Երբ մորս թաղումից հետո ես տուն էի վերադառնում, արդեն մութ էր: Ոչ ոք չտեսավ, թե ես ինչպես փողոցով անցա և սանդուղքով վերև բարձրացա:
Մեր սենյակի դուռը կիսաբաց էր: Ես տեսա պատի մի մասը, զարմանալի բան, պատին լույս էր արտացոլվում: Կյանքումս երբեք չեմ մոռանա այն զարմանալի զգացումը, որ այդ րոպեին համակեց ինձ: Ո՞վ կարող էր կրակ վառել մեր սենյակում: Իհարկե մայրիկս: Բացի նրանից էլ ո՞վ կարող է լինել: Ես միշտ փողոցում կուշտ խաղալուց հետո տուն էի վերադառնում հենց այդ ժամանակ: Մայրիկս ետուառաջ էր անում վառարանի մոտ, փայտ էր ավելացնում կրակին և ընթրիք էր պատրաստում հայրիկի համար։ Գուցե թե սև պատգարակը, գերեզմանի փոսը և այն ամենը, ինչ որ վերջին օրերս այնքան զարմացնում էր ինձ, կպարզվի մի որևէ լավ ձևով, և ես նորից ուրախ կլինեմ: Հանկարծ սենյակում կտեսնեմ մայրիկին, ինչպես տեսա նրան հինգ օր առաջ, երբ վերջին անգամ երեկոյան այստեղ մտա։
Այս բոլոր մտքերը աղոտ կերպով խռնվեցին իմ գլխում, և մի ինչ-որ ուրախ հուզմունք էի զգում:
Ես նետվեցի դեպի դուռը, բայց իմ երազանքը մի ակնթարթում ցրվեց: Կիսաբաց դռան միջով նկատեցի, որ մեր սենյակի հատակը արտակարգ մաքուր լվացված է: Իմ ականջին հասավ կանացի մի երգ: Ոչ, դա մայրիկը չէ: Ես իսկույն իմացա, թե այդ ում ձայնն է: Մեր հարևանուհի միսիս Բերկն էր երգում: Բայց ինչպես էր, որ նա մեր սենյակում էր:
Ես դուռը կիսաբաց արի և ներս նայեցի: Իսկապես էլ դա միսիս Բերկն էր:
Միսիս Բերկը ապրում էր մեր հարկում: Նա այրի կին էր, ծագումով՝ իռլանդացի: Նրա ամուսինը տանիքագործ էր եղել, մեռել էր իրենց հարսանիքից մի քանի ամիս հետո: Միսիս Բերկը երիտասարդ էր, ուրախ, տեսքով էլ լավն էր, բայց ես նրան տանել չէի կարողանում. Զզվում էի նրա կարմրաշեկ մազերից և ձեռքերի ու երեսի անթիվ-անհամար պեպեններից։ Ես կարծում էի, թե այդ զզվելի դեղին բծերը հեշտությամբ կարելի է լվանալ, բայց որովհետև միսիս Բերկը չէր լվանում, ես էլ նրան համարում էի կեղտոտ, անմաքրասեր կին։
Նրա ձեռքերն ինձ այնքան կեղտոտ էին թվում, որ ես երբեք չէի համաձայնի թեկուզ ամենաանուշ բանը նրա ձեռքից վերցնել և ուտել։ Նա միշտ էլ ինձ առատորեն հյուրասիրում էր, բայց ես հրաժարվում էի նրա պուդինգներից ու կարկանդակներից, ասելով, թե կուշտ եմ։ Նրա նվիրած խնձորը ես մաքրում էի՝ հաստ կճպելով։
Մի անգամ նա ինձ մի հինգ հատ խորոված կարտոֆիլ տվեց։ Ես դրանք չկերա, այլ նետեցի սանդուղքի տակ եղած աղբի մեջ։
– Հը՞, Ջիմմի, իմ նվիրած կարտոֆիլները դուր եկա՞ն քեզ, – հարցրեց նա մի քանի րոպե հետո։
– Այո շատ դուր եկան, շնորհակալ եմ, – պատասխանեցի ես: Բայց այդ ժամանակ սենյակ մտավ նրա շունը խորոված կարտոֆիլը ատամների մեջ բռնած: Նա սանդուղքի տակից կարտոֆիլը հանել էր և բերել իր տիրուհուն:
Դրանից հետո միսիս Բերկը ինձ չէր սիրում: Միշտ զայրացած էր նայում ինձ, իսկ երբեմն էլ նույնիսկ նախատում էր: Հայրիկիս և մայրիկիս հետ նա շատ սիրալիր էր: Եվ դա զարմանալի էլ չի: Հայրիկը միշտ նրան շատ կանաչեղեն էր տալիս: Նա ասում էր. «Չի կարելի չօգնել խեղճ կնոջը»:
Եվ ահա հիմա այդ նույն միսիս Բերկը նստած է մեր սենյակում, բուխարիկի մոտ, չթե մաքուր շորը հագին, գեղեցիկ գլխադիրը գլխին, գոգին դրած օրորում է իմ փոքրիկ քույրիկին և երգ ասում նրա համար: Սեղանին ափսեներ ու գավաթներ են շարված, և ինձ է հասնում տապակած հացի հաճելի բուրմունքը: Այդ օրը ամենքն էլ մայրիկի թաղումով այնքան էին զբաղվել, որ ես մնացել էի առանց ճաշի, ուստի և խիստ քաղցած էի: «Ի՜նչ լավ կլիներ մի տապակած հաց ուտեի», անցավ իմ մտքով բայց և իսկույն պատկերացրի միսիս Բերկի պեպենոտ ձեռքերը և որոշեցի, որ չեմ ուտի այն հացը, որ այդ ձեռքերի մեջ է եղել, ավելի լավ է դուրս գամ և փողոցում սպասեմ հայրիկին:
Այդ րոպեին միսիս Բերկի կատուն սենյակ մտավ և իր տիրուհուն հոտն առնելով՝ մլավեց։ Միսիս Բերկը ետ նայեց, որ տեսնի ո՞վ բացեց դուռը և նկատեց ինձ, նախքան ես կկարողանայի հետ քաշվել։
– Ա՜, այդ դո՞ւ ես, սիրելի՛ Ջիմմի, – ասաց նա այնպիսի փաղաքուշ ձայնով, որպիսին երբեք չէի լսել նրանից։ – Դե ներս արի, նստիր կրակի մոտ, տաքացիր։
– Պետք չի, այստեղ էլ տաք է ինձ համար:
– Դե լավ, խելոք տղա եղիր, եկ նստիր, ես քեզ թեյ կլցնեմ, – պնդեց միսիս Բերկը:
Ես հրաժարվել չկարողացա և տխուր-տրտում մտա սենյակ:
Դեռ դռնից վեց քայլ էլ չէի հեռացել, երբ արդեն զղջացի, որ այդքան ապերախտ եմ եղել միսիս Բերկի հանդեպ: Բարի կինը մեր սենյակն այնպես էր լվացել ու մաքրել, որ ուղղակի հաճելի էր նայել: Վառարանը լվացված էր, օջախը մաքրված, մեր ծռմռված ունելիի և կրակ քաշելու ժանգոտ թիակի փոխարեն դրված էր միսիս Բերկի սեփական սարքը, որ փայլում էր արծաթի պես: Հատակը լվացված էր և մանր ավազ ցանված, իսկ վառարանի առաջ փռված էր մի մաքուր, փոքրիկ գորգ: Մեր թեյի թասերը շարված էին միսիս Բերկի թեյի մատուցարանում, իսկ թասերի մեջ դրված թեյի գդալները նույնպես միսիս Բերկինն էին: Թիթեղյա թասի փոխարեն, որով ես սովորաբար թեյ էի խմում, դրված էր մի գեղեցիկ ճենապակե խոշոր թաս, որի վրա ոսկեգույն տառերով գրված էր. «Նվեր Թենբրիջից»: Թասի մեջ էլ մի գդալ էր դրված: Այդ դեռ քիչ է, միսիս Բերկը սիրում էր զանազան մանր-մունր բաներ, և նրա սենյակում կար մի ամբողջ դարակ, որի վրա շարված էին ամենազարմանալի ձևերի ապակե ու ճենապակե իրեր: Այդ իրերի մեջ պատվավոր տեղ էր գրավում ճենապակե յուղամանը, որի վրա կանաչ, կարմիր ու կապույտ գույներով նախշեր էին արված: Այժմ այդ նույն յուղամանը դրված էր մեր վառարանի վրա, մեջը երեխայի համար պատրաստված շիլա, և երբ կրակի շողերը խաղում էին նրա գույնզգույն նախշերի վրա, նա զարմանալի գեղեցիկ էր թվում:
– Հայրիկդ որտե՞ղ է, Ջիմմի, – հարցրեց միսիս Բերկը՝ գլխարկը իմ գլխից վերցնելով և խնամքով կախելով դռան ետևը խփած մեխից: – Նա գերեզմանատա՞նը մնաց, Ջիմմի:
– Այո, գերեզմանատնից ոչ հեռու:
– Որտե՞ղ Է այդ ոչ հեռուն, հոգյակս:
– Գարեջրատանը:
– Եվ ճիշտ որ. իր այդ վշտի հետ ինչպե՞ս մի բաժակ չխմի խեղճը: Մի լար, Ջիմմի, – ես չէի էլ մտածում լալ, – նա երևի հիմա տուն կգա:
– Ո՛չ, նա մի սենյակում նստած է գերեզմանափորների հետ:
– Հա՜, նստած է, – ասաց միսիս Բերկը և սկսեց փաղաքշել իմ փոքրիկ քույրիկին: – Իսկ նա լա՞ց էր լինում, Ջիմմի:
– Ո՛չ, նա ծխամորճ էր ծխում և օղի խմում:
– Իսկ քեզ տո՞ւն ուղարկեց, Ջիմմի: Ի՞նչ էր ասում նա:
– Նա մի մարդու բացատրում էր, թե վարունգն ինչպես պետք է ցանել: Իսկ այն մարդը հակառակում էր. «Ախր ես քեզանից լավ կարող եմ վարունգ ցանել, որովհետև բանջարաբույծ եմ»: «Ո՛չ, թեպետև դու բանջարաբույծ ես, բայց վարունգից բան չես հասկանում», – ասաց իմ հայրիկը և թը՛խկ՝ բանջարաբույծի ականջին: Մեծ կռիվ սկսվեց, հայրիկս պատրաստ է ջարդել ամեն մեկի գլուխը, ով որ նրա մոտ վարունգի մասին խոսի:
– Երևի այդ մարդը հայրիկիդ մի որևէ վիրավորական անուն է տվել:
– Ոչ, նա հայրիկին ոչ մի անուն չի տվել, միայն վարունգի մասին էր խոսում:
Միսիս Բերկը ոչինչ չասաց, բայց սկսեց ավելի քնքուշ փաղաքշել երեխային: Հետո նա քույրիկիս անկողին դրեց, իր սենյակից հատակի խոզանակը բերեց, հատակին թափված մոխիրը սրբեց, մաքուր գոգնոցով մաքրեց ճենապակե յուղամանը և մի արագ հայացք գցեց ամբողջ սենյակին: Հետո նա մոտեցավ վառարանին, յուղամանը մի քիչ առաջ քաշեց, որպեսզի ամեն մի ներս մտնողի աչքին իսկույն երևա: Երբ մութն ընկավ, նա լուսամուտի վարագույրներն իջեցրեց և մոմը դրեց պղնձե մոմակալի մեջ, որ փայլում էր հայելու պես: Երևի նա նկատեց, թե ես ինչպիսի զարմանքով էի նայում այդ շողշողուն մոմակալին:
– Հարկավոր է մաքրել այդ կեղտոտ բանը, Ջիմմի, – ասաց նա, – սա առաջ շատ ավելի մաքուր էր, ճիշտ չէ՞:
– Ոչ, մեր մոմակալը երբեք այդպես մաքուր չի եղել, – անկեղծորեն ասացի ես: – Այդ ի՜նչ սքանչելի մոմակալ Է:
– Դե լավ, ուրեմն կարելի Է թողնել: Ախր, քո հայրիկը այնպես խիստ Է, Ջիմմի: Նա երևի չի հավանի այս կեղտոտ, հին յուղամանը:
– Ի՞նչ յուղաման:
– Ա՛յ, այն, որ վառարանի վրա Է դրված, մեջը երեխայի շիլան:
– Այդ յուղամանը կեղտոտ չի: Այստեղ ամեն ինչ մաքուր Է, միայն…
– Միայն ի՞նչ: Ի՞նչը մաքուր չէ այստեղ: Ասա, շուտ, դե ասա:
Միսիս Բերկը զայրույթից կարմրատակեց և այս բառերն ասաց խիստ բարկացած ձայնով: Դա երևի իմ բախտից էր. հիմարաբար ինձ թվում Է, թե ամեն ինչ մաքուր է, բացի նրա պեպենոտ երեսից ու ձեռքերից, և ես ուզում էի այդ ասել նրան: Նրա զայրույթը վախեցրեց ինձ, և ես խորամանկություն արի ու խոնարհ ձայնով ասացի.
– Այ, ես այնքան էլ մաքուր չեմ. իմ ձեռքերը կեղտոտ են:
Եվ ես իսկույն պատժվեցի այդ խորամանկության համար: Միսիս Բերկը զարմանքից ճչաց, կարծես իր կյանքում երբեք կեղտոտ ձեռքեր չէր տեսել (այնինչ իմ ձեռքերը սովորականից ավելի մաքուր էին) ինձ քարշ տվեց իր սենյակը և այնտեղ իմ երեսն ու ձեռքերը այնպես լվաց դեղին օճառով և այնպես սրբեց կոշտ սրբիչով, որ աչքերիցս արցունքներ էին ցայտում: Դրանից հետո նա իմ մազերին քսեց իր օծանելիքը, գլուխս սանրեց իր սանրով և երկու քունքերիս վրա մի-մի գանգուրիկ շինեց: Ապա իմ գոգնոցն ու գոտին ուղղելով՝ ինձ նստեցրեց աթոռին, վառարանի մոտ, և հարցրեց.
– Ուզո՞ւմ ես հիմա խմել թեյը, Ջիմմի, թե՞ կսպասես հայրիկին:
Ես արդեն վաղուց ագահությամբ նայում էի յուղի մեջ տապակած հացի կտորներին: Քաղցը տանջում էր ինձ, բայց տեսնել չէի կարող միսիս Բերկի պեպենոտ ձեռքերը: «Չէ՞ որ հացը դանակով կտրտելիս ձեռքով բռնել Է: Գուցե տապակվելիս հացը մաքրվել է», անցավ իմ մտքով: Ասենք այդպես, բայց չէ: որ նա հացին յուղ Է քսել: Ա՜, այ քեզ հիանալի բան: Ամբողջ յուղը վերևի կտորից քամվել, ծծվել Է ներքևի կտորի մեջ: «Եթե նա ինձ մի կտոր հաց առաջարկի, – մտածում էի ես, – կվերցնեմ վերևի կտորը»: Բայց դժբախտաբար հենց այն րոպեին, երբ նա ինձ հարցրեց, թե ուզում եմ թեյ խմել, յուղամանի վրայից մի փոքրիկ անմաքրություն թափ տվեց, և նրա պեպենոտ ձեռքը դիպավ իմ աչքադրած հացի կտորին:
– Շնորհակալ եմ, – ասացի ես տխուր ձայնով, – ավելի լավ է սպասեմ հայրիկիս:
Միսիս Բերկը կար անող էր. նա կարտոֆիլի պարկեր էր կարում: Երբ ես թեյ խմելուց հրաժարվեցի, նա գնաց իր սենյակը և այնտեղից բերեց երեք պատրաստի պարկ ու մի կտոր քաթան՝ չորրորդ պարկի համար: Պատրաստի պարկերը նա դրեց աթոռին, գոգնոցը կապեց, որպեսզի մաքուր չթե շորը չկեղտոտվի, և անցավ աշխատանքի:
Չգիտեմ, թե որքան ժամանակ էր միսիս Բերկը իր պարկը կարում, երևի շատ երկար: Քունս տանում Էր: Ես սկսեցի անողոքաբար մազերս խառնշտել: Դրա համար միսիս Բերկը ինձ նախատեց ամենախիստ ձևով:
– Մոտ արի, խոզո՛ւկ, – գոռաց նա. – ավելի լավ Է մոմը բռնես այստեղ, քան թե խռմփաս և գլուխդ քորես:
Ես մոմը վերցրի ու այդպես պահեցի, մինչև որ նա պարկը կարեց: Այդ ժամանակ վառարանի կրակները վառվեցին պրծան և փլվելով՝ օջախը կեղտոտեցին: Տապակած հացը բոլորովին այրվեց: Մի կտոր ածուխ հանկարծ պայծառ բոց արձակեց, բոցը հասավ ճենապակե յուղամանին և մրոտեց:
– Գրողը տանի այս թեյը, – բարկացած գոչեց միսիս Բերկը վերցնելով յուղամանը: – Նստիր այստեղ ու սպասիր, իսկ նա այնտեղ հարբեցողությամբ է զբաղված խոզի պես: Ճիշտ է ասած, թե մարգարիտը խոզի առաջ չպետք է գցել:
Մի քանի րոպե նա փնթփնթում էր՝ բարկանալով գլխավորապես ինձ վրա, կարծես նրա բոլոր անախորժությունների մեղավորը ես էի, հետո հանկարծ մի բան հիշեց, սկսեց մի ուրախ երգ երգել, ապա ձեռքը թափ տալով ասաց.
– Ոչինչ, Ջիմմի, աշխարհում սրանից ավելի մեծ դժբախտություններ էլ են լինում:
Հանգստանալուց հետո նա կրակն ուղղեց, յուղամանից մուրը մաքրեց, հացի կտորների տեղը փոխեց, իմ մազերը հարդարեց, վերջացրած պարկը դրեց մյուս երեքի վրա և սկսեց նորը կարել: Ես աթոռին նստած ննջում էի. ինձ արթնացրեց սանդուղքով վեր բարձրացող հորս ծանր, անհաստատ ոտնաձայնը:
Նա դուռը լայն բաց արեց և ներս մտավ:
