Այն պահին, երբ ձկնորսը էն է հա՛ բուրատինոյին պիտի թավայի մեջ գցեր, քարանձավ մտավ մի մեծ շուն, որը տապակածի համեղ հոտին էր եկել։
— Դո՛ւրս կորիր,— բղավեց ձկնորսը, սպառնալով նրան ու վայր չդնելով ալյուրապատ բուրատինոյին։
Սակայն խեղճ շան փորը քաղցից վեց–վեց էր անում, մռմռալով ու պոչը շարժելով, նա կարծես ասում էր.
— Տապակածից մի քիչ տուր ինձ, և ես քեղ հանգիստ կթողնեմ։
— Ասում եմ կորի՛ր այստեղից,— կրկնեց ձկնորսը և ոտքը մեկնեց, որ քացով խփի։
Այն ժամանակ շունը, որ իսկապես քաղցած էր և սովոր չէր, որ քթի վրա նույնիսկ ճանճ իջնի, կատաղությամբ հարձակվեց ձկնորսի վրա, ցույց տալով նրան իր սարսափելի ժանիքները։
Հենց այդ րոպեին քարանձավում մի շատ բարակ ձայն լսվեց, որն ասաց.
— Փրկի՛ր ինձ, Ալիդորո. եթե չփրկես, ես տապակված եմ…
Շունը, անմիջապես ճանաչեց Պինոքիոյի ձայնը և լցվեց մեծագույն զարմանքով, երբ նկատեց, որ այդ բարակ ձայնը դուրս է գալիս այն ալրաթաթախ կապոցից, որ գտնվում էր ձկնորսի ձեռքին։
Եվ ի՞նչ արեց. մի ակնթարթում ցատկեց տեղից, խլեց ալյուրապատ կապոցը և, թեթևորեն սեղմելով ատամների մեջ, դուրս թռավ քարանձավից ու կայծակի արագությամբ սլացավ։
Ձկնորսը կատաղած, որ ձեռքից հափշտակեցին այն ձուկը, որը նա պատրաստվում էր այնպիսի մեծ ախորժակով ուտել, փորձեց վազելով հասնել շանը: Բայց մի քանի քայլ անելուց հետո այնպիսի մի հազ բռնեց, որ ստիպված ետ դարձավ:
Մինչդեռ Ալիդորոն, գտնելով քաղաք տանող շավիղը, կանգ առավ և մեծ խնամքով վայր դրեց Պինոքիոյին։
— Ինչքա՜ն շնորհակալ եմ քեզնից,— ասաց բուրատինոն։
— Կարիք չկա,— վրա բերեց շունը,— չէ՞ որ դու էլ ինձ ես փրկել. արած լավությունը չի կորչում. աշխարհում միշտ էլ մեկը մյուսին պետք է օգնի։
— Սակայն ինչպե՞ս էիր ընկել այդ քարանձավը։
— Ես դեռ այն ժամանակից հալից ընկած փռվել էի ափում, երբ քամին հեռվից տապակածի հոտ հասցրեց քթիս։ Այդ բանն այնպես գրգռեց ախորժակս, որ հոտը բռնեցի ու եկա: Բա որ մի րոպե ուշ հասնեի՞…
— Էլ մի՛ ասի,— բացականչեց Պինոքիոն, որը սարսափից դեռ դողում էր:— Էլ մի՛ ասի։ Եթե մի րոպե էլ ուշ գայիր, ես հիմա տապակված վերջացած և կերած ու մարսված կլինեի։ Օ՜յ… որ հիշում եմ մարմինս փշաքաղվում է…
Ալիդորոն ծիծաղելով աջ թաթը մեկնեց բուրատինոյին, որն ամուր-ամուր սեղմեց այն ի նշան մեծ բարեկամության, և հետո բաժանվեցին։
Շունը նորից բռնեց տան ճանապարհը, իսկ Պինոքիոն, մենակ մնալով, գնաց մոտակա հյուղակը, որի շեմքին արևի տակ մի ծերուկ էր տաքանում, և հարցրեց.
— Ասացեք, ազնիվ մարդ, տեղեկություն չունե՞ք, արդյոք, գլխից վիրավորված մի խեղճ տղայի մասին, որի անունը Եվգենի է…
— Այդ տղային մի քանի ձկնորսներ բերել էին այս հյուղակը, բայց այժմ…
— Այժմ երևի մեռած է,— ընդհատեց Պինոքիոն խորը վշտացած։
— Չէ՛, այժմ կենդանի է, բայց արդեն վերադարձել է իրենց տուն:
— Իսկապե՞ս, իսկապե՞ս,— բացականչեց Պինոքիոն, ուրախությունից թռչկոտելով։— Ուրեմն վերքը վտանգավոր չէ՞ր…
— Բայց կարող էր շատ վտանգավոր լինել, նույնիսկ մահացու,— պատասխանեց ծերուկը,— որովհետև նրա գլխին մի հաստ կազմ ունեցող մեծ գրքով էին խփել:
— Իսկ այդ խփողն ո՞վ է եղել։
— Իր դպրոցական ընկերներից մեկը, ինչ-որ Պինոքիո…
— Իսկ այդ Պինոքիոն ո՞վ է,— հարցրեց բուրատինոն, ձևանալով, որ ոչինչ չգիտի։
— Ասում են, մի երես առած, թափառաշրջիկ, թոկից փախածի մեկն է…
— Զրպարտությո՛ւն է, ամբողջապես զրպարտությո՛ւն։
— Դու ճանաչո՞ւմ ես այդ Պինոքիոյին։
— Դեմքով,— պատասխանեց բուրատինոն։
— Իսկ դու ի՞նչ կարծիքի ես նրա մասին,— հարցրեց ծերուկը։
— Իմ կարծիքով հրաշալի տղա է՝ լի սովորելու ցանկությամբ, լսող, կապված իր հոր և իր ընտանիքի հետ…
Մինչդեռ բուրատինոն առանց ամաչելու այդ ստերն էր հնարում, ձեռք տվեց քթին ու տեսավ, որ քիթը մի թզից ավելի է երկարել։ Այն ժամանակ վախեցած սկսեց աղաղակել.
— Ուշադրություն մի՛ դարձրեք, ազնիվ մարդ, իմ գովասանքներին, որովհետև ես շատ լավ եմ ճանաչում այդ Պինոքիոյին և գիտեմ, որ իսկապես մի երես առած, խուլականջ և անպիտան տղա է, որը դպրոց գնալու փոխարեն ընկերների հետ խուժանություն անելու է գնում։
Հենց որ այս վերջին բառերն ասաց, քիթն անմիջապես փոքրացավ և ընդունեց նախկին բնական մեծությունը։
— Բայց ինչո՞ւ ես այդպես սպիտակել,— հարցրեց հանկարծ ծերուկը։
— Հիմա ասեմ… անզգուշաբար պատի եմ քսվել, որը նոր էր սպիտակեցրած,— պատասխանեց բուրատինոն, ամաչելով խոստովանել, որ իրեն որպես ձուկ ալյուրի մեջ են թաթախվել թավայում տապակելու համար։
— Իսկ պիջակդ, շալվարդ, գլխարկդ ի՞նչ ես արել։
— Գողերի հանդիպեցի, հագիցս հանեցին։ Ասացեք, բարի ծերուկ, պատահաբար մի քանի շոր-մոր չե՞ք ունենա, ինձ տալու այնքան, որ կարողանամ տուն վերադառնալ:
— Տղաս, ինչ որ հագուստին է վերաբերում, ապա իմ ունեցածը մի փոքրիկ պարկ է, որի մեջ գարի եմ լցնում, եթե ուզում ես՝ վերցրու, ահա այնտեղ գցած է։
Պինոքիոն երկար խնդրել չտվեց. վերցրեց անմիջապես գարու պարկը, որը դատարկ էր, և մկրատով տակից մի փոքր անցք անելով, երկու անցք էլ՝ կողքերին, շապկի նման հագավ և այդպես թեթև հագնված էլ ուղևորվեց քաղաք։
Սակայն ողջ ճանապարհին նա մի րոպե իրեն հանգիստ չզգաց. մեկ այսպես էր մտածում, մեկ էլ՝ այնպես. մի քայլ առաջ էր անում, մի քայլ ետ և, ինքն իրեն խոսելով, գնում էր ու ասում.
— Ինչպե՞ս եմ ներկայանալու իմ բարի Ֆեյային։ Ի՞նչ կասի նա ինձ տեսնելիս… Կցանկանա՞ արդյոք ներել իմ այս երկրորդ հանցանքը… Գրազ կգամ, որ չի ների… Ա՜խ, իհարկե, չի ների… Վերջին հաշվով ես պարտավոր եմ պատասխանել. ինչո՞ւ եմ այսքան անպիտան, որ միշտ խոսք եմ տալիս ուղղվել, բայց ոչ մի անգամ էլ խոսքս չեմ կատարում…
Նա հասավ քաղաք, երբ արդեն մութ գիշեր էր, բայց որովհետև սոսկալի եղանակ էր, և անձրևն էլ այնպես էր գալիս, որ կարծես դույլից թափվելիս լիներ, ուղիղ գնաց Ֆեյայի տուն` որոշելով անպայման դուռը թակել ու ներս մտնել։
Բայց հենց հասավ դռան մոտ, զգաց, որ համարձակությունը չքանում է, և թակելու փոխարեն՝ վազելով մի քսան քայլ հեռու փախավ։ Երկրորդ անգամ մոտեցավ, բայց նորից ոչինչ չորոշեց, մոտեցավ երրորդ անգամ, կրկին ոչինչ չարեց։ Չորրորդ անգամ դողդողալով բռնեց երկաթյա թարթիչը և մի փոքրիկ հարված հասցրեց:
Սպասեց, սպասեց, վերջապես կես ժամից հետո վերջին հարկի լուսամուտներից մեկը բացվեց (տունը չորսհարկանի էր), և Պինոքիոն տեսավ լուսամուտից նայող մի մեծ խխունջ, որի գլխին մի թույլ թարթող լույս կար։ Խխունջը հարցրեց.
— Այդ ո՞վ է այս ժամին։
— Ֆեյան տա՞նն է,— հարցրեց բուրատինոն։
— Ֆեյան քնած է և չի կարելի արթնացնել, իսկ դու ո՞վ ես։
— Ես եմ։
— Եսն ո՞վ է։
— Պինոքիոն։
— Ի՞նչ Պինոքիո:
— Բուրատինոն, որը Ֆեյայի տանն է բնակվում։
— Հաա՜, իմացա,— ասաց Խխունջը,— սպասի՛ր այդտեղ, ես հիմա կիջնեմ և անմիջապես դուռը բաց կանեմ։
— Շտապեք, խնդրում եմ, որովհետև ցրտից մեռնում եմ։
— Տղաս, ես Խխունջ եմ, իսկ խխունջները երբեք չեն շտապում։
Անցավ մի ժամ, անցավ երկու ժամ, իսկ դուռը դեռ չէր բացվում։ Այդ պատճառով էլ Պինոքիոն, որը ցրտից, վախից և թրջվածությունից դողում էր, սիրտ արեց և թակեց երկրորդ անգամ, բայց թակեց ավելի ուժեղ։
Բացվեց երրորդ հարկի լուսամուտներից մեկը, և նույն Խխունջը գլուխը նորից հանեց։
— Սիրելի՛ Խխունջ,— գոռաց փողոցից Պինոքիոն,— արդեն երկու ժամ է, ինչ սպասում եմ։ Իսկ այսպիսի մի երեկոյի երկու ժամը երկու տարուց երկար է թվում։ Շտապեցեք, աղաչում եմ։
— Տղաս,— պատասխանեց նրան լուսամուտից այդ խաղաղ ու սառնարյուն կենդանին,— տղաս, ես Խխունջ եմ, իսկ խխունջները երբեք չեն շտապում։
Եվ լուսամուտը կրկին փակվեց։ Դրանից մի քիչ հետո խփեց գիշերվա ժամը տասներկուսը, հետո մեկը, հետո երկուսը, իսկ դուռը դեռ փակ էր։
Այն ժամանակ Պինոքիոն համբերությունը կորցրած, կատաղորեն ձեռքը գցեց դռան թակիչին՝ մի այնպիսի հարված հասցնելու համար, որ ամբողջ տունը խլանա։ Բայց թակիչը, որը երկաթից էր, հանկարծ դարձավ կենդանի օձաձուկ և, սահելով ձեռքից ընկավ գետին ու անհետացավ փողոցով հոսող առվակում։
— Ախ այդպե՞ս,— բղավեց Պինոքիոն, որի աչքերը զայրույթից մթնել էին,— եթե թակիչն անհետացավ, այդ դեպքում ոտքով կթակեմ։
Եվ թափ առնելով, մի շատ ուժեղ քացի հասցրեց դռանը։ Այդ հարվածն այնքան ուժեղ էր, որ ոտքը մինչև կեսը մտավ դռան փայտի մեջ։ Երբ բուրատինոն փորձեց դուրս քաշել այն, չկարողացավ, որովհետև, ոտքը մեխի նման խրվել էր դռան մեջ։
Պատկերացրեք խեղճ Պինոքիոյին։ Նա պետք է գիշերվա մնացած մասը անցկացներ մի ոտքը գետնին, մյուսը՝ օդում։
Առավոտը լուսաբացին, վերջապես, դուռը բացվեց։ Այդ ժրաջան կենդանին՝ Խխունջը, չորրորդ հարկից մինչև փողոցի մուտքի դուռն իջնելը՝ ընդամենը ինը ժամ էր օգտագործել: Պետք է խոստովանել, որ դեռ մի լավ էլ քրտնել էր։
— Ի՞նչ եք անում այդ դռան մեջ խրած ոտքով,— հարցրեց նա՝ ծիծաղելով Պինոքիոյի վրա։
— Դժբախտություն է պատահել։ Մի նայեք, սիրելի Խխունջ, գուցե ձեզ հաջողվի ազատել ինձ այս պատժից։
— Տղաս, դրա համար ատաղձագործ է պետք, իսկ ես կյանքումս ատաղձագործություն արած չկամ։
— Խնդրեցեք իմ կողմից Ֆեյային…
— Ֆեյան քնած է և չի կարելի արթնացնել։
— Բա ի՞նչ անենք. ուզում եք, որ ես ամբողջ օրը մեխված մնամ այս դռանը կպա՞ծ։
— Զվարճացիր փողոցով անցնող մրջյունները համրելով։
— Գոնե մի ուտելու բան բերեք, ես հալից ընկել եմ։
— Այս րոպեիս,— ասաց Խխունջը։
Իսկապես, երեք ու կես ժամից հետո Պինոքիոն տեսավ, որ նա գլխին արծաթյա մի մատուցարան դրած, վերադառնում է։ Մատուցարանի վրա դրված էր մի բոքոն հաց, մի տապակած հավ և չորս հասած ծիրան։
— Ահա և Ֆեյայի ուղարկած նախաճաշը,— ասաց Խխունջը։ Տեսնելով Աստծո այդ ողորմությունը, բուրատինոն իրեն բոլորովին մխիթարված զգաց։ Սակայն մեծ եղավ նրա հիասթափությունը, երբ սկսելով ուտել, տեսավ, որ հացը կավճից է, հավը կարտոնից, իսկ չորս ծիրանն էլ բնական գույնով ներկած ալաբաստրից։
Նա ուզում էր լալ, ուզում էր անձնատուր լինել հուսահատության, ուզում էր վերցնել մատուցարանը և շպրտել իր ողջ պարունակությամբ։ Բայց այդպես անելու փոխարեն,— ստամոքսի ցավից էր, թե ընդհանուր թուլությունից,— ուշագնաց վայր ընկավ։
Երբ ուշքը գլուխը եկավ, տեսավ, որ պառկած է մի բազմոցի վրա, իսկ Ֆեյան կանգնած է կողքին։
— Ես այս անգամ էլ եմ քեզ ներում,— ասաց նրան Ֆեյան,— բայց վայն եկել է քեզ տարել, եթե մի ուրիշ անգամ էլ քո ասածն անես…
Պինոքիոն խոստացավ ու երդվեց, որ լավ է սովորելու և իրեն լավ է պահելու։ Տարվա մնացած կեսի ընթացքում Պինոքիոն կատարեց իր խոստումը։ Եվ իրոք, արձակուրդային քննությունների ժամանակ դպրոցի ամենաառաջավոր աշակերտի պատիվը պատկանում էր նրան։ Իսկ վարքն առհասարակ այնքան գովելի էր, որ Ֆեյան մեծ գոհունակությամբ ասաց.
— Վերջապես վաղը քո ցանկությունը կատարված կլինի:
— Այսի՞նքն։
— Վաղը դու կդադարես փայտյա բուրատինո լինելուց և կդառնաս մի խելամիտ տղա։
Ով չի տեսել Պինոքիոյի ուրախությունը այս լուրի կապակցությամբ, որի համար նա այնքան հառաչել էր, նա չի կարող պատկերացնել այն։ Նրա դպրոցական բոլոր բարեկամներն ու ընկերները պետք է հաջորդ օրը հրավիրվեին Ֆեյայի տուն մեծ նախաճաշի՝ այդ կարևոր իրադարձությունը տոնելու։ Ֆեյան պատրաստել էր տվել երկու հարյուր թաս կաթով սուրճ և չորս հարյուր հատ երեսից ու տակից յուղ քսած բուլկիներ։ Այդ օրը խոստանում էր լինել շատ գեղեցիկ և ուրախ, բայց…
Դժբախտաբար բուրատինոների կյանքում միշտ էլ մի «բայց» կա, որն ամեն ինչ փչացնում է։