Մանկական խաղահրապարակներում հաճախ կարելի է հանդիպել վիճելի իրադրությունների՝ երբ երեխան վերցնում է ուրիշի խաղալիքը, կամ երեխայի խաղալիքը փորձում է վերցնել ուրիշը և այլն։ Ինչպե՞ս կարգավորել նման տարաձայնությունները։ Խորհուրդ է տալիս Փոքրիկ.am-ը։
Սկիզբը
Իրավիճակ 7. Ձեր փոքրիկը բակային ճոճանակներով ճոճորվում է
Ձեր փոքրիկը ճոճորվում է ճոճանակի վրա։ Մոտենում է այլ երեխա՝ մտադրված ինքն էլ ճոճորվել։
Ըստ էության Ձեր երեխան է առաջինը զբաղեցրել ճոճանակը և այն դեռևս իրեն է «պատկանում»։
Ինչպե՞ս վարվել նման իրավիճակում.
– Ճոճորվել ցանկացող երեխայի հայտնվելուն պես Ձեր փոքրիկին սկսեք նախապատրաստել այն մտքին, որ շուտով ճոճանակը պետք է զիջի։ «Ահա տես, այս երեխան ևս ցանկանում է ճոճորվել։ Եկ, 20 հատ ևս ճոճորվի ու գնանք… (առաջարկեք այլընտրանքային տարբերակ. օրինակ՝ կսահես սղարանով, ավազներով կխաղաս և այլն)։
– Եթե Ձեր փոքրիկը համառում է և չի ուզում զիջել ճոճանակը, ապա առաջարկեք նրան իր խաղալիքներից մեկը տալ իր հերթին սպասող երեխային։ Կամ այլ միջոց մտածեք մյուս երեխային ժամանակավոր զբաղեցնելու։
Իրավիճակ 8. Ձեր փոքրիկն ուզում է ճոճորվել ճոճանակի վրա, բայց այն զբաղված է
Այժմ քննարկենք հակառակ իրավիճակը, երբ Ձեր փոքրիկն է ուզում ճոճորվել, սակայն ճոճանակը զբաղված է։
Դուք ձեր փոքրիկի հետ բավական երկար «հերթ եք կանգնում», սպասելով, թե երբ ճոճանակը կազատվի, սակայն ճոճվող երեխան չի էլ մտածում այդ մասին։
Ինչպե՞ս վարվել նման իրավիճակում.
– Կարելի է խնդրել ճոճորվող երեխային զիջել տեղը։
– Ճոճվող երեխային առաջարկել հետաքրքիր փոխանակում՝ նա զիջում է ճոճանակը, բայց փոխարենը կարող է ձեր փոքրիկի հեծանիվը քշել։
– Ձեր փոքրիկի ուշադրությունը շեղեք դեպի այլընտրանքային զբաղմունք։
Իրավիճակ 9. Ձեր փոքրիկը հակահարված չի տալիս իրեն նեղացնողին
Ձեր փոքրիկը կանգնած է Ձեր մոտ։ Հանկարծ մոտենում է մեկ այլ երեխա և առանց պատճառի հարվածում (հրում, կծում և այլն) նրան։ Ձեր փոքրիկը շփոթվում է ու չգիտի ինչպես վարվել։
Դուք պետք է հաստատ իմանաք, որ ոչ ոք իրավունք չունի խփել ձեր փոքրիկին։ Իսկ Ձեր երեխան էլ պետք է վստահ լինի, որ դա իրոք այդպես է։ Այդ իսկ պատճառով Ձեր հետագա գործողությունները պետք է ուղղված լինեն նրան, որ դուք բացատրեք Ձեր փոքրիկին ի՞նչ անել, եթե նրա իրավունքները ոտնահարվում են։ Բայց, միգուցե, նախևառաջ նա պետք է հոգեպես ամրանա ու հասկանա այդ ամենը, որպեսզի հետագայում վարվի այնպես, ինչպես Դուք եք խորհուրդ տալիս։ Այդ իսկ պատճառով չի կարելի երեխային ստիպել հետևել Ձեր խորհուրդներին, այլապես երեխան կսկսի անհանգստանալ ոչ միայն նրա համար, որ իրեն նեղացրել են, այլ նաև այն պատճառով, որ չի կարող կատարել Ձեր հրահանգները։
Ինչպե՞ս վարվել նման իրավիճակում.
Հնարավորինս կանխեք տարաձայնությունը. բռնեք խփել պատրաստվող երեխայի ձեռքը։ Սակայն եթե չեք հասցնում, ապա.
– Ծնկի իջեք ձեր փոքրիկի առջև, գրկեք նրան։
– Երեխաները վախենում են անհասկանալիից, դրա համար ձեր փոքրիկին բացատրեք, որ իրեն վիրավորող երեխան «Ցանկանում էր խաղալ քո հետ, բայց չգիտեր, ոնց դա ասի»։
– Նեղացնող երեխային խստորեն հրահանգեք, որ Ձեր փոքրիկին խփել չի կարելի։ Եթե ուզում է հետը խաղալ, պարզապես թող ասի։
Նման իրավիճակում Դուք պետք է ձեր զավակին սովորեցնեք ինքնապաշտպանվել։ Սկզբում Դուք պետք է հանդես գաք որպես Ձեր փոքրիկի պաշտպան, որպեսզի օրինակ ծառայեք հետագա ինքնապաշտպանական արարքների համար։ Միշտ նույն սկզբունքով գործեք, բայց մի սպասեք, որ առաջին իսկ դասից հետո Ձեր երեխան հակահարված կտա իրեն նեղացնողին։
Իրավիճակ 10. Ձեր փոքրիկը հակահարված է տալիս
Ձեր փոքրիկին հրել են (խփել, նեղացրել և այլն)։ Փոքր-ինչ մտածելով նա հակահարված է տալիս։
Երեխաները էմոցիոնալ են, և նույնիսկ այն դեպքում, եթե նրանք արդեն գիտեն, որ կռվել չի կարելի ու դա բարձրաձայնում են, կրիտիկական իրավիճակներում նրանց մոտ գործում է ինքնապաշտպանական բնազդը և նրանք հակահարված են տալիս՝ խփում, հրում, վերցնում խաղալիքը, չեն զիջում և այլն։
Ցանկալի է իրավիճակը կռվի չհասցնել և վեճը խաղաղ բանակցությունների վերածել։ Սակայն լինում են դեպքեր, երբ իրոք մնում է միայն հակահարված տալ։ Բայց տվյալ իրավիճակներում ևս Ձեր փոքրիկին առաջարկեք ավելի խաղաղ այլընտրանքներ։
Ինչպե՞ս վարվել նման իրավիճակում
– Երեխաներին կտրուկ ու հստակ հրահանգեք. «Կռվել չի՛ կարելի»։
– Ասացեք, թե ո՞ր քայլերն են տվյալ դեպքում ճիշտ. «Պետք է պայմանավորվեք, առաջարկեք խաղերի տեղերով փոխվել» և այլն։
– Տանը պատահածը բեմադրեք խաղալիքներով, երեխային հասկացնելով, որ հակահարված պետք է տալ միայն զգուշացնելուց հետո և ուժեղ խփել չի կարելի։
Իրավիճակ 11. Ձեր փոքրիկը նեղացնում է այլ երեխայի
Ձեր երեխան ակնհայտորեն նեղացնում է այլ երեխայի (հրում է, խփում, կծում…)։
Ձեր փոքրիկն այդպես է վարվում մի քանի պատճառներով. նա չի կարողանում ուրիշ երեխաների հետ շփվել, նման կերպ փորձարկում է «թե ի՞նչ կլինի, եթե…», փորձում է Ձեր ուշադրությունը գրավել։ Նա հետևում է Ձեր ռեակցիային։ Եթե Ձեր ռեակցիան չափից դուրս բուռն է և ամեն անգամ տարբեր բնույթ ունի, նա, ամենայն հավանականությամբ, կշարունակի իր փորձարկումները։ Այդ իսկ պատճառով երեխայի նման պահվածքների ժամանակ անհրաժեշտ է հետևել որոշակի արձագանքման սխեմաների։ Անհրաժեշտ է փոքրիկին սովորեցնել կառավարել սեփական ագրեսիվ գործողությունները։
Ինչպե՞ս վարվել նման իրավիճակում.
– Տուժած երեխային առավելագույն ուշադրության արժանացրեք. «Ներիր փոքրիկ, նա դեռ չգիտի, որ խփել չի կարելի»
– Ձեր փոքրիկին կարճ նկատողություն արեք և օգնեք, որպեսզի նա ուղղի իրավիճակը. «Խփել չի կարելի։ Տղային ցավեցրել ես։ Եկ միասին շոյենք այս տղային»։
– Օգնեք երեխաներին շփվել իրար հետ ու հասկանալ միմյանց. «Ես ձեզ կսովորեցնեմ ավազների մեջ խոր փոսեր փորել։ Դե, վերցրեք բահերը…»
– Տանը խաղալիքներով բեմադրեք պատահած իրավիճակը և այդ ընթացքում բարձրաձայնեք, որ կռվել չի կարելի։ Սովորեցրեք Ձեր փոքրիկին իր ցանկություններն արտահայտել բառերի միջոցով. «խնդրում եմ, տուր», «մի վերցրու, սա իմն է», իսկ ագրեսիվ հույզերը փոխարինել անվնաս գործողություններով՝ ոտքով գետնին հարվածել, բղավել, խփել բարձին և այլն։
Իրավիճակ 12. Երեխաներ, որոնք ինքնուրույն պարզում են իրենց հարաբերությունները
Դուք խոսում եք բջջային հեռախոսով և որոշ ժամանակ աչքաթող եք արել Ձեր փոքրիկին։ Երբ ուշադրություն եք դարձնում Ձեր փոքրիկի վրա, նա արդեն մենակ չէ, և մեկ այլ երեխայի հետ վիճում է (կամ հրում)։
Երեխաների միջև հաճախ է մրցակցություն առաջանում։ Այդ իսկ պատճառով ժամանակ առ ժամանակ նրանք փորձում են պարզել, թե ով է ուժեղ։ Ընդ որում, դա նրանք անում են տարբեր ձևերով։ Նման իրավիճակներում իմաստ չունի պարզելը, թե ով է սկսել առաջինը, ով է մեղավոր։ Եվ պետք չէ որևէ մեկին պաշտպանել։
Ինչպե՞ս վարվել նման իրավիճակներում.
– Եթե «բախումը» հավասար պայմաններում է ընթանում և երեխաների առողջության համար լուրջ վտանգ չի ներկայացնում (այսինքն եթե նրանք չեն կռվում, նրանց ձեռքերում քարեր ու փայտի կտորներ չկան), ապա պետք է պարզապես սպասել և չմիջամտել։
– Եթե տարաձայնությունը ձգձգվում է, վիճող կողմերից մեկը ճնշում է մյուսին, ապա անհրաժեշտ է անմիջապես միջամտել ու բաժանել վիճաբանողներին։
– Առաջին հերթին ուշադրությունը հրավիրեք Ձեր վրա. «…(Ձեր երեխայի անունը) և … (մյուս երեխայի անունը), ինձ նայեք»։
– Ապա փորձեք երեխաների ուշադրությունը շեղել բուն տարաձայնությունից. «Տե՛ս, կոճակդ պոկվել է։ Ձեռքերդ կեղտոտել ես»։ Միգուցե հենց այս էտապում հնարավոր լինի տարաձայնությունը շրջանցել և երեխաները կմոռանան այն։
– Բարձրաձայնեք Ձեր զգացմունքները. «Ինձ դուր է գալիս, որ դուք միասին խաղում եք»։
– Խոսեք հետագայի մասին. «Ի՞նչ խաղ ես ուզում խաղալ։ Իսկ դո՞ւ»։
– Առաջարկեք ընդհանուր խաղ։
Ընդհանրացնելով նյութը, ահա թե ինչպիսի վարք պետք է դրսևորել մանկական տարաձայնությունների դեպքում.
– Օտար երեխաների հետ վարվեք այնպես, ինչպես կցանկանաք, որ վարվեն Ձեր երեխայի հետ։
– Արգելող բառերն աշխատեք օգտագործել հազվադեպ։ «Չի կարելի քանդել այս երեխայի ամրոցը» ասելու փոխարեն ասեք. «Եկ քո համար ևս այսպիսի ամրոց կառուցենք»։ Նախևառաջ, երեխաներն ավելի լավ են ընկալում դրականը։ Եվ հետո «չի կարելին» երեխային պետք է ասել բացառապես այն դեպքերում, երբ իրոք չի կարելի։
– Տարաձայնությունների ժամանակ առաջին հերթին պետք է ամեն ինչ անել երեխայի փոխարեն, հետո՝ երեխայի հետ միասին (դուք հուշում եք, իսկ նա կատարում է ինքնուրույն), իսկ հետո երեխան ամեն ինչ անում է ինքնուրույն և ձեզ օգնության կանչում միայն անհրաժեշտության դեպքում։ Ի վերջո, երեխան սովորում է տարաձայնությունները կարգավորել առանց որևէ միջամտության։
– Եթե Ձեր երեխային նեղացնում է իրենց մեծ կամ փոքր մեկ այլ երեխա կամ հակառակ սեռի երեխա, անմիջապես միջամտեք։
– Երեխային կտրուկ հրահանգներ տվեք. դու չպետք է նեղացնես այլ երեխաների, բայց ուրիշները ևս իրավունք չունեն քեզ նեղացնել։ Եթե քեզ անարդար կերպով նեղացրել են, ապա դու իրավունք ունես քեզ պաշտպանել։
– Եթե վեճի առարկան Ձեր երեխայի խաղալիքն է, ապա Ձեր դիրքորոշումը պետք է միանշանակ լինի. Ձեր փոքրիկը իրավունք ունի այն չտալ ոչ ոքի, այն նրա սեփականությունն է, ինչպես դուք իրավունք ունեք ոչ ոքի չտալ Ձեր բջջային հեռախոսը։
– Եթե Ձեր երեխան ուրիշի խաղալիք է ուզում, ապա պետք է խնդրել մյուս երեխային կամ առաջարկել խաղալիքներով փոխանակություն անել։
– Եթե Ձեր փոքրիկը խախտել է ինչ-որ կանոն, ապա պետք է անմիջապես միջամտել, ասելով, որ չի կարելի։ Նրա ուշադրությունը պետք է հրավիրել այն բանի վրա, թե ինչպես պետք է վարվել։
– Անպայման գովեք Ձեր փոքրիկի դրական պահվածքը։
– Եթե տարաձայնության մյուս մասնակցի մայրը չի խառնվում վեճին, դուք ինքներդ պետք է կարգավորեք իրավիճակը, անհրաժեշտության դեպքում մյուս երեխային նրբանկատորեն դիտողություն անեք, կամ նրա ծնողին հրավիրեք միջամտելու։
– Երեխաները չեն սիրում, երբ մյուս երեխաներին որպես օրինակ են ցույց տալիս կամ նրանց «արժեզրկում» են հօգուտ փոքրերի։ Այդ պատճառով երբեք մի համեմատեք Ձեր փոքրիկին այլ երեխաների հետ։
– Տարաձայնության ընթացքում երեխան հուզվում է և չի ընկալում ոչ մի ինֆորմացիա։ Իսկ տանը, խաղաղ իրավիճակում երեխան մեծ ուշադրությամբ է հետևում Ձեր «բարոյախոսությանը»։ Սակայն դա անհրաժեշտ է անել վստահելի ու անկաշկանդ զրույցների ընթացքում, թեմատիկ նկարների օգնությամբ, Ձեր մանկության պատմությունների միջոցով, դերային խաղերի, բեմադրությունների, մանկական գրականություն ընթերցելու օգնությամբ և այլն։
