Սուրի և Սամի արկածները։ Գլուխ վեցերորդ. ԿՐԿԵՍՈՒՄ

Գարնանային խոնավ երեկոն փռվել էր քաղաքի վրա: Երկաթյա բարձր սյուներից կախված էլեկտրական լապտերները, խանութների ցուցափեղկերում վառվող գազառեկլամները ցերեկվա նման լուսավորել էին մութ փողոցը:
Շլացուցիչ լույսերով ողողված կրկեսի մուտքի առջև ահագին բազմություն էր հավաքվել: Մարդիկ աղմկում էին, հրում իրար, ամեն մեկը ցանկանում էր շուտ ներս մտնել, որովհետև ներկայացումը վաղուց սկսվել էր:
Դռան մոտ կանգնած ծեր հսկիչը շարունակ կրկնում էր.
– Տոմսերը, ընկերնե՜ր… Ախր, ուր եք հրում: Էսպես չի լինի, ընկերնե՛ր, մի քիչ համբերություն ունեցեք…
Երբ Սամն ու Սուրը անցնում էին կրկեսի պատին ամրացված խայտաբղետ աֆիշների առջևով, Սուրը մատով ցույց տվեց պարսկական շահի տարազով, սպիտակ փաթթոցը գլխին մի ինչ-որ մարդու նկար և դառնալով Սամին, խորիմաստ տոնով հարցրեց.
– Գիտե՞ս, սա ով է…
Սամը ուսերը վեր քաշեց:
– Սա այն հռչակավոր իլյուզիոնիստն է, որի մասին Միշան էր պատմում: Այ թե բանե՜ր կարող է անել… Այնպիսի սարսափելի աչքեր ունի, որ հենց նայի, իսկույն…
– Կմեռնե՞մ, – հարցրեց Սամը՝ հայացքը չհեռացնելով տարօրինակ մարդու նկարից:
– Չէ՛, չես մեռնի, բայց հենց նայի՝ մեկ, երկու, երեք և դու տեղն ու տեղը կքնես: Կամ էլ, ուզում ես, թող մարդիկ պարաններով կապեն նրա ձեռքերն ու ոտքերը, կամ ուզում ես… թող ամբողջ մարմինն էլ կապկպեն, հետո պարկի մեջ գցեն ու ամուր փակեն մի մեծ արկղում: Միևնույն է, մեկ էլ տեսար հո՛պ… մի տեղից դուրս եկավ:
Սամին էլ մի այդպիսի բան էր հարկավոր, որ հետաքրքրությունից ոտքերն իսկույն դողային:
– Ճի՞շտ ես ասում, – զարմացած հարցրեց նա:
– Բա ի՛նչ… Կարծում ես հնարո՞ւմ եմ: Դեռ դրանք ի՜նչ են… Այնքա՜ն բաներ կարող է ցույց տալ, որ զարմանքից բերանդ բաց կմնա։
Սամը հետաքրքրված ավելի մոտեցավ նկարին ու նրան թվաց, որ սպիտակ փաթթոցավոր մարդու «կախարդական աչքերը» մագնիսի նման ձգում են իրեն: Եվ Սամը հազիվ լսելի ձայնով շշնջաց.
– Այ թե բան է, հա՜… Երանի մարդ մի անգամ տեսներ այդ բոլորը:
– Ի՛նչ մեծ բան է: Ուզո՞ւմ ես, արի ներս տանեմ…
– Ինձ մոտ ընդամենը ութսուն կոպեկ կա:
– Փող հարկավոր չէ: Տոմս չենք առնելու:
– Իսկ առանց տոմսի ո՞վ կթողնի որ…
– Քո բանը չէ: Ասա, ուզո՞ւմ ես, – ոգևորված կրկնեց Սուրը: Ներկայացումը տեսնելու ցանկությունն այնքան ուժեղ էր, որ նրանք իսպառ մոռացան թե՛ խնջույքը և թե՛ հյուրերին: Տղաներին այժմ մի բան էր միայն հետաքրքրում՝ ինչպես ներս խցկվել: Սուրը բացատրեց ընկերոջը ներս մտնելու քաղաքակիրթ ձևերից մեկը: Սամը չնայած դժկամությամբ ընդունեց այդ առաջարկը, բայց, այնուամենայնիվ, համաձայնեց:
Սուրը բաց արեց վերարկուի լայն փեշերը և թխսկան հավի նման՝ Սամին առնելով թևի տակ, խառնվեց հավաքվածներին: Ընկնելով մարդկանց շարժվող հոսանքի մեջ, նրանք ինքնաբերաբար առաջ մղվեցին:
Տարիքավոր մի մարդ գնում էր Սուրի առջևից: Նա ձեռքը մեկնեց և առանց ետ նայելու, ասաց.
– Ամուր բռնիր ձեռքիցս, տղաս… Ետ մի՜ մնա: Սուրը հարմար առիթը բաց չթողնելով, իսկույն բռնեց իրեն պարզած ձեռքը:
Նրանք մոտեցան մուտքին:
– Ձեր տոմսը, ընկեր, – հարցրեց ծերունի հսկիչը: Մարդը իր ձեռքի տոմսը մեկնեց նրան:
– Բա սրա՞նը,- հարցրեց հսկիչը ցույց տալով Սուրին:
Սուրի սիրտը անհանգիստ թպրտաց, իսկ նրա վերարկուի փեշի
տակ մտած Սամը վախից այնպես ցնցվեց, որ քիչ մնաց ամեն ինչ տապալեր։
– Ի՞նչ տոմս… թոռս դեռ հինգ տարեկան չկա, նրան տոմս չի հասնում, – առանց ետ նայելու պատասխանեց մարդը:
Ծերունի հսկիչը այս խոսքի վրա զարմանքից մի պահ ձգվեց տեղում, նայեց մարդուն, նայեց նրա ձեռքից բռնած «հինգ տարեկան թոռանը», ապա դարձավ հավաքվածներին.
– Ա՛յ ժողովուրդ, մի սրան նայեք, – վրդովված ասաց նա, ցույց տալով Սուրին, – բա սա հի՞նգ տարեկան է:
Առջևից եկողների մեջ ծիծաղ բարձրացավ:
Մարդը շփոթված շուռ եկավ:
Սուրը կանխազգալով մոտալուտ վտանգը, բաց թողեց անծանոթ մարդու ձեռքը և խիտ զանգվածը ճեղքելով, իրեն դուրս շպրտեց: Նրա վերարկուի տակից հայտնվեց սփրթնած Սամը:
– Այդ որ սրիկան էր ձեռքս բռնել… ո՞ւր է իմ թոռնիկը, – անհանգիստ բղավում Էր մարդը: Իսկ հավաքվածներից հեռու, մի քաղաքացի, հինգ տարեկան հեկեկացող երեխայի ձեռքից բռնած, բարձրաձայն հարցնում էր.
– Ո՞ւմն է այս երեխան…
Տղաները կրկեսի առջև կանգնած մնացին այնքան ժամանակ, մինչև վերջին հույսն էլ չքացավ: Իսկ երբ մուտքի մոտ խմբված մարդիկ բոլորն էլ մտան, և ծերունի հսկիչը ծանր դուռը ճռռոցով փակեց, Սամը հուսահատ ասաց.
– Գնանք տուն, մեկ է չենք կարող…
– Կմտնենք, ինչ ուզում Է լինի, կմտնենք, – համառորեն պնդում Էր Սուրը: Հանկարծ նրա դեմքը պայծառացավ. – Ուզում ես, բակի կողմից փորձենք, հը՞…
– Բակի կողմի՞ց:
– Ըհը՜… Այնտեղից ավելի հեշտ է:
– Լա՜վ, փորձենք, – ակամա պատասխանեց Սամը ու գնաց ընկերոջ ետևից:
Նրանք երկաթե հսկա դարբասով ներս մտան: Բակում կանգնած բեռնատար մեքենայից մի մարդ արկղեր էր բեռնաթափում, իսկ մի ուրիշ բանվոր բեռնաթափված արկղերը արագ-արագ տեղափոխում էր ներս: Բանվորը ներս ու դուրս էր անում բակի ծայրին գտնվող մի փոքրիկ դռնից: Երբ վերջին արկղն էլ ուսին դնելով շարժվեց դեպի դուռը, տղաները գնացին նրա ետևից ու ներս մտան մի երկար միջանցք: Նրանք դեռ նոր էին հասել միջանցքի ծայրը, երբ նրանց դիմաց դուրս եկավ մի մարդ: Եվ մինչ նա կնկատեր տղաներին, Սամն առանց ժամանակ կորցնելու իրեն շպրտեց անկյունում դրված դատարկ տակառի մեջ, իսկ Սուրը, որ Սամի առջևից էր գնում, տեղում մեխվեց:
– Դու ի՛նչ ես անում այստեղ, – հարցրեց մարդը ռուսերեն,- ա նու, մա՛րշ այստեղից:
Սուրն արագ շրջվեց և ետ փախավ եկած ճանապարհով։ Մարդն առաջ եկավ, քթի տակ ինչ-որ բառեր մռթմռթաց ու դուռը բանալիով փակեց։
Երբ ոտնաձայները լռեցին, Սամը զգույշ գլուխը դուրս հանեց։ Տեսնելով մարդ չկա, նա շտապ դուրս եկավ տակառից:
***
Սուրը կարծելով, թե Սամը իրենից առաջ էր դուրս թռել, երկար ժամանակ փնտրում էր նրան:
– Սա՜մ, այ Սա՜մ, – բղավում էր նա դես ու դեն վազելով։ Բայց Սամը կարծես գետնի տակն էր անցել:
Սուրը երկար փնտրելուց հետո սպասեց տասնհինգ րոպե, սպասեց կես ժամ, բայց Սամը չկար ու չկար:
«Երևի տուն է գնացել, իսկ ես…». Նա բարկությունից քիչ մնաց լաց լինի, բայց զսպելով իրեն, ատամներով սեղմեց շրթունքները և անհանգստությունից սկսեց ետ ու առաջ քայլել: «Ավելի լավ է գնամ, հիմա մերոնք ինձ են ման գալիս», – մտածեց նա ու գնաց…
Սուրը չէր սխալվում:
***
Սուրի հայրը, որ տղաների ուշանալու պատճառով գնացել էր նրանց ետևից, վերադարձավ մենակ: Նա պատմեց, որ ամբողջ խոհանոցը տակն ու վրա է արված, իսկ տղաներին գտնելու իր ջանքերը ապարդյուն են անցել:
Այդ լսելով, կորածների մայրերը սաստիկ անհանգստացան: Անհանգստացան նաև հյուրերը:
Տիկին Երանուհին հյուրերին խնդրեց շարունակել խնջույքը, իսկ ինքը Սուրի հոր հետ պատրաստվեց գնալ կորածներին փնտրելու:
Հենց այդ պահին հայտնվեց Սուրը՝ թթված դեմքով:
– Ո՞ւր էիր այսքան ժամանակ, – բարկացած հարցրեց նրա մայրը…
– Ո՞ւր է Սամվելը,- անհանգիստ վրա տվեց տիկին Երանուհին։ Սուրը գլխահակ պատմեց նրանց այն ամենը, ինչ որ դուք արդեն գիտեք: Իսկ թե ուր է Սամը, այդ մասին նա ոչինչ ասել չկարողացավ։
***
Սամը երկար ժամանակ վազվզում էր կուլիսներում, բայց նրան չէր հաջողվում դուրս գալ այդ լաբիրինթոսից: Հեռվից շարունակ լսվող երաժշտությունը, հանդիսատեսների մերթ ընդ մերթ պոռթկացող քրքիջն ու ծափերի դղիրդը մի աննկարագրելի ուժով քաշում էին նրան դեպի հանդիսասրահը, այնքան զվարճալի ու հետաքրքիր բաներ էին կատարվում:
Ահա դիմացի դռան ետևից կարծես մանկական աշխույժ ծիծաղ լսվեց:
«Երևի հենց այդ դուռն էլ դահլիճ է տանում», – մտածեց Սամը և ոտքի թաթերի վրա մոտեցավ ու դուռը զգուշությամբ ծերպ անելով նայեց ներս: Նա տեսավ գույնզգույն զգեստներ հագած մի հաղթանդամ մարդու, որը մեջքի վրա պառկել էր հատակին գցված գորգին: Սամին հասակակից մի շիկահեր տղա՝ հաղթանդամ մարդու ոտքերին նստած, հոլի նման արագ պտտվում էր և ամեն մի պտույտից հետո, ձեռքերը վեր բարձրացնելով, բացականչում.
– Ալե հո՛պ, ալե հո՜պ…
Սամը զմայլված նայում էր ռետինի նման այդ ճկուն տղայի շարժումներին և զարմանքից ճպճպացնում մանրիկ աչքերը:
– Հե՛յ, ո՞վ կա այդտեղ, շո՛ւտ ծածկեք դուռը, – բղավեց ներսից հաղթանդամ մարդը:
Սամը ետ քաշվեց:
Այդ պահին սմբակների դոփյուն լսվեց և քիչ հետո միջանցքի ծայրին հայտնվեց մի մարդ՝ փրփրաբաշ նժույգի սանձից բռնած:
Մետաքսանման երկար պոչը կողերին շրփշրփացնելով ձին ծառս-ծառս էր լինում և փառահեղ գլուխը բարձր պահած, հպարտորեն վրնջում էր:
«Ա՛յ թե նժույգ է, հա՛… էդպիսի նժույգ իսկի հեքիաթներում էլ չի լինում: Տեսնես ո՞ւր են տանում…», – մտածեց Սամը և այդ գեղեցկությունից շլացած՝ գնաց ետևից:
Անսպասելի նա իրեն գտավ մի մեծ սրահում, ուր այնպիսի նժույգներից բացի ուրիշ շատ կենդանիներ էլ կային:
Հանկարծ մի ահռելի մռնչյուն դղրդացրեց ամբողջ սրահը: Սամը սարսափած ցնցվեց տեղում: Համարյա նրա կողքին, երկաթե վանդակի մեջ, մի հսկա առյուծ էր կանգնած: Սամի աչքերը մշուշվեցին, վանդակի ճաղերը կամաց-կամաց չքացան և նրան թվաց, ուր որ է ահավոր գազանը կուլ պիտի տա իրեն: Նա վախեցած ետ-ետ գնաց:
Առյուծը կատաղած, պոչով շրխկացրեց վանդակի և երախը լայն բանալով, նորից մռնչաց:
– Վայ, մամա՜… – ամբողջ կոկորդով ճչաց Սամն ու լեղապատառ իրեն դուրս գցեց:
Այդ ձայնի վրա արտիստները դուրս թափվեցին իրենց առանձնասենյակներից ու հետաքրքրված շրջապատեցին հեկեկացող Սամին:
– Ո՞ւմ երեխան է:
– Օ՜յ, ինչ էլ հաստլիկն է…
– Մի՛ լա, ջանիկս:
Բացականչում էին այս ու այն կողմից:
– Ի՞նչ է պատահել, փոքրի՛կ, ինչո՞ւ ես լալիս… – լսվեց բամբ ձայն:
Սամը բարձրացրեց գլուխը: Ասես երազ լիներ: Նրա առջև կանգնած էր սև թիկնոցը ուսերին, սպիտակ փաթթոցավոր այն իլյուզիոնիստը, որի նկարը քիչ առաջ տեսել էր դրսում: Նրա խոշոր աչքերը բոլորովին էլ այնպես սարսափելի չէին, ինչպես Սուրն էր նկարագրում:
– Ես… ես մոլորվել եմ: Մայրիկս հիմա ինձ է սպասում, – լացակումած պատասխանեց Սամը:
– Գնանք ինձ հետ, – ասաց նա և Սամի ձեռքից բռնած՝ մտավ իր սենյակը:
– Աղաչում եմ ձեզ, բաց թողեք… Ես մեղավոր չեմ… Մայրիկս հիմա փնտրում է ինձ: Ինչո՞ւ բերեցիք այստեղ, բաց թողեք, – խնդրում էր Սամը և սրտաճմլիկ լալիս:
– Մի՛ լա, տղաս: Ես կօգնեմ քեզ մայրիկիդ գտնել: Այս խոսքերը մի փոքր հանգստացրին Սամին:
– Դե, սրբիր, սրբի՛ր աչքերդ…
Երբ Սամը հանեց թաշկինակը աչքերը մաքրելու, նրա գրպանից աթոռի վրա ընկավ այն ծրարը, որ հասցեագրված էր. «Արտեմ Նիկոլաևիչին»:
Նրանցից ոչ մեկը չնկատեց այդ:
***
Սամի մայրը, որ խնջույքը թողած Սուրի ու նրա հոր հետ կրկես էր եկել, դահլիճում նստած մարդկանցից հարցուփորձ էր անում Սամի մասին՝ նկարագրելով նրա արտաքինը:
Սուրը նույնիսկ մի քանի անգամ բարձրաձայն կանչեց.
– Սա՛մ, Սա՛մ… – Բայց պատասխան չեղավ: Այդ միջոցին ավելի ուժեղ վառվեցին դահլիճի լույսերը և ներկայացման երկրորդ բաժինը սկսվեց:
Արենա մտավ հայտարարողը.
– Այժմ ելույթ կունենա հանրահռչակ իլյուզիոնիստ Արտեմ Նիկոլաևիչ Արզումանյանը:
Երաժշտությունն սկսվեց: , . ,
Ծափերի ուղեկցությամբ, հանդիսավոր քայլվածքով ներս մտավ իլյուզիոնիստը:
Հանդիսասրահում ամեն մի շշուկ լռեց: Գեղեցիկ սփռոցով ծածկված սեղանի վրա, որը դրված էր արենայի կենտրոնում, փոքրիկ արկղ կար, վրան բազմաթիվ հարցական նշաններ: Փաթթոցավոր մարդը մոտեցավ արկղին, ձեռքի փոքրիկ փայտով ինչ-որ տարօրինակ շարժումներ արեց և ա՛յ քեզ զարմանք… Այդ փոքրիկ արկղից նա սկսեց այնքան իրեր հանել, որ այդ ամենը երեք մեծ սնդուկի մեջ հազիվ թե տեղավորվեր: Վերջացնելով, նա դարձավ հանդիսատեսներին ու թավ ձայնով ասաց.
– Ասում են, այստեղ մի մայր կորցրել է իր երեխային…
Սամի մայրը, որ դեռ շարունակում էր հարցուփորձը, այս խոսքերը լսելով, ապշած կանգ առավ: Դահլիճում շշուկներ լսվեցին:
– Ա՛յ, մենք հիմա կդիմենք մեր կախարդական արկղին, – շարունակեց իլյուզիոնիստը, – և նա կօգնի մեզ:
Մարդիկ լարված հայացքներով սկսեցին հետևել նրա խորհրդավոր շարժումներին: Եվ ահա նա դուրս քաշեց արկղիկից տասներեք-տասնչորս տարեկան մի հաստլիկ տղայի:
– Սամվե՛լ, – նկատելով իր տղային՝ հուզված բացականչեց մայրը և նետվեց դեպի արենան:
– Մա՛մ, – բացականչեց սեղանի վրա կանգնած տղան և հուզմունքից թե վախից մի այնպիսի զռռոց դրեց, որ հանդիսատեսների մեջ ծիծաղի փոթորիկ բարձրացավ:
Տիկին Երանուհին գլուխը կորցրած վազեց դեպի տղան և սեղմելով իլյուզիոնիստի ձեռքը, ծափերի որոտի տակ դուրս տարավ նրան։
-Իրենց արտիստներից էր,- բացատրեց նստածներից մեկն իր կողքինին, իսկ վերջինս էլ խորիմաստ շարժելով գլուխը, հավանության նշան արեց։
***
Մայրիկն այդ անմիտ արարքների համար, իհարկե, մատներով լավ կշոյեր Սամի լոշտակ ականջները, բայց հյուրերի խնդրանքով այս անգամ էլ ներեց նրան:
Խնջույքն սկսեց աշխուժանալ:
Եվ մինչ հյուրերը զվարճանում էին, Սամը՝ մյուս երեխաներին շուրջը հավաքած, ոգևորված պատմում էր այն բոլոր հրաշքների մասին, որոնց նա ականատես էր եղել կրկեսի կուլիսներում:
– Լավ, բա դու ո՞նց էիր այդքան փոքր արկղում տեղավորվել,- հարցրեց Սուրը:
– Չգիտեմ: Ես մենակ հիշում եմ, որ նա ինձ պառկեցրեց ինչ-որ բանի մեջ և մեկ էլ, որ արդեն կանգնած եմ սեղանի վրա:
– Այդ է, որ կա, քնացրել է, – հաստատեց Սուրը, – ինչ ես ծիծաղում, հա՜, հա՜, քնացրել է, իսկ դու չես նկատել: Գիտես, թե նա ինչե՜ր կարող է անել: Ո՜ւխ… Երբ մեծանամ, ես էլ անպատճառ այդպիսի իլյուզիոնիստ կդառնամ: Ա՛յ, հենց վաղվանից սկսելու եմ փորձել:
…. Տիկին Երանուհուն անհանգստացնում էր այն միտքը, որ Արտեմ Նիկոլաևիչը հրաժարվել էր մասնակցել իր որդու ծննդյան օրվա առթիվ կազմակերպված խնջույքին:
«Երևի ծերուկը խիստ վիրավորվել է», – մտածեց նա ու իսկույն մոտեցավ անկյունում քչփչացող երեխաներին:
– Սամվել, երբ դու հրավիրատոմսը հանձնեցիր Արտեմ Նիկոլաևիչին, նա քեզ ի՞նչ ասաց:
– Ի՞նչ հրավիրատոմս…
– Այն, որ ծրարի մեջ դրած առավոտյան քեզ հանձնեցի:
Սամը մի քանի անկապ բառեր կմկմաց և…
Դռան զանգը տվին:
«Երևի ծերուկն է…», – մտածեց տիկին Երանուհին ու շտապ գնաց դուռը բանալու:
Բայց այ քեզ բա՜ն… Դռների մեջ հայտնվեց բարձրահասակ, անծանոթ մի մարդ՝ նվերների փոքրիկ կապոցը ձեռքին:
– Համեցեք, խնդրեմ, – շփոթված ասաց տիկին Երանուհին և անծանոթ հյուրին ներս հրավիրեց:
– Կարծեմ, մենք արդեն ծանոթներ ենք, – պատասխանեց հյուրը և, բռնելով տիկին Երանուհու ձեռքը, ավելացրեց, – Արտեմ Նիկոլաևիչ Արզումանյան:
– Շատ ուրախ եմ, – ակամայից պատասխանեց Սամի մայրիկը, – դուք երևի Արտեմ Նիկոլաևիչի բարեկա՞մն եք, – ավելացրեց նա, ինքն էլ չհասկանալով իր հարցի իմաստը:
– Ոչ, ոչ… Ես հենց ինքս եմ՝ Արտեմ Նիկոլաևիչը:
– Ոչի՜նչ չեմ հասկանում, – տարակուսանքով ասաց տիկին Երանուհին և նրան հյուրասենյակ առաջնորդեց:
Երբ հյուրը ներս մտավ, Սամը հանկարծակիի եկած՝ վեր թռավ տեղից:
– Սամ, սա էն քեռին է, որ ինձ դուրս հանեց կախարդական արկղից, – բացականչեց նա և ուրախությունից սկսեց թռչկոտել:
Հյուրը, հավաքվածների զարմացած հայացքները տեսնելով, շփոթված դարձավ տիկին Երանուհուն:
– Ես տեսնում եմ, դուք հանկարծակիի եք եկել իմ անակնկալ այցելությունից, բայց ես միայն կատարել եմ իմ պարտքը: Ահա ինձ հասցեագրված հրավիրատոմսը…
Հավաքվածները խորին ակնածանքով ցանկալի հյուրին հրավիրեցին սեղանի մոտ:
Երբ ամեն ինչ պարզվեց, տիկին Երանուհին շտապեց ծերուկ գիտնականի ետևից:
Մի փոքր հետո, հյուրերի ուրախ ծիծաղի ու ծափերի տակ, երկու Արտեմ Նիկոլաևիչներ բարեկամաբար սեղմեցին միմյանց ձեռքերը:
Ամբողջ երեկոն այնպես զվարճալի ու հետաքրքիր անցավ, որ Սամը կարծես այնքան էլ դժգոհ չմնաց իր ծննդյան տոնից:

 

Գլուխ յոթերորդ. ԵՐԿԿԵՆՑԱՂՆԵՐԸ