Ի՞նչ չի կարելի ասել երեխային

Երեխայի դաստիարակման բարդ գործընթացում հազվադեպ ենք մտածում, որ մեր կողմից ասված խոսքերը կարող են բացասական և վնասակար ազդեցություն ունենալ նրա վրա: Երբեմն ամենահոգատար ծնողներն էլ չեն կարողանում նկատել, թե իրենց կողմից ասված խոսքերն ինչպիսի ազդեցություն են ունենում երեխաների վրա: Հենց այս անզգուշաբար ասված խոսքերն են հիմք հանդիսանում հետագայում երեխայի մոտ ֆոբիաների, բարդույթների առաջացման համար: Այսպիսով, կան մի քանի սխալ արտահայտություններ, որոնք ոչ միայն փոխանցվում են սերնդե սերունդ, այլ նաև, կարելի է ասել, որոշ դեպքերում դաստիարակման գործընթացի կարևորագույն մասն են կազմում: Դրանք են.

Սխալ № 1.
«Ես քեզ չեմ սիրում»

Այս արտահայտությունը երեխայի մոտ առաջացնում է վախի և հուսահատության զգացում. «ես վատն եմ և ոչ ոքի պետք չեմ»: Մեկ այլ տարբերակ. «եթե ինձ չլսես, ես այլևս քեզ չեմ սիրի»: Երեխան ծնողի սերը սկսում է ընկալել որպես դրական վարքագծի խրախուսանք, սակայն հետագայում ինքներդ հույս չունենանք, որ երեխան աջակցության համար Ձեզ կդիմի:

Սխալ № 2.
«Քեզ մենակ կթողնեմ»

Շատ հաճախ, երեխայի չարաճճիություններին ի պատասխան, ծնողներն ասում են, որ իրենք կգնան և երեխային մենակ կթողնեն: Վտանգը նրանում է, որ երեխան այս արտահայտությունն ընդունում է այսպես. «ես ոչ ոքի պետք չեմ, ինձ չեն սիրում»: Այս ամենի արդյունքում, երեխայի մոտ սկսում է ձևավորվել պարփակվածություն, սեփական ուժերի և հնարավորությունների նկատմամբ անվստահության զգացում, շրջապատողների նկատմամբ բարիության և սեփական կարևորության զգացումի բացակայություն:

Սխալ № 3.
«Դու ոչ ոքի էլ պետք չես»

Ի պատասխան երեխայի վախին (ոստիկանից, չար կախարդներից, շնիկից և այլն), ծնողները երեխային հանգստացնելու համար ասում են, որ ինքը ոչ ոքի պետք չէ: Հնարավոր է այս խոսքերից հետո Ձեր երեխան հանգստանա, սակայն այս ամենից հետո երեխայի փոքրիկ գլխում սկսում է պտտվել այն միտքը, որ ինքն այնքան անհետաքրքիր, անպիտան, հիմար է, որ անգամ չար կախարդին ընթրիքի համար պետք չի լինի:
Արդյունքում, երեխայի մոտ սկսում է ձևավորվել ցածր ինքնագնահատական, հաղորդակցման ցանկության բացակայություն:

Սխալ № 4.
«Եթե ճաշը չուտես, ապա կախարդը քո հետևից կգա»

Դաստիարակման գործընթացում վախեցնելու մեթոդը բավականին լավ ամրագրվածներից է հանդիսանում: Անգամ փողոցում երեխայի քմահաճությունների համար «բարի» անցորդները չեն զլանում կանգնել և ասել. «Եթե մայրիկիդ չլսես, ապա ես քեզ ինձ հետ կտանեմ»: Հումորով և ամուր նյարդային համակարգ ունեցող երեխաները որոշ ժամանակ անց դադարում են այս խոսքերին որևէ կերպ արձագանքելուց, իսկ մայրիկին ով ամեն գնով փորձում է համոզել երեխային, որ հակառակ դեպքում կհանձնի ոստիկանությանը՝ սկսում են չվստահել: Ավելի խոցելի երեխաները կարող են ձեռք բերել ֆոբիաներ, երկար ժամանակ գտնվեն լարվածության մեջ, որի արդյունքում տեղի կունենա նյարդային պոռթկումներ: Այս ամենից հետո երեխաները սկսում են ամեն ինչից վախենալ:

Սխալ № 5.
«Դու լավը չես»

Հաճախ ծնողներն երեխաներին ասում են, որ ինքը ծույլ, վատ, չենթարկվող, վտանգավոր երեխա է: Որոշ ժամանակ հետո երեխան սկսում է իրեն այս ամենին համապատասխան պահել: Հենց այս պատճառով պետք է քննադատել ոչ թե երեխային, այլ՝ նրա արարքները: «Ոչ թե դու ես վատը», այլ պարզապես «դու վատ արարք ես գործել»: Անհրաժեշտ է, որ երեխան զգա, որ իր արարքները բացառություններ են, իսկ ինքը լավն է ու այլևս նման կերպ չի վարվի: Ճիշտ է, մինչ այս ամենին գալը, երեխան դեռ մի քանի անգամ վատ արարքներ կգործի, սակայն, ի վերջո, կգա այն եզրակացության, որ լավ երեխաները նման կերպ չեն վարվում և չեն բարկացնում մայրիկին:

Սխալ № 6.
«Կընկնես», «Կցավեցնես», «Քեզ մոտ ոչինչ չի ստացվի, թույլ տուր ես ինքս անեմ»

Ծնողների չափից ավելի հոգատարությունը երեխաներին ծրագրավորում է անհաջողությունների: Աստիճանաբար երեխաների մոտ սկսում է ձևավորվել այն գաղափարը, որ իրենք անփույթ են, անհաջողակ, անպիտան: Երեխան սկսում է թերահավատորեն վերաբերվել սեփական կարողություններին և հնարավորություններին:

Սխալ № 7.
«Հույսդ դիր միայն քո կարողությունների վրա, աշխարհում շատ քիչ են այնպիսի մարդիկ, ովքեր կաջակցեն քեզ»

Արդյունքում, երեխան կարող է դառնալ ագրեսիվ, զգոն, պարփակված, ինչպես նաև ձեռք բերի մարդկանց հետ հաղորդակցման բարդույթներ: Երեխան սկսում է թերահավատորեն վերաբերվել մարդկանց, այդ թվում սեփական ծնողներին, հարազատներին, ընկերներին, եթե նրանց ընդհանրապես հաջողվում է ընկերներ ունենալ:

Սխալ № 8.
«Արմենը լավ երեխա է, իսկ դու՝ հիմարիկ ես»

Երեխաները հիվանդագին են ընդունում համեմատությունները: Առաջին հերթին նրանց մոտ սկսում է ձևավորվել անառողջ մրցակցություն ուրիշ «լավ» երեխաների հետ: Երկրորդ հերթին սկսում են խանդել, թերահավատորեն վերաբերվել ծնողների սիրուն, ինչպես նաև նրանց սկսում է մեկ հարց տանջել. «արդյո՞ք իր ծնողները սիրում են իրեն և ոչ թե այն երեխային, ում հետ իրեն համեմատում են»:

Սխալ № 9.
«Ինչու՞ ես չորս ստացել և ոչ թե՝ հինգ»

Սա ևս քննադատություն է առանց համեմատությունների, որն ամեն դեպքում երեխան հիվանդագին է ընդունում: Ձեր երեխան սկսում է մտածել, որ ինքն իր ծնողների համար այդքան էլ լավը չէ: Ստացվում է՝ անկախ իր արարքի վատը կամ լավը լինելը, միևնույն է վատն է: Որքան լավն է երեխան, այնքան նրա նկատմամբ պահանջներն ավելի շատ են, ընդ որում, ձեռքբերումները չեն ընդունվում որպես ձեռքբերումներ, քանի որ ծնողների համար ամեն ինչ քիչ է: Նման դեպքում ճիշտ է խրախուսել երեխային լավ արարքի համար և օգնել նրան ավելի լավը դառնալ:

Սխալ № 10.
«Արա այն ինչ ցանկանում ես, ինձ համար միևնույն է»

Անգամ այն պահերին, երբ խիստ զբաղված եք և մեկ վայրկյան ազատ ժամանակ էլ չունեք, միևնույն է որոշակի ժամանակ պետք է տրամադրեք Ձեր երեխային, երբ նա ինչ-որ բանի կարիքն ունի, ինչ որ բան է ցանկանում Ձեզ պատմել, հարցնել կամ խնդրել: Սեփական մտքերի և ցանկությունների հետ երեխային միայնակ թողնելիս, Դուք կարող եք կորցնել նրա հետ կապն այն դեպքում, երբ նա դեռ ինչ-որ բան է ցանկանում Ձեզ պատմել: Փոքրիկների համար շատ կարևոր է իմանալ, որ մայրիկի և հայրիկի համար կարևոր և հետաքրքիր է այն ամենն ինչ իրեն է վերաբերվում: Այս դեպքում էլ փոքրիկ Ձեր անտարբեր լինելու փաստը ստուգելու համար կանի այնպիսի մի արարք, որը նրան արգելել եք:

Սխալ № 11.
«Ցավում եմ, բայց քեզ համար ոչ մի վայրկյան չունեմ»

Փոքրիկի համար ցավալի է ընդունել, որ ինքը և իր հետաքրքրությունները ծնողների համար գտնվում են տասներորդ հորիզոնականում՝ աշխատանքից, ճաշից, ընկերներից, հեռուստացույցից և այլնից հետո: Ուստի, այն դեպքում, երբ այդ պահին Դուք չեք կարողանում նրա համար ժամանակ հատկացնեք, ապա անպայման նրան խոստացեք, որ երեկոյան նրա հետ կխաղաք, և, որ ամենակարևորն է, փորձեք մի փոքր ժամանակ տրամադրել նրան: Եթե փոքրիկը հաճախ լսի, որ Դուք նրա համար ժամանակ չունեք, ապա իր համար հարազատ հոգիներ կփնտրի օտարների մեջ, իսկ հարազատ ծնողները նրա համար օտար կդառնան:

Սխալ № 12.
«Դու պետք է անես այն, ինչ ես ասացի, քանի որ ես եմ այստեղ որոշում»

Իրականում փոքրիկներն էլ մեծերի նման, պետք է իմանան և հասկանան, թե ինչու՞ և ինչի՞ համար են որևէ բան անում: Ժամանակ հատկացրեք նրան բացատրելու համար, որպեսզի նրա մոտ արթնանա ինչ-որ բան անելու ցանկությունը և ձգտումը: Եթե ինքներդ էլ չիմանաք, թե ինչի՞ համար եք ինչ-որ բան անում, ապա որոշ ժամանակ անց կհրաժարվեք այդ գործողությունից: Հետևաբար, միշտ ժամանակ գտեք Ձեր փոքրիկին բացատրելու համար:

Սխալ № 13.
«Դաստիարակների և մանկավարժների մասին արված քննադատություն»

Արդյունքում, բացասական վերաբերմունք այն մանկավարժի նկատմամբ, ում մայրիկը չի հարգում:

«Երեխայի ընկերների մասին արված քննադատություն»

Կարևոր և անհրաժեշտ է հարգել Ձեր երեխայի ընտրությունը, քանի որ հակառակ դեպքում երեխան սկսում է օտարանալ ծնողներից և չի ցանկանում անձնական հարցերը քննարկել նրանց հետ:

«Ամուսնու (կնոջ) մասին քննադատություն»

Երեխան միանման է սիրում մայրիկին և հայրիկին, հետևաբար, նրանցից որևիցե մեկի մասին արված քննադատությունը հիվանդագին է ընդունում և սկսում է անհանգստանալ և՛ իր, և՛ ծնողների համար: Ինչպես նաև, օրինակ, հայրիկի կողմից մայրիկի նկատմամբ երկարատև քննադատական վերաբերմունքի հետևանքով, հայրիկը երեխայի մոտ կորցնում է հեղինակությունը, հետևաբար նաև ազդեցությունը նրա վրա: Հաճախ ընտանիքում քննադատությունը երկկողմանի է լինում, որի արդյունքում ծնողներից երկուսն էլ կորցնում են երեխայի հարգանքը:

Պատրաստեց՝ Նարին Մուրադյանը
(«Այբ Բեն Գիմ» զարգացման ակումբի
Էրգոթերապիստ, հատուկ հոգեբան)