Եթե նախկինում Դուք երբեք չեք մտածել, թե ի՞նչ է պատահում մահից հետո, ապա երեխայի հարցը Ձեզ կստիպի մտածել այդ հարցի շուրջ։ Աշխատեք երեխայի հարցին պատասխանել այնպես, որպեսզի չվախեցնեք նրան։
«Որտե՞ղ կհայտնվեմ ես մահից հետո»
Այս հարցը երեխաների մոտ ծագում է տարբեր տարիքում։ Դա կախված է նրանից, թե երբ է նա առաջին անգամ առնչվում «մահ» երևույթի հետ։ Հարկ չկա անհանգստանալու։ Երեխան այս հարցով չի տարվի։ Նա ցանկանում է պարզել բոլոր անհասկանալի պահերը։ Պատասխանեք նրա հարցին, ոչինչ չթաքցնելով։ Եթե Դուք հավատացյալ եք, ապա կարող եք հարցին պատասխանել ըստ ձեր կրոնի հավատալիքների։ Իսկ եթե հավատացյալ չեք, ապա դա ձեզ կհանգեցնի ճիշտ պատասխան գտնելու խնդրին։ Ամենից ճիշտը երեխային հասկանալի լեզվով բացատրելն է, որ ոչ ոք հաստատ չգիտի, թե ինչ է պատահում մահվանից հետո, բայց որպես կանոն, մարդիկ մեծամասամբ մահանում են, երբ ծեր են լինում։
«Ի՞նչ կպատահի ինձ հետ, եթե դու մահանաս»
Աշխատեք երեխային ցույց չտալ, որ այդ հարցը Ձեզ անհանգստացրել ու անակնկալի է բերել։ Եվ մի փորձեք այն կատակի վերածել։ Բոլոր երեխաները կարիք ունեն ինքնավստահ ու պաշտպանված զգալու վաղվա օրվա նկատմամբ, իսկ այդ հարցը նրանց անհանգստացնում է։ Նպատակահարմար է այդ հարցին այսպիսի պատասխան տալ. «Դու գիտես, որ ես առողջական խնդիրներ չունեմ ու ինձ մոտ ամեն ինչ կարգին է։ Իսկ մահանում են ծեր ու շատ հիվանդ մարդիկ»։ Եթե Ձեր երեխան բավականաչափ հասկանում է, ապա նրան կարելի է բացատրել, որ եթե հանկարծ այդպիսի բան պատահի, չնայած դրա հավանականությունը շատ չնչին է, ապա նրա մասին անպայման հոգ կտանեն, օրինակ, սիրելի մորաքույրն ու հորեղբայրը։ Դա արտաբերեք առանց արցունքոտ էմոցիաների և աշխատեք երեխային համոզել, որ դա միայն ենթադրություն է, և դուք չեք պատրաստվում մահանալ։
«Կմահանա՞ արդյոք տատիկը»
Երբ երեխան սկսի հասկանալ տարիքի ու մահվան ուղիղ կապը, ապա նրա մոտ ինքըստինքյան այդպիսի հարց կծագի։ Դուք պետք է ճիշտ, և միևնույն ժամանակ հաանգստացնող պատասխան տաք, օրինակ. «Տատիկը, ամենայն հավանականությամբ, կմահանա ավելի շուտ, քան մենք, բայց միևնույնն է, մենք նրան միշտ կսիրենք ու կհիշենք, թե ինչ լավ էր նրա հետ միասին ժամանակ անցկացնելը»։ Կարող եք երեխային բացատրել, որ մահը բնական երևույթ է, որը պետք է ստիպի ավելի գնահատել կյանքն ու նրա բարիքները։ Եթե տատիկը լուրջ հիվանդ է, ապա անհրաժեշտ է, որ այդ մասին խոսակցությունը բացվի ձեր կողմից, չմոռանալով նշել, որ մահից հետո մարդը չի տանջվում և ցավ չի զգում։
«Մահացած մարդիկ կամ նրանց հոգիները ուրվականների տեսքով այցելու՞մ են մեզ»
Նմանատիպ վախերը կարող են երեխայի գիշերային անհանգիստ քնի ու վատ երազների պատճառ դառնալ։ Բացատրեք երեխային, որ ուրվականների գոյությունը գիտությամբ ապացուցված չէ, իսկ սարսափ ֆիլմերի ու պատմությունների վախենալու բովանդակությունները տարբեր պատճառներ ունեն և իրական կյանքի հետ բացարձակապես կապ չունեն։ Բացատրեք երեխային, որ նրանք, ում մենք սիրում ենք, միշտ մնում են մեր հուշերում։ Մենք հիշում ենք նրանց հետ լավագույն պահերը, շնորհակալ ենք երբևիցե նրանց տված լավ խորհուրդների համար։ Բացատրեք երեխային, որ մեր սիրելի մահացած անձինք մահից հետո մեզ չեն այցելի, որպեսզի մեզ չվախեցնեն։
«Ի՞նչ է պատահում մարմնի հետ մահից հետո»
Նման հարց երեխայի մոտ սովորաբար առաջանում է, երբ նա հանդիպում է, օրինակ, սատկած թռչունի։ Դա նշանակում է, որ ժամանակն է հասկանալի լեզվով երեխային բացատրել թաղման կամ դիահերձման արարողությունների մասին։ Բացատրեք նրան, որ մահից հետո մարդկային մարմինը քայքայվում է, անցնում հողի մեջ, ապա այդ քայքայված նյութերի օգնությամբ աճում են նոր ծառեր ու խոտեր։
