Մեր հերոսը այնպես երգեց,
որ փուլ եկավ թատրոնը մեծ:
Հաջորդ օրն արթնանալով, քաղաքի բնակիչները տեսան, որ բոլոր անկյուններում հայտագրեր են փակցված հետևյալ բովանդակությամբ.
«Այսօր առավոտյան (իսկ ավելի սխալ՝ ժամը 48-ին) հալից ընկած տենոր Ջելսոմինոն՝ շուն-շանորդու մեկը, որը հենց նոր է վերադարձել Եվրոպայի ու Ամերիկայի խոշորագույն թատրոններում բազմաթիվ ձախողումներ ունենալուց հետո, ուր նրան շվացնելով դուրս են արել, քաղաքային թատրոնում չպիտի երգի:
Քաղաքի բնակիչներին խնդրվում է չգալ:
Տոմսերը տրվում են ձրի»:
Բնական է, որ այս հայտագիրը պետք էր հասկանալ հակառակ իմաստով, և քաղաքի բոլոր բնակիչներն էլ հասկացան, որ հայտագրում ամեն ինչ շուռ տված պետք է ընդունել: «Ձախողում» բառի տակ պետք էր հասկանալ «հաջողություն», իսկ «չպիտի երգի» արտահայտությունը նշանակում էր, որ Ջելսոմինոն անպայման պիտի երգի ժամը 48-ին, այսինքն՝ 21-ին:
Ճիշտն ասած, Ջելսոմինոն այնքան էլ չէր ուզում, որ հայտագրում հիշատակվի Ամերիկա կատարած ուղևորության մասին:
– Ես ոչ մի անգամ Ամերիկայում չեմ եղել, – բողոքում էր նա:
– Հենց բանն էլ այդ է, – հակաճառեց նրան մաեստրո Դոմիսոլը, – որ սուտ է, նշանակում է՝ այդպես էլ պիտի լինի: Եթե դու Ամերիկայում եղած լինեիր, մենք ստիպված պիտի գրեինք, որ դու Ասիայում ես հյուրախաղեր տվել: Այսպես է օրենքը: Մոռացիր օրենքները և մտածիր միայն երգեցողության մասին:
Այդ առավոտ, ինչպես արդեն հայտնի է մեր ընթերցողներին, բավական անհանգիստ առավոտ էր (թագավորական պալատի ճակատին հայտնաբերվել է Կաղլիկ-կատվի գրած նշանավոր խոսքը: Օրվա երկրորդ կեսին քաղաքում նորից հանգստություն տիրեց, և երեկոյան ժամը իննը դեռ չեղած՝ թատրոնում, ինչպես հետո գրեցին թերթերը, «անապատի նման դատարկություն էր տիրում»: Այդ նշանակում էր, որ թատրոնը լեփ-լեցուն էր հանդիսատեսներով:
Բոլորը թատրոն էին եկել այն հույսով, որ մի իսկական երգչի են լսելու: Իզուր չէր մաեստրո Դոմիսոլը հանդիսականներին գայթակղելու համար Ջելսոմինոյի մասին անհավատալի լուրեր տարածում:
– Չմոռանաք հետներդ շատ բամբակ վերցնել, – ասում էին Դոմիսոլի գործակալները, որոնք թափառում էին քաղաքում: – Այդ տենորն ուղղակի սարսափելի է և ձեզ դժոխային տանջանքներ է պատճառելու:
– Պատկերացրեք տասնյակ կատաղած շների հաչոցը, դրան գումարեք մի երգչախումբ, որ կազմված է հարյուրավոր պոչերը կրակ տված կատուներից: Այդ բոլորը խառնեք հրշեջ մեքենաների շչակների վայնասունին և մի լավ թափ տվեք, կստացվի Ջելսոմինոյի ձայնի նման մի բան:
– Կարճ ասած՝ հրեշ է:
– Իսկական հրեշ: Նրա տեղը ճահիճն է, որ գորտերի հետ կռկռա և ոչ թե թատրոնում երգելը: Նրան պետք է ստիպել, որ ջրի տակ երգի՝ առանց գլուխը դուրս հանելու: Կատաղած կատվի նման թող սուզվի:
Այս պատմությունները, ինչպես բոլոր տեսակի պատմությունները խաբեբաների աշխարհում, մարդիկ հակառակ իմաստով էին հասկանում և, պարզ է, դրա համար էլ համերգն սկսելուց դեռ շատ առաջ թատրոնը այնպես էր լցվել, որ ասեղ գցելու տեղ չկար:
Ուղիղ ժամը իննին արքայական օթյակում հայտնվեց նորին մեծություն Ջակոմոն Առաջինը, որն իր գլխին հպարտորեն կրում էր նարնջագույն կեղծամը: Թատրոնում բոլոր ներկա գտնվողները վեր կացան և, խոնարհ գլուխ տալով թագավորին, նորից նստեցին իրենց տեղը, ըստ որում աշխատում էին չնայել նրա կեղծամին: Ոչ ոք իրեն թույլ չտվեց ամենափոքրիկ ակնարկ անգամ անել առավոտյան պատահածի մասին: Ախր բոլորը գիտեին, որ թատրոնը լի է լրտեսներով, որոնք պատրաստ էին իրենց ծոցատետրում գրի առնել անզգույշ մարդկանց խոսակցությունները:
Դոմիսոլը, որ անհամբեր սպասում էր թագավորին և վարագույրի վրա բացած հատուկ անցքից նայում էր արքայական օթյակին, հասկացրեց, որ Ջելսոմինոն պատրաստվի, իսկ ինքը իջավ նվագախմբի մոտ: Նրա դիրիժորական փայտիկի մի շարժումով հնչեց ազգային հիմնը, որն սկսվում էր հետևյալ խոսքերով.
Փա՜ռք, փա՜ռք Ջակոմոնին,
Որ մեզ տվեց կյանք ու բախտ.
Նրա գահն ու մազը ոսկի
Թող որ մնան միշտ անխախտ:
Հասկանալի է, որ ոչ ոք չծիծաղեց: Ոմանք պնդում են, թե Ջակոմոնն այդ ժամանակ նույնիսկ մի թեթև կարմրեց, բայց դրան դժվար է հավատալ, քանի որ այդ երեկո Ջակոմոնի դեմքին դիմափոշու բավական հաստ շերտ կար քսված:
Հենց որ Ջելսոմինոն հայտնվեց բեմի վրա, Դոմիսոլի գործակալների ազդանշանով դահլիճում սկսեցին սուլել ու բղավել.
– Կորչի Ջելսոմինո՜ն…
– Կորի՛ր այստեղից, շուն…
– Չքվիր քո ճահիճը, գո՛րտ…
Ջելսոմինոն համբերությամբ լսեց այս ու դրանց նման հիշոցները և սպասեց մինչև դահլիճում նորից լռություն տիրի: Հետո նա սկսեց երգել իր ծրագրի առաջին երգը: Նա երգում էր ամենաքնքուշ ձայնով, ըստ որում այնքան պինդ էր շրթունքները սեղմել իրար, որ հեռվից թվում էր, բերանը բոլորովին չի բացում: Դա այն երգերից մեկն էր, որ երգում էին նրա հայրենի գյուղում: Դա մի հասարակ երգ էր փոքր-ինչ ծիծաղելի խոսքերով, բայց Ջելսոմինոն այնքան զգացմունքով էր երգում, որ շուտով ամբողջ դահլիճում սկսեցին սպիտակին տալ թաշկինակները: Հանդիսատեսները չէին հասցնում արցունքները սրբել: Երգը վերջանում էր շատ բարձր նոտայով, բայց Ջելսոմինոն ոչ միայն ավելի բարձր չերգեց, այլ ընդհակառակը, աշխատեց որքան կարելի է խլացնել ձայնը: Սակայն դա չօգնեց, և հանկարծ վերնասրահում չարաբաստիկ շխկշխկոց սկսվեց: Պայթեցին ամենանուրբ ապակուց պատրաստված տասնյակ լապտերներ:
Ասենք, այդ աղմուկը խլացավ սուլոցի սարսափելի փոթորկի մեջ: Հանդիսականները մեկ մարդու պես ոտքի էին ելել և գոռում էին ամբողջ կոկորդով մեկ.
– Կորիր այստեղից, խեղկատակ…
– էլ չենք ուզում լսել քեզ…
– Քո սերենադները երգիր ծովացուլերի համար:
Մի խոսքով, եթե թերթերը կարողանային ճշմարտությունը գրել, մենք կկարդայինք, «Հասարակության հրճվանքին չափ ու սահման չկար»:
Ջելսոմինոն գլուխ տվեց ու սկսեց երկրորդ երգը երգել: Այս անգամ պետք է խոստովանել, որ նա մի փոքր չափն անցավ: Երգը նրան դուր էր գալիս, երգելը նրա տարերքն էր, հասարակությունը նրան հիացմունքով էր լսում, և Ջելսոմինոն, մոռանալով իր սովորական զգուշությունը, բարձր նոտա վերցրեց, որը մեծ հրճվանք պատճառեց նրանց, ովքեր տոմս չէին ճարել և թատրոնից մի քանի կիլոմետր հեռու կանգնած՝ լսում էին:
Ջելսոմինոն սպասում էր, որ ծափահարություններ կլինեն կամ սուլոցի ու հիշոցների մի նոր փոթորիկ կբարձրանա: Բայց փոխարենը պայթեց մի անզուսպ ծիծաղ, որից նա զարհուրեց: Թվում էր, թե հանդիսականները մոռացել են նրան, բոլորը մեջքները դարձրել էին տղայի կողմը և ծիծաղելով նայում էին մի կետի: Ջելսոմինոն նույնպես նայեց այն կողմը, և զարմանքից երակներում արյունը սառեց, իսկ ձայնը դեմ առավ կոկորդին: Երկրորդ երգի հնչյունները չէին ջարդել պատերի վրա կախված ծանր ջահերը, բայց դրա փոխարեն ավելի սարսափելի բան էր տեղի ունեցել: Նշանավոր նարնջագույն կեղծամը հօդս էր ցնդել և մերկացրել Ջակոմոն թագավորի գլուխը: Թագավորը մատներով կտկտացնում էր իր օթյակի հենափայտը և աշխատում ընդհանուր ուրախության պատճառը հասկանալ: Խեղճը ոչինչ չէր նկատել, և ոչ ոք սիրտ չէր անում ճշմարտությունն ասել նրան:
Բոլորը շատ լավ էին հիշում, թե ինչ բախտ վիճակվեց այն առավոտ չափից ավելի եռանդ ցուցաբերած պալատականին, որը զրկվեց լեզվից։
Դոմիսոլը, որ մեջքով էր կանգնած դեպի դահլիճը, ոչինչ չէր կարող տեսնել, դրա համար էլ նշան արեց Ջելսոմինոյին, որ սա սկսի երրորդ երգը երգել:
«Եթե Ջակոմոնն այսպես խայտառակվեց, այդ չի նշանակում, թե ես էլ պիտի նույն բախտին արժանանամ: Այս անգամ ես իրոք ուզում եմ լավ երգել»:
Եվ նա սկսեց երգել այնքան գեղեցիկ, այնպիսի ոգևորությամբ, այնքան ուժեղ ձայնով, որ առաջին իսկ հնչյուններից թատրոնն սկսեց փուլ գալ: Առաջինը ջարդվեցին և ցած ընկան ջահերը՝ ճզմելով այն հանդիսականներին, որոնք չէին հասցրել որևէ անվտանգ տեղում թաքնվել: Հետո փլվեց օթյակների մի ամբողջ շարք: Դա հենց այն օթյակաշարն էր, ուր գտնվում էր թագավորական օթյակը, բայց Ջակոմոնն, իր բախտից, արդեն հասցրել էր հեռանալ թատրոնից: Բանն այն է, որ նայել էր հայելու մեջ, որպեսզի տեսնի՝ պետք չէ՞ արդյոք նորից շպարվել և սարսափով նկատել էր, որ կեղծամը թռել է գլխից: Ասում են, որ այդ գիշեր թագավորի հրամանով կտրել էին բոլոր այն պալատականների լեզուները, որոնք նրա հետ եղել էին թատրոնում և չէին հայտնել այդքան ցավալի փաստի մասին:
Իսկ Ջելսոմինոն շարունակում էր երգել, և բոլոր հանդիսականները խուռներամ նետվեցին դեպի դուռը: Երբ փուլ եկան վերջին օթյակաշարն ու վերնասրահը, դահլիճում մնացին միայն Ջելսոմինոն և Դոմիսոլը: Առաջինը դեռ շարունակում էր աչքերը փակած երգել: Նա մոռացել էր, որ գտնվում է թատրոնում, մոռացել էր, ինքը Ջելսոմինոն է և մտածում էր միայն այն հաճույքի մասին, որ ստանում էր երգելուց: Իսկ Դոմիսոլի աչքերը, դժբախտաբար, բաց էին, և նա ամեն ինչ տեսնում էր և հուսահատությունից մազերը պոկում:
– Աստված իմ, թատրոնս… Ես սնանկացած եմ, բոլորովին սնանկացած…
Թատրոնի առջևի հրապարակում հավաքված ամբոխն այս անգամ գոռում էր.
– Բրա՛վո, բրա՛վո…
Ըստ որում, այս անգամ նրանք այնպիսի արտահայտությամբ էին «բրավո» կանչում, որ Ջակոմոնի պահնորդները իրար երես էին նայում ու ասում.
– Բայց նրանք, գիտե՞ս, «բրավո» են կանչում, որովհետև տղան լավ է երգում և ոչ թե նրա համար, որ երգը դուր չի գալիս իրենց:
Ջելսոմինոն երգն ավարտեց բարձր նոտայով, որը շուռ տվեց թատրոնի մնացած ավերակները, փոշու հսկայական ամպեր բարձրացրեց: Նա տեսավ, որ Դոմիսոլը իր դիրիժորական փայտիկը թափահարելով ուզում է անցնել աղյուսի կույտերից և մոտենալ իրեն:
«Ինձնից երգիչ դուրս չեկավ, – հուսահատ մտածեց Ջելսոմինոն: – Փորձեմ գոնե ողջ և առողջ գլուխս ազատել այստեղից»:
Պատի մեջ բացված անցքով նա դուրս եկավ հրապարակ և, դեմքը ձեռքերով ծածկելով, խառնվեց ամբոխին: Քիչ հետո հասավ մի դատարկ փողոց և այնքան արագ սկսեց վազել, որ ամեն քայլափոխի կարող էր ոտքը ջարդել:
Իսկ Դոմիսոլը, որն աշխատում էր տղային աչքից բաց չթողնել, ընկավ նրա հետևից.
– Կանգնիր, դժբախտ, վճարիր թատրոնիս արժեքը:
Ջելսոմինոն մտավ մի նրբանցք, ներս ընկավ առաջին պատահած նախամուտքը և շնչակտուր վազեց մինչև ձեղնահարկ: Այստեղ նա հրեց մի դուռ և հայտնվեց Բանանիտոյի արվեստանոցում ճիշտ նույն պահին, երբ Կաղլիկ-կատուն ցած էր թռչում պատուհանի գոգից:
