Գլուխ երրորդ

Պատահական կերպով Ջելսոմինոն մի օր
ծանոթացավ մի կատվի հետ արտասովոր:

Առաջին բանը, որ այդ անծանոթ երկրում Ջելսոմինոն տեսավ, մի արծաթե դրամ էր, որն ընկած էր մայթի վրա ու շողշողում էր բոլորի աչքի առաջ: «Զարմանալի է, որ մինչև հիմա այս դրամը ոչ ոք չի վերցրել, – մտածեց նա: – Ինչ վերաբերում է ինձ, ապա ես չեմ թողնի, որ սա մնա այստեղ ընկած: Այսօր դեռ բերանս բան չեմ դրել, իսկ ունեցածս փողերն էլ երեկ երեկոյան վերջացան: Բայց նախ իմանամ հո անցորդներից մեկն ու մեկը չի կորցրել դրամը»:
Նա մոտեցավ մի խումբ մարդկանց, որոնք ինչ-որ բան էին փսփսում ու նայում Ջելսոմինոյին:
– Սինյորներ, ձեզանից ով է այս դրամը կորցրել, – հարցրեց նա շշուկով, որպեսզի իր ձայնով չվախեցնի անծանոթներին:
– Կորիր այստեղից, – պատասխանեցին նրան, – և ինչքան կարող ես քիչ ցույց տուր այդ փողը, քանի դեռ փորձանքի մեջ չես ընկել:
– Ներեցեք ինձ, խնդրում եմ, – շփոթված շշնջաց Ջելսոմինոն և գնաց դեպի դիմացի խանութը, որի դռան վրա կախված էր «Պարենային և այլ ապրանքներ» գայթակղիչ ցուցանակը:
Ցուցափեղկում խոզապուխտի և երշիկի փոխարեն դրված էին տետրակի կիտուկներ, ներկերի տուփեր և թանաքի շշեր:
– Այլ ապրանքները հենց սրանք են, որ կան, երևի, – ասաց Ջելսոմինոն և վստահ մտավ խանութ:
Բարի երեկո, – սիրալիր ողջունեց նրան խանութի տերը:
«Ճշմարիտն ասած, ես դեռ կեսօրվա զանգի ձայնը չեմ լսել, – մտածեց Ջելսոմինոն: – Ասենք, չարժե դրա վրա ուշադրություն դարձնել»: Եվ, ինչպես միշտ, շշունջով, որը նորմալ ականջի համար այնուամենայնիվ բարձր էր հնչում, նա հարցրեց.
– Կարելի՞ է մի քիչ հաց գնել, սինյոր:
– Խնդրեմ, թանկագին սինյոր, ինչքա՞ն կուզենայիք: Մի սրվակ, թե երկու կարմիր, թե սև:
– Միայն թե սև չլինի: Իսկ, ինչ է, դուք իրո՞ք հացը սրվակներով եք վաճառում:
Խանութի տերը բարձր ծիծաղեց.
– Իսկ ինչպե՞ս եք ուզում, որ վաճառենք: Մի՞թե ձեր երկրում հացը կտոր-կտոր են անում: Տեսեք, տեսեք, թե ինչքան լավն է մեր հացը: – Այս ասելով նա ցույց տվեց թարեքները, որոնց վրա տարբեր գույնի թանաքի զանազան սրվակներ էին շարված, այնպես, կարծես շարք կանգնած զինվորներ լինեին:
Ի միջի այլոց, ամբողջ խանութում ուտելիքի հետք անգամ չկար: Նույնիսկ պանրի փշուր ու խնձորի կեղև չկար:
«Խելքը թռցրել է, երևի, – մտածեց Ջելսոմինոն, – ավելի լավ է սրան չհակաճառել»:
– Իրոք որ հացը հրաշալի է, – համաձայնեց Ջելսոմինոն՝ ցույց տալով կարմիր թանաքի սրվակը: Նա ուզում էր իմանալ, թե ինչ կպատասխանի խանութպանը:
– Ի՜նչ եք ասում, – գովասանքից ամբողջովին շառագունեց վերջինս: – Այո, մինչև հիմա վաճառքի համար հանած հացերից սա ամենալավ կանաչ հացն է:
– Կանա՞չ:
– Դե, իհարկե: Ներեցեք, դուք, երևի, վատ եք տեսնում:
Ջելսոմինոն համոզված էր, որ իր առջև կարմիր թանաքի սրվակ է, դրա համար էլ առիթ էր փնտրում, որպեսզի թողնի գնա և մի ավելի խելամիտ խանութպան գտնի: Եվ ճիշտ ժամանակին նրա գլխում մի միտք ծագեց:
– Լսեցեք, – ասաց Ջելսոմինոն, – ավելի լավ է ես հետո գամ հացի, իսկ այժմ ցույց տվեք մի խանութ, որտեղ բարձր որակի թանաք են ծախում:
– Դե, իհարկե, – պատասխանեց խանութպանը միշտ սիրալիր ժպիտը դեմքին: – Նայեցեք, ճիշտ դիմացը գտնվում է գրասենյակային պիտույքների քաղաքի ամենահայտնի խանութը:
Դիմացի խանութի ցուցափեղկերում դարսված էին հացի զանազան տեսակներ, տորթեր և անուշահացեր, բարձրանում էին մակարոնի և պանրի բլուրներ, երշիկի և նրբերշիկի շարաններ էին կախված:
«Ես այդպես էլ կարծում էի, – որոշեց Ջելսոմինոն, – խանութպանը խելքը թռցրել է, դրա համար էլ թանաքին հաց է ասում, հացին՝ թանաք: Այն խանութում երևի ամեն ինչ կարգին լինի»:
Նա մտավ դիմացի խանութը և կես կիլո հաց խնդրեց:
– Հա՞ց, – ծառայակամորեն հարցրեց վաճառողը: – Գիտե՞ք ինչ, դուք սխալվել եք: Հացը վաճառում են դիմացի խանութում: Մենք միայն գրասենյակային պիտույքներ ենք վաճառում, – և նա հպարտորեն ցույց տվեց իր համեղ ապրանքները:
«Հիմա ես ամեն ինչ հասկանում եմ, – որոշեց Ջելսոմինոն, – այս երկրում թարսուշիտակ պիտի խոսել: Եթե դու հացին հաց ասես, քեզ չեն հասկանա»:
– Կես կիլո թանաք տվեք ինձ, – ասաց նա վաճառողին:
Սա կես կիլո հաց կշռեց և, ինչպես հարկն է փաթաթելով թղթի մեջ, մեկնեց Ջելսոմինոյին:
– Ես մի քիչ էլ, այ, սրանից եմ ուզում, – ավելացրեց Ջելսոմինոն, մատով ցույց տալով պանիրը և չհամարձակվելով անունը տալ:
– Մի քիչ էլ ռետի՞ն, – հարցրեց վաճառողը, – այս րոպեին, սինյոր: – Նա մի կտոր պանիր կտրեց և, կշռելով, փաթաթեց թղթի մեջ:
Ջելսոմինոն թեթևացած շունչ քաշեց և վաճառասեղանին գցեց քիչ առաջ գտած իր արծաթե դրամը: Վաճառողը կռացավ, մի քանի րոպե դիտեց փողը, մեկ-երկու անգամ գցեց վաճառասեղանին, որպեսզի լսի, թե ինչպես է հնչում ձայնը, իսկ հետո սկսեց դրամին նայել խոշորացնող ապակիով և նույնիսկ ատամով փորձեց: Վերջապես դժգոհությամբ փողը վերադարձրեց Ջելսոմինոյին և սառը ասաց.
– Երիտասարդ, դժբախտաբար ձեր դրամն իսկական է:
– Ավելի լավ, – դյուրավստահ ժպտաց Ջելսոմինոն:
– Այդ էր պակաս: Կրկնում եմ, որ այս դրամն իսկական է, և ես վերցնել չեմ կարող: Գնացեք ձեր բանին: Եվ ընդհանրապես, գոհ եղեք, երիտասարդ, որ հիմա փողոց դուրս գալու և ոստիկան կանչելու ցանկություն չունեմ: Մի՞թե չգիտեք, թե ինչ է սպասվում այն մարդուն, որն իսկական փող է ասպարեզ բերում: Բա՛նտ:
– Բայց ես…
– Ավելի լավ է ձայն չբարձրացնեք, ես խուլ չեմ: Գնացեք այստեղից և ապրանքն ստանալու համար եկեք միայն կեղծ դրամով: Տեսեք, ես նույնիսկ փաթեթները չեմ բացում: Թողնում եմ այսպես, մինչև ձեր գալը: Բարի գիշեր:
Ջելսոմինոն բռունցքը մտցրեց բերանը, որպեսզի չգոռա: Եվ մինչ նա վաճառասեղանից կհասներ դռանը, նրա և իր ձայնի միջև այսպիսի խոսակցություն տեղի ունեցավ:
ՁԱՅՆ – Ուզո՞ւմ ես այնպես գոռամ, որ նրա ցուցափեղկերը հօդս ցնդեն:
ՋԵԼԱՈՄԻՆՈ – Խնդրում եմ այդպիսի բան չանես: Չէ՞ որ ես նոր եմ ընկել այս երկիրը և առանց այն էլ իմ գործերն այստեղ թարս են գնում:
ՁԱՅՆ – Բայց ինձ պետք է լույս աշխարհ դուրս գալ, թե չէ կորած եմ: Դու ես իմ տերը, մտածիր, թե ինչպես ավելի լավ կլինի:
ՋԵԼԱՈՄԻՆՈ – Համբերիր, շուտով դուրս կգանք այս խելագարի խանութից: Ես չեմ ուզում նրան սնանկացնել: Այս երկրում ամեն բան տարօրինակ է:
ՁԱՅՆ – Այդ դեպքում՝ շուտ արա. ես այլևս լռել չեմ կարող: Շտապի՛ր: Մի փոքր էլ որ մնա, ամեն բան կփչացնեմ:
Ջելսոմինոն վազելով դուրս եկավ խանութից, թեքվեց դեպի կողքի փողոցը, որը նրբանցքից մի քիչ էր լայն, և նայեց շուրջը: Ոչ ոք չէր երևում, դրա համար էլ նա բռունցքը բերանից հանեց և հոգում կուտակված զայրույթից ազատվելու համար բղավեց. «Ա՜ա, ա»: Լսվեց փողոցի ջարդված լապտերի զնգոցը, իսկ մի պատուհանի գոգից ծաղկամանն ընկավ ցած ու կտոր-կտոր եղավ:
Ջելսոմինոն ազատ շունչ քաշեց.
– Երբ ես փող ունենամ, կոտրված լապտերի արժեքը փոստով կուղարկեմ քաղաքային վարչությանը, իսկ պատշգամբում նոր ծաղկաման կդնեմ։ Կարծես թե ուրիշ բան չի կոտրվել, հը՞…
– Չէ, չի կոտրվել, – լսվեց մի բարակ ձայն, և ինչ-որ մեկը երկու անգամ հազաց:
Ջելսոմինոն փնտրեց այդ ձայնի տիրոջը և մի կատու միայն տեսավ, ավելի ճիշտ մի էակ, որին կարելի էր կատվի տեղ ընդունել: Նախ և առաջ այդ կատուն կարմիր գույն ուներ: Ինչ-որ առանձնահատուկ մուգ կարմիր գույն էր դա: Կատուն ընդամենը երեք ոտք ուներ և ամենազարմանալին այն է, որ նկարված կատու էր, այն կենդանիների նման, որ սովորաբար երեխաները նկարում են պատերին:
– Այդ ի՞նչ է, դու խոսո՞ղ կատու ես:
– Այո, խոստովանում եմ, որ ես մի փոքր անսովոր կատու եմ: Ես, օրինակ, կարողանում եմ կարդալ ու գրել: Բացի այդ ես դպրոցական կավճի աղջիկն եմ:
– Ո՞ւմ աղջիկն ես…
Ինձ մի աղջիկ դպրոցից թռցրած գունավոր կավիճով նկարել է այս պատին: Եվ քանի որ նկարելիս մոտեցավ ոստիկանը, նա փախավ և այդպես էլ չհասցրեց չորրորդ ոտքս նկարել: Այ, դրա համար էլ ես կաղ դուրս եկա և որոշեցի անունս Կաղլիկ-կատու դնել: Բացի այդ ես մի քիչ հազում եմ: Չէ որ ձմռան ամենացուրտ ամիսներն անց եմ կացրել բավական խոնավ պատի վրա:
Ջելսոմինոն նայեց պատին, որի վրա մնացել էր Կաղլիկ-կատվի դրոշմը: Կարծես նկարը պոկել էին ծեփից:
– Բայց ինչպե՞ս պոկվեցիր պատից, – հարցրեց Ջելսոմինոն:
– Դրա համար ես պետք է շնորհակալ լինեմ քո ձայնին, – պատասխանեց Կաղլիկ-կատուն: – Եթե դու մի քիչ էլ ուժեղ գոռայիր, ըստ երևույթին պատը կծակեիր և տհաճ բան կստացվեր: Իսկ հիմա պարզապես իմ բախտը բերեց: Ինչ հիանալի բան է գետնի վրա քայլելը: Ի միջի այլոց, դու ընդամենը երկու ոտք ունես և քեզ հերիք է անում, այնպես չէ՞…
– Դե, իհարկե, – համաձայնեց Ջելսոմինոն, – ինձ համար սա նույնիսկ շատ է: Եթե ես միայն մի ոտք ունենայի, տանից չէի հեռանա:
– Տեսնում եմ, որ դու այնքան էլ ուրախ չես, – նկատեց Կաղլիկ-կատուն: – Ի՞նչ է պատահել:
Ջելսոմինոն արդեն ուզում էր պատմել իր չարաբաստիկ արկածների մասին, երբ փողոցում հայտնվեց մի իսկական չորսոտանի կատու: Բայց նա, ըստ երևույթին, խորասուզված էր իր մտքերի մեջ և նույնիսկ գլուխը շուռ չտվեց, որ նայի մեր բարեկամներին:
– Մյաո՜ւ, – ձայն տվեց Կաղլիկ-կատուն:
Կատվային լեզվով «մյաու» նշանակում է «ողջույն»: Կատուն կանգ առավ: Թվում էր, թե նա զարմացած է կամ ավելի շուտ վիրավորված:
– Իմ անունը Կաղլիկ-կատու է, իսկ քո՞նը, – հետաքրքրվեց մեր կատուն:
Իսկական կատուն մի պահ տատանվում էր՝ պատասխանի, թե՝ ոչ: Հետո մի փոքր մտածելով, տհաճությամբ ասաց.
– Իմ անունը Բարբոս է:
– Այդ ի՞նչ է ասում, – հարցրեց Ջելսոմինոն, որն իրոք ոչինչ չէր հասկանում նրանց խոսակցությունից:
– Ասում է, թե իր անունը Բարբոս է:
– Բայց չէ՞ որ դա շան անուն է:

– Իհա՛րկե:
– Բան չեմ հասկանում, – ասաց Ջելսոմինոն, – այնտեղ խանութպանն էր ինձ հացի փոխարեն թանաք տալիս: Հիմա էլ՝ այս շան անունով կատուն:
– Թանկագինս, – բացատրեց Կաղլիկ-կատուն, – այս կատուն կարծում է, թե ինքը շուն է: Ուզո՞ւմ ես լսել – և, շուռ գալով դեպի կատուն՝ սրտանց ողջունեց նրան – Մյաու…
– Հա՛ֆ, հա՛ֆ, – կատաղած պատասխանեց կատուն: – Ամաչիր, կատու ես, բայց «մյաու» ես անում:
– Այո, ես կատու եմ, – պատասխանեց Կաղլիկ-կատուն, – չնայած ընդամենը երեք ոտք ունեմ, այն էլ՝ կարմիր կավիճով նկարված:
– Դու մեր ցեղը կխայտառակես: Դու խաբեբա ես, կորիր այստեղից: Ես այլևս չեմ ուզում ոչ մի րոպե կորցնել՝ քեզ հետ խոսելով: Ասենք, շուտով անձրև է գալու: Գնամ տուն, հովանոցս վերցնեմ: – Եվ նա գնաց մերթընդմերթ ետ դառնալով ու հաչելով:
– Ի՞նչ ասաց, – հարցրեց Ջելսոմինոն:
– Ասաց, որ անձրև է գալու:
Ջելսոմինոն նայեց երկնքին: Երկնքում արեգակը փայլում էր այնպես, ինչպես երբեք: Նույնիսկ ծովային հեռադիտակով հնարավոր չէր ամպի կտոր տեսնել:
– Հուսանք, որ այս երկրում բոլոր ամպամած օրերը նման կլինեն այսօրվան: Ինձ թվում է, թե ես ընկել եմ մի այնպիսի աշխարհ, ուր ամեն ինչ թարս է:
– Թանկագին Ջելսոմինո, դու ուղղակի ընկել ես Խաբեբաների աշխարհը: Այստեղ բոլորը օրենքով պարտավոր են ստել: Եվ վայ նրան, ով ճշմարտություն կասի: Այդպիսիներին այնպես են տուգանում, որ կաշին քերթում են պոչի հետ:
Եվ ահա Կաղլիկ-կատուն, որը պատի վրա իր դիտակետից նայելով շուրջը հասցրել էր շատ բան իմանալ, Ջելսոմինոյին մանրամասն նկարագրեց խաբեբաների աշխարհը:

Գլուխ չորրորդ