Արդեն մի քանի օր էր, ինչ Սուրն ու Սամը գյուղում էին, բայց դարձյալ, ոչ մի կերպ չէին մտերմանում գյուղի տղաներին: Եթե կար մեկը, որի հետ միայն քիչ թե շատ կարող էին մոտիկություն անել, դա Շավարշն էր: Նա էլ հակառակի նման վերջերս բոլորովին չէր երևում: Գյուղում սկսվել էր աշխատանքի եռուն շրջանը, իսկ Շավարշը գիշեր-ցերեկ օգնում էր հորը, որը կոլտնտեսության գլխավոր մեղվաբույծն էր: Բայց մեր հերոսները, նրանից բացի, ուրիշ ոչ մեկի հետ չէին ցանկանում ընկերություն անել: Մանավանդ, դեռ նրանք ինչպես պետքն է, չէին ծանոթացել գյուղի տղաների հետ, երբ լույս ընկավ այդ խորհրդավոր քարայրը:
Եվ ահա մեր ֆանտազյորների համար, որոնց գլուխները, ինչպես գիտեք, լիքն էին բազմաթիվ ցնորքներով ու երազներով, նոր օրեր սկսվեցին: Նրանք՝ մեկուսացած բոլորից, ամբողջ ժամանակ դարձյալ քիթ քթի տված զանազան ծրագրեր էին կազմում՝ խորհրդավոր քարայրի անհայտ գաղտնիքները հայտնաբերելու համար:
Սամին էլ մի այդպիսի բան էր հարկավոր, որ իսկույն քանդվեր նրա երևակայության կծիկը:
Ո՞վ գիտի… Գուցե այդտեղ ոչ միայն մարդասպաններ կարող են թաքնված լինել, այլև գուցե շատ հին ժամանակներում, օտար բռնակալներից պաշտպանվելու համար պատսպարվել են նաև հին-հին զորավարներ ու ռազմիկներ: Եվ գուցե այդ քարայրի անհայտ խորշերից մեկում իրենք կարողանան հայտնաբերել ստորերկրյա մի ճանապարհ, որը կտանի նրանց լայնարձակ մի սրահ, ուր կարող են պահված լինել անհամար գանձեր, իշխանական սրեր ու վահաններ և ուրիշ շատ ու շատ հազվագյուտ բաներ: Իսկ դրանք հայտնաբերելու համար մարդիկ դարեր շարունակ ակնածանքով ու փառքով կհիշեն իրենց անունները:
Եվ այդ « գուցեները» օր ու գիշեր հանգիստ չեն տալիս Սամին: Ցերեկվա ամբողջ պատկերացումները դրոշմվում էին նրա բորբոքված ուղեղում, և նա գիշերները երազում տեսնում էր այդ ամենը:
Սամին ամենից շատ զարմացնում էր այն միտքը, թե ինչպես գյուղի տղաները՝ ապրելով ու մեծանալով այդտեղ, այսքան ժամանակ կարող էին ձեռքները ծալած հանգիստ նստել, մինչդեռ մի քանի օր էր, ինչ նա իմացել էր այդ մասին, բայց քարայրն արդեն իր անհայտ ու առեղծվածային գաղտնիքներով հանգիստ չի տալիս նրան:
…Մի անգամ, ուշ երեկոյան, երբ տատիկը, մորաքույր Մարթան ու Մանուշը մյուս սենյակում խոր քնած էին, Սուրի ու Սամի միջև այսպիսի մի խոսակցություն տեղի ունեցավ:
– Ուրեմն, իմացիր, վաղվանից սկսում ենք պատրաստություն տեսնել, – սենյակի մթության մեջ խորհրդավոր շշնջաց Սամը, – մենք ամենից առաջ պետք է նավակի մասին մտածենք:
– Նավակի՞, – խզված ձայնով հարցրեց Սուրը:
– Բա ինչ: Հեռավոր արշավները գետի վրա միշտ էլ նավակներով են լինում:
– Ինչի՞ համար: Քարայրը մեր գյուղից այնքան էլ հեռու չի, – շշուկով պատասխանեց Սուրը, – մենք տղաների լաստով էլ կարող ենք գնալ…
Այս խոսքի վրա Սամը հանկարծ նստեց անկողնում:
– Լսի՛ր, Սո՛ւր: Չլինի՞ թե տղաներին բան ես ասել…
– Գժվել եմ, ինչ Է:
– Դե երդվիր:
– Ազնիվ խոսք, Սամ, չեմ ասել: Ես մենակ մորաքույր Մարթային եմ հարցրել քարայրի մասին, բայց նա բոլորովին էլ գլխի չընկավ, թե ինչի եմ հարցնում: Հետո… Հետո մեկ էլ Մանուշին եմ ասել թե…
– Մանուշի՞ն… – ընդհատեց նրան Սամը: – Ի՞նչ ես ասել Մանուշին:
– Հեչ: Ես մենակ ասել եմ, որ նա շուտով կլսի մեր հայտնագործության մասին, և կգա մի օր, որ դեռ թերթերում էլ կկարդա մեր անունները: Նա, իհարկե, գլուխս տարավ իր հարցուփորձով, բայց ես հիմար չէի, որ բերանիցս խոսք թռցնեի:
– Դե իմացիր, հա՛… էդ մասին ոչ մի խոսք: Իսկ դու դեռ ասում ես տղաների լաստով գնանք: Լաստն ինչ է որ… Այ, նավակն ուրիշ բան է: Նավակով լողալն ավելի հետաքրքիր է:
– Իսկ քեզ նավակ որտեղի՞ց… Կարծում ես իսկական նավակ ճարելը հե՞շտ է:
– Իսկական նավակ հարկավոր էլ չի: Մենք ինքներս կարող ենք պատրաստել: Ինչ է, կարծում ես, չե՞նք կարող:
– Սամ, գիտե՞ս ինչ… – խորհրդավոր ձայնով շշնջաց Մուրը:
– Ի՞նչ:
– Այ երեկ, երբ տատը ինձ աթար բերելու համար ցախատուն ուղարկեց, այնտեղ, լուսամուտի տակ, ես փայտե մի մեծ տաշտակ տեսա: Մտքովս անցավ, թե չի՞ կարելի դրանից նավակ պատրաստել, բայց մտածեցի, որ հազիվ բանի պետք գա, դուրս եկա և մոռացա քեզ ասեմ:
– Ճի՞շտ ես ասում, Սուր…
– Ազնիվ խոսք: Մենակ թե տաշտակը շատ հին է: Դրանով տատիկը խոզերին է լափ տալիս:
– Ավելի լավ, որ հին է, – ուրախ պատասխանեց Սամը, – թե չէ նորը մեզ իսկի պետք էլ չի:
– Հետո կողքից էլ ճաքած է…
– Ոչինչ, կպատրաստվենք… Ո՜ւխ, էնպիսի մի նավակ պատրաստենք, որ բոլորի բերանը բաց մնա: Նույնիսկ առագաստ էլ կարող ենք վրան ամրացնել, – և հետո ընկճված ավելացրեց, – մենակ թե տատիկը կթողնի՞ ձեռք տանք որ…
– Կթողնի: Շատ որ խնդրենք, բան չի ասի, կթողնի:
Տղաները լռեցին:
Իսկ դրսից լսվում էր ծղրիդների գիշերային համերգը:
– Ճը՛ռռ, ճը՛ռռ, ճը՜ռռ….