Գլուխ տասնիններորդ – «ՀՅՈւՐԸՆԿԱԼՈւԹՅՈւՆ ԿՌԱՀԻԿԻ ՄՈՏ»

Գլուխ տասնութերորդ

Կռահիկը կանգնել էր իր առանձնասենյակի բաց լուսամուտի մոտ և, ձեռքերը կրծքին խաչած, մտախոհ ու սևեռուն հայացքով նայում էր հեռուն։ Նրա մազերը ուղիղ ետ էին սանրած, խիտ, սև հոնգքերը, որ միանում էին քթարմատի մոտ, կիտված էին, որ դեմքին տալիս էին խորամիտ արտահայտություն։ Նա նույնիսկ չշարժվեց տեղից, երբ սենյակում հայտնվեցին մեր երեք բարեկամները։ Բուբլիկը բարձրաձայն բարևեց նրան, ներկայացրեց Պտուտակիկին ու Ագուցիկին և ասաց, որ նրանք եկել են զոդիչը տանելու, բայց Կռահիկը շարունակում էր լուսամուտից դուրս նայել այնպիսի կենտրոնացած տեսքով, կարծես ջանում էր բռնել ինչ-որ հույժ խորամանկ, խելոք մտքի պոչից, որ պտտվում էր գլխում և ոչ մի կերպ ձեռքը չէր ընկնում։ Բուբլիկը մնաց շվարած, ապա ուսերը թոթվեց ու քմծիծաղով նայեց Պտուտակիկին ու Ագուցիկին, ասես ուզում էր ասել։ «Ըհը՛, տեսնում եք, ասում էի, չէ՞»։

Վերջապես Կռահիկը ասես արթնացավ քնից, շուռ եկավ այցելուների կողմը և ուռած-փքված, բառերը ձգելով, փափուկ, հաճելի ձայնով ասաց.

— Ողջու-ո՜ւյն, ողջ-ու-ու-ու-ո՜ւյն։ Ներեցեք խնդրեմ, բարեկամներս։ Ես, ինչպես ասում են, անտեսանելի բացակայում էի, երևակայությամբ փոխադրվել էի ուրիշ վայրեր… Կռահիկ, — իր անունը տվեց նա ու Պտուտակիկին երկարեց ձեռքը։

Պտուտակիկը սեղմեց նրա կոտլետի նման փափուկ ձեռքը և ինքն էլ իր անունը տվեց։

— Կռահիկ, — կրկնեց Կռահիկը թավշե ձայնով և սահուն, լայն ժեստով ձեռքը երկարեց Ագուցիկին։

— Ագուցիկ, — պատասխանեց Ագուցիկը և նույնպես սեղմեց կոտլետը։

— Կռահիկ, — արտասանեց երրորդ անգամ Կռահիկը և Բուբլիկին մեկնեց ձեռքը։

— Ախր մենք ծանոթներ ենք, — պատասխանեց Բուբլիկը։

— Ախ հա՜, ախր սա Բուբլիկն է, — զարմացած արտահայտություն տալով դեմքին, բացականչեց Կռահիկը։ — Ողջու-ո՜ւյն։ Ողջու-ու-ո՜ւյն։ Խնդրեմ նստեք, բարեկամներս։

Բոլորը նստեցին։

— Ուրեմն դուք արդեն ծանոթացել եք այդ Շուրուպիկի հետ, — հարցրեց Կռահիկը, իր հարցով հաստատելով, որ չնայած ինքն անտեսանելի բացակայում էր, ուրիշ վայրեր փոխադրվե­լով, այնուամենայնիվ, լսել էր Բուբլիկի ասածը։ — Երևի ձեզ ցույց է տվել իր բացովի սեղաններն ու աթոռները։ Հի-հի-հի՜…

Պտուտակիկը գլխով արեց։ Կռահիկի դեմքը ծաղրական արտահայտություն ստացավ։ Ասես հաճույք զգալով, նա ձեռքերով տրորեց ծնկներն ու ասաց.

— Հի-հի-հի՜։ Այդ գյուտարարները խենթ են։ Դե, ասացեք խնդրեմ, ինչի՞ են պետք այդ բո­լոր բացովի սեղաններն ու վայր իջնող ճոճացանցերը։ Ինձ համար, օրինակ, շատ ավելի հաճելի է սովորական աթոռին նստել, որ վերկենալիս չի թռչկոտում իմ տակ կամ էլ քնել մի մահճակա­լի. որը վեր ու վար չի անում։ Ինչի՞ համար են այդ բոլորը, ասացեք խնդրեմ։ Ո՞վ կարող է ինձ ստի­պել քնել այդպիսի մահճակալին։ Իսկ եթե ես, ինչպես ասում են, չեմ ուզում։ Չեմ կամենում։

— Ախր ձեզ ոչ ոք չի ստիպում, — ասաց Բուբլիկը։ — Շուրուպիկը գյուտարար է և աշխա­տում է ձեռքն ընկածը կատարելագործել։ Դա միշտ չէ, որ հաջողվում է, բայց նա շատ օգտակար գյուտեր ունի։ Նա լավ վարպետ է։

— Դե ես չեմ ասում, թե վատն է, — առարկեց Կռահիկը։ — Եթե կուզեք իմանալ, նա իրոք շատ լավ վարպետ է։ Այո, այո, պետք է խոստովանել, նա հիանալի վարպետ է։ Նա ինձ համար սքանչելի զրուցագրաֆ է սարքել։

— Ի՞նչ բան է այդ զրուցագրաֆը, — հարցրեց Պտուտակիկը։

— Խոսող մեքենա։ Ահա, տեսեք։

Կռահիկը իր հյուրերին տարավ սեղանի կողմը, որի վրա դրված էր մի փոքրիկ գործիք։

— Այս արկղը կամ ճամպրուկը, ասացեք ինչպես կուզեք, կողքից մի փոքրիկ ճեղք ունի։ Բավական է այդ ճեղքի առաջ մի քանի խոսք ասեք, իսկ հետո կոճակը սեղմեք, և զրուցագրաֆը նույնությամբ կկրկնի ձեր խոսքերը։ Ահա, փորձեք, — առաջարկեց Կռահիկը Պտուտակիկին։

Պտուտակիկը կռացավ ճեղքի վրա և ասաց.

— Պտուտակիկ, Պտուտակիկ։ Ագուցիկ, Ագուցիկ։

— Եվ Բուբլիկ, — ավելացրեց Բուբլիկը, թեքվելով ճեղքի վրա։

Կռահիկը սեղմեց կոճակը, և զրուցագրաֆը, ի զարմանս բոլորի, ռնգային ձայնով խոսեց.

«Պտուտակիկ, Պտուտակիկ, Ագուցիկ, Ագուցիկ։ Եվ Բուբլիկ»։

— Իսկ ինչների՞դ է պետք այս խոսող մեքենան — հարցրեց Ագուցիկը։

— Հապա ինչպե՜ս, — բացականչեց Կռահիկը։ — Գրողն առանց այդպիսի գործիքի՝ ասել է, թե առանց ձեռքերի։ Ես կարող եմ գրուցագրաֆը դնել ուզածս բնակարանում, և նա գրի կառնի այն ամենը, ինչ որ խոսեն։ Ինձ մնում է միայն արտագրել, ահա ձեզ պատմվածք կամ նույնիսկ վեպ։

— Ի՜նչ հասարակ բան է, — բացականչեց Ագուցիկը։ — Իսկ ես ինչ-որ տեղ կարդացել էի որ գրողին հարկավոր է մի հնարանք, մտահղացում…

— Է՜, մտահղացում, — անհամբերությամբ նրա խոսքը կտրեց Կռահիկը։ — Միայն գրքերում է գրվում, թե մտահղացում է հարկավոր, բայց փորձիր մի միտք հղանալ, երբ քեզնից առաջ արդեն ամեն ինչ հղացել են։ Ինչ ուզում ես վերցրու՝ արդեն արված է։ Իսկ այսպես ուղղակի վերցրու բնականից, ինչպես ասում են, և անպայման մի այնպիսի բան դուրս կգա, որ դեռ ոչ մի գրողի գլխում չի ծագել։

— Բայց հո ամեն մեկը չի ուզի, որ իր սենյակում զրուցագրաֆ դնեք, — ասաց Պտուտակիկը։

— Դե ես դա խորամանկությամբ եմ անում,— պատասխանեց Կռահիկը։ – Մեկն ու մեկի մոտ հյուր եմ գնում, զրուցագրաֆը ձեռքիս, որը, ինչպես համոզվեցիք, ճամպրուկի տեսք ունի։ Դուրս գալիս, ես սեղանի կամ աթոռի տակ մոռանում եմ այդ ճամպրուկը, իսկ հետո երջանկություն եմ ունենում լսելու այն, ինչ տանտերերը խոսում են առանց ինձ։

— Ի՞նչ են խոսում։ Դա շատ հետաքրքիր է, — ասաց Ագուցիկը։

— Անչափ հետաքրքիր է, — հաստատեց Կռահիկը։ — Ես նույնիսկ չէի սպասում։ Բանից դուրս է գալիս, որ ոչինչ էլ չեն խոսում, այլ ուղղակի հռհռում են առանց պատճառի, ծուղրուղու են անում աքաղաղի նման, շան նման հաչում են, խռխռացնում, մլավում։

— Զարմանալի է, — բացականչեց Պտուտակիկը։

— Ես էլ հենց այդ եմ ասում, որ զարմանալի է, — համաձայնեց Կռահիկը։ — Քանի դեռ հետները նստած ես, բոլորը նորմալ ու խելամիտ խոսում են, իսկ հենց որ դուրս ես գնում, ինչ-որ անհեթեթություն է սկսվում։ Ահա, լսեցեք երեկվա գրանցումը։ Ես ծանոթներիս մոտ էի և հեռա­նալիս զրուցագրաֆը թողել էի սեղանի տակ։

Կռահիկը պտտեց ճամպրուկի կափարիչի տակ գտնվող ինչ-որ սկավառակ և սեղմեց կոճակը։ Լսվեց ֆշշոց, թրխկոց, ասես դուռ էր փակվում։ Մի րոպեի չափ լռություն տիրեց, իսկ հետո հանկարծ ընդհանուր ծիծաղ պայթեց։ Ինչ-որ մեկն ասաց. «Սեղանի տակ է»։ Աղմուկ լսվեց։ Նո­րից քրքջոց լսվեց։ Ինչ-որ մեկը ծուղրուղու կանչեց, մյուսը մլավեց, մեկ ուրիշը հաչեց։ Հետո մեկը ոչխարի նման մայեց։ Ինչ-որ մեկն ասաց. «Թողեք, ես էշի պես զռամ»։ Եվ սկսեց «Ի-հա՜, ի-հա՜»։ Իսկ հիմա ձիու քուռակի պես «Ի-հա՜-հա՜-հա՜-հա՜»։ Նորից ծիծաղ հնչեց։

— Ահա, տեսնում եք… այսինքն՝ լսում եք, — տարակուսանքով ձեռքերը տարածեց Կռահիկը։

— Այո, դրանից այնքան էլ շատ բան չես քաղի վեպի համար, — խելամտորեն պատասխանեց Պտուտակիկը։

— Ես դրա գաղտնիքը կբանամ, — ասաց Բուբլիկը Կռահիկին։ — Քաղաքում արդեն բոլո­րը գիտեն այս զրուցագրաֆի մասին և հենց որ դուք դուրս եք գնում, դիտմամբ սկսում են զանա­զան հիմարություններ գոռալ մեքենայի մեջ։

— Ախր ինչո՞ւ հիմարություններ գոռալ։

— Դե դուք ուզում եք խորամանկությամբ գերազանցել նրանց, իսկ նրանք էլ ձեզ են խաբում։ Դուք ուզում եք իմանալ, թե ինչ են խոսում առանց ձեզ, իսկ նրանք գլխի են ընկել և դիտմամբ ծվծվում ու խռխռացնում են, որ ծիծաղեն ձեզ վրա։

Կռահիկը խոժոռվեց։

— Ախ, այդպե՜ս։ Դե լավ, ես դրանց հախից կգամ։ Զրուցագրաֆը լուսամուտի տակ կխցկեմ։ Այս մեքենան դեռ կարդարացնի իրեն։ Ահա, հիացեք, սա ի՞նչ է ձեր կարծիքով։

Կռահիկը այցելուներին ցույց տվեց մի անճոռնի սարքավորում, որ ոչ ծալած վրանի էր նման, ոչ մեծ հովանոցի։

— Երևի հովանոց է, — իր ենթադրությունը հայտ­նեց Ագուցիկը։

— Ոչ, հովանոց չէ, այլ ծալովի, տեղից տեղ հեշտ տեղափոխվող սեղան ու աթոռ՝ գրողի համար, — պատասխանեց Կռահիկը։ — Ասենք թե ուզում եք ան­տառ նկարագրել։ Դուք գնում եք անտառ, բաց եք անում սեղանը, նստում ձեզ համար և նկարագրում այն ամենը, ինչ տեսնում եք ձեր շուրջը։ Ահա, փորձեք նստել, — առաջարկեց նա Ագուցիկին։

Կռահիկը սեղմեց ենթադրյալ հովանոցի բռնակի կոճակը, և հովանոցն իսկույն բացվեց, դառնալով մի փոքրիկ սեղան՝ աթոռի հետ միասին։ Ագուցիկը նստեց սեղանի առջև, որի համար նա ստիպված էր ամենաանբնական կերպով ծալել ոտքերը։

— Դուք զգում եք, որ հարմար է ձեր տեղը, — շարունակեց Կռահիկը, — և իսկույն ոգեշնչվում եք։ Խոստովանեցեք, որ դա ավելի հաճելի է, քան գրել խոտի վրա կամ չոր գետնին նստած։

Ագուցիկը ոչ հարմարություն էր զգում, ոչ էլ ոգե­շնչում, ընդհակառակը, նա զգում էր, որ ոտքերն սկսում են անտանելի ցավել։ Դրա համար էլ նա վճռեց խոսքը փոխել և, վերկենալով տեղից, հարցրեց.

— Ասացեք խնդրեմ, իսկ դուք ի՞նչ գիրք եք գրել։

— Ես դեռ ոչ մի գիրք չեմ գրել, — խոստովանեց Կռահիկը։ — Գրող լինելը շատ դժվար բան է։ Մինչև գրող դառնալը ես, ինչպես տեսնում եք, ստիպված էի որոշ իրեր ձեռք բերել, իսկ դա հեշտ բան չէ։ Նախ, ես ստիպված էի սպասել, թե երբ պատրաստ կլինի բացովի սեղանը։ Դա տարիներ տևեց։ Հետո սպասեցի՝ մինչև զրուցագրաֆը պատրաստ կլիներ։ Դուք գիտե՞ք, թե վարպետներն ինչքան են սիրում գործը ձգձգել և ուշացնել։ Դրանով հատկապես աչքի է ընկնում Շուրուպիկը։ Պատկե­րացրեք, նա երկու տարի ու կես միայն մտածում էր, թե ինչպես շինի այդ գործիքը։ Դե, նրա համար բոլորովին միևնույն է, ես կարող եմ սպասել, թե չէ։ Նա չի հասկանում, որ ես ստեղծագործական աշխատանք եմ անում։ Զրուցագրաֆը, իհարկե, բարդ գործիք է, բայց ինչո՞ւ բարդացնել առանց այն էլ բարդ գործիքը։

— Իսկ նա մի՞թե բարդացրել է, — կարեկցանքով հարցրեց Պտուտակիկը։

— Իհարկե, բարդացրել է։ Ոչ թե ուղղակի զրուցագրաֆ է շինել, այլ ինչ-որ կոմբինացված զրուցագրաֆ փոշեկուլի հետ միասին։ Իմ ինչին է պետք փոշեկուլը, ասացեք խնդրեմ։ Դրա վրա տարի ու կես ժամանակ կորավ։ Դե լավ, ոչինչ, — ձեռքը թափ տվեց Կռահիկը։ — Այժմ ես գործիքն ունեմ, մանր-մունր բաներ են պակասում։

— Լավ կլիներ այնպիսի մեքենա հորինել, որ կարողանար մտածել գրողի փոխարեն, — ասաց Ագուցիկը։

— Դուք իրավացի եք, — համաձայնեց Կռահիկը։

Լուսամուտից տեսնելով, որ արևը մայր մտնելու վրա է, մեր բարեկամներն սկսեցին հրա­ժեշտ տալ։ Զոդիչն ստանալով, նրանք փողոց դուրս եկան։ Պտուտակիկն ասաց.

— Վերադառնալու ժամանակն է։ Հանկարծ գիշերով ճանապարհին չմնանք։

— Ոչինչ, եղբայր ջան, ես ձեզ մի ակնթարթում կհասցնեմ մեքենայով։ Բայց չէր խան­գարի դեռ մի բան ուտել, — ասաց Բուբլիկը և Պտուտակիկին ու Ագուցիկին տարավ իր մոտ ճաշի։

Գլուխ քսաներորդ