Աշնանային գեղեցիկ մի օր ոզնի մայրիկը, իր երկու փոքրիկների հետ, գնաց անտառ՝ ձմռան համար պաշար հավաքելու։ Անտառում ոզնի մայրիկը սկսեց գետնից հավաքել աշնանային գույնզգույն տերևները, ծառերից թափված պտուղները։ Փոքրիկ ոզնին, իր քույրիկի հետ, հետևում էր մայրիկին։ Հանկարծ նրա ուշադրությունը շեղվեց իրենցից քիչ հեռու գտնվող գեղեցիկ ծաղիկների կողմը։ Փոքրիկը նկատեց, որ ծաղիկների վրա գունեղ ու շատ գեղեցիկ թիթեռնիկներ են պարում։ Ցանկացավ մոտիկից հետևել նրանց պարը և նա, առանց մայրիկին զգուշացնելու, մոտեցավ թիթեռնիկներին։ Փոքրիկը հիացմունքով էր նայում նրանց պարին։ Թիթեռնեռնիկները թեթև թռնում էին համահունչ, նրանց համար կարծես երաժշտություն էր նվագում քամին՝ խաղալով աշնանային գույներով նախշված ծառերի տերևների հետ։ Փոքրիկը, ոչինչ չնկատելով, այնքան էր տարվել թեթև լսվող այդ «երաժշտությամբ» ու թիթեռնիկների պարով, որ չէր ուզում հեռանալ ծաղկաթմբից։ Հետո, երբ թիթեռնիկները, վերջացնելով իրենց գեղեցիկ ու թեթև պարը, հեռացան, փոքրիկը նկատեց գետնի վրայով արագ-արագ շարժվող մրջյունների շարանը, որոնք շատ հետաքրքիր կերպով, ասես՝ գիծ գծած լինեին. մի գիծը արագ շարժվում էր դեպի մրջնանոց, մյուսը՝ մրջնանոցից էր դուրս գալիս։ Հետաքրքիր էր նաև տեսնել, որ դեպի մրջնանոց շարժվող մրջյուններից ամեն մեկը մի տերև, մի խոտ, հատիկավոր մրգեր էին տեղափոխում, որոնք իրենցից մեծ ու ծանր էին և, այնքան արագ էին շարժվում, ասես՝ ինչ-որ տեղ էին շտապում։ Այս ամենին ուշադիր հետևելով, փոքրիկը չնկատեց, թե ինչպես հետ մնաց մայրիկից։ Նա դեռ ուշադիր ուսումնասիրում էր անտառի փոքրիկ ու աշխատասեր միջատներին և, երբ բոլորը փոքրիկի տեսադաշտից անհետացան, նա նկատեց, որ անտառում մենակ է մնացել և սկսեց վախից դողալ։ Փոքրիկ ոզնին լացելով փնտրում էր իր մայրիկին, երբ հանկարծ հորդառատ անձրև սկսվեց։ Ոզնին վախեցած վազեց այսուայն կողմ, բայց իր համար անձրևից թաքնվելու տեղ չգտավ. ամե՛ն ծառից, ամե՛ն թփից անձրևի կաթիլներ էին թափվում նրա վրա։ Այսպես՝ անձրևի տակ գլխահակ կանգնած լաց էր լինում, երբ հանկարծ կողքին մե՜ծ փորիկով ու մե՜ծ գլխարկով մի ծերուկ հայտնվեց։ Ծերուկը ժպտում էր նրան։ Ծերունու հայտնվելու անակնկալից ոզնին շատ վախեցավ։ Տենելով, որ փոքրիկ ոզնին շատ է վախեցած, ծերուկը ժպտալով ասաց.
– Փոքրի՛կս, ինչո՞ւ ես կանգնել անձրևի տակ։ Մի՛ վախեցիր, մոտեցի՛ր ինձ, ես քեզ կպատսպարեմ[1]։
Ոզնին, թեպետ շատ վախեցած էր, բայց միայն անձրևից է՛լ ավելի չթրջվելու համար՝ վախվխալով մոտեցավ ծերուկին։
Պապիկը նորից ժպտաց։
– Փոքրի՛կս, մի՛ վախեցիր, ավելի՛ մոտեցիր ինձ, որպեսզի կարողանաս գլխարկիս տակ կանգնել։
Փոքրիկ ոզնին, տեսնելով պապիկի բարի ժպիտը, այլևս չվախեցավ ու վստահելով՝ ավելի՛ մոտեցավ նրան։ Քիչ անց ծերուկը նկատեց, որ ոզնին կլորացել մի բուռ էր դարձել, այդպես՝ կլորացած պինդ հպվել էր իրեն ու քնել։
Անցավ մի որոշ ժամանակ։ Երբ անձրևը դադարեց, պապիկը նկատեց, որ ոզնին դեռ քնած էր։ Չէր ուզում արթնացներ փոքրիկին, բայց նկատելով, որ շուտով կմթնի, ստիպված՝ արթնացրեց։
– Փոքրի՛կս, արթնացի՛ր, անձրևն արդեն դադարել է։ Մայրիկդ հիմա քեզ է փնտրում։
Փոքրիկ ոզնին բացեց աչուկներն ու նկատեց, որ անձրևն իրո՛ք դադարել էր, բայց ինքը դեռ պապիկի գլխարկի տակ էր։ Նա ուղղվեց և պապիկից փոքր-ինչ հեռու կանգնեց։ Ծերուկը նկատեց, որ փոքրիկը դեռ չի կողմնորոշվել, թե՝ ո՛ր կողմ պիտի գնա, դիմեց նրան.
– Հիմա ինձ պատմիր, թե դու որտեղի՛ց ես եկել և, թե՝ ինչպե՛ս է ստացվել, որ անտառում մենակ ես հայտնվել, որ ես կարողանամ քեզ օգնել,– ասաց նա։
Եվ, քանի որ ոզնին արդեն վստահում էր բարի ծերուկին, պատասխանեց.
– Պապի՛կ, ես մայրիկիս ու քույրիկիս հետ դուրս էի եկել ձմռան համար պաշար հավաքելու և կորա։– Մեղավոր աչուկները ներքև իջեցնելով պատասխանեց փոքրիկ ոզնին։
– Բայց՝ ինչպե՞ս կորար, չէ՞ որ մայրիկիդ հետ էիր։
Ոզնին փոքր-ինչ աշխուժացավ։
– Պապի՛կ, ա՜յ այն գեղեցիկ ծաղիկները տեսնո՞ւմ ես։ Նրանց վերևում, տերևների խշշոցի տակ գույնզգույն թիթեռնիկներ էին պարում։ Ես մոտեցել էի և ուշադիր հետևում էի նրանց գեղեցիկ պարին։ Հետո տեսա արագ-արագ ինչ-որ տեղ շտապող մրջյուններին… Պապի՛կ, նրանք այնքա՜ն արագ էին շարժվում, որ ես հազիվ էի հասցնում տեսնել, թե նրանցից ո՛վ և ի՛նչ էր տեղափոխում։ Ես առաջին անգամ էի այդքան շատ մրջյուն տեսնում։– Ոգևորված պատմեց փոքրիկն ու շարունակեց,– ու էդպես՝ չնկատեցի, թե մայրիկս ու քույրիկս երբ են հեռացել ինձանից։– Նորից աչուկները ներքև իջեցնելով՝ պատասխանեց փոքրիկ ոզնին։
Տեսնելով, որ ոզնին նորից ուզում է լաց լինել, պապիկն ասաց.
– Փոքրի՛կս, մի՛ մտածիր։ Ես քեզ կօգնեմ,– ասաց ծերուկն ու ավելացրեց։– Տեսնո՞ւմ ես մեր կողքով անցնող այս կածանը, այն քեզ կարող է հասցնել ձեր տուն։
– Ինչպե՞ս,– չհասկանալով ծերուկի ասածը, բայց ոգևորված հարցրեց ոզնին։
– Այս կածանը ստեղծել են մարդիկ, որպեսզի իրե՛նք էլ չկորչեն անտառում։ Այն անցնում է ձեր ոզնուտի[2] կողքով։ Որ գնաս այս կածանով՝ կհայտնվես ձեր տան մոտ։
– Բայց մարդիկ ի՞նչ են անում անտառում։– Զարմացած հարցրեց փոքրիկը։
Ծերուկը քթի տակ ժպտաց։
– Ամեն անգամ անձրևից հետո մարդիկ անտառ են գալիս՝ սունկ հավաքելու։– Պատասխանեց նա։
– Սունկ հավաքելո՞ւ…– զարմացավ ոզնին։
– Այո՛։– Պատասխանեց ծերունին,– սունկ հավաքելու։ Եվ՝ ո՛չ միայն սունկ հավաքելու։ Նրանք անտառից նաև վայրի մրգեր են հավաքում ու տանում,– ասաց ծերուկն ու շարունակեց,– ես էլ սունկերի հետ հայտնվում եմ միայն անձրևի ժամանակ, որպեսզի օգնեմ անտառում քեզ նման մոլորված փոքրիկներին։
– Պապի՛կ, բայց ես չտեսա, թե դու ո՛ր կողմից եկար,– զարմացավ փոքրիկը։
– Ամեն անգամ, երբ անձրև է գալիս, հողը փափկում է և ես, իմ թոռնիկների, իմ քույրերի ու եղբայրների հետ, դուրս եմ գալիս հողից,– բացատրեց ծերուկը։
– Բայց մարդիկ ի՞նչ են անում այդքան շատ սունկը։– Նորից հետաքրքրվեց փոքրիկը։
– Դու քո մայրիկի հետ անձրևից առաջ էիք եկել ուտելիք փնտրելու, իսկ մարդիկ անձրևից հետո են գալիս, որպեսզի սունկ հավաքեն։ Նայի՛ր շուրջդ, տես, որ ես մենակ չեմ,– ասաց ծերուկը։
Փոքրիկը նո՛ր նկատեց, որ, բացի պապիկից, անտառում կանգնած էին տարբեր գույնի գլխարկներով «մարդուկներ»։
– Պապիկ, մարդիկ նրանց բոլորին պիտի տանե՞ն,– տխուր հարցրեց փոքրիկը։
– Իհարկե՝ ո՛չ։ Այս սնկերից ո՛չ բոլորն են ուտելու։ Նայի՛ր այն մեկին, կարմիր գլխարկով…
– Սպիտակ կետիկներո՞վ…– հարցրեց փոքրիկը։
– Ապրե՜ս, ճիշտ ես։ Այդ սունկը կոչվում է «ճանճասպան», ճիշտ է նա շատ գեղեցիկ է, բայց նրան չի կարելի ուտել, որովհետև թունավոր է։
– Պապիկ, բայց այն կողմի սունկի վրա էլ կան սպիտակ կետիկներ, բայց այն կարմիր չէ, այլ՝ դեղին։ Այն մյուսն էլ կանաչ է, տե՛ս, բայց էլի սպիտակ կետիկներով։– Նկատեց փոքրիկը։– Դրանք ի՞նչ սնկեր են,– հարցրեց նա։
– Ապրե՛ս, փոքրիկս, ճիշտ նկատեցիր։ Նրանք շատ նման են, բայց տարբեր են միայն գույնով, դրանք նույնպես «ճանճասպան» են և հենց այդպես էլ կոչվում են, մեկը՝ «դեղին ճանճասպան», մյուսը՝ «կանաչ ճանճասպան»,– բացատրեց ծերուկը և շարունակեց,– հիմա՝ ա՛յն կողմ նայիր։ Այն մեկը…
– Պապի՛կ, այն սպիտակ գլխարկո՞վը…
– Այո, փոքրի՛կս, այն սպիտակ գլխարկովը։ Դա «շամպինյոն» է, ա՛յ դա ուտելու սունկ է, որովհետև թունավոր չէ։– Ասաց պապիկը և շարունակեց փոքրիկին սնկերի հետ ծանոթացնել.– Սա՝ ծառի սունկ է, այն՝ աղվեսասունկ է, սա հովանոցասունկ է, սա՝ անձրևասունկ…– Հանկարծ ծերուկը շրջվեց փոքրիկ ոզնու կողմը,– հա՛, փոքրի՛կս, իսկ դու գիտե՞ս, որ քո անունով էլ սունկ կա։ Այն կոչվում է «ոզնասունկ»…
– Ճիշտ ես ասո՞ւմ, պապի՛կ։ Ես չգիտեի։ Ես հիմա կգտնեմ նրան,– ասաց ոզնին ու սկսեց թփերի տակ փնտրել ոզնասնկին։
Ծերուկը մի քանի րոպե լուռ հետևեց փոքրիկին, տեսնելով, որ չի գտնում, հարցրեց.
– Փոքրիկս, գտա՞ր սունկին։
– Ո՛չ, չգտա,– գլխիկոր պատասխանեց ոզնին,– երևի՝ լավ են թաքնվել։
– Իսկ գիտե՞ս՝ ինչո՛ւ չգտար,– հարցրեց ծերուկը և բացատրեց,– որովհետև դու սխալ տեղ ես փնտրում։ Ոզնասունկը թփերի կամ խոտերի տակ այնքան էլ շատ չի հանդիպում, այն հիմնականում աճում է կաղնու կամ հաճարենու բնին։
Ոզնին ուշադիր լսեց պապիկին և վերջում նորից ոգևորվեց.
– Պապի՛կ, ես հիմա կարո՞ղ եմ նորից փնտրել։– Հարցրեց նա և, առանց պատասխանի սպասելու, նորից անցավ գործի։
Այս անգամ նա փնտրում էր ծառերի բներին և հանկարծ մի կաղնու բնին նկատեց սպիտակ զանգված, որը հիշեցնում էր իր մայրիկի թիկունքը։
Նա կամաց մոտեցավ ծառի բնին ու հիացմունքով նայեց իր գտածոին։
– Պապիկ, սա՞ է ոզնասունկը,– առանց պապիկի կողմը նայելու հարցրեց նա։
– Այո՛, ապրե՛ս, փոքրիկս։ Հիմա ինձ ասա՝ ինչպե՞ս իմացար, որ դա՛ է քո փնտրածը։
– Որովհետև նա իմ մայրիկին է նման, միայն՝ սպիտակ է։
– Ճիշտ ես, փոքրիկ։ Բայց նա միայն քո մայրիկին նման չէ, այլ՝ բոլոր ոզնիներին, որովհետև նա ոզնու նման «փշոտ» է։– Ասաց պապիկն ու շարունակեց։– Բայց կա նաև մեկ ուրիշ ոզնասունկ, որը նման չէ ոզնիներին։ Այն ավելի շատ նման է մարջանի[3] և կոչվում է «մարջանանման ոզնասունկ»։
– Այն նո՞ւյնպես ծառերի վրա է աճում։
– Ո՛չ, փոքրիկս, այն աճում է կտրված ծառերի բներին։– Ասաց ծերուկն ու շարունակեց,– Մի բա՛ն էլ հիշիր, փոքրիկս, որ ոզնասնկի այս երկու տեսակն էլ այնքան քիչ են, որ անգամ մարդիկ չեն պոկում դրանք, թողնում են, որ իրենց գեղեցկությամբ զարդարեն անտառը։ Եթե քո կյանքում երբևէ հանդիպես՝ դո՛ւ էլ մի պոկիր։ Թող մնան անտառում։
– Ըհը…– Գլխով արեց փոքրիկն ու նորից դիմեց ծերունուն։– Պապիկ, իսկ քանի՞ տեսակի սունկ կա աշխարհում,– հարցրեց նա։
– Օհ, փոքրի՜կս… Աշխարհում շատ-շատ են սնկերը։ Դրանք ամենուր են՝ և՛ գետերի ափերին, և՛ լճերի մոտ, և՛ անտառներում, և՛ ջունգլիներում… Բայց այստեղ՝ մեր անտառներում, հանդիպում են դրանցից մոտ 4200 տեսակը։ Եվ բոլորը իմ բարեկամներն են։
– Նույնիսկ թունավոր սունկե՞րը։
– Նույնի՛սկ թունավոր սունկերը,– պատասխանեց ծերունին։
– Պապիկ, իսկ դու գիտե՞ս, որ իմ մայրիկը ամեն անգամ հավաքում է գետնին ընկած մրգերը և բերում է մեզ, որ մենք ուտենք ու մեծանանք։ Նա անտառից նաև սունկ է բերում մեզ համար։ Ես նոր իմացա, որ…– Փոքրիկը հանկարծ լռեց։ Աչուկները նորից ցած իջեցրեց և տխուր հարցրեց.– Պապիկ, իսկ՝ դո՞ւ…
Ծերունին ժպտաց։
– Ես նույնպես ուտելու սունկ եմ…
– Պապի՛կ, բայց չէ՞ որ քե՛զ էլ կտանեն ու կուտեն։
– Ես չեմ վախենում, փոքրիկս, որովհետև ես գիտեմ, որ մարդկանց նո՛ւյնպես օգուտ եմ տալիս։
– Նրանց է՞լ ես թաքցնում անձրևից, պապի՛կ։– Ոգևորված հարցրեց ոզնին։
– Ո՛չ։ Ես նրանց շատ օգտակար վիտամիններ եմ տալիս։ Մանավանդ՝ քեզ նման փոքրիկներին, որ շուտ մեծանան ու առողջ լինեն։– Պատասխանեց ծերուկը։
– Ես հասկացա, պապիկ, դու բարի պապիկ ես ու անձրևը քեզ ուղարկեց, որ ես և մարդիկ առողջ լինենք։
– Այո՛, այդպես է, փոքրի՛կս… Հա, ի դեպ, երբ հետևում էիր մրջյուններին, դու կռահեցի՞ր, թե ինչո՛ւ և ո՛ւր էին շտապում նրանք։– Հանկարծ հարցրեց ծերուկը, կարծես՝ ցանկանալով շեղել փոքրիկին, որ նորից չսկսի լացել։
Ոզնին անակնկալի եկավ ծերունու հարցից.
– Ո՛չ, պապիկ…– ծերունու աչքերի մեջ նայելով՝ զարմացած պատասխանեց փոքրիկը։
– Իսկ դու ուզո՞ւմ ես իմանալ մրջյունների մասին,– նորից հարցրեց ծերուկ։
– Իհա՛րկե՝ ուզում եմ,– ոգևորվեց ոզնին։
– Դե, հիմա նստիր կողքիս և ուշադիր լսիր,– ասաց ծերուկն ու, փոքրիկի հարմար տեղավորվելուց հետո՝ շարունակեց։– Ես քեզ հիմա կպատմեմ աշխարհի ամենափոքր, բայց ամենից ուժեղ ու աշխատասեր միջատների մասին, որոնք ազատ կարող են իրենցից 25 անգամ մեծ բեռ շալակել ու տեղափոխել…
Ծերուկը նկատեց, որ փոքրիկ ոզնին շատ ուշադիր է լսում իրեն։ Չուզեց, որ նրան շեղի և շարունակեց։
– Մրջյունները շատ աշխատասեր են, նրանք օրվա մեջ ընդամենը երեք-չորս ժամ են քնում, իսկ մնացած ժամանակ, առանց կանգ առնելու՝ աշխատում են. իրենց համար տուն են կառուցում, խնամում են իրենց փոքրիկներին, ձմռան համար պաշար են հավաքում, պատրաստվում են ձմռան գալուն։ Եթե պետք է լինում, անգամ կռվելու են գնում… Ամբողջ աշխարհում հայտնի է մրջյունների մոտավորապես 7000 և ավելի տեսակ։ Շատ փոքր, խաղաղասեր ու ջերմասեր են, տեսակների թիվն ու քանակը տաք երկրներում ավելի շատ է, քան՝ ցուրտ երկրներում։ Շատ խելացի միջատներ են։ Նրանցից մի քանի տեսակը նույնիսկ թռչել գիտեն, մի քանիսը` լողալ…
Մրջյուններին բազմիցս կարելի է հանդիպել տարբեր վայրերում, որտեղ ուտելիք կա, օրինակ՝ մարդկանց տներում, խոհանոցի սեղանին, շաքարամանի մոտ, մուրաբայի և մեղրի պուլիկների[4] մոտ, պատուհանագոգին, ծառերի բներին, գույնզգույն ծաղիկների վրա…
Տե՛ս, դու ուշադիր նայել ես մրջյուններին, սակայն նույնիսկ չես նկատել, որ նրանք փոքրիկ և կլոր գլուխ ունեն, գեղեցիկ, վերև ոլորած բեղիկներ ու վեց անընդհատ շարժվող ոտիկներ… Մրջյուններն ամենաանվնաս միջատներն են:
– Պապիկ, իսկ ինչպե՞ս և որտե՞ղ են ապրում մրջյունները,– հետաքրքրվեց փոքրիկը։
Կողքերը նայելով, ծերունին նկատեց, որ անձրևից հետո ծիածան է առաջացել երկնքում։ Ցանկացավ շեղել փոքրիկի ուշադրությունն իր պատմածից, որպեսզի ոզնին շուտ տուն հասնի։
– Նկատեցի՞ր երկնիքի փոփոխությունը, փոքրի՛կս։– Հարցրեց նա։
– Ոչ,– պատասխանեց ոզնին ու գլուխը բարձրացնելով դեպի երկինքը, հեռվում նկատեց գեղեցիկ գույներով կամարը, որը կարծես ձգվում էր երկրի մի ծայրից մինչև մյուս ծայրը։– Վա՜յ, պապի՛կ, էս ի՜նչ գեղեցիկ է,– աչուկները կլորացնելով ոգևորված բղավեց նա։– Սա ի՞նչ է, պապի՛կ։– Հայացքը այդ գեղեցկությունից չհեռացնելով հարցրեց փոքրիկը։
– Ծիածան է… Լսե՞լ ես նրա մասին,– ծերունուն թվաց, թե փոքրիկի ուշադրությունը շեղվեց մրջյուններից։
– Ծիածա՞ն,– գույների գեղեցկությամբ զմայլված[5] հարցրեց փոքրիկը։
– Այո, ծիածան… Կուզե՞ս, քեզ ծիածանի մասին պատմեմ,– խորամանկ հայացքով նայելով փոքրիկին՝ հարցրեց ծերուկը։
– Այո՛, ուզում եմ,– ոգևորված պատասխանեց ոզնին, բայց հիշելով, որ մինչև ծիածանը տեսնելը, պապիկն իրեն մրջյունների մասին էր պատմում, ասաց.– բայց երբ կվերջացնես մրջյունների մասին պատմելը, այն ժամանակ ես մեծ սիրով կլսեմ նաև ա՛յս գեղեցկության մասին,– ասաց ու փոքրիկ ձեռքը պարզեց դեպի երկնքում շողացող գույներով ծիածանը։
Ծերունին անակնկալի եկավ, նրան թվացել էր, թե փոքրիկին ծիածանն ավելի կհետաքրքրի։
– Լա՛վ,– ասաց նա ու շարունակեց պատմել։– Մրջյուններն ապրում են հողի խորքերում սարքած իրենց բներում, որոնք իրար հետ կապվում են ստորգետնյա[6] կածաններով:
Յուրաքանչյուր բնում փոքրիկ «սենյակներ» են, որտեղ մրջյունները քնում են, սնունդ են պահում, երեխաներ են ունենում և խնամում են նրանց:
Նրանք ընտանիքում հրաշալի կանոններ ունեն, որոնցով բաշխում են գործը և ջանասիրաբար կատարում դրանք։ Մրջյունների մի մասը բանվոր է, մի մասը` մարտիկ, որսորդ, ստրուկ…
Յուրաքանչյուր բնում կա մի գլխավոր մայր-մրջյուն, որին մարդիկ «թագուհի» են անվանում: Նա իսկապե՛ս թագուհու նման է ապրում: Երբեք տանից դուրս չի գալիս, չի գնում աշխատանքի: Ընտանիքի մյուս անդամները նրան հոգատար խնամում են:
Սնունդը՝ բանվոր մրջյուններն են բերում: Նրանք անցնում են սար ու դաշտ, որ գտնեն և տուն բերեն հացի փշուրներ ու շաքարի հատիկներ, բույսերի սերմեր, իրենց համար բույն կառուցելու նյութեր…
– Պապիկ, փաստորեն՝ ես այդ բանվոր-մրջյունների՞ն եմ տեսել բացատում,– ուրախացած հարցրեց փոքրիկը։
– Այո, փոքրի՛կս, դրանք հենց բանվոր-մրջյուններ են, որոնք դուրս էին եկել տնից՝ ուտելիք, ձմռան պաշար հավաքելու։
– Պապիկ, բայց՝ այդքան շա՞տ…– նորից աչուկները կլորացնելով զարմացած հարցրեց ոզնին։
– Դու դեռ բոլորին չես տեսել ու չես պատկերացնում, թե ինչքան շատ են նրանք ապրում իրենց բներում։– Պատասխանեց ծերուկն ու շարունակեց,– իսկ այդքան ահռելի քանակով տուն բերած հատիկներն ու փշուրները մրջյունները պահում են հատուկ սենյակներում: Եթե պատահաբար այդ պաշարը թրջվում է, ասենք՝ անձրևից, բանվոր-մրջյունները չեն ծուլանում և, արևոտ եղանակին այդ ամբողջ պաշարը դուրս են հանում, արևի տակ լավ չորացնում ու նորից հետ են տանում:
Մրջյունները մարդկանցից ավելի լավ օդերևութաբաններ[7] են` միշտ ճիշտ գիտեն, թե՝ եղանակը երբ է արևոտ, և թե՝ ե՛րբ է անձրև տեղալու…
– Հա՜, հասկացա, հանկարծ նորից բղավեց փոքրիկը, դրա համար էին բացատի մրջյունները այդքան արագ-արագ շարժվում, որովհետև գիտեին, որ անձրև է գալու և չէին ուզում մնալ անձրև տեկ։
– Ճիշտ ես, փոքրիկս։ Դե՝ պատկերացրու, եթե անձրևի մի կաթիլն ընկնի այդ փոքրիկ արարածի վրա, նրանից ի՞նչ կմնա,– ժպտալով պատասխանեց ծերուկն ու շարունակեց։– Ի միջի այլոց, բանվոր-մրջյունները չեն զլանում նաև տանը մաքրություն կատարել` միշտ ուշադիր մաքրում ու փայլեցնում են իրենց սենյակները:
Աշխատող-մրջյուններից հատուկ առանձնացված են «դայակները», որոնք ընդունում են նորածին փոքրիկ մրջյուններին և խնամում նրանց:
Մարտիկ-մրջյունները մարտնչում են օտար մրջյունների դեմ: Եվ, իհարկե՝ մարտի դաշտից նրանք ձեռնունայն[8] չեն վերադառնում. թշնամի մրջյունների ձվերն իրենց բույն են բերում, իսկ դրանցից ծնված մրջյուններին հետագայում վերածում են ստրուկների և աշխատեցնում կամ իրենց հետ տանում են կռվելու, մարտնչելու…
Չնայած մրջյուններն իրենց թշնամիների հետ դաժան են վարվում, բայց նեղության պահին հավատարիմ կերպով միշտ օգնում են նրանց: Մրջյուններն ամեն տեսակի գործ կատարում են համաձայնեցված ու միահամուռ: Նրանք շատ համախմբված են։ Եթե ճանապարհին «անդունդ» է հանդիպում, առանց վախի բռնվում են իրարից, կենդանի կամուրջ են կապում՝ մի եզրից մյուսը, և այդ կամրջով է անցկացնում ողջ իրենց «բանակը»: Որոշ մրջյուններ կարող են նաև իրենց զոհաբերել՝ մյուս ընկերներին փրկելու համար:
Եթե վտանգ են զգում, անպայման տեղեկացնում են մյուսներին նույնպես և, եթե համեղ կերակուր են գտնում, դրանից ևս բաժին են հանում նրանց…
– Պապիկ, իսկ ինչպե՞ս են մրջյունները խոսում,– հետաքրքրվեց փոքրիկը։
– Իրար հետ մրջյունները «խոսում» են փոքրիկ բեղիկների կամ հոտի միջոցով: Եթե ինչ-որ բան են ուզում ասել, մի մրջյունն այդ՝ «ասելու» հոտն է արձակում, իսկ մյուսներն իրենց բեղիկների միջոցով զգում են արձակած հոտն ու կռահում, թե ինչ «ասաց» իրենց ընկերը: Այսքանը։– Ավարտեց ծերուկը։
– Պապիկ, բայց ի՜նչ հետաքրքիր ես պատմում։ Խնդրում եմ՝ շարունակի։– Ոգևորված ասաց ոզնին։
Ծերուկը նկատեց, որ արդեն մթնում է, դիմեց փոքրիկին.
– Չէ, փոքրիկս, մնացածը՝ մեկ ուրիշ անգամ կպատմեմ։ Հիմա, քանի դեռ շատ չի մթնել, քանի մարդիկ չեն եկել ու քեզ այստեղ տեսել, դու գնա այս կածանով դեպի անտառ։
– Պապիկ, բայց դու խոստացար, որ ծիածանի մասին էլ կպատմես։ Ես շատ եմ ուզում իմանալ, թե ինչից է ստեղծվում այդ գունագեղ գեղեցկությունը։ Խնդրում եմ, պապիկ…– երկու ձեռքի ափերն իրար միացնելով՝ խնդրում էր փոքրիկը, բայց չկարողացավ համոզել պապիկն։
– Չէ, փոքրիկս, իզուր մի խնդրիր։ Արդեն ուշ է, շուտով կմթնի, իսկ դու դեռ պետք է երկար ճանապարհ գնաս, որ հասնես ձեր տուն։ Մայրիկդ հիմա քեզ է փնտրում։ Մի՛ թող, որ շատ անհանգստանա։– Բացատրեց ծերուկն ու շարունակեց,– այս կածանով գնա դեպի անտառի խորքը։ Այնտեղ մի փոքրիկ տնակ կտեսնես, դա անտառապահի տունն է։ Տնակը կշրջանցես ու փոքր-ինչ այն կողմ կտեսնես մի փոքրիկ բացատ։ Բացատից ձախ ոզնիների թաղամասն է, այնտեղ կգտնես քո մայրիկին։ Հանկարծ չվախենաս, ճանապարհին դու մենակ չես լինի, որովհետև կածանի երկայնքով շարված իմ քույրերն ու եղբայրները քեզ կուղեկցեն դեպի ձեր տուն։
Փոքրիկ ոզնին, չնայած, որ համաձայն չէր պապիկի հետ և դեռ ուզում էր լսել պապիկի հետաքրքիր պատմությունները, բայց քանի որ շատ էր անհանգստանում մայրիկի համար, որոշեց լսել նրան։
– Շնորհակալ եմ, պապի՛կ,– ասաց նա։– Դու ինձ շատ բան սովորեցրիր։– Ծերուկին կրկին փարվելով, շարունակեց։– Ես քեզ չեմ մոռանա, պապիկ,– ասաց նա և փոքր-ինչ հեռանալով դեպի կածանը, կրկին շրջվեց ու, ձեռքով հրաժեշտ տալով ծերուկին, նորից կրկնեց.– Պապիկ, ես քեզ երբեք չեմ մոռանա։ Ես նորից կգամ քեզ մոտ։ Դու դեռ ինձ ծիածանի պատմությունը պետք է պատմես…
– Քե՛զ եմ շնորհակալ, փոքրիկս։ Անպայման կպատմեմ։ Ես էլ քե՛զ չեմ մոռանա,– ասաց։– Հաջորդ անգամ զգույշ եղիր, մայրիկիցդ շատ մի՛ հեռացիր, որ նորից չկորես։– Խորհուրդ տվեց պապիկը։
Արդեն մթնել էր։
Փոքրիկ ոզնին կածանով շարունակեց իր ճանապարհը, մինչև հասավ անտառապահի տնակին։ Լուռ շրջանցեց այն և հանկարծ հեռվից լսեց իր մայրիկի ձայնը.
– Փոքրի՛կս, ո՞ւր ես… Փոքրի՜կ…
– Ես այստե՜ղ եմ, մայրի՜կ…– թաթիկները թափահարելով՝ բղավեց ոզնին, ու վազեց մայրիկի գիրկը։
– Փոքրի՜կս… Ո՞ւր էիր կորել, չէ՞ որ ես շատ էի անհանգստանում քեզ համար,– լացակումած ասաց մայրիկն ու ամուր գրկեց փոքրիկին։
– Մայրի՛կ, գիտե՞ս, ինձ պապիկը օգնեց, որ քեզ գտնեմ։
– Ի՞նչ պապիկ, փոքրի՛կս,– զարմացած հարցրեց մայրիկը։
– Սունկ պապիկը,– ուրախացած պատասխանեց փոքրիկ ոզնին և, իր շուրջը հավաքելով մյուս մեծ ու փոքր ոզնիներին, սկսեց պատմել գեղեցիկ ծաղիկների, գույնզգույն թիթեռների, նրանց գեղեցիկ պարի, հորդառատ անձրևի և իր կողքին հանկարծ հայտնված պապիկի մասին։ Չմոռացավ պատմել նաև գունագեղ ծիածանի և փոքրիկ, աշխատասեր մրջյունների մասին։
[1] Պատսպարել – թաքցնել։
[2] Ոզնուտ – տարածք, որտեղ բնակվում են միայն ոզնիներ։
[3] Մարջան – կորալ, բուստ։
[4] Պուլիկ – կավե փոքրիկ աման՝ մթերք պահելու համար։
[5] Զմայլված – հիացած։
[6] Ստորգետնյա – գետնի տակը գտնվող։
[7] Օդերևութաբան – եղանակը զգացող, կանխատեսող։
[8] Ձեռնունայն – դատարկ ձեռքով։
Հեղինակ՝ Ռուզաննա Խաչատրյան
