Գլուխ չորրորդ

6Այստեղ կպատմենք կատվի խոսքերով
Ճշմարիտ մի հեքիաթ լիքը ստերով:

– Թող հայտնի լինի քեզ…- այսպես սկսեց իր պատմությունը Կաղլիկ-կատուն: Բայց ես կկրճատեմ նրա պատմածը, թե չէ ստիպված կլինեք շատ ժամանակ կորցնել:
Եվ այսպես, Ջելսոմինոյի գալուց շատ առաջ այդ աշխարհում հայտնվել էր Ջակոմոն անունով մի խորամանկ ու դաժան ծովահեն: Դա բավական բարձրահասակ և հաստամարմին, տարիքն առած մի մարդ էր և որոշել էր ծերության օրերին մի ավելի հանգիստ գործով զբաղվել:
– Ջահելությունս անցավ, – ասում էր նա: – Ինձ ձանձրացրել է ծովեր չափչփելը: Լավ չի՞ լինի մի որևէ կղզի գրավել և թողնել հին արհեստը: Անշուշտ, ես իմ ծովահեններին չեմ մոռանա: Ես նրանց ծառաներ, սպասավորներ, ավագ սպասավորներ, ձիապաններ ու սուրհանդակներ կդարձնեմ, և նրանք իրենց ատամանից չեն նեղանա:
Այսպես մտածելով, նա սկսեց մի հարմար կղզյակ որոնել: Բայց բոլոր կղզյակները շատ փոքր էին և նրա պահանջները չէին բավարարում: Եթե դուր էին գալիս իրեն, ապա չէին բավարարում նրա ծովահեններին: Մեկն անպայման գետ էր ուզում, որպեսզի կարմրախայտ որսա, բայց գետ չէր լինում, երկրորդը կինոթատրոն էր ուզում, երրորդը բանկ, որպեսզի այնտեղ պահեր իր թալանածը:
– Իսկ ինչո՞ւ մի ավելի լավ բան չենք կարող գրավել, քան կղզյակն է, – ամեն անգամ ասում էր որևէ մեկը:
Մի խոսքով գործը վերջացավ նրանով, որ գրավեցին մի ամբողջ երկիր, ուր բանկերով ու թատրոններով լի մեծ քաղաք կար, և կային շատ գետեր, ուր կարելի էր կարմրախայտ որսալ, իսկ կիրակի օրերը նավակով զբոսնել: Եվ այստեղ ոչ մի զարմանալի բան չկա: Շատ հաճախ է պատահում, երբ ավազակախմբերն աշխարհի այս կամ այն մասում իրենց ձեռքն են վերցնում այս կամ այն երկրի ղեկավարությունը: Երկիրը գրավելով, Ջակոմոնն իրեն թագավոր հռչակեց և իրեն կոչեց Ջակոմոն Առաջին, իսկ իր մարդկանց նա ծովակալների, սենեկապետերի, պալատականների ու հրշեջ խմբի պետերի կոչումներ շնորհեց:
Հասկանալի է, որ Ջակոմոնը հրատարակեց մի օրենք, որը բոլորի լեզուն կտրելու սպառնալիքով պարտադրում էր իրեն «ձերդ մեծություն» անվանել: Բայց որպեսզի լիովին վստահ լիներ, որ երբեք ոչ ոքի մտքով չի անցնի իր մասին ճշմարտությունն ասելու, նա հրամայեց իր մինիստրներին, որ բառարանի ռեֆորմ անցկացնեն:
– Հարկավոր է բոլոր բառերը փոխել, – բացատրեց նա: – Օրինակ, «ծովահեն» բառը պիտի նշանակի կարգին մարդ: Այսպիսով, եթե մարդիկ ասեն, որ ես ծովահեն եմ, դա նոր լեզվով կնշանակի, որ ես կարգին մարդ եմ:
– Երդվում ենք այն բոլոր կետ ձկներով, որոնց տեսել ենք աբորդաժի գնալիս, դա հիանալի միտք է, – գոչեցին հիացած մինիստրները: – Արժե այդ խոսքերը գրել ոսկե տառերով:
– Պա՞րզ է բոլորին, – շարունակեց Ջակոմոնը: – Իսկ հիմա անցեք գործի: Բոլոր իրերի, մարդկանց ու կենդանիների անունները փոխել: Սկսենք նրանից, որ այսուհետև բարի լույսի փոխարեն պետք է ասել բարի գիշեր: Այսպես, իմ հպատակները օրը կսկսեն ստով: Ինչ խոսք, երբ գա քնելու ժամանակը, պիտի «բարի լույս» ասեն:
– Հոյակա՜պ է, – բացականչեց մինիստրներից մեկը: – Եթե որևէ մեկին պետք լինի ասել «Ի՜նչ հիանալի տեսք ունեք», պիտի ասի. «Ձեր սֆաթը դմբուզի է կարոտ»:
Բառարանի ռեֆորմից հետո օրենք հրատարակվեց, որի համաձայն կեղծիքը դառնում էր պարտադիր: Եվ այստեղ էլ սկսվեց մի կատարյալ խառնաշփոթություն:
Սկզբում մարդիկ հեշտությամբ շփոթվում էին: Օրինակ, հաց առնելու համար գնում էին հացի խանութ, մոռանալով, որ այնտեղ հիմա մատիտ ու տետր են վաճառում, և հացը պետք է գնել գրասենյակային պիտույքների խանութում: Կամ գնում էին քաղաքային այգի, նայում էին ծաղիկներին ու հառաչում:
– Ի՜նչ հիանալի վարդեր են:
Անմիջապես թփուտներից դուրս էր գալիս Ջակոմոն թագավորի պահակը շղթան ձեռքին պահած.
– Ա՛յ ապրեք, ապրեք: Հայտնի՞ է ձեզ, որ դուք օրենքը խախտեցիք: Այդ ինչպե՞ս ձեր մտքով անցավ գազարը վարդ անվանել:
– Ներողություն եմ խնդրում, – փնթփնթում էր հանցավորը և շտապ սկսում գովել զբոսայգու մյուս ծաղիկները: – Ի՜նչ հիանալի եղինջ է, – ասում էր նա ցույց տալով անյուտայի աչիկներ ծաղիկը:
– Չէ՛, չէ՛, ոչինչ դուրս չի գա: Դուք արդեն հանցանքը գործել եք: Մի քիչ բանտ կնստեք և այնտեղ սուտ ասելու վարժություններ կանեք:
Բայց այն, ինչ տեղի ունեցավ դպրոցներում, ուղղակի դժվար է նկարագրել: Ջակոմոնը սկսեց փոխել բազմապատկման աղյուսակի բոլոր թվերը: Գումարում կատարելու փոխարեն հարկավոր էր հանել, իսկ բաժանման ժամանակ պետք էր բազմապատկել: Իրենք՝ ուսուցիչներն այլևս չէին կարողանում խնդիրներն ուղղել:
Ծույլերի համար դա մի իսկական ազատություն էր ինչքան շատ սխալներ էին անում, այնքան հավատացած էին, որ գերազանց գնահատական կստանան:
Իսկ շարադրությունները…
Պատկերացրեք, թե ինչպիսի շարադրություն կստացվեր, երբ ամեն ինչ թարսուշիտակ էր գրվում: Ահա, օրինակի համար, մի շարադրություն, որը կոչվում է «Գեղեցիկ օր», որի համար մի դպրոցական արժանացել է կեղծ ոսկե մեդալի:
«Երեկ անձրև էր գալիս: Ա՛խ, ինչ հաճելի է հորդ անձրևի տակ զբոսնելը: Վերջապես մարդիկ կարողացան տանը թողնել անձրևանոցներն ու թիկնոցները և առանց բաճկոնի, միայն մի վերնաշապիկով դուրս գալ փողոց: Ես չեմ սիրում, երբ արև է լինում: Ստիպված նստում ես տանը, որպեսզի չթրջվես և ամբողջ գիշեր նայում ես, թե ինչպես են արևի ճառագայթները սահում դռների կղմինդրների վրայով»:
Որպեսզի կարողանաք ինչպես հարկն է գնահատել այս շարադրությունը, պետք է իմանաք, որ «դռների կղմինդրներ» ասելով հասկանում էին «պատուհանի ապակիներ»:
Այսքանը կարծես թե բավական է: Հիմա արդեն գիտեք, թե ինչն ինչոց է: Խաբեբաների աշխարհում նույնիսկ կենդանիները ստիպված էին սուտ ասել: Շները մլավում էին, կատուները՝ հաչում, ձիերը բառաչում էին, իսկ առյուծները, կենդանաբանական այգում իրենց վանդակներում նստած, ստիպված էին ծվծվալ, որովհետև մռնչալու իրավունքը մկներին էր տրված միայն: Միայն ձկները ջրում և թռչունները օդում կարող էին թքել Ջակոմոն արքայի օրենքների վրա: Չէ՞ որ ձկները միշտ լուռ են և դրա համար էլ ոչ ոք նրանց չի կարող ստիպել, որ ստեն: Ինչ վերաբերում է թռչուններին, ապա թագավորական պահակները երբեք չէին կարողանա նրանց բանտարկել: Թռչուններն առաջվա նման շարունակում էին ամեն մեկն իր ձևով երգել: Մարդիկ հաճախ էին նրանց նայում նախանձով ու հառաչելով ասում.
– Երջանիկ են թռչունները, ոչ ոք նրանց չի կարող տուգանել:
Կաղլիկ-կատվի պատմությունը լսելով, Ջելսոմինոն ավելի ու ավելի էր տխրում:
«Ես ինչպե՞ս պիտի ապրեմ այս երկրում, – մտածում էր նա: – Եթե իմ այս բարձր ձայնով ճշմարտությունն ասեմ, ապա ինձ կլսեն Ջակոմոն թագավորի բոլոր ոստիկանները: Ձայնս էլ այնքան անհնազանդ է, որ սատանան գիտի, թե ինչպես կարելի է զսպել»:
– Դու հիմա ամեն բան գիտես, – իր պատմությունն ավարտեց Կաղլիկ-կատուն: – Եվ գիտե՞ս ինչ կասեմ քեզ, – ավելացրեց նա, – ախր ես կարգին սոված եմ:
– Ես էլ եմ քաղցած, բայց համարյա մոռացել էի:
– Քաղցը միակ բանն է, որ չի կարելի մոռանալ: Դրա համար ժամանակը նշանակություն չունի: Ընդհակառակը, որքան շատ է ժամանակ անցնում, այնքան ավելի ուժեղ ես քաղց զգում: Ա՛յ, կտեսնես, մենք մի բան կգտնենք: Բայց նախ և առաջ կուզենայի այս պատի վրա ինձանից մի հիշատակ թողնել, չէ՞ որ ես երկար ժամանակ գերի էի դրա վրա:
Եվ կարմիր կավիճով նկարած թաթով պատի այն մասում, որտեղ առաջ ինքն էր, ճանկռտեց.
Մյա՜ու… Կեցցե՛ ազատությունը…
Ուտելու բան գտնելն այնքան էլ հեշտ չէր: Երբ նրանք թափառում էին քաղաքում, Ջելսոմինոն աչք չէր կտրում գետնից, այն հույսով, թե որևէ կեղծ դրամ կգտնի: Իսկ Կաղլիկ-կատուն անընդհատ շուրջն էր նայում, կարծես թե ինչ-որ ծանոթ էր փնտրում ամբոխի մեջ:
– Ահա նա, – վերջապես ասաց կատուն և ցույց տվեց մի պառավ սինյորայի, որը փաթեթը ձեռքին շտապ անցնում էր մայթով:
– Ո՞վ է դա:
– Մորաքույր Եգիպտացորենը՝ բոլոր կատուների հովանավորը: Ամեն երեկո նա թափառաշրջիկ կատուների համար ուտելիքի մնացորդներ է բերում, որ հավաքում է Ջակոմոն թագավորի պալատի մոտերքից:
Մորաքույր Եգիպտացորենը ձեռնափայտի նման ուղիղ, չոր ու խիստ տեսքով մի պառավ էր, որի հասակը մոտ երկու մետր կլիներ: Նրան նայելով կարելի էր կարծել, թե այն պառավներից է, որոնք ցախավելը ձեռքներին հետապնդում են կատուներին: Բայց Կաղլիկ-կատվի ասելով՝ Մորաքույր Եգիպտացորենը բոլորովին այլ բնավորություն ուներ:
Նրան հետևելով Ջելսոմինոն և իր նոր բարեկամը դուրս եկան մի փոքրիկ հրապարակ, որի խորքում բարձրանում էր զբոսայգու ատամնավոր պատը: Պատի վրա ջարդված շշերի սուր-սուր կտորներ էին ցցված: Այնտեղ Մորաքույր Եգիպտացորենին շան հաչոցով դիմավորեցին մոտ մեկ տասնյակ կատուներ:
– Դմբոնե՜ր, – ասաց Կաղլիկ-կատուն: – Հիմա տես, թե ես դրանց հախից ոնց կգամ:
Եվ այն պահին, երբ Մորաքույր Եգիպտացորենը փաթեթը բաց արեց ու պարունակությունը դատարկեց մայթին, Կաղլիկ-կատուն նետվեց առաջ և ականջ ծակող ձայնով մլավեց՝ «Մյաուուո՜ւ…»
Կատու, որը ոչ թե հաչում, այլ «մյաու» էր ասում, այս կողմերում այնքան հազվադեպ էր, որ տեղական կատուները խիստ զարմացան, բերանները բաց՝ մնացին սառած, կարծես արձան լինեին: Կաղլիկ-կատուն, օգտվելով դրանից, բրաձկան երկու գլուխ և տափակաձկան մի ողնաշար ատամների մեջ առնելով թռավ թագավորական զբոսայգու պատի վրա և այնտեղից նետվեց թփերի մեջ:
Ջելսոմինոն շուրջը նայեց: Նա էլ էր ուզում պատի մյուս կողմն անցնել, բայց Մորաքույր Եգիպտացորենը կասկածանքով զննում էր նրան: «Չեմ ուզում, որ նա աղմուկ բարձրացնի», – մտածեց Ջելսոմինոն: Ձևացնելով, թե սովորական անցորդ է, նա թեքվեց ու դուրս եկավ մի ուրիշ փողոց:
Երբ կատուներն ուշքի եկան, հաչելով կպան Մորաքույր Եգիպտացորենի փեշին, բայց ճիշտը որ ասենք, պառավը նրանցից պակաս զարմացած չէր: Վերջապես, հառաչելով, Մորաքույրը ձկան թերմացքը բաժանեց կատուներին և վերջին անգամ նայելով պատին, գնաց տուն:
Իսկ Ջելսոմինոն դեռ նոր էր մտել կողքի փողոցը, երբ վերջապես մի կեղծ դրամ գտավ: Նա իր համար հաց ու պանիր, կամ ինչպես ասում էին այդ երկրում «թանաք ու ռետին» գնեց: Արագ վրա էր հասնում գիշերը, իսկ Ջելսոմինոն շատ էր քաղցած և քունը տանում էր: Մի բաց դուռ տեսնելով՝ մտավ ներս և հայտնվեց մի նկուղում, ուր քնեց ածխի կույտի վրա:

Գլուխ հինգերորդ