Գլուխ 16. ԵՍ ԾԱՆՈԹԱՆՈՒՄ ԵՄ ԵՐԿՈՒ ՋԵՆՏԼՄԵՆՆԵՐԻ ՀԵՏ

– Ուրախ եղիր, որ այդպես էժան պրծար, – ասաց ինձ գարեջրատան ծառայողը:
Ուրա՜խ լինել, ինչի՞ համար, կուզեի իմանալ: Ես աշխարհում ամենադժբախտ տղան էի. ոչ անկյուն ունեի, ոչ բարեկամ, ոչ մի կտոր հաց։ Ես նույնիսկ հագուստ չունեի, որովհետև իմ հագի շորերը ինձ չէին պատկանում և խիստ նեղում էին իմ ազատությունը: Իմ բոլոր հույսերն ու պլանները փուլ եկան: Ես վտանգից փրկվել էի, բայց այդ ամենևին չէր մխիթարում ինձ: Այնպիսի վհատություն էի զգում, որ նույնիսկ վազել չէի կարողանում: Ինձ այնպես վատ էի զգում, որ եթե լսեի, թե ինչպես հայրս հասնում է իմ ետևից, թափահարելով գոտին, դարձյալ քայլերս չէի արագացնի:
Արդեն մոտավորապես ժամը տասնմեկն էր, բոլոր խանութները փակվում էին: Ես գնում էի ուր որ պատահեր, ուշադրություն չդարձնելով ճանապարհին, պատահաբար շուռ գալով մերթ այս, մերթ մյուս կողմը, ինչպես անտուն-անտեր շուն:
Այդպես թափառեցի մի քառորդ ժամ, մինչև որ ընկա մի փոքրիկ փողոց, որը տանում էր դեպի կաշեգործների շարքը: Այդ փողոցը երկար չէր և ամբողջովին բաղկացած էր խանութներից: Խանութները փակ էին, միայն մի բուլկեվաճառի խանութից լույս էր երևում: Ես մոտեցա լուսավորված ցուցափեղկին, և իմ աչքերի առաջ բացվեց զանազան ձևի ու մեծության բուլկիների մի ամբողջ կույտ: Ես կանգ առա անշարժ, կարծես միանգամից ոտքերս պոկեցին: Իզուր չէի ետ ու առաջ թափառել, վերջապես գտա այն, ինչ ինձ հարկավոր էր: Ա՜խ, եթե ինձ գոնե մեկ հատ տային այդ կարմրաթուշ, սքանչելի բուլկիներից: Քանի՞ հատ կարող էի ուտել, ո՞րը կընտրեի: Ներքևինը. դա ավելի յուղոտ է երևում, և մեկ էլ ահա այն, որ լուսամուտին ավելի մոտ է:
– Զ…զ… – փակվեց վերջին փեղկը: Չքացավ և՛ լույսը, և՛ սքանչելի հացը: Բուլկեվաճառի խանութն էլ մթնեց, ինչպես մյուս խանութները: Առավոտվանից ես քաղց չէի զգացել, նույնիսկ չէի մտածել ուտելու մասին, բայց այժմ կարծես իմ ստամոքսն արթնացել էր և սկսել սնունդ պահանջել: Տանջող սովը կարծես ուշքի բերեց ինձ, հանկարծ ինձ զգացի արտակարգ կայտառ: Ինչ էլ որ լինի՝ հարկավոր է ուտելիք ճարել: Բայց ինչպե՞ս: Ողորմությո՞ւն խնդրել: Ումի՞ց: Այն փողոցներում, որոնցով ես գնում էի, հարուստ մարդիկ քիչ էին լինում, և այժմ այնտեղ ոչ մի մարդ չէր երևում: Եվ ինչպե՞ս կարող եմ ողորմություն խնդրել բանվորական տան հագուստով: Ո՞վ ինձ մի պեննի կտա և չի սկսի հարցուփորձ անել, թե ինչո՞ւ եմ գիշերով թափառում փողոցներում, ինչո՞ւ տուն չեմ գնում: Բացի դրանից՝ ողորմություն խնդրելը ուշ է: Մինչև մի պեննի ստանամ, բոլոր խանութները կփակվեն: Արդյո՞ք որևէ բան չգողանամ: Բայց որտեղի՞ց: Ամբողջ փողոցում բաց է միայն պանդոկը, իսկ հետիոտն անցորդներից միայն ոստիկանն է երևում: Ի դեպ, հեռվում ես ոչինչ նկատել չէի կարող, որովհետև թանձր փաթիլներով ձյուն էր տեղում: Հանկարծ քայլեր և ուրախ ծիծաղ լսեցի, իսկ մի րոպե անց տեսա երկու երիտասարդ ջենտլմեն՝ սիգարներն ու ձեռնափայտերը ձեռքներին: Նրանցից որևէ բան գողանալը մտքովս էլ չանցավ, բայց հույս ունեի, որ նրանք կխղճան ինձ և մի որևէ դրամ կտան: Նրանք շատ ուրախ էին և պետք է որ հարուստ լինեին, յուրաքանչյուրի մատին մի մատանի կար՝ խոշոր շողշողուն քարով:
Իմ բախտից նրանցից մեկը ինձ բոլորովին մոտիկ կանգ առավ սիգարը վառելու:
– Բարի եղեք, խնդրում եմ, – ասացի ես, – մի որևէ բան տվեք ինձ:
– Ա՛յ, խնդրիր իմ ընկերոջից, – պատասխանեց նա: – Բեռնի, մի շիլլինգ տուր խեղճ տղային:
Հույսից թփրտացող սրտով ես դիմեցի նրա ընկերոջը:
– Ձեռքդ մեկնիր, – ասաց նա:
Ես մեկնեցի, իսկ նա ձեռքիս մեջ թքեց ու ասաց.
– Ահա այսպիսի շիլլինգներ եմ տալիս ես մուրացիկներին:
– Հա՛-հա՛-հա՛, – ծիծաղեց մյուս ջենտլմենը:
Մի րոպե ես այնպիսի կատաղություն զգացի, որ պատրաստ էի կառչելու միստր Բեռնիի քթից, բայց քաղցը խեղդեց իմ զայրույթը: Ես ձեռքս քսեցի պատին և նորից մեկնեցի ուրախ պարոններին:
– Հիմա հույս ունեմ, որ գոնե մի պեննի կտաք ինձ, թեկուզ կես պեննի, – քաղաքավարությամբ ասացի ես: – Մեռնում եմ սովից:
– Ինչո՞ւ ես ստում, անպիտան, – գոչեց միստր Բեռնին, – սոված եմ, ասում է, այնինչ տես՝ ինչ լավ է հագնված: Մի՞թե այդպիսի կոշիկներ հագնողը ողորմություն կխնդրի: Սրան պետք է ուղղակի ոստիկանի մոտ տանել, Ջոնս:
Այս խոսքերը իմ մեջ մի շարք նոր մտքեր ծնեցրին: Իսկապես, կոշիկները ամուր էին, լավը, մուրացկանի համար չափից ավելի լավը: Ես կարող եմ ծախել դրանք: Ավելի լավ է առանց կոշիկի մնամ, քան այսպիսի սոսկալի քաղց զգամ: Կամարների տակ գիշերող տղաները հաճախ պատմում էին, որ Ֆիլդ-Լեյնում կան շատ խանութներ, որտեղ առևտուր են անում մինչև ուշ գիշերը, և գնում են ամեն ինչ, ինչ-որ պատահի, առանց խտրության, առանց հարցնելու, թե որտեղից է ապրանքը:
Ֆիլդ-Լեյնը հեռու չէր: Ես կռացա և սկսեցի կոշիկներս հանել:
– Այդ ի՞նչ ես անում, – հարցրեց միստր Բեռնին:
– Ոչինչ, շնորհակալ եմ ձեզանից, դուք ինձ հիշեցրիք, թե ինչպիսի կոշիկներ ունեմ ես: Հիմա արդեն ձեզանից փող չեմ խնդրի: Ձեզ պահեք ձեր պեննին էլ, ձեր թուքն էլ, թե չէ՝ աղյուսները ձեր գլխին կգան:
– Գնանք, Ջոնս, – ասաց Բեռնին: – Եթե նա համարձակվի ձեռք տալ մեզ, մենք ոստիկանի մոտ քարշ կտանք նրան:
– Ոչ, սպասիր, – կանգնեցրեց նրան Ջոնսը: – Այդ ի՞նչ ես ուզում անել քո կոշիկները, այ տղա:
– Ծախել եմ ուզում:
– Ո՞ւր պիտի տանես այս կեսգիշերին: Ուզում ես ծախե՞լ, ցույց տուր ինձ: Գնանք լապտերի մոտ:
Ես գուլպաներս հանեցի, խրեցի կոշիկների մեջ, իսկ կոշիկներիս թելերը իրար կապելով գցեցի, ուսս:
Միստր Ջոնսը ինձ տարավ լապտերի մոտ, ձեռքն առավ մի կոշիկը և սկսեց ամենագործնական ձևով տնտղել ու շոշափել:
– Որքա՞ն ես ուզում սրանց համար, – հարցրեց նա.
– Բավական է ծաղրեք ինձ, – գոչեցի ես: – Ձեր ի՞նչ գործն է, թե որքան եմ ուզում:
– Կատակ չեմ անում, այ տղա, – լրջորեն ասաց միստր Ջոնսը: – Ես քեզ բան եմ ասում: Գինն ասա, կգնեմ կոշիկը:
Ի՞նչ գին նշանակեի, ուղղակի չգիտեի: Հանկարծ հիշեցի, որ մի անգամ մայրս երկու շիլլինգ և ինը պեննի տվեց մի զույգ կոշիկի, որոնք սրանից շատ ավելի վատն էին: Այս կոշիկներն այնպես տաք ու հարմար էին: Բոբիկ ոտքով ձյան վրա կանգնած լինելով՝ ես լիովին գնահատեցի կոշիկներս:
– Ես սրանց համար տասնութ պեննի եմ ուզում, – ասացի ես:
Միստր Ջոնսը նայեց միստր Բեռնիին, և ապա երկու երիտասարդներն էլ սկսեցին քրքջալ, կարծես թե ես մի տարօրինակ, հետաքրքրական բան էի ասել:
– Դե լավ, լավ, – խոսեց միստր Ջոնսը: – Կատակը կատակ, բայց մենք գործ անել չենք կարող, եթե դու լուրջ չխոսես: Որքա՞ն տամ սրանց համար:
– Տասնութ պեննիից ոչ պակաս, ես գիտեմ սրանց գինը:
– Իսկ վեց պեննի կուզե՞ս:
– Ոչ, տասնութ, թե չէ՝ ետ տվեք կոշիկները, ես չեմ ուզում վաճառել:
– Դե լավ, ի՜նչ արած, – հառաչելով ասաց միստր Ջոնսը, – առ փողը, և շուտ հեռացիր, քանի դեռ միտքս չեմ փոխել:
Նա իմ բուռը դրեց յոթ պեննի, թևանցուկ արեց միստր Բեռնիին և գնաց:
Ես բռնեցի նրա վերարկուի փեշից:
– Ինձ էլի տասնմեկ պեննի պիտի տաք, – գոռացի ես: – Թե չէ՝ տվեք իմ գուլպաներն ու կոշիկները:
– Ի՛նչ է, խելագարվե՞լ ես, – գոչեց միստր Բեռնին: – Նոր կոշիկները դրանից ավելի էժան կարելի է գնել:
– Բայց այդտեղ գուլպաներ էլ կան:
– Ա՜, գուլպաները ես չէի նկատել: Տեսնենք ինչ գուլպաներ են:
Միստր Բեռնին կոշիկների միջից հանեց գուլպաները, ուշի-ուշով նայեց, ապա ասաց.
– Դե, ինչ արած, դու կարծես լավ տղա ես, մենք գինը կավելացնենք. բոլորի համար մեկ շիլլինգ կտանք:
– Ո՛չ, չեմ ուզում, ինձ հարկավոր է տասնութ պեննի: Ես այդքանով էլ չէի տա, եթե այսքան սարսափելի քաղցած չլինեի:
Այդ ժամանակ մենք մոտեցանք մի փոքրիկ, կեղտոտ խանութի, որ դեռ փակված չէր, և ցուցափեղկում դրված էին մի քանի հատ խոշոր հաց և մի կտոր խաշած ու սառեցրած ճարպ:
– Սուտ ես ասում, թե քաղցած ես, – ասաց միստր Ջոնսը: – Եթե իսկապես քաղցած լինեիր, մեկ շիլլինգի համար էլ կուրախանայիր: Չէ՞ որ չորս պեննիով կարելի է մի ահագին կտոր հաց ու ճարպ առնել:
Սարսափելի հրապուրիչ էր խանութի ցուցափեղկում դրված հիանալի ճարպին նայելը: Ես այնպես քաղցած էի, որ թվում էր, թե կարող եմ ուտել ամբողջ կտորը, մինչև վերջին փշրանքը: Բայց և այնպես այդպիսի անհամապատասխան գնով կոշիկներս տալ չէի ուզում:
– Ինձ հարկավոր է տասնութ պեննի, – կրկնում էի ես:
– Ա՛յ քեզ տղա: Դե լավ, եթե քեզ այդքան փող է հարկավոր, ուրեմն որոնիր, թե էլ ուրիշ բան չունե՞ս վաճառելու, թաշկինակ, դանակ կամ որևէ այդպիսի բան. նայիր գրպաններդ:
– Նայելու կարիք չկա. իմ ունեցածը միայն այն է, ինչ որ հագիս է.
– Դե, ի՞նչ կա որ: Մենք ամեն ինչ գնում ենք, – ասաց միստր Բեռնին: – Կարող ենք քո շորերի համար տալ ոչ թե տասնութ պեննի, այլ տասնութ շիլլինգ: Ծախի՛ր:
Մի՞թե, իսկապես, նրանք իմ շորերի համար տասնութ շիլլինգ կտան: Ես պատրաստ եմ դրա կես գնով էլ վաճառել. չէ՞ որ այդ շորը ինձ միայն խանգարում էր:
– Ինչպե՞ս կարող եմ ես իմ հագուստը վաճառել այստեղ փողոցում, – ասացի ես:
– Ինչո՞ւ փողոցում: Տանե՞նք սրան մեզ մոտ, Բեռնի, – առաջարկեց միստր Ջոնսը:
Այս ասելով երիտասարդ ջենտլմենները, իմ կոշիկներն ու գուլպաները ձեռքներին բռնած, արագ քայլեցին դեպի Սաֆրոն-Հիլլ, իսկ ես ետ չէի մնում նրանցից: Հասնելով Հիլլի ամենակեղտոտ մասին՝ նրանք կանգ առան մի տան առաջ: Դռան բանալին միստր Ջոնսի գրպանում էր, և մենք երեքս էլ մի մութ միջանցքով անցնելով՝ ճռճռացող սանդուղքով բարձրացանք երկրորդ հարկը և մտանք մի սենյակ: Միստր Բեռնին վառեց անագե փոքրիկ լամպը, որ ամրացված էր պատին, և նրա լույսի տակ ես կարո-ղացա դիտել երիտասարդների բնակարանը: Այդ սենյակը նման էր հնավաճառի խանութի: Մի անկյունում թափված էր գլխարկների այնպիսի մի ահագին կույտ, որ կոտրտված ու տրորված ցիլինդրի գագաթը հասնում էր առաստաղին: Մյուս անկյունում թափված էին բազմաթիվ կոշիկներ ու գուլպաներ՝ ամեն տեսակի ու մեծության: Բացի դրանից հին շորերի մի կույտ թափված էր պատին հենած երկար սեղանին:
Այդ խանութում, ըստ երևույթին, մարդիկ էին ապրում, բուխարու առաջ, ծալովի աթոռին դրված էր թեյի մատուցարան՝ վրան մի կեղտոտ սրճաման ու կեղտոտ, բաժակներ: Հենց այդտեղ էլ կաղամբի տերևի վրա դրված էր մի կտոր կարագ և ծայրը կտրված մի բուլկի:
– Կարելի՞ է ուտել – հարցրի ես և առանց պատասխանի սպասելու կծեցի մի մեծ կտոր:
Միստր Բեռնին պղնձե լուցկամանով այնպես խփեց ձեռքիս, որ բուլկին ձեռքիցս ընկավ հատակին: Ես ուզեցի վերցնել, բայց միստր Ջոնսը վերցրեց:
– Թող, այ տղա, դու այստեղ գողություն անելու չես եկել, – խստությամբ ասաց նա:
– Ա՛յ թե ինչ, այ տղա, – ասաց միստր Բեռնին քնքշությամբ,- ես տեսնում եմ, որ դու շատ քաղցած ես և խղճում եմ քեզ. կոշիկների դիմաց այդ հացն էլ վերցրու մեկ շիլլինգի հետ և ձեռք քաշի մեզանից:
Եթե ես հացը փորձած չլինեի, գուցե շարունակեի պնդել իմ գնի վրա, բայց այժմ այդ չէի կարող: Ես գրպանս դրի շիլլինգը, որ միստր Բեռնին մեկնեց ինձ հացի հետ միասին, և ատամներս ագահաբար խրե-ցի բուլկու մեջ:
– Դե, իսկ այժմ ցանվիր, – խոսեց միստր Ջոնսը՝ իմ առաջ բաց անելով դուռը: – Գործը վերջացած է, և այլևս դու ոչինչ չունես անելու մեզ մոտ:
– Հապա, չէ՞ որ դուք ուզում էիք գնել իմ բոլոր շորերը, – հիշեցրի ես: – Ասում էիք, որ տասնութ շիլլինգ կտաք:
– Տասնութ շիլլինգ, – միստր Ջոնսը շոշափեց իմ բաճկոնի կտորը: – Տասնութ շիլլինգ թանկ չէ. ես ավելին կտայի: Դե լավ, եթե դու այդքան ուզում ես, ահա քո գինը:
Նա ինձ մեկնեց տասնութ պեննի:
– Դա տասնութ պեննի է, – գոչեցի ես, – իսկ ինձ հարկավոր է տասնութ շիլլինգ:
– Այ դու հիմարի գլուխ: Ախր ով այդքան փող կտա այդ անպետքությանը:
– Հապա տասնութ պեննին ինչ անեմ: Չէ՞ որ սրա փոխարեն ուրիշ շոր պիտի գնեմ ինձ համար:
Բեռնին ինձ քաշեց իր մոտ, մի անգամ ևս ուշադիր զննեց իմ հագուստը:
– Գիտե՞ս ինչ, Ջոնս, – ասաց նա բարի ձայնով: – Արի մի բարություն անենք խեղճ երեխային, մի ուրիշ շոր տանք սրան, թե չէ՝ այս հագուստը հարմար չէ:
– Բարություն անելը լավ բան է, – ասաց միստր Ջոնսը, – միայն թե դու ինձ էլ խղճա. Չէ՞ որ վնասի կեսը ես եմ կրելու:
– Դե լավ, սիրելիս, բարի գործից մարդ չի քայքայվի:
Այս ասելով նա փորփրեց հին շորերի կույտը և այնտեղից քաշեց բումազեի մի անդրավարտիք, որ բոլորովին մաշված էր ու ծածկված կարկատաններով և միաժամանակ շատ կեղտոտ էր:
– Սա պատառոտված է, – ասացի ես՝ ցույց տալով մի մեծ պատռվածք:
– Դե իհարկե, մի քիչ հագած է, – պատասխանեց միստր Բեռնին, – հո նոր շոր չենք տալու քեզ:
– Բացի այդ, սա ինձ վրա երկար ու լայն կլինի:
– Դատարկ բան է. հիմա լայն շալվար են հագնում, իսկ եթե երկար լինի, մի քիչ կկտրենք: Հապա մի չափիր:
Իմ հագուստն այնպես էր կարված, որ այդ անդրավարտիքը չափելու համար ես պետք է հանեի բոլոր շորերս, բացի շապկից: Միստր Ջոնսը իսկույն վերցրեց իմ իրերը և ինչ-որ տեղ-թաքցրեց: Բումազեյի անդրավարտիքն ամենևին ինձ վրա չհարմարվեց, այնքան լայն էր, որ ոչ մի տեղ մարմնիս չէր դիպչում և ամեն ձևի կապկպելը բոլորովին անօգուտ բան էր: Գոտին կռնատակերիս էր հասնում: Ցածի կողմից փողքերս քարշ էին գալիս հատակին:
– Տեսնո՞ւմ եք, – ասում էի ես, – ինձ վրա չի գալիս:
– Ինչպե՞ս թե չի գալիս: Կարծես հենց քեզ համար է կարված:
– Ախր սոսկալի անհարմար է: Նայեցեք, այս կոճակը պետք Է առջևից լինի, այնինչ հասնում է թևիս տակը:
– Անհարմար Է զգում, որովհետև ամբողջ շապիկը ծալծլել Է գոտկատեղի վրա, – նկատեց միստր Ջոնսը: – Հանեք նրա շապիկը, Բեռնի, մենք նրան կտանք ուրիշը, ավելի բարակը:
Միստր Բեռնին իմ շապիկը արագ դուրս քաշեց վրայիցս:
– Այ, հիմա հիանալի է, – ասաց նա: – Այս կոճակը մենք կկոճկենք ոչ թե այս անցքից, այլ՝ այս մյուս: Հիանալի է: Ինչքան էլ վերև Է բարձրանում. ժիլետի կարիք էլ չկա: Հիանալի՜ բան է: Արդյո՞ք քեզ համար այսպիսի հարմար բաճկոն էլ կգտնենք:
– Ահա, սա տուր դրան, – ասաց միստր Ջոնսը՝ մի բաճկոն տալով: – Սա համարյա թե բոլորովին նոր Է, բայց ոչինչ, մեղք է տղան:
Նրանք ինձ վրա քաշեցին մի բաճկոն, որ ամբողջովին կեղտոտված Էր յուղաներկով: Ինչպես երևում Էր, դա ներկարարի բաճկոն էր եղել:
– Շատ լավ կլինի քեզ համար, և՛ տաք, և՛ հարմար, – ասաց Բեռնին: – Վերցրու գլխարկդ և հայդա:
– Ինչպե՞ս, հապա շապիկս: Ախր դուք ինձ շապիկ չտվիք:
– Շապի՞կ: Բացի շալվարից ու բաճկոնից շապի՞կ ես ուզում: Դու կարծես թե խելագարվել ես, սիրելիս:
– Դե գոնե մի քիչ փող տվեք ինձ: Չէ՞ որ իմ հագուստը շատ ավելի արժեր:
– Տեսնում ես սրան, Ջոնս, – գոչեց Բեռնին նեղացած տոնով: – Մենք սրան բարություն արինք, իսկ սա դեռ պահանջում էլ է: Անխի՛ղճ, ապերա՛խտ տղա: Դո՛ւրս կորիր:
Նրանք դուրս արեցին ինձ սենյակից, սանդուղքից ցած հրեցին, նետեցին փողոց և դուռը փակեցին իմ ետևից:

Գլուխ 17. ԵՍ ԴԱՌՆՈՒՄ ԵՄ ՓՈՂՈՑԱՅԻՆ ԵՐԳԻՉ: ՀԻՆ ԲԱՐԵԿԱՄՍ