Գողացված մեղրի հայտնաբերելու լուրը կայծակի արագությամբ տարածվեց ամբողջ շրջանով մեկ: Բոլորը խոսում էին հենակավորի և նրա ընկերոջ՝ Մուշեղի անակնկալ ձերբակալության մասին, շաքարից պատրաստված մեղրի, Շավարշի հոր զրպարտվելու և Սմբատի կատարած այն բոլոր խարդախությունների մասին, որոնցից, ինչպես կասեր անտառապահ Հւսմբարձում ամին. «Քանի- քանի անգամ է ձկան նման դուրս պլստացել»:
– Համա էս անգամ էլ պրծում չունի, – ասաց նա, երբ լսեց այդ բոլորը, – էստեղ են ասել, է… Փորձված աղվեսը զույգ ոտով է թակարդն ընկնում…
Ամեն տեղ՝ լսվում էին Թլոյի, Սահակի և քաղաքից եկած այն երկու տղաների անունները, որոնց գիշերով քարայր գնալը պատճառ դարձավ գողացված մեղրը հայտնաբերելու:
Թվում էր, այս ամբողջ պատմությունն այսպես էլ կվերջանար, եթե հաջորդ օրը չպատահեր մի ավելի կարևոր դեպք…
***
Կեսօր էր:
Արևի ոսկեգույն ճառագայթները սփռվել էին գետի կապտավուն ջրերի վրա:
Մեր ճանապարհորդների «նավատորմիղը», որը բաղկացած էր Արտեմ Նիկոլաևիչի նավակից և տղաների փոքրիկ լաստից, նորից «խարիսխ գցեց» (այս անգամ արդեն լրիվ անձնակազմով) Հառաչանքի քարայրի մոտ:
Նավակից, որ առաջինն էր մոտեցել ափին, դուրս եկան Սամը, Շավարշը, Մանուշը, Սահակը և իր քույրը, իսկ լաստի վրայից ափ ցատկեցին Սուրը, Թլոն, Մուկուչն ու էլի երկու տղաներ:
Քարայրի մուտքից երկու քայլ հեռու, խոտերի ու գույնզգույն ծաղիկների մեջ սևին էր տալիս մի շիրմաքար:
– Այ, սա էն սպանված ուսուցչի գերեզմանն է, – անհամբեր ասաց Շավարշը և ապա առաջինը մտավ քարայրի մուտքից ներս: Նրան հետևեցին մյուսները:
Դանդաղ, ուշադրությամբ զննելով իրենց շուրջը, երեխաները քայլում էին իրար ետևից: Նրանց ոտնաձայները խուլ դոփյուններով արձագանքվում էին քարայրի խորքում: Որոշ տարածություն անցնելուց հետո քարայրն սկսեց բաժանվել տարբեր անձավների, որոնք մեկը մյուսի հետ կապվում էին նեղ ու խոնավ միջանցքներով: Պատերից սառնություն էր փչում:
Հանկարծ քարայրի խորքից ինչ-որ չարագուշակ վայոց լսվեց, որը քիչ անց փոխվեց խուլ կռինչների:
Սուրի մարմնով տարօրինակ մի սարսուռ անցավ: Նրա չռված աչքերը, որ ուղղված էին դեպի ձախակողմյան միջանցքը, տագնապալից փայլեցին:
– Մի այնտեղ նայեք, տղաներ: Այն ի՞նչ է…
Բոլորը նայեցին նրա ցույց տված ուղղությամբ:
Ձախակողմյան միջանցքի պատից դուրս ցցված քարե ելուստի վրայից իրենց էին նայում երկու կրակե աչքեր:
– Վա՜յ, մամա… – աչքերը փակելով, լացակումած նվնվաց Մանուշը:
– Բու է, տղերք, բո՜ւ… – ուրախ բացականչեց Շավարշը և, Սուրի ձեռքից վերցնելով փայտաձողը, ոտքի ծայրերի վրա առաջ գնաց: Նրա ետևից, չգիտես ինչու, կուզեկուզ գնացին մյուսները:
– Զգույշ, Շավարշ, չփախցնես, – շշնջաց Սահակը:
– Վա՜խ, տղերք, որ էս բվին բռնենք, է՜, մեր «կենդանի անկյունի» նմանը աշխարհում չի լինի,- հուզմունքից դողդողալով, ավելացրեց Սամը:
Քարայրի առաստաղի լայնակի ճեղքից ներս ընկած լույսի շերտը խանգարում էր բվին իր շրջապատը տեսնելու: Նա ամենափոքր շրշյունները որսալով էր միայն, որ զգում էր մոտալուտ վտանգը, այս ու այն կողմ էր թեքում լայն ու տափակ երեսը և անհանգիստ կռանչելով, կարծես պատրաստվում հարձակման:
Շավարշն արագ ու ճկուն շարժումով վեր թռավ ու ձեռքի փայտը ամբողջ ուժով շպրտեց բվի վրա: Բայց թռչունին դիպչելու փոխարեն փայտը աննպատակ շրխկաց պատին և ցած ընկավ: Բուն կատաղած նորից չարագուշակ վայեց, շփշփացրեց ամուր թևերը և պատեպատ դիպչելով, թռավ դեպի հարևան միջանցքը:
Տղաները երկար ժամանակ վազում էին անձավից անձավ, բայց նրանց ոչ մի կերպ չէր հաջողվում բռնել գիշատիչ թռչունին, որը կատաղությունից արդեն հարձակվելու փորձեր էր անում:
– Տղերք, հեռու, – զրնգաց քարայրում Թլոյի ձայնը, – հիմի ես դրա հերը կանիծեմ:
Եվ նա շտապով կռացավ, գետնից վերցրեց պատից թափված մանրիկ քարերից մեկը և պարսատիկը լարեց…
Լսվեց մի խուլ տկոց ու պատի վրայից բուն ցած ընկավ:
Եվ մինչ բուն ուշքի կգար, տղաները նրան շտապով խցկեցին պարկի մեջ:
Այդ «հազվագյուտ գանձը» ձեռք բերելուց հետո երեխաները սկսեցին ավելի ոգևորված շրջել քարայրում: Նրանց թվում էր, որ ամեն անկյունում, պատերի ամեն մի ճեղքում, ինչ-որ անհայտ նորություն թաքնված պետք է լինի, որը ավելի կհարստացնի իրենց «կենդանի անկյունը», բայց իզուր…
Պարկում տեղավորված բուն սկսել էր անհանգստության նշաններ ցույց տալ: Այդ իսկ պատճառով Սամն առաջարկեց շուտ տուն վերադառնալ:
Եվ ահա վերադարձին, երբ նրանք անցնում էին վերջին անձավով, Սուրի զննող աչքերը դարձյալ ինչ-որ փայլփլող կետեր նկատեցին, բայց այս անգամ արդեն գետնի վրա:
– Վա՜յ… լուսատտիկներ…
– Լուսատտիկնե՞ր, – ուրախ բացականչեց Մանուշը և Սահակի քրոջ հետ միասին առաջինը նետվեց դեպի պատի տակ կիտված քարակույտը:
Սուրն օգնության հասավ աղջիկներին և քարերը մի կողմ գլորեց: Պարզվեց, որ այդ փայլփլող կետերը բոլորովին էլ լուսատտիկներ չէին:
– Լուսատտիկները քարայրներում չեն լինում, – շտապով բացատրեց Սահակը: – Դրանք փտած փայտի կտորտանքներ են: Մի տեսակ փայտ կա, հենց որ փտում է, սկսում է մութ ժամանակ լույս տալ:
Բայց Սուրը չէր լսում, նա ձեռքի ափերի մեջ փտած փայտի կտորտանքների փոխարեն հետաքրքրված շուռումուռ էր …
– Այս ի՞նչ է, քարերի տակից հանեցի:
Տղաները հերթով զննեցին այն: Դա ժանգոտված, ծռմռված ու փոս ընկած մետաղյա մի տափակ ծխախոտատուփ էր:
– Դեն շպրտեք, տղերք: Ինչների՞դ է պետք…
– Սպասեք, – վրա պրծավ Սուրը, – իսկի մտածում եք, թե ի՞նչ գործ ունի այստեղ ծխախոտատուփը: Երեկ նրանք այստեղ են եղել, ուրեմն…
Սամը, հասկանալով, թե խոսքն ում մասին է, անտարբերությամբ ընդհատեց նրան:
– Դեն գցիր, է՜: Երե՜կ… էնքան է ժանգոտել, որ նույնիսկ չի էլ բացվում:
Այդ ասելով նա քաշեց ծխախոտատուփը Սուրի մատների արանքից ու թափով շպրտեց մի կողմ:
Մետաղյա ծխախոտատուփը շրխկոցով դիպավ միջանցքի պատին, անսպասելի բացվեց և նրա միջից ցած ընկավ մի խունացած թղթի կտոր: Սուրն արագ ճանկեց այդ թղթի կտորը:
– Տղաներ, նկար է… Իսկ հետևում էլ բան կա գրված:
Այդ լսելուն պես բոլորը հետաքրքրված շրջապատեցին Սուրին, որը ճիգ էր թափում կարդալ խունացած նկարի հետևում գրված հազիվ նշմարվող մակագրությունը:
– Ի-ի-ի… ինձ, – սպ-սպ-սպ,.,
– Սպա՞ս, – կատակեց Թլոն:
Բոլորը ծիծաղեցին:
– Դե ի՞նչ սպաս: Ա՛յ, այստեղ գրված է… ճիշտ է, մի քիչ ջնջվել է, բայց կարդացվում է: Ա՛յ, կարդա, սպ…սպ… սպանեց:
– Ի՜նչ… Սպանե՞ց, – հանկարծակիի եկած բացականչեց Շավարշը: Չարագուշակ մի բան անցավ նրա մտքով, և նա Սուրի ձեռքից խլեց անծանոթ խունացած նկարը և նետվեց դեպի լույսը:
Եվ մինչ զարմացած ընկերները կհասնեին նրա ետևից, Շավարշը կարդաց ծուռումուռ տառերով գրված հետևյալ բառերը:
– «Ինձ սպա-նեց… Հա-նե-սանց Սըմ-բա-տը…»
Սմբատը… Դարձյալ Սմբատը: Եվ այդ պահին նրա գլխում, ծովի փրփրած ալիքների նման, իրար հաջորդեցին կապարի պես ծանր ու մռայլ մտքերը: Նա հիշեց… Հիշեց տարիներ առաջ սպանված ուսուցչի մասին արած հոր պատմությունը և թուլացած նստեց շիրմաքարի վրա:
