ բերեց: Ջենտլմենը նրան վեց պեննի տվեց, կառապանն էլ՝ մեկ պեննի: Դե, ուրեմն, մենք հարստացանք: Հինգ պեննին կերանք, իսկ երկու պեննիով թատրոն գնացինք: Մենք հաճախ ենք լինում թատրոնում: Իսկ դու ներկայացում տեսե՞լ ես, Սմիթֆիլդ:
– Ես միայն բալագանում եմ տեսել:
– Դա բոլորովին ուրիշ է: Մենք իսկական թատրոն ենք գնում, որտեղ հիանալի պիեսներ են խաղում, «Կապիտան վամպիրը», «Ավազակի մահը», «Անապատի ավազակը», «Արյունաշաղախ բանդիտը»…
Այդ ժամանակ դուրս եկանք գետափնյա փողոցը: Այնտեղ շատ խաղաղ էր. ժամացույցը հենց նոր էր խփել հինգը:
Մոուլդին մեզ կանգնեցրեց:
– Լսիր, – ասաց ինձ: – Նախքան առաջ գնալը դու պետք է որոշես, գնալու ես ցած, դեպի գետը, թե՞ ինձ ու Ռիփսթոնի հետ գալու ես Քովնթգարդեն:
– Ավելի լավ է ձեզ հետ գամ, եթե թույլ կտաք:
– Ի՞նչ կա թույլ չտալու: Ով ուր ուզի՝ այնտեղ էլ կգնա: Գլխավորն այն է՝ որոշես, թե ինչ գործ պետք է անես:
– Ես ոչ մի գործ չգիտեմ, բոլորովին մեն-մենակ եմ և չգիտեմ, թե ինչ անեմ, – պատասխանեցի ես: – Կուզեի ձեզ հետ գալ, որ դուք ինձ սովորեցնեք:
– Բայց դու ինչպե՞ս ես ուզում, – հարցրեց Ռիփսթոնը: – Ինքդ քեզ համար աշխատել, թե՞ մեզ հետ ընկեր դառնալ:
– Ավելի լավ կլիներ ձեզ հետ ընկերանայի, – ուրախությամբ կառչեցի այդ ձեռնտու առաջարկությանը:
– Դե լավ. ուրեմն դու ամեն բանում մեզ հետ ընկեր ես լինելու,- ասաց Ռիփսթոնը: – Մեզ հետ և՛ աշխատելու ես, և՛ ուտելու, և՛ ապրելու:
– Իհարկե:
– Ուրեմն գալու ես մեզ հետ և անելու ես նույնը, ինչ որ մենք, – ասաց Մոուլդին:
– Ինչ որ գտնես, ինչ որ ստանաս, բոլորը տալու ես մեզ, առանց մեզ ոչինչ չես ծախսելու:
– Երբե՛ք: Ես գիտեմ, որ դա լավ բան չէ:
– Եվ եթե ոստիկանությունը քեզ բռնի, դու մեզ չես մատնի քեզ փորձանքից ազատելու համար:
– Համաձայն եմ:
Ես ամեն ինչի համաձայնում էի, թեպետ լավ էլ չէի հասկանում, թե ինչ է պահանջվում ինձանից:
– Դու կլինես հավատարիմ ընկեր, չես վախենա և չես դավաճանի:
– Երբե՛ք:
– Դե, ուրեմն ձեռքդ տուր: Մենք ընկերներ ենք: Գնանք և իսկույն գործի անցնենք:
Իմ բախտը որոշված Էր. ամբողջ օրը և ամբողջ գիշերը ես տանը չէի եղել: Այժմ տուն վերադառնալու մասին մտածել անգամ չէի համարձակվի: Բացի դրանից, այն կյանքը, որ վարում էին իմ նոր ընկերները, ինձ շատ ավելի հաճելի էր թվում ընտանեկան կյանքից, նրանց ոչ ոք չէր ծեծում, անում էին այն, ինչ ցանկանում էին, երբեմն խոզի միս էին ուտում, որ միսիս Բերկը ինձ երբեք չէր տալիս, և նույնիսկ թատրոն էին գնում:
Այս մտքերն էին ինձ զբաղեցնում, երբ մենք գնում էինք Քովնթգարդեն: Մենք շուկայի ծածկած մասը չմտանք, այլ սկսեցինք քայլել ծայրամասերում, որտեղ սայլեր ու սայլակներ էին բարձվում: Այսպես երկար ժամանակ քայլում էինք, և ես արդեն ուզում էի հարցնել, թե երբ ենք սկսելու մեր աշխատանքը, երբ հանկարծ Ռիփսթոնը բաժանվեց մեզանից ու մոտեցավ մի մարդու, որ մի կույտ սալաթի մոտ կանգնել էր մատը վեր ցցած:
– Ո՞ւր գնաց, – հարցրի ես:
– Աշխատանքի, – բացատրեց Մոուլդին: – Դու տեսար այն մարդուն, որ կանգնել էր մատը վեր ցցած: Նշանակում է՝ նրան մի տղա էր հարկավոր: Եթե երկու մատը բարձրացներ, կնշանակեր մեծ մարդու գործ է: Ռիփսթոնի աշխատանքը մեզ մի սուրճ կտա: Եթե ես ու դու էլ մի բան ճարենք, կարող ենք բուլկի գնել, թե չէ սուրճը առանց բուլկիի վատ նախաճաշ է: Շուրջդ նայիր Սմիթֆիլդ:
Ես նայում էի ամեն կողմ, բայց ոչ ոք մատը չէր բարձրացնում:
Մի քսան րոպե անց՝ մենք մոտեցանք շուկայից ոչ հեռու գտնվող սրճարանին: Այդտեղ եկավ նաև Ռիփսթոնը: Նա վաստակել էր մեկուկես պեննի, և մենք որոշեցինք չսպասել հաց ճարելուն, այլ իսկույն գնալ սուրճ խմելու: Սուրճը խմելուց հետո մենք մեզ շատ ավելի առույգ էինք զգում և գնացինք նոր աշխատանք որոնելու:
Այս անգամ մեր որոնումներն անհաջող եղան: Շրջեցինք բանջարեղենի ամբողջ շուկան, եղանք մրգեղենի շուկայի բոլոր անկյուններում, բայց ոչ մի աշխատանք չգտանք: Ես չէի հուսահատվում, տեսնելով, որ Ռիփսթոնն ու Մոուլդին հանգիստ և ուրախ ետ ու առաջ են քայլում, ամենևին չվշտանալով մեր անհաջողությունից: Առավոտյան ժամը տասին մոտ մենք դուրս եկանք շուկայից և խուլ փողոցներով ու բակերի միջով գնացինք դեպի Դրյուրի-Լեյն:
– Հը՞, Մմիթֆիլդ, – հարցրեց ինձ Մոուլդին, – քեզ դո՞ւր է գալիս մեր ընկերը լինելը:
– Դուր է գալիս, – պատասխանեցի ես, – միայն ափսոս, որ այսօր քիչ հաջողություն ունեցանք:
– Չէ, այնքան էլ քիչ չի, – ասաց Ռիփսթոնը: – Դու, Սմիթֆիլդ, կարծեմ, լավ ես զգում քեզ:
Ես այդ խոսքերը կատակի տեղ ընդունեցի և պատասխանեցի ծիծաղելով.
– Իհարկե, ինձ համար ամեն տեղ լավ է, ինչպես ձեզ համար:
Ուրախ ու անհոգ գնացինք մինչև մի կեղտոտ նրբափողոցի ծայրը: Այստեղ իմ ընկերները կանգ առան:
– Դե, Սմիթֆիլդ, – ասաց Ռիփսթոնը, – հանիր տեսնենք:
– Ի՞նչը հանեմ, – զարմացած հարցրի ես:
– Օ՜, էն բոլորը, ինչ-որ ունես, – ասաց Ռիփսթոնը: – Այն ծերունին, որի հետ մենք գործ ենք բռնում, այստեղ է ապրում:
Ես բացարձակապես չէի հասկանում, թե ինչ են ուզում իմ ընկերները ինձանից: Մոուլդին սկսեց խուզարկել ինձ և տնտղեց բոլոր գրպաններս: Երբ համոզվեց, որ գրպաններս դատարկ են, նրա դեմքը ծայրահեղ կատաղության արտահայտություն ստացավ:
– Ա՛յ թե ընկեր ենք գտել, հա՜, – գոչեց նա՝ դիմելով Ռիփսթոնին: – Հիանալի ընկեր է, խոսք չկա:
– Ախր ի՞նչ է պատահել, – հարցրեց Ռիփսթոնը:
– Այն, որ սա ոչինչ չունի, բացարձակապես ոչինչ: Գոնե մի անպետք սոխուկ ունենար:
– Եվ դա դու անվանում ես մեզ ընկե՞ր լինել, – կշտամբանքով հարցրեց ինձ Ռիփսթոնը: – Տիպն ես, հա՜, խոսք չկա:
– Բայց ի՞նչ կարող էի անել, – արդարացա ես, – եթե ոչ մի տեղ աշխատանք գտնել չկարողացա: Դուք հո գիտեիք, որ ես փող չունեմ: Եվ եթե լիներ էլ, ավելի շուտ ես հաց կգնեի, քան թե սոխ:
Ես երբեք իմ կյանքում ավելի բարկացած երես չէի տեսել, քան Մոուլդիի դեմքն էր, երբ իմ բացատրությունը լսելուց հետո դարձավ դեպի ինձ: Նրա զայրույթն այնքան սաստիկ էր, որ ոչ մի բառ արտասանել չկարողացավ:
Ռիփսթոնը ծիծաղեց:
– Դե լավ, այդպես մի բարկանա, Մոուլդի, – ասաց նա: – Սմիթֆիլդը դեռևս հիմար է: Այստեղ նայիր, Սմիթֆիլդ:
Այս ասելով Նա իր բաճկոնի գրպանից հանեց յոթ հատ հիանալի խնձոր: Հետո ինձ ցույց տվեց իր շալվարի գրպանները: Այդ գրպանները լիքն էին նուշով:
– Իսկ ինչո՞ւ ես այսքան խնձոր և նուշ գնել, – հարցրի ես:
– Ինչո՞ւ: Վաճառելու համար: Չէ՞ որ ես առևտուր եմ անում:
– Բայց ե՞րբ գնեցիր, որ ես չտեսա:
– Այն առևտրականը, որից ես սրանք գնեցի, նույնպես չտեսավ: Այդ ժամանակ նա ուրիշ գնորդներով էր զբաղված, և ես չուզեցի նրան իր գործից կտրել: Հասկանո՞ւմ ես:
Ես սկսում էի հասկանալ և զարհուրում էի: Ես նույնիսկ վախենում էի իմ ենթադրությունը հայտնել, որպեսզի որևէ թյուրիմացություն դուրս չգա:
– Է՜, ի՞նչ խոսես սրա հետ, – գոչեց Մոուլդին. – սա քո ակնարկները չի հասկանում: Այստեղ նայիր, Սմիթֆիլդ: Տեսնո՞ւմ ես այս խնձորներն ու նուշը, որ ճարել է Ռիփսթոնը: Դե իմացիր. նա թռցրել, գողացել է դրանք: Հասկանո՞ւմ ես: Հիմա այստեղ նայիր: Ա՛յ, սա էլ ես եմ գողացել, և շատ եմ ափսոսում, որ ավելին թռցնել չհաջողվեց: Այժմ մենք գնում ենք այս փողոցը մեր գողացածները ծախելու: Հետո այդ փողով մեզ համար ուտելիք կգնենք:
Մոուլդիի այս կոպիտ խոստովանությունը շշմեցրեց ինձ:
– Դե, ի՞նչ ես տզտզում, – ծաղրական գոչեց նա: – Մի՞թե կարծում էիր, թե մենք բարեբարո, բարեկիրթ տղաներ ենք:
– Դու ընտանիք ունես, – ասաց Ռիփսթոնը: – Դու կարող ես տուն վերադառնալ, երբ ցանկանաս: Հո պարտավոր չես ուտել այն պուդինգը, որ մենք կգնենք մեզ համար, որովհետև այդ պուդինգը մեր ձեռքն է ընկնելու անազնիվ ճանապարհով: Գնա քեզ համար հաց ճարիր, ինչպես կուզես:
Այս ասելով նրանք շուռ եկան և ինձ փողոցում մենակ թողնելով՝ մտան նրբափողոցը:
