Գլուխ 26. ԵՍ ՀԱՆԴԻՊՈՒՄ ԵՄ ՀԻՆ ԸՆԿԵՐՈՋՍ

Միստր Հապկինսը իմ հետևից տան դուռը փակեց և ինձ ազատություն տվեց գնալու ուզածս տեղը: Կյանքումս երբեք ինձ այդպիսի տարօրինակ դրության մեջ չէի զգացել:
Ի՞նչ մարդ էր այդ Հապկինսը: Նա, իհարկե, կատակ չէր անում, թե չէ ինձ չէր ցույց տա իր այդ բնակարանը, փող չէր տա, անկեղծ չէր լինի հետս: Նա ինձ կերակրելու է, հագցնելու, իմ բավականության համար փող է տալու, և այդ ամենը ինչի՞ համար: Նրա համար, որ ես շարունակեմ զբաղվել նրանով, ինչով ահա երկու ամիս արդեն զբաղվում եմ, և այն էլ՝ շատ ավելի հանգիստ, նա խոստացավ անհաջողության դեպքում փրկել ինձ: Պայմանը, իհարկե, բոլոր կողմերից էլ ձեռնտու էր ինձ համար: Ես կապրեմ նրա մոտ, քանի դեռ լավ կզգամ, իսկ երբ նկատեմ, որ նա ինձ հետ վատ է վարվում՝ կթողնեմ ու կփախչեմ: Ի՜նչ զարմանալի հիմար մարդ է այդ միստր Հապկինսը: Քիչ էր մնում բարձրաձայն հռհռայի փողոցում, մտածելով իմ նոր տիրոջ հիմար, անհաշվենկատ վարմունքի մասին:
Բայց հիմա ո՞ւր գնամ: Նա ասաց՝ թատրոն: Շատ լավ. կգնամ Շորդիչի թատրոնը, որտեղ այնքան հաճախ էի լինում իմ սիրելի ընկերների հետ, և ինձ համար տեղ կվերցնեմ օթյակում: Հիմա ժլատություն անելու կարիք չկա: Գնեցի մի զույգ նրբերշիկ, հինգ նարինջ, խմեցի մի թաս գարեջուր և ճանապարհ ընկա դեպի թատրոն:
Մուտքի մոտ արդեն ժողովուրդ էր հավաքվել: Ես գիտեի, որ այդ օրը նոր պիես է բեմադրվում, իմ սիրելի դերասանի բենեֆիսն էր, դրա համար էլ այդքան շատ ժողովուրդ էր հավաքվել: Ես ընկա բազմու-թյան մեջ, ինձ սեղմում ու հրմշտում էին բոլոր կողմերից: Առանձնապես մի տղա արմունկները գործի էր դրել այնպիսի եռանդով, որ բոլորովին ճզմում էր իմ գրպանի նրբերշիկը: Ես թեթևակի հրեցի նրան և խնդրեցի չճզմել նրբերշիկները:
– Մեծ բան է քո նրբերշիկը, – պատասխանեց նա: – Ինչո՞ւ տանը չես կերել:
Տղան կանգնած էր իմ առջև և այս խոսքերն ասելիս երեսն իմ կողմը չդարձրեց, բայց ես ձայնից իսկույն ճանաչեցի նրան:
– Ռիփսթոն, մի՞թե դու ես, – գոչեցի ես:
– Սմիթֆիլդ: Այ քեզ հանդիպում, – գոչեց իմ հին ընկերը:
Ուշադրություն չդարձնելով հարևանների դժգոհությանը՝ նա շուռ եկավ իմ կողմը և ձեռքը մեկնեց ինձ: Այս շարժումը մեզ ետ մղեց թատրոնի դռնից: Մեզ այնպես էին ճզմում ու հրմշտում, որ մենք աշ-խատում էինք շուտ դուրս գալ ամբոխի միջից: Մուտքի մոտ կախված մեծ լամպի լույսի տակ մենք նայեցինք իրար:
– Այ քեզ զարմանալի հանդիպում, – գոչեց Ռիփսթոնը: Ուրախությունից նա քիչ մնաց ինձ պիտի խեղդեր իր գրկում: – Իսկ ես կարծում էի, թե դու վաղուց արդեն մեռել ես, այնինչ մեծացել ես կես գլխով և ինչպիսի պճնամոլն ես դարձել: Երևի քո գործը շատ հաջող Է եղել այն ժամանակից հետո, երբ մենք ապրում էինք Կամարների տակ, հա՞:
Ես ամենևին էլ պճնամոլ չէի, բայց իմ հագուստը կարգին էր: Իհարկե այդ հագուստը շքեղ կարող էր երևալ նրա համեմատությամբ, որ հագնում էի, երբ հիվանդացա տենդախտով: Բայց Ռիփսթոնին արդեն ոչ ոք պճնամոլ անվանել չէր կարող, նրա բաճկոնն ու անդրավարտիքը միևնույն կտորից էին և խիստ կեղտոտված: Նրա դեմքն էլ այնքան մաքուր չէր: Բայց ինձ առանձնապես զարմացրին նրա ձեռքերը: Այդ ձեռքերը կեղտոտ էին ամեն անգամվա պես և բացի դրանից ծածկված էին կոշտուկներով, մի բան, որ երբեք չէի տեսել նրա ձեռքերի վրա: Երբ այդ կոշտուկոտ ձեռքերը փաթաթվեցին իմ շքեղ սև բաճկոնի օձիքի շուրջը, ես մի տեսակ շփոթմունք զգացի:
– Այդ ի՞նչ է, Սմիթ, – հարցրեց Ռիփսթոնը, նկատելով իմ շփոթմունքը: – Մի՞թե ուրախ չես, որ հանդիպեցինք: Ա՜, հասկանում եմ, – գոչեց նա մի քանի վայրկյան աչքերը հառելով ինձ վրա։ – Դու, երևի, ազնիվ տղա ես դարձել, Սմիթ, և չես ուզում ծանոթություն տալ ինձ: Ախր դու չգիտես, ես էլ եմ փոխվել, Սմիթ:
Այս հայտարարությունը ոչ միայն ինձ չհանգստացրեց, այլ, ընդհակառակը, ստիպեց ափսոսալ, որ հանդիպեցի հին ընկերոջը:
– Այսինքն՝ ինչպե՞ս ես փոխվել, ինչո՞վ ես փոխվել, Ռիփսթոն,- հարցրի ես:
– Ախր գիտե՞ս, այդ բոլոր հիմարություններից ես ձեռք եմ քաշել. Ի՜նչ կյանք էր որ. շարունակ թաքնվել անկյուններում, վախենալ ամեն մի պահակից, ամեն մի առևտրական կնոջից: Ես հանդիպեցի ֆաբրիկայում աշխատող մի տղայի: Նա ինձ համոզեց և օգնեց, որ ընդունվեմ Բեկկերի ֆաբրիկա, որ Սփիթալֆիլդում է գտնվում: Իհարկե հեշտ չէ, բայց գոնե թաքնվելու կարիք չկա: Շաբաթական տասնութ պեննի եմ ստանում: Եվ ապրում եմ բանվորական հանրակացարանում: Գլխավորն այն է, որ ընկերներս լավն են:
– Իսկ ինչպե՞ս է Մոուլդին, – հարցրի ես, գաղտնի հույսով, թե գուցե գոնե Մոուլդին դարձած լինի գրպանահատ:
– Մոուլդին մեռավ, – կարճ պատասխանեց Ռիփսթոնը:
– Մեռա՞վ:
– Այո, նա ձմեռը մեռավ: Շուտ, գնանք ներս, թե չէ վերնասրահում տեղ չենք գտնի:
Ես ասացի, որ օթյակ եմ գնում, և Ռիփսթոնին էլ համոզեցի ինձ հետ գալ, ասելով, որ կարող եմ նրա տեղի համար էլ վճարել, որովհետև իմ գրպանում մեկ շիլլինգից ավելի փող կա:
– Մի տես, ինչ հարուստն է, – ասաց Ռիփսթոնը: – Երևի քո տեղը իմից լավն է: Դու երևի կտորեղենի խանութում ես ծառայում:
– Այդպես էլ կա, ճիշտ գուշակեցիր, – պատասխանեցի ես ուրախանալով, որ նա ինքը զբաղմունք մտածեց ինձ համար:
– Եվ դու երևի հեշտությամբ ես փող կուտակել, իսկ այսօր մտածել ես քեզ քեֆ անել, – հարցրեց Ռիփսթոնը:
– Դու միշտ էլ ճիշտ ես գուշակում, – ասացի ես՝ խուսափելով ուղղակի պատասխանից: – Բայց գնանք, թե չէ օթյակներում էլ տեղ չենք գտնի:
Մենք շատ հարմար տեղավորվեցինք մի օթյակում, որտեղ բացի մեզանից ընդամենը երեք մարդ կար: Ես Ռիփսթոնին հյուրասիրեցի նրբերշիկով ու նարինջով, և երբ ուտում էր, հարցրի, թե ի՞նչ պատահեց Մոուլդիին:
– Նրան դժբախտություն պատահեց, նա ընկավ այն մարագի տանիքից, որ գտնվում էր գետի ափին, հիշո՞ւմ ես:
– Հիշում եմ, ինչպես չէ:
– Ա՛յ, հենց այդ մարագի, – շարունակեց Ռիփսթոնը, թեքվելով դեպի ինձ և խոսելով համարյա թե շշուկով: – Այն էլ հիշում ես, որ երբ դու տենդախտով հիվանդացար, մեր գործերը վատ էին: Քեզանից հետո գործերն ավելի վատացան: Այն ֆուրգոնը, որի մեջ մենք գիշերները քնում էինք, դադարեց գալ Կամարների տակ, իսկ մյուսների մեջ մեզ չէին վերցնում: Բոլորը վախենում էին, թե մենք քեզանից տենդախտով վարակված կլինենք: Ստիպված եղանք քնել ցեխոտ մերկ քարերի վրա: Փողոցում նույնպես մեր գործը չէր հաջողվում: Մանրավաճառները և առևտըականները մեզ վռնդում էին, ոստիկանները հետևում, ոչ մի աշխատանք չկար, իսկ առաջվա պես մի որևէ բան թռցնելու մասին մի էլ մտածիր: Դրան ավելացավ վատ եղանակը, այն էլ այնպես վատ, որ ուղղակի անտանելի: էլ չգիտեմ, թե մենք ինչպես ապրեցինք երկու ամիս, մինչև Ծննդյան տոները: Տոնի առթիվ, պարզ է, որ ամեն ոք մի որևէ լավ բան է սպասում, իսկ մենք ոչինչ չունեինք սպասելու: Մոուլդին բոլորովին վհատվել էր: Ոտքերն ու ձեռքերը ցրտահարվեցին, նստել ու տնքում էր, ուղղակի անտանելի էր: Մեզ մոտ Կամարների տակ Ծնունդն ուրախ են տոնում: Ամեն մեկը մի քիչ փող է տալիս, դրանով բան-ման են առնում, կրակ են վառում, որևէ տաք բան են խմում և երգեր երգում: Անցյալ տարի մենք էլ մասնակցեցինք այդ ընդհանուր ծախսին, բայց այս տարի ոչինչ չկարողացանք տալ: Դրա համար էլ սոված-ծարավ նստել էինք մի մութ անկյունում, իսկ ուրիշները ուտում-խմում, քեֆ էին անում: Մոուլդին բոլորովին կատաղեց: Նա, հո գիտես, միշտ էլ սիրում էր ուտել, իսկ այժմ ուրիշի տապակած մսի հոտն էր առնում, իսկ ինքը առավոտվանից մի փշրունք չէր դրել բերանը: «Սպասիր, Ռիփ, – ասաց, – մեր փողոցում էլ տոն կլինի: Բավական է, այլևս տանջվել չեմ ուզում: Եթե բախտը ինքը ձեռքս չի ընկնում, ես ինքս կբռնեմ նրան»: Ես կարծեցի, թե հենց այնպես է ասում, բարկությունից: Մտքովս էլ չանցավ, թե նա որևէ լուրջ բան կլինի մտածած: Պառկեցի և այլևս նրան հարցուփորձ չարի: Բայց մյուս առավոտյան արթնանում եմ, տեսնեմ՝ Մոուլդին չկա: Ես զարմացա, նա երբեք առանց ինձ ասելու չէր հեռանում: Սկսեցի հարցնել բոլոր ծանոթներին: Ոչ ոք նրան չէր տեսել: Գնացի շուկա, այնտեղ էլ չկար Մոուլդին: Տուն վերադարձա ժամը տասին: Նոր էի իջնում սանդուղքից. մեկ էլ մի տղա հարցնում է ինձ: «Հը, ինչպե՞ս է, տեսա՞ր նրան: Իրեն ինչպե՞ս է զգում»: Արյունս պաղեց: «Ո՞ւմ մասին ես հարցնում», – ասում եմ: «Դե քո ընկերոջ՝ Մոուլդիի մասին, – ասում է: – Ախր նա հիվանդանոցում է: Մի՞թե չգիտես: Նա բարձրացել է գետափի մարագի կտուրը, սկսել է ջրհորդանով ցած իջնել, բայց ընկել է, ոտքը և կողերը կոտրված են: Հազիվ թե մինչև վաղը ապրի»:
Ռիփսթոնն այնպես էր հափշտակվել իր պատմությամբ, որ չնկատեց, թե ինչպես վարագույրը բարձրացավ և ներկայացումն սկսվեց: Ասենք, այդ ներկայացումը բալետ էր, որի նկատմամբ սեր չուներ իմ ընկերը: Արցունքները սրբելով՝ նա շարունակեց իր պատմությունը:
– Ես, իհարկե, իսկույն գնացի հիվանդանոց, դռնապանին ասացի, որ Մոուլդիի եղբայրն եմ, նա ինձ ներս թողեց և ասաց, որ հարցնեմ քույր Մելիի հիվանդասրահը: Ես հարցրի: Դուրս եկավ քույր Մելին: «Դուք, – ասում է, – Ռիփսթոնը չե՞ք արդյոք: Մոուլդին շարունակ ձեզ էր կանչում։ Խեղճ տղան երկար չի ապրի այս աշխարհում»: Նա ինձ առաջնորդեց այն սենյակը, որտեղ պառկած էր Մոուլդին: Տեսնեմ՝ նրան լողացրել մաքրել և մաքուր շորեր են հագցրել: Նա պառկած էր այնպես գունատ իսկ կապույտ աչքերն այնպես էին խոշորացել: Հենց որ ինձ տեսավ ձեռքը մեկնեց. «Որքան ուրախ եմ, Ռիփ, – ասաց, – որ դու եկար: Ես կարծում էի կմեռնեմ և քեզ չեմ տեսնի»: Իսկ ես ոչինչ չէի կարողանում ասել նրան, Սմիթ, կարծես կոկորդումս մի բան էր նստել և չէր թողնում որ բառերը դուրս գան: Իսկ Մոուլդին դեռ բռնել էր իմ ձեռքը: Հանկարծ նա ամուր սեղմեց ձեռքս, նայեց ինձ, գլխով արեց ու մեռավ:
Արցունքն ընդհատեց Ռիփսթոնի խոսքը: Ես որպես մխիթարություն նրա ձեռքը խցկեցի մի մեծ նարինջ. Նա մի փոքր կծեց, կատաղաբար ծծեց և ապա շարունակեց.
– Երբ Մոուլդին մեռավ, նրա մահն ինձ այնպես վշտացրեց, որ բոլորովին ուրիշ մարդ դարձա: Որոշեցի, որ անպայման պետք է փոխեմ իմ կյանքը, միայն չգիտեի, թե ինչպես անեմ այդ, ինչ գործի կպչեմ: Մեկ էլ տեսնեմ հարևան մահճակալի վրա էլ մի տղա է նստած: Խալաթ կար հագին: Բայց երևում էր, որ արդեն կազդուրվում է. այնպես ուրախ էր: «Դու, – ասում է, – ախպերս, ի՞նչ ես գլուխդ կախել: Ճարդ ինչ. մենք բոլորս այնտեղ ենք գնալու»: Նախ կարծես նեղացա այդ խոսքից, բայց հետո տեսա, որ ոչինչ, չարությունից չի ասում այդ: Եվ սկսեցինք խոսել: Նա պատմեց, որ ծառայում է ֆաբրիկայում, այնտեղ սայլակը տրորել է նրա ոտքը, բայց ոչինչ, այս անգամ էժան է պրծել, ոտքը լավացել է: Այդ տղան դուր եկավ ինձ: Մենք մտերմացանք: Իսկ ես բոլորովին չէի ուզում մենակ վերադառնալ Կամարների տակ: Ես նրան ամեն ինչ պատմեցի: Եվ նա ինձ ասաց. «Դու բանտից ազատվել չես կարող: Ավելի լավ է մեզ մոտ գաս: Ես գլուխ կբերեմ այդ»: Եվ իսկապես էլ գլուխ բերեց: Ահա իմ ամբողջ պատմությունը: Մի անգամ անցիր մեզ մոտ, տես թե ինչպես ենք ապրում: Շատ շքեղ չէ իհարկե, միայն թե տղաները լավն են: Դե, հիմա դու պատմիր քո մասին: Ինչպես երևում է՝ քո բախտն ավելի հաջողակ է եղել: Հիմա ես նույնիսկ մոռացել եմ, որ առաջ գող եմ եղել: Իսկ դո՞ւ:
Ես չկարողացա պատասխանել նրա հարցին և միայն գլխով արի որպես համաձայնության նշան:
– Քեզ համար երևի ավելի հեշտ էր, – ասաց նա, – դու ավելի քիչ պետք է փոխվեիր, քան ես ու Մոուլդին. որ դու դեռ գողության չէիր վարժվել: Հիշում եմ, թե ինձ և Մոուլդիի համար որքան ծիծաղելի էր լինում քեզ նայելը, երբ դու սկսում էիր գողանալ: Դու երբեք իսկական գող չես եղել, Սմիթ, դու համարձակություն էլ քիչ ունեիր: Ես կարծում եմ, որ եթե ես ու Մոուլդին չլինեինք, դու երբեք գողություն անել չէիր սովորի:
– Գուցե, – ասացի ես:
– Կարծում եմ հիմա քեզ համար հաճելի է հիշել, որ դու այնպիսի գող չես եղել, ինչպես ես ու Մոուլդին:
– Այո, իհարկե հաճելի է: Նայիր Ռիփ, տես ինչ հիանալի պար է:
– Այո, գեղեցիկ պար է: Իսկ ես, Սմիթ, շարունակ մտածում եմ, ինչ լավ է, որ մենք հանդիպեցինք, երբ երկուսս էլ փոխվել ենք: Մենք այնքան էլ ուրախ չէինք լինի, եթե փոխված լիներ մեզանից միայն մեկը: Ի՞նչ կլիներ, եթե ես ապրելիս լինեի առաջվա պես, իսկ դու արդեն դարձած լինեիր ազնիվ տղա: Երևի չէիր ուզենա խոսել ինձ հետ: Կամ եթե դու խոսեիր, ես քեզ ի՞նչ պիտի պատասխանեի: Կարծում եմ՝ քեզանից կթաքցնեի, թե դեռ գող եմ մնացել: Կամ թե ճշմարտությունը քեզ կասեի և կսկսեի քեզ ծաղրել, որ դու այդպես պճնամոլն ես, այդպես պատկառելի տեսքով:
Կյանքումս երբեք Ռիփսթոնին չէի տեսել այսքան զրուցասեր և անկեղծ: Նրա յուրաքանչյուր բառը կարծես մի դանակ էր, որ խրվում էր իմ սիրտը: Վերջին ժամանակներս իմ խիղճը թմրել էր, բայց այժմ Ռիփսթոնը նորից արթնացրեց: Իմ ծանոթությունը նրա և Մոուլդիի հետ բոլորովին ուրիշ էր, դա ամենից ավելի հեշտությամբ կարող էր դառնալ բարեկամություն: Մոուլդիի մահվան լուրը իհարկե ինձ հուզեց: Բայց գլխավորն այն էր, որ իմ հին բարեկամ Ռիփը, այն Ռիփը, որին ես շատ ավելի էի սիրում քան Մոուլդիին, դարձել էր ազնիվ, սկսել էր խոսել որպես ազնիվ տղա: Առանց հասկանալու, թե ինչ է անում՝ նա բորբոքում էր իմ վերքը, և ես զգում էի այնպիսի ամոթ, այնպիսի զղջում, որ պատրաստ էի գետնի տակն անցնել: Միևնույն ժամանակ վախենում էի, թե Ռիփսթոնը կնկատի իմ շփոթությունը, և այդ ավելի էր սաստկացնում իմ տանջանքը: Եվ իմ վախը իզուր չէր: Պատկերացնելով, թե մենք ինչպես կհան-դիպեինք, եթե ինքը մնացած լիներ գող, իսկ ես դարձած լինեի ազնիվ տղա, իմ հին ընկերը ուրախ ծիծաղեց: Իմ կողը հրելով նա քրքջալով հարցրեց, թե միթե ինձ համար ծիծաղելի չէ: Ես չէի կարող ինձ ստիպել ոչ միայն ծիծաղել, այլև ժպտալ: Նայում էի ուղիղ դեպի առաջ, հոնքերս կիտած և շրթունքներս սեղմած: Հանկարծ Ռիփսթոնը ծիծաղի կեսին դադարեց:
– Ի՞նչ է պատահել, Սմիթ, – հարցրեց նա՝ ձեռքս բռնելով: – Դու կարծես լավ չես զգում: Դու հո ծառայում ես խանութում, չէ՞:
Այդ րոպեին վարագույրը բարձրացավ, և սկսվեց մի նոր պիեսի ներկայացումը, այնպես որ ես կարող էի Ռիփի հարցը թողնել անպատասխան: Իմ շփոթությունը թաքցնելու համար սկսեցի ծափահարել և հասարակության հետ «բրավո» գոռալ:
Պիեսը չափազանց հետաքրքիր էր և հուզիչ: Այնտեղ պատկերված էր մի դժբախտ մարդու ամբողջ կյանքը: Առաջին գործողության մեջ նա դեռ մի փոքրիկ մանուկ էր, և մայրը նրան գրկած էր պահում: Նրա հայրը, որ մի չար, զզվելի հարբեցող էր, իր կնոջից փող էր պահանջում և երբ կինն ասում էր, թե փող չունի, ամուսինը ծեծում էր Նրան:
– Ձեր տանն էլ, Սմիթ, այսպե՞ս Է եղել, – առաջին գործողությունից հետո ինձ դիմեց Ռիփսթոնը, – հիշո՞ւմ ես, դու պատմում էիր, թե ինչպես հայրդ ծեծում էր քո մորը:
– Հիշում եմ, – պատասխանեցի ես և իսկույն միտքս եկավ իմ խեղճ մայրը:
– Իսկ ինչ լավ է մայր ունենալը, Սմիթ, – շարունակեց Ռիփսթոնը:-Կարծում եմ հիմա, որ փոխվել ես, շատ ես ցավում, որ իսկական մայր չունես: Ինձ համար այնքան լավ էր, երբ վերադարձա տատիկիս մոտ: Նա ինձ այնպես ամուր սեղմեց իր գրկում, որ ես մտածում էի՝ հիմա կխեղդի: Եվ ինքն էլ ուրախությունից քիչ մնաց մեռներ: Ա՜խ, ինչ էի զգում ես այն ժամանակ, Սմիթ:
Իմ աչքերը արցունքով լցվեցին, ուզեցի ամեն ինչ խոստովանել Ռիփին: Միայն ամոթը զսպեց ինձ: Այդ րոպեին ես ամբողջ հոգով արհամարհում էի Հապկինսին և նրա մոտ վերադառնալու ամենափոքր ցանկություն էլ չունեի:
Երկրորդ գործողության մեջ Ֆրենկը, այդ էր երեխայի անունը, արդեն մեծ տղա էր դարձել: Նրա մայրը մեռնում Է, նա մորը թաղելու փող չունի և գողություն է անում, որպեսզի նրա համար դագաղ գնի: Նրան ձերբակալում են և բանտ տանում:
Երրորդ գործողության մեջ նրան արդեն արձակել են բանտից, քեֆ է անում գողերի ու ավազակների հետ: Նա իր խմած գարեջրի համար վճարելու փող չունի, ուստի նորից գողություն է անում: Նրան բանտ են նստեցնում և ձեռքերն ու ոտքերը շղթայում:
Չորրորդ գործողությունում նա մյուս աքսորականների հետ աշխատում է աքսորավայրում:
Հինգերորդ գործողության մեջ նրա պատժի ժամանակամիջոցը լրացել է, և աշխատանք է որոնում, որպեսզի ազնիվ աշխատանքով ապրի: Բայց գործ չի գտնում, հանդիպում է իր ծանոթ աքսորականներից մեկին, որը նրան դրդում է վատ գործի:
Վեցերորդ գործողության մեջ նա աքսորականների հետ մտնում է մի գրասենյակ, պահակին սպանում է և բոլոր փողերը վերցնում: Ոստիկանությունը նրան հենց գողության պահին էլ բռնում է: Աքսորականը փախչում է, իսկ Ֆրենկին նորից բանտ են նստեցնում:
Յոթերորդ գործողության մեջ Ֆրենկը շղթայակապ նստած է բանտում: Նա զղջում է իր վատ արարքների համար և սոսկալի տանջվում: Հանկարծ երազում տեսնում է մորը. Նա մխիթարում և սիրտ է տալիս որդուն: Ֆրենկը լաց է լինում և մահապատժի է գնում հանգիստ, առանց հուսահատության: Այդ ժամանակ բացվում է մի թուղթ, որի վրա խոշոր տառերով գրված է. «Մոր սերը անսահման է»:

Գլուխ 27. ՓՈԽՎԵԼՈւ ԻՄ ՄՏԱԴՐՈՒԹՅՈՒՆՆ ԱՐԱԳՈՐԵՆ ՉՔԱՆՈՒՄ Է