Գլուխ տասներեքերորդ

22Կա մի օրենք սուտլիկների աշխարհում՝
Ով չի ստում, նա հիվանդ է համարվում:

Մենք Մորաքույր Եգիպ¬տացորենից բաժանվե¬ցինք այն ժամանակ, երբ նա դռան մոտ կանգնած լսում էր իր փիսիկ¬ների մլավոցը: Ըստ որում, նա իրեն շատ երջանիկ էր զգում, այնպես, ինչպես երաժշտագետը երջանիկ կզգար իրեն, եթե հայտնաբերեր Բեթհովենի չհրատարակված սիմ-ֆոնիան, որը երկար տարիներ մնա¬ցել էր սեղանի դարակում: Ռոմոլետայից բաժանվեցինք այն ժամա¬նակ, երբ նա վազեց տուն, Կաղլիկ-կատվին ցույց տալով, թե ինչպես պիտի գնալ նկարիչ Բանանիտոյի մոտ: Քիչ անց մորաքույրն ու ազգականուհին արդեն հանգիստ քնած էին իրենց անկողիններում, չկասկածելով, որ Կալիմերի նա¬մակներն ամբողջ ոստիկանական մեքենան շարժման մեջ են դրել: Գիշերվա ժամը 3-ին այդ մեքենայի մի քանի պտուտակներ, ի դեմս ժանդարմների մի դասակի, առանց խոս¬քերի ներս ընկան, Եգիպտացորենին ու աղջկան ստիպեցին շուտ հագնվել ու բանտ տարան:
Ավագ ժանդարմը, բանտարկվածներին հանձնելով բանտապետին, ու¬զում էր նորից քնելու գնալ, մոռացել էր, որ կոլեգան ձևամոլ է:
– Ի՞նչ մեղք են գործել այս երկուսը:
– Պառավը շներին մլավել է սովորեցրել, իսկ աղջիկը պատերի վրա մակագրություններ է արել: Սրանք երկու վտանգավոր հանցագործներ են: Քո տեղը լինեի, սրանց կնստեցնեի նկուղում և կուժեղացնեի հսկողությունը:
– Ինքս գիտեմ, թե ինչ պիտի անեմ, – նետեց բանտապետը: – Հիմա տեսնենք, թե իրենք ինչ կասեն:
Նախ հարցաքննեցին Մորաքույր Եգիպտացորենին: Բանտարկությունը նրան չէր վախեցրել: Հիմա, երբ նրա յոթ կատվիկները մլավելու ընդունա¬կություն էին ձեռք բերել, ինչը հատուկ էր նրանց, ոչինչ չէր կարող Եգիպ¬տացորենի երջանկությունը մթագնել: Դրա համար էլ նա շատ հանգիստ էր պատասխանում բոլոր հարցերին:
– Ոչ, դրանք շներ չէին, այլ կատուներ:
– Արձանագրության մեջ գրված է, որ շներ էին:
– Ո՛չ, ո՛չ… Դրանք կատուներ էին: Նրանցից, որ մկներ են բռնում:
– Բայց չէ՞ որ հենց շներն են մուկ բռնում:
– Ո՛չ, պարոն, կատուներն են մուկ բռնում: Եվ մլավում են կատու¬ները: Իմ կատուները հաչում էին, ինչպես մեր քաղաքի բոլոր կատուները: Բայց երեկ երեկոյան, բարեբախտաբար, նրանք սկսեցին մլավել:
– Այս կինը խելագար է, – ասաց բանտապետը: – Նրա տեղը խելագա¬րանոցն է: Կարճ ասած, տիկին, ի՛նչ է, դուք հեքիա՞թ եք պատմում մեզ:
– Ճշմարտությունն եմ ասում, միայն ճշմարտությունը:
– Դե, ուրեմն, ամեն ինչ պարզ է, – բացականչեց բանտապետը: – Սա ուղղակի կատաղի խելագար է: Ես սրան ընդունել չեմ կարող: Այս բանտը միայն կանոնավոր մարդկանց համար է: Խելագարներին պետք է խելա¬գարանոց տանել:
Եվ, չնայած ավագ ժանդարմի բողոքներին, որը տեսնում էր, թե ինչպես է հօդս ցնդում կուշտ քնելու իր երազանքը, բանտապետը վերադարձրեց Մորաքույր Եգիպտացորենին և նրա գործը: Հետո նա սկսեց Ռոմոլեատայի հարցաքննությունը:
– Այդ դո՞ւ էիր պատերին գրում:
– Այո, միանգամայն ճիշտ է, գրել եմ:
– Լսեցի՞ր, – գոռաց բանտապետը: – Սրա խելքն էլ տեղը չէ: Ուղարկել խելագարանոց: Այս աղջկան էլ տար ու ինձ հանգիստ թող: Ես ժամանակ չունեմ խելագարներով զբաղվելու:
Կատաղությունից կանաչ կտրած, ժանդարմների պետը երկու բան¬տարկյալներին նորից նստեցրեց մեքենա ու տարավ խելագարանոց, որտեղ նրանց իսկույն ընդունեցին և ուղարկեցին մի մեծ սենյակ, ուր նստած էին այն բոլոր մարդիկ, որոնց ոստիկանությունը բանտարկել էր ճիշտ խոսելու համար:
Սակայն այդ գիշերվա դեպքերը դրանով չավարտվեցին: Եվ գիտե՞ք, թե ով էր սպասում ժանդարմների պետին, երբ նա վերջապես վերադարձավ իր առանձնասենյակը: Կալիմեր Մուրհակը: Նա կանգնած էր գլխարկը ձեռ¬քին և ամենազզվելի մի ժպիտ դեմքին:
– Ձեզ ի՞նչ է պետք:
– Ձերդ գերազանցություն, – քծնանքով ու խոնարհվելով բլբլաց Կալիմերը, – ես եկել եմ իմ հարյուր հազար կեղծ թալերն ստանալու: Պարգևը ինձ հասնում է նրա համար, որ իմ ջանքերի շնորհիվ բանտարկված են մեր տեր թագավորի թշնամիները:
– Աա՜, ուրեմն այդ դո՞ւք էիք նամակներ գրել, – մտախոհ ասաց ժանդարմների պետը: – Բայց ամեն ինչ ճի՞շտ է, ինչ գրել էիք:
– Ձերդ գերազանցություն, – բացականչեց Կալիմերը, – երդվում եմ, որ ամեն ինչ մաքուր ճշմարտություն է:
– Աա՜, – իր հերթին բացականչեց ժանդարմների պետը և նրա դեմքին մի խարդախ ժպիտ հայտնվեց: – Նա պնդում է, թե ճիշտ է ասում: Ահա թե ինչ, բարեկամս, ես առաջ էլ էի զգում, որ ձեր խելքը տեղը չէ, բայց հիմա դուք այդ հաստատեցիք: Ուղիղ խելագարանոց գնացեք:
– Ձերդ գերազանցություն, խղճացեք, – աղաղակեց Կալիմերը և, գլխարկը գցելով ցած, հուսահատ սկսեց տրորել: – Մի՞թե դուք ինձ հետ այդ¬պես անհոգի կվարվեք: Ես ստի բարեկամ եմ, չէ՞ որ այդ մասին գրել էի իմ նամակում:
– Մի՞թե ճիշտ է, որ դուք ստի բարեկամ եք:
– Ճիշտ է, իսկական ճշմարտություն, երդվում եմ։
-. Ա՛յ, դուք նորից բռնվեցիք, – հաղթականորեն ասաց ժանդարմների պետը: – Արդեն երկու անգամ երդվեցիք, որ ճիշտ եք ասում։ Հերիք է խոսեք: Խելագարանոցում դուք ժամանակ կունենաք հանգստանալու: Իսկ այժմ պարզ երևում է, որ կատաղի խելագար եք և եթե մնաք ազատության մեջ, դա սպառնալիք կլինի հասարակական կարգի համար:
– Դուք ուղղակի ուզում եք իմ պարգևը յուրացնել, – աղաղակում էր Կալիմերը, աշխատելով ժանդարմների ձեռքից ազատվել:
– Լսո՞ւմ եք: Կա-չկա սրա նոպան բռնել է: Սրան զսպաշապիկ հագցրեք և բերանին կապանք դրեք: Ինչ վերաբերում է պարգևին, ապա խոսք եմ տալիս, որ ձեզ ոչ մի գրոշ չի հասնի, քանի դեռ ես գրպաններ ունեմ, ուր կարելի է այդ գումարը հուսալիորեն պահել:
Այսպես Կալիմերը նույնպես ընկավ խելագարանոց, որտեղ նրան փա¬կեցին թաղիքապատ առանձնախցում:
Ժանդարմների պետը, այն է, ուզում էր քնելու գնալ, երբ սկսեցին քա¬ղաքի զանազան ծայրերից տագնապալից զանգել:
– Ալո, ոստիկանատո՞ւնն է: Մեր կողմերում ինչ-որ շուն է մլավում: Գուցե կատաղած է: Մարդ ուղարկեք, խնդրում ենք:
– Ալո, ոստիկանատո՞ւնն է: Ինչո՞վ են զբաղված շնաբույծները: Մեր տան մոտ արդեն կես ժամ է մի շուն է մլավում: Եթե նրան վաղը առա¬վոտյան չտանեն, ապա տանից ոչ ոք դուրս չի գա, վախենում են, թե կա¬րող է կծել:
ժանդարմների պետն անմիջապես կանչեց բոլոր շնաբույծներին, բա¬ժանեց ջոկատների, նրանց հետ դրեց իր լավագույն ժանդարմներին և ուղարկեց քաղաքի բոլոր ծայրերը մլավող շուն որսալու: Ընթերցողն, իհար¬կե, արդեն հասկացավ, որ խոսքը Մորաքույր Եգիպտացորենի կատուների մասին է:
Կես ժամ չէր անցել, երբ բռնվեց ամենափոքրիկ կատուն: Նա այնպես էր տարվել մլավելով, որ չնկատեց, թե ինչպես են իրեն շրջապատում: Միան¬գամից իր շուրջն այդքան մարդ տեսնելով, նա որոշեց, որ մլավելու համար եկել են իրեն շնորհավորելու և ավելի եռանդով սկսեց մլավել: Շնաբույծներից մեկը բարեկամաբար ժպտալով մոտեցավ նրան, մի երկու անգամ շո¬յեց մեջքը, իսկ հետո վճռականորեն բռնեց ու գցեց պարկի մեջ:
Յոթ կատուներից երկրորդը բռնվեց այն ժամանակ, երբ բարձրանալով ձիու արձանի թամբին, նա մլավելով ճառ էր ասում կատուների մի փոքրիկ խմբի համար: Կատուները նրան լսում էին մռայլ քմծիծաղով, իսկ երբ տեսան, որ նա բռնվեց, մի կատաղի հաչոց գցեցին:
Երրորդ կատվին բռնեցին այն ժամանակ, երբ սա և մի շուն հասել էին իրար:
– Այդ ինչո՞ւ ես մլավում, հիմար, – հարցրեց կատուն:
– Իսկ ես, քո կարծիքով, ի՞նչ պիտի անեմ: Ես կատու եմ, ուրեմն պիտի մլավեմ, – պատասխանեց շունը:
– Տեսնում եմ, որ դու վերջնականապես հիմարացել ես: Դու ի՞նչ է, քեզ հայելու մեջ երբեք չե՞ս տեսել: Դու շուն ես և պետք է հաչես: Իսկ ես կա¬տու եմ, իմ պարտքն է մլավել: Ա՛յ, լսիր՝ մյաու, մյաու, մյաու, մյաու:
Մի խոսքով, գործը վերջացավ կռվով, և շնաբույծները, երկար չմտա¬ծելով, երկուսին Էլ բռնեցին, բայց հետո շանը բաց թողեցին, որովհետև նա մլավելու իրավունք ուներ:
Հետո բռնեցին չորրորդ, հինգերորդ և վեցերորդ կատուներին:
– Մնաց միայն մեկը, – ասում էին շնաբույծներն ու ժանդարմները և մխիթարում իրար, որպեսզի հոգնությունը հաղթահարեն:
Որքան զարմացան նրանք, երբ երկար որոնումներից հետո հանդի¬պեցին ոչ թե մեկ, այլ երկու մլավող կատվի:
– Շատացել են, – նկատեց պահնորդներից մեկը:
– Երևի շատ վարակիչ բան է մլավելը, – ավելացրեց շնաբույծը:
Կատուներից մեկը Մորաքույր Եգիպտացորենի յոթերորդ կատուն էր, իսկ մյուսը այն Բարբոսն էր, որին մենք հանդիպել ենք արդեն առաջին գլուխներից մեկում: Նա մտածելով եկել էր այն եզրակացության, որ Կաղլիկ-կատուն որոշ չափով իրավացի էր, երբ խորհուրդ էր տալիս մլավել: Նա մի անգամ փորձեց հետևել Կաղլիկի օրինակին և այսուհետև այլևս չէր կարողանում հաչել, նույնիսկ այն ժամանակ, երբ ուզում էր:
Բարբոսը առանց դիմադրելու թույլ տվեց, որ իրեն բռնեն, բայց յոթերորդ կատուն, ամենաավագը, այնքան ճարպիկ գտնվեց, որ մագլցեց, բարձրացավ ծառը, և, նստելով բարձր ճյուղերից մեկին, սկսեց մլավել կա¬տուների երգացանկի ամենալավ արիաները, կատաղեցնելով իրեն հետապնդողներին:
Այդ արտակարգ ներկայացումը դիտելու համար մեծ ամբոխ հավաք¬վեց և, ինչպես լինում է նման դեպքերում, հանդիսականները բաժանվեցին երկու մասի: Մի մասը, այսինքն՝ ողջամիտները, հրահրում էին պահնորդ¬ներին, որ սրանք վերջ տան սկանդալին: Մյուսները՝ կատակասերները և ով գիտե, գուցե և ոչ միայն կատակասերները, «ցավակցում էին» կատվին և բարձր գոռալով խրախուսում էին նրան.
– Մյա՜ու… մյա՜ու…
Հավաքվել էին նաև բազմաթիվ կատուներ, որոնք հաչում էին իրենց ցեղակցի վրա գուցե ոմանք նախանձից դրդված, ոմանք էլ չարությունից։ Նրանցից մի քանիսը, վարակվելով, նույնպես սկսեցին մլավել: Շնաբույծ¬ներն իսկույն հարձակվում էին այդ կտրիճների վրա և, բռնելով նրանց, խո¬թում էին իրենց պարկերը:
Ճարահատյալ հրշեջներ կանչեցին: Սրանք ծառը այրեցին, որպեսզի համառ կատվին, որը դեռ շարունակում էր մլավել, ստիպեին ցած իջնել: Այսպիսով, ամբոխը կարողացավ վայելել նաև մի փոքրիկ հրդեհի հաճույք, և բոլորը բավարարված գնացին իրենց տները:
Վերջիվերջո պարզվեց, որ մլավող կատուները քսան հատ են: Նրանց բոլորին էլ տարան խելագարանոց. չէ՞ որ նրանք, այսպես թե այնպես, յու¬րովի ճշմարտությունն էին ասում, հետևաբար, խելագար կատուներ էին: Խե¬լագարանոցի դիրեկտորը չգիտեր, թե ուր տեղավորի նրանց: Երկար մտածե¬լուց հետո նա որոշեց կատուներին ուղարկել Կալիմեր Մուրհակի սենյակը: Կարո՞ղ եք պատկերացնել, թե լրտեսը որքան գոհ պիտի լիներ այդ ընկերակ¬ցությունից, որը միշտ նրան պիտի հիշեցներ իր դժբախտության պատճառը: Երկու ժամ չանցած նա իսկապես խելագարվեց և սկսեց կատվի նման մլավել ու մռռալ: Նրան թվում էր, թե ինքն էլ կատու է և երբ մի անզգույշ մուկ փորձեց սենյակի մի անկյունից մյուսն անցնել, Կալիմերն առաջինը նետվեց նրա վրա: Բայց մուկը հասցրեց իրեն նետել անցքը և միայն պոչր թողեց Կալիմերի ատամների մեջ:
Կաղլիկ-կատուն այս բոլոր տեղեկությունները հավաքելով, արդեն վե¬րադառնում էր տուն, որպեսզի պատմի Ջելսոմինոյին, երբ լսեց, թե ինչպես իրեն այդքան լավ ծանոթ տենորը հանկարծ սկսեց երգել: Նա երգում էր այն հայտնի երգերից մեկը, որ երգում էին նրա հայրենի գյուղում և որոնք նրան այնքան տանջանք պատճառեցին:
«Այս անգամ ես գրազ կգամ իմ չորս թաթերով, նոր թաթս էլ հետը հաշված անշուշտ, որ Ջելսոմինոն քնած է և երգում է երազում: Եթե չշտա¬պեմ, պահնորդներն ինձանից առաջ կընկնեն»:
Տան մոտ նա ունկնդիրների մի մեծ բազմություն տեսավ; Ոչ ոք տեղից չէր շարժվում, ոչ ոք չէր խոսում: Եվ նույնիսկ, երբ մեկ-մեկ ջարդվում էին հարևան տների ապակիները, ոչ ոք չէր բողոքում: Թվում էր, թե հրաշալի երգը բոլորին կախարդել է: Կաղլիկ-կատուն բազմության մեջ երկու երիտասարդ պահնորդ նկատեց, որոնց դեմքերին էլ նույն հիացմունքն էր, ինչ որ մյուսների: Դուք արդեն գիտեք, որ պահնորդներին հրամայված էր Ջելսոմինոյին բանտարկել, բայց այս երկուսը կարծես թե այդպիսի մտադրու¬թյուն չունեին: Դժբախտաբար, այդ ժամանակ պահնորդների մի ջոկատ էլ էր մոտենում տանը: Նրանց պետը մտրակով իր համար ճանապարհ էր բացում բազմության մեջ, նա երևի մի քիչ խուլ էր, դրա համար էլ Ջելսոմինոյի երգեցողությունը նրան չէր հասնում:
Կաղլիկ-կատուն աստիճաններով արագ վազեց վեր և գնդակի նման նետվեց ձեղնահարկ:
– Վեր կաց, վեր կաց, շուտ, – գոռգոռաց նա և պոչով խուտուտ տվեց Ջելսոմինոյի քիթը: – Համերգը վերջացած է, ոստիկանությունն է գալիս:
Ջելսոմինոն աչքերը բաց անելով ու տրորելով, հարցրեց.
– Որտե՞ղ եմ ես:
– Կարող եմ ասել, թե դու որտեղ կհայտնվես, եթե անմիջապես այստեղից չփախչենք, կընկնես բանտ:
– Ի՞նչ է, էլի երգո՞ւմ էի:
– Գնանք, փախչենք կտուրներով:
– Դու կատվի նման ես դատում: Ես սովոր չեմ կղմինդրների վրայով թռչկոտել:
– Կբռնես իմ պոչից:
– Իսկ ո՞ւր գնանք:
– Բոլոր դեպքերում՝ ինչքան այստեղից հեռու, այնքան լավ: Դե որևէ տեղ կհասնենք, էլի:
Կաղլիկ-կատուն առաջինը թռավ ձեղնահարկի պատուհանին և Ջելսոմինոյին ուրիշ բան չէր մնում, քան աչքերը փակել, որպեսզի գլուխը չպտտվի, և հետևել նրան:

 

Գլուխ տասնչորսերորդ